1.1. Текст оньган өгч умштн.

1.2. Текст нер өгәд, чинр- утхинь заатн.

II. Деформированн текст чикләд, «Көвүнә герин йөрәл» тогтатн.

1) Аһрусар байн болҗ,

2) Эк-эцкиннь нер дуудулҗ

3) Йовх болтха!

4) Бәәсн әмтн олн болҗ,

5) Үүднәс эмәлтә мөрн хөөһлго,

6) Бәәсн әмтн олн болҗ,

7) - Эн кенәв? - гихлә,

8) Өвк-элнцкиннь нер дуудулҗ

9) Эркнәс энкдкнь хөөһлго

10) - Теднә тер! - гиҗ

III. Орчуллһна көдлмш.

Хурин Сала – благодатная местность. Здесь расположилась стоянка старшего чабана Харцхи, и Бамба с Бембей с утра до вечера резвятся в этой благодати. Трава тут по пояс человеку, а дождевая вода ручьями собирается в небольших балках и образует озерца. В них можно даже купаться. Поэтому в летний зной в Хурин Сала собирается много отар – корма тут хватит для всех.

Бамба с Бембей в лучшие дни весны редко сидят дома. Они с утра до вечера там, где взрослые. С ними весело, интересно. Вот и сегодня колхозный зоотехник распределяет чабанам пастбища. Идет спор, становится шумно, порой кто-то ругается. Зоотехник – человек важный и сердитый. Иногда Бамбе и Бембе просто жалко его. Они, наслушавшись взрослых, тоже начинают спорить.

IV. Билгин көдлмш.

4.1. Өггдсн төрәр келвр тогтаһад, ухан-тоолврарн хувалцтн.Төр: «Мини җирһлин эркн күсл».

4.2. Көглтин Даван үүдәлтин тускар күүндвр тогтатн.

V. Үгин болн келнә туск 15 үлгүр болн цецн үг чееҗәр келәд, 1-2 үлгүрин чинринь цәәлһҗ өгтн.

март 2014

9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд

9 класс

15 - вариант

I. Текстәр көдллһн.

1) Мини эдл-аху сәәнәр төлҗҗ йовла. 2) Мана өрк-бүл өлнәр бәәдгәс гетлсн деерән хаҗудк улсас зөвәр сән теҗәләр бәәдг болла. 3) Өдмг-һуйр хатяр болдган уурсн деерән өдр болһн эдлгддг болла. 4) Багц-һаруд тәрдг болгаринәс зер-земш хулдҗ авад, манахн борщ кедг болла. 5) Эврә һазра улс дунд адг-ядхдан гертән орс хот келһәрн материальн культур тархалһна үлгүр кех тоолвр тиигхд мини толһад орла. 6) Эн кергән эклҗ тархахин төләд би эврәннь герин өөгүр йовҗ йовсн улсиг герүрн дуудҗ орулад, орс татлһта хотарн тедниг тоодг биләв. 7) – Нә, ямаран? - гиҗ би гиичнрәсн сурдг биләв.

8) Тедн тааста, шимтә хот дулан герт эдлхләнь, нүднь нартсн болад, маңнань, хамрнь көлрәд, чирәнь талваһад бәәдмн. 9) – Сән, әвртә тааста! - гилдәд тедн, көлсән ханцарн арчн бәәҗ әрүн ханлтан келцхәдмн. 10) - Не, сән, тааста болхла, иим хот гертән кедгиг дасҗ үзх кергтә биший? 11) Багц-һаруд юңгад эс тәрнәт? 12)Һазр юңгад эс хаһлнат? - гиһәд, би үг һарһад, теднлә күүндвр кедг биләв. 13) Тааста хотарн тон бәәҗ, келсн әрүн килмҗин үгим эргндк хальмгуд сәәнәр оньһҗ чиңнцхәдг билә, батар тодлцхасн болҗ медгддг билә.

1.1. Текст оньган өгч умштн.

1.2. Текст нер өгәд, чинр- утхинь заатн.

II. Деформированн текст чикләд, «Баһ наста кү йөрәлһнә йөрәл» тогтатн.

1) Утльта җирһл эдлҗ,

2) Ээҗдән ээлтә болҗ

3) Түмн олндан нертә болҗ

4) Намч мет делгртхә!

