1.1. Текст оньган өгч умштн.

1.2. Текст нер өгәд, чинр- утхинь заатн.

II. Деформированн текст чикләд, «Җирһлин йөрәл» тогтатн.

1) Эңгин олн улслаһан

2) Турңху уга тарһн

3) Евәлтә нарни толянд

4) Өлзә кишг элвг болҗ,

5) Эл-ни болҗ

6) Эңк сәәхн төртә,

7) Йиртмҗин йосар җирһтхә!

8) Эн герин эзнә, үрн-садна

9) То-тоомҗарн бүрн

10) Мөңк сәәхн төртә,

III. Орчуллһна көдлмш.

После плотного ужина хорошо отдохнуть, поговорить о жизни, вспомнить прожитое, помечтать о будущем. А Харцхе вспомнить есть о чем. Этот чабан, с телосложением богатыря, многое повидал за свою жизнь. Да, с виду он кажется тихим и немногословным, но если попросить его рассказать о прожитых годах, он поведает о них с удовольствием. Как книгу интересную прочтет. Особенно любит вспоминать он о Великой Отечественной войне, которую прошел от начала до конца. Обычно Харцха начинает так:

- Воевал со мной в одном полку очень смелый и честный человек, Иван Болдырев. Русский, из Рязани…

IV. Билгин көдлмш.

4.1. Өггдсн төрәр келвр тогтаһад, ухан-тоолврарн хувалцтн. Төр: «Шагшавдын сурһмҗ».

4.2. Интернетәр үүрләрн күүндвр тогтатн.

V. Үгин болн келнә туск 15 үлгүр болн цецн үг чееҗәр келәд, 1-2 үлгүрин чинринь цәәлһҗ өгтн.

март 2014

9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд

9 класс

13 - вариант

I. Текстәр көдллһн.

1) Мана әәмгин сурһульчнриг би эврәнннь мөрн тергәрн Сарпуль болн мана әәмг хоорнд хаврт, намрт болн үвлднь, шин җилин болн зунын каникулын кемлә цааран-нааран зөөдг биләв. 2) Эн ут хаалһин туршарт баһчудла олн төрмүдәр, хамгин түрүн сурһуль сурхин тускар цуцрлтан угаһар күүндвр кеҗ йовлав. 3) Теднд туста цуг кергүдт орлцхар оньдин белн бәәдг биләв. 4) Тер кемд нег хальмг күүкнә кергт орлцсм мартгдхш. 5) Чабана Буштынь гидг тер күүкн йир билгтә билә. 6) Сарпулин күүкд улсин гимназин дөрвдгч класст тер сурчала. 7) Цаарандан чигн сурһуль дасх халун седкл терүнд бәәсмн. 8) Зүгәр тер санань эс күцәгдх бәәдл, гимназь төгсәх арһ тасрх бәәдл терүнд үзгдҗ бәәсмн: нег байн зәәсң эн күүкнд әрк зөөхәр белдҗ бәәхнь, көвүндән терүг буулһхар шиидәд, зунын каникулд ирхинь күләҗ бәәхнь эн күүкнд медгдсмн.

9) Эн йир сәәхн үзлтә күүкн билә. 10) Болв эк-эцкнь уга-яду болн медәтә улс билә. 11)Зәәсңгин өмнәс үг келдг арһ болн зөв эднд уга. 12) Муульта йовдл күүкнд өөрдҗ ирлә! 13)Эн күчр һундлта йовдл билә.

1.1. Текст оньган өгч умштн.

1.2. Текст нер өгәд, чинр- утхинь заатн.

II. Деформированн текст чикләд, «Шин буулһсн бер йөрәлһнә йөрәл» тогтатн.

1) Бат кишгтә болҗ,

2) Кен ахан күндлҗ,

3) Һар гихлә — һарч,

4) Орчлңгин йосар, Өөрдин заңгар

5) Не, ирсн бер

6) Ээҗ-аавиннь

7) Кен дүүһән эрклүлҗ,

8) Орар дүүрң окдта,

9) Олна амуд багтха!

10) Ут наста,

11) Буйн кишгт күртҗ,

12) Ор гихлә – орҗ,

13) Көнҗләр дүүрң көвүдтә,

III. Орчуллһна көдлмш.

Харцха – опытный чабан. О своих овцах он так говорит младшему чабану Бадме:

- Наши овцы – это наше богатство. А овцы у нас потому хороши, что травы здесь зелены и сочны. А чтобы овечки еще лучше были, надо хорошо знать чабанское дело. И перво – наперво больше семи дней не пасти овец на одном месте. Степь велика, ходи по ней, гуляй, откармливай овечек вволю, и к осени ты принесешь колхозу целое богатство.

Как свои пять пальцев знает Харцха все окрестные пастбища, все колодцы с пресной водой и все отгоны. Три дня назад перегнал он свою отару с урочища Таван Сала в отдаленное местечко Ярты. Мать Харцхи по старинному обычаю освятила Ярты своей молитвой. Она умоляла Бурхан – Багши, Будду, послать им на новом месте счастливую жизнь.

IV. Билгин көдлмш.

4.1. Өггдсн төрәр келвр тогтаһад, ухан-тоолврарн хувалцтн. Төр: «Хальмг Таңһчин өслтд Тана орулх тәвцән».

4.2. Дурта дуучла күүндвр тогтатн.

V. Үгин болн келнә туск 15 үлгүр болн цецн үг чееҗәр келәд, 1-2 үлгүрин чинринь цәәлһҗ өгтн.

9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд

9 класс

14 - вариант

I. Текстәр көдллһн.

1) Кәрвин Лиҗ өр өвдгч, ээлтә кевәр намаг тосв, герүрн намаг дахулҗ орв. 2) Төрүц әдл биш улс бидн хойр хоорндан күүндҗ суулавидн. 3) Мини өмн мел лавта, мел йоста сән күн бәәх болҗ медгдв. 4) Эн тоолврм мини седклиг генткн сарулдхла. 5) Мини өмн суух күн лавта өөдән медрлтә, цуг төриг меддг, айта сурһульта күн мөн, - гиҗ би байрллав. 6)Мини медсн һол төр – мини сансн эркн күсл, энүнә тоолврла харһв: сән болхар седлһн, медрл учраҗ авхар зүтклһн – күн болһна җирһлин эркн күсл, - гиҗ эн багш цәәлһв. 7) Кәрвин Лиҗлә күүндлһн нанд ик байр учрала! 8) Зуг эн күүнлә оратҗ харһсм нанд һундлта болла. 9) Мини насни сән кем өңгрснә хөөн би терүнлә харһлав. 10) Ода мини көдлмш, эдл-ахун тускар саначрхлһн йир ик. 11)Йоста гүн медрлтә күн болх арһ нанд ода уга, сән күн болна гидг нанд ода берк медәд, намаг тер хөрв, мини седклд өргмҗ болгч үгән келв, селвгән өгв. 12) Терүнә келсн үгнь болн селвгнь нанд байр болн иткл үүдәв. 13) Тер нанд иигҗ келлә: - Эврәннь арһ чидлд эс ицгч, алңтргч, седкләр урудгч, му тоолврт авлгдгч хамг йовдл мини хаалһд харһсн уга болх гиҗ санҗавзат?