1.1. Текст оньган өгч умштн.

1.2. Текст нер өгәд, чинр- утхинь заатн.

II. Деформированн текст чикләд, «Халун хотын йөрәл» тогтатн.

1) Ханҗ-цадҗ, маңна тиньгр

2) Идх-уух элвг-делвг болҗ

3) Кезә чигн иигҗ, уурта хотарн дееҗ бәрҗ

4) Чееҗ амр-тавар бәәҗ

5) Бәәсн-бәәсн һазртан

6) Уурынь һарһҗ идсн уусн болҗ

7) Урлдмн тоста болҗ

8) Ни-негн бәәҗ җирһҗ йовцхай!

III. Орчуллһна көдлмш.

Как только прибыли на облюбованное место, сразу же принялись распрягать волов и верблюдов, снимать вьюки с коров: в первую очередь, решетки кибиток и войлочные кошмы. А вскоре уже всем хотоном ставили большую кибитку – кибитку старшего в роду. Сначала соединили кругом все шесть решеток. Потом скрепили остов будущей кибитки харачи – круглой рамой с отверстием для дыма … Когда все было готово, женщины натянули на решетки войлок, кошмой же – в два слоя – покрыли верх, и первая кибитка была собрана. Осталось только открыть дымовое отверстие в харачи да занести в кибитку треногий таган, поставив его посреди, чтобы дым уходил прямо в небо. Разжечь же под таганом кизяк было делом нескольких минут. Густой дым, поваливший вскоре через дыру в харачи, возвестил всем, что еще один хотон начал жизнь на летнем пастбище.

IV. Билгин көдлмш.

4.1. Өггдсн төрәр келвр тогтаһад, ухан-тоолврарн хувалцтн. Төр: «Олн келн-әмтнә иньгллт».

4.2. Школын җирһлин тускар радиокорреспондентлә күүндвр тогтатн.

V. Үгин болн келнә туск 15 үлгүр болн цецн үг чееҗәр келәд, 1-2 үлгүрин чинринь цәәлһҗ өгтн.

март 2014

9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд

9 класс

9 - вариант

I. Текстәр көдллһн.

1) Хавр ирәд, зун болад, намр чиләд, үвл болад – җил хамаһар чилҗ одснь медгдхш. 2)Үвл йостаһар хәрү күрч ирв. 3) Эргмдән бичкн һолмуд таг-яг болад көрч одв. 4) Цасн орад бәәнә. 5) Өндр-өндр моддын ора деер цасн хурад махла өмссн әдл болҗ одв. 6) Амрлһ авад йовхар бәәсн Николай Савельевич үвлин сармуд ирчкхлә тогтнв. 7) Одахн өвс овалҗ йовсн улс, эндр тер овалсн өвсән экләд зөөҗәнә. 8) Малмуд дулан хашадан орад авчкв. 9) Модна участк деерән оньдинд бәәһәд бәәдг көдлмшчнр эврәннь эн һазртан дасчксн улс. 10) Үвл эклхлә, шин көдлмш эклчкв гисн үг. 11) Бәәрн улс цасн баахн деер түлә-өвснә сезон күрч ирв гицхәнә. 12) Теднә келсәр, көрәдсн моднас зөөҗ авхар адһцхана. 13) Әмндән күрәд цөөкн сарин эргцд урһаҗ авсн боднцг-темсән үвлин киитнәс дулан погребд дарҗ авх, үүрмг-үүрмг көдлмш үвлин эклцәр дала болҗ одна. 14) Цаг-цагар хувагдҗ көдлмш кегднә.

1.1. Текст оньган өгч умштн.

1.2. Текст нер өгәд, чинр- утхинь заатн.

II. Деформированн текст чикләд, «Хаалһин йөрәл» тогтатн.

1) Нохад хуцулл уга,

2) Амр тавта, маңна тиньгр

3) Сансн санантн күцҗ

4) Мөңгн хаалһар йовҗ

5) Мөрнәннь чикнд нар урһаҗ

6) Сәксн үүлтн бүтҗ

7) Алтн җола эргүлҗ

8) Менд амулң ирцхәй!

III. Орчуллһна көдлмш.

Завершив этот ритуал, мужчины, а следом за ними женщины, ребятишки, старики идут к кибитке Эренцена. В кибитке шумно, празднично рассаживаются: предстоит серьезное дело – первое чаепитие на новом месте. И вот крепкая, белолицая молодая хозяйка вносит только что снятый с тагана котел с чаем, ставит его посреди праздничной белой кошмы, помешивает в последний раз длинной поварешкой – какой же калмык не знает, что джомбу надо мешать сто и еще один раз, тогда она станет еще крепче, еще вкуснее, - пробует, достаточно ли положено масла, молока, соли, и наконец начинает разливать, отделяя присутствующих по старшинству.

Эренцен торжественно обводит всех взглядом, перекладывает поданную ему пиалу в левую руку, окунув в джомбу безымянный палец, брызгает вверх – это дань всевышнему и душам умерших предков.

IV. Билгин көдлмш.

4.1. Өггдсн төрәр келвр тогтаһад, ухан-тоолврарн хувалцтн. Төр: «Мана орн-нутгин өслт».

4.2. Эрсин газет белдлһнә тускар күүндвр тогтатн.

V. Үгин болн келнә туск 15 үлгүр болн цецн үг чееҗәр келәд, 1-2 үлгүрин чинринь цәәлһҗ өгтн.

март 2014

9-гч класст хальмг келнә шүүврин даалһврмуд

9 класс

10 - вариант

I. Текстәр көдллһн.

1) Болвсн цәәһән болһад, боднцг шарад, стол деер тәвәд Кириллиг тоов. 2) Цәәһән уучкад, Кирилл бичкн зуур күүндҗ бәәһәд, үүдн тал һарч йовад: - Икәр ханҗанав, ода хәрҗ амрнав, - гив.

3) Кириллиг йовҗ одсна ард Болвсн кесгтән харңһуд терз тал хәләһәд Манҗин тускар ухалад, - Әмд уга болҗана. 4) Мана илгәсн цааснд үксн, геедрсн улсин дунд тиим күүнә нерн уга гиҗ хәрү ирлүс. 5) Кемрҗән әмд йовсн болхла, намаг эс хәәдг болвчн, күүкн көвүн хойран хәәҗ нег зәңгән өгх билә....

6) Күүнә җирһл гидгтн, иим адрг хаалһта. 7) Бүдрәд унад, хәрү босад, бийән чаңһаҗ оркад, эн нарта орчлң деер җирһхәр седҗәхлә, мел оньдин дөрвн цагт ноолда кеһәд йовдг юмн сәнҗ.

8) Болвсн давсн җилмүдән санад невчк һундрхсн бәәдл һарв. 9) Һаза салькн шуукрад, хур орх бәәдл һарад, теңгр хар үүләр бүркгдәд, оддуд үзгддгән уурч одв. 10) Болвсн библиотекас Антон Амур-Санан гидг күүнә “Мудрешкин сын” гидг дегтр авсн, терүгән экләд умшв.