5) Ут нас наслҗ

6) Аавдан ачта болҗ,

7) Төрскндән туста болҗ

8) Нарн мет герлтҗ,

III. Орчуллһна көдлмш.

Они сидели на мягкой кошме, и перед ними расстилалась степь, широкая и привольная. Она как душа человека: для одного распахнется, обогреет своим теплом, для другого – нахмурится, окутает невыносимым жаром. И вот они, ее, Болхи, дети, родились в этой степи. Они, как две ее руки, - обе одинаковы и обе необходимы.

Да, очень похожи друг на друга Бамба и Бембя. Но чувствовала Болха, что становятся они разными – разными по своим характерам. Вот Бамба просто пожалел ее, и она, мать, рада этому. И Бембя пожалел ее, но в его жалости она увидела тревогу. Из-за нее, из-за матери, он готов и в школу не ходить… Так думала Болха, пытаясь понять, каковы они, ее ребятишки.

IV. Билгин көдлмш.

4.1. Өггдсн төрәр келвр тогтаһад, ухан-тоолврарн хувалцтн. Төр: «Эрүл-менд батруллһна керг».

4.2. Соньмсулсн зәңгин тускар үүрләһән күүндвр тогтатн.

V. Үгин болн келнә туск 15 үлгүр болн цецн үг чееҗәр келәд, 1-2 үлгүрин чинринь цәәлһҗ өгтн.

март 2014

9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд

9 класс

16 - вариант

I. Текстәр көдллһн.

Төрскән харсгч дәәнд хөрн негн күн Советск Союзин Герой нер зүүсмн (1). Үлгүрнь: Деликов Э.Т., Городовиков Б.Б., Гермашев И.В., Воробьев Н.Т., Манджиев Л.И., Басанов Б.М., Сельгиков М.А., Хечиев Б.М., Санджиров Н.М., Зигуненко И.Е., Лазарев Г.М. нань чигн (2). Хөрн хойрдгч Герой – Очра Валерий афганск дәәнд Герой болсмн (3). Хөрн һурвдгч герой – Бадмаев Эрнцн Лиджиевич. Эрнцн Лиджиевич японск дәәнд зөрмг йовдл һарһсн бәәҗ (4). Тер учрар Советск Союзин Герой нер авх бәәҗ. Эн зөрмг йовдл 1945-гч җилд һарһсн бәәҗ (5). Болв эн нерән миңһн йисн зун йирдгч җилд Эрнцн Лиджиевич авсн болдг (6). Дөчн тавн җилин туршарт Бадмаев Эрнцн Лиджиевич Герой болсан медлго йовҗ (7).

Учрнь иим: Бадмаев Эрнцн – хальмг күн, тиигәд хальмг болснднь 1945-гч җилд неринь дарчксн бәәҗ, хусчксн бәәҗ (8).

Өдгә цагт бас нег Герой мана Таңһчд немгдснд цуһараднь ик байр (9).

1.1. Текст оньган өгч умштн.

1.2. Текст нер өгәд, чинр- утхинь заатн.

II. Деформированн текст чикләд, «Цаһан сарин йөрәл» тогтатн.

Дөрвн зүсн малтн

Дала-нала болҗ,

Күүкд – шуухдтаһан амрч җирһҗ,

Уух-идхтн олн болҗ,

Хаврин түрүн Цаһан Саран

Сәәнәр һарһҗ,

Җил болһн иигҗ

Җирһҗ, байрлҗ

Цаһаһан һарһҗ бәәх болтха!

Өвсн-тоосн элвг болҗ,

Кесн кергтн өмәрән йовҗ.

III. Орчуллһна көдлмш.

Запрещалось кипячение воды без чайной заварки. Воду кипятили с одним из ингредиентов традиционного чая — солью, чайной заваркой, каплей молока. Все движения во время приготовления чая совершаются слева направо, по ходу солнца. Совершая круговые движения, люди надеялись, что жизнь и все добрые начинания будут необратимо двигаться вперед. После того, как чай хорошо заварится, его солят, добавляют по вкусу молоко и мускатный орех. Затем чай тщательно размешивают с помощью половника.

IV. Билгин көдлмш.

4.1. Өггдсн төрәр келвр тогтаһад, ухан-тоолврарн хувалцтн: «Бурхн шаҗна авъясмуд мана бәәдл-җирһлд»

4.2. Хойр оютнрин хоорнд Хальмг университетин тускар күүндвр тогтатн.

V. Үгин болн келнә туск 15 үлгүр болн цецн үг чееҗәр келәд, 1-2 үлгүрин чинринь цәәлһҗ өгтн.

март 2014

9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд

9 класс

17 - вариант

I. Текстәр көдллһн.

Төрскән харсгч дәәнд цуг Советск цергчнрин һарһсн зөрмг йовдл кезәдчн мартгдшго (1). Тедн дунд мана Таңһчин үрдүд бас зөрмг кевәр хортнла ноолдҗ Төрскән харссмн (2). Баахн цаг-зуур хөрн негн күн Советск Союзин Герой нер зүүсмн (3). Эцкнрин һарһсн зөрмг йовдлыг өдгә цагт Советск Әәрмд церглҗ йовх үрдүднь цааранднь утдулҗ, давтҗ күцәҗ йовна (4). Орчлң төвкнүн бәәх цагт Очра Валерий Советск Союзин Герой нер зүүв (5).

Валерий 1951-гч җил Аральск балһснд төрсмн (6). 1969-гч җилд Элстд дөрвдгч тойгта дундын школ чиләсмн (7). Валерий – летчик. Улан одн гидг орденәр ачлгдсмн (8). Школд дасхара Валерий лечик болхар батар шиидсмн (9). Цергт мордхларн, авиацд туссн уга, “Михаил Кутузов” гидг крейсерт церглсмн (10). Эврәннь сансн санаһан эрк биш хөөннь күцәсмн. Дәәнә авиационн училищ йир сәәнәр чиләсмн (11).

1.1. Текст оньган өгч умштн.

1.2. Текст нер өгәд, чинр- утхинь заатн.

II. Деформированн текст чикләд, «Наста күүнә өөнд нерәдсн йөрәл» тогтатн.

Агтан таньшго байн бол

Зун нас наслҗ,

Үр-ачиннь сәәниг үз

Үрәһән таньшго байн бол

Цаһан сәәхн цал буурл өвгн болтн.

Ачнран таньшго өнр бол

Зун хавр үзҗ,

Ут нас наслҗ,

Үрә дааһнань хурдниг үз

Урән таньшго өнр бол

Утльта җирһл үзҗ

III. Орчуллһна көдлмш.

Однажды гусь, плавая в воде, вдруг стал хвастаться перед другими птицами своими способностями: «Я и по земле хожу, я и в воде плаваю!» А журавль, услышав эти хвалебные слова, говорит гусю: «Как ты глуп! А ты можешь, как сайгак, быстро бегать по степи? Как рыба, плавать в реке? Как орел, летать в вышине?» Тогда глупый гусь, сраженный доводами журавля, обиженно замолчал. Ведь истина заключается в том, что, чем много дел знать плохо, лучше знать одно, но хорошо.

IV. Билгин көдлмш.

4.1. Өггдсн төрәр келвр тогтаһад, ухан-тоолврарн хувалцтн: «Мини уңг-тохмин тууҗас»

4.2. Дегтрин саңч болн умшачин хоорнд «Дегтр Тана җирһлд» төрәр күүндвр тогтатн.

V. Үгин болн келнә туск 15 үлгүр болн цецн үг чееҗәр келәд, 1-2 үлгүрин чинринь цәәлһҗ өгтн.

март 2014

9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд

9 класс

18 - вариант

I. Текстәр көдллһн.

Шидр би халу дөрүв (1). Халун һучн йис күрәд бәәв (2). Хонгтм мини эк нанд халу уурулдг эм уулһв (3). Халун невчк дор орв (4). Болв маңһдур өрүнднь намаг экм эмчүр йовулв (5). Тенд, поликлиникд би автобусар ирүв (6). Орад одхнь, өмнм дала әмтн бәәҗ (7). Би чеерүд авад, эмчүр орх цаган күләһәд суувв (8). Зөвәр удан суусна хөөн мини чеерүд ирәд, би эмчин кабинетд суувв (9). Зөвәр удан суусна хөөн мини чеерүд ирәд, би эмчин кабинетд орув (10). Өмнм зөвәр медәтә, төвшүн бәәдлтә күүкд күн сууна (11). Хаҗуднь баахн наста нег күүкн цааснд юм бичсн сууна (12).

Би теднлә мендләд, яахан медҗ чадад, агчмин зуур ормдан зогсад бәәҗв (13). Генткн: “Көвүн, уралан һар, энүнд су”, - гиҗ эмч келв (14). Би адһн, су гисн ормднь сууһад авчкув (15). “Не, кел, юунчн өвднә?”, цуһараһинь даранднь эмчд келҗ өгүв (16). Эмч намаг зогсаһад, чееҗим соңсч үзв (17).