12. Капитал нарығы.

Дәріс мақсаты: Тақырыптың мазмұнын ашу, қойылған мақсатқа жету, дәріс сұрақтарын студенттерге дұрыс түсіндіру. Жеке сақтандырудың экономикалық мәні, сақтық қатынастарының дамуын студенттерге түсіндіру.

Дәріс жоспары:

1. Капитал түсінігі

2. Дископтталған құн

Кілтті сөздер: капитал, дисконтталған құн, баға, еңбек, нпрық

Иллюстративтік материал: слайд

Капитал (capital) түсінігін кеңінен қарастырғанда, оны экономикалық игіліктерді кұн мөлшердендіру мақсатымен құрылатын кез келген ресурс деп айтуға болады. Капиталдың төмендегідей негізгі түрлерін бөліп қарастыруға болады:

Біз талдауымызды жақсастыру үшін, алдымен фирманың сатып алатын капиталы мен басқа да факторларының қалай өлшенетінін анықтап алуымыз керек. Капитал мүлік түрінде, яғни фирманың меншігіндегі зауыттар мен құрал-жабдықтар, құрылғылар санымен өлшенеді. Мысалы, фирманың меншігінде құны 10 млн долл. болатын электр қозғауыштарын жасайтын зауыт бар болса, онда осы фирманың негізгі капиталы 10 млн долл. дейміз. Ал жұмыс күші мен шикізаттар сияқты өндіріс факторлары, сонымен қатар дайын өнім фирманың айналмалы капиталын құрайды.

Мысалы, фирма айына 8000 злектр ќозѓауыштарын жасау үшін сағатына 20000 адам күшін және айына 50000 фунт мыс пайдаланады дейік. Айнымалы шығындар мен шығарылатын өнім көлемі айналмалы капитал қозгалысының көрсеткіштері болып есептеледі. Жұмысшының тарифтік мµлшерлемесі — сагатына 15 долл., ал мыстың 1 фунтының бағасы - 0,80 долл. деп алайық. Бұдан жалпы айнымалы шығындар: (20000) -(15 долл.) + (50000) • (0,80 долл.) = 3 400 000 долл. айыма құрайды.

Ал орташа айнымалы шығындар: 3 400 000 долл. : 8000 = 42,50 долл. болады.

Енді фирма өз өнімінің әр данасын 52,50 долл. бағасымен сатады деп есептейік. Онда фирманың орташа пайдасы: 52,50 - 42,50 = 10,00 долл. құрайды.

Осыларды ескере отырып жалпы пайданы табамыз. Ол айына 80000 долл. құрайды және бұл да айналмалы капитал болады.

Сонымеы фирманың 10 млн долл. құрайтын негізгі капиталы оган айына 80000 долл. пайда табуына мүмкіндік береді.

Осы зауытқа 10 млн долл. Көлемінде қомақты қаржы салу туралы шешім негізделген болды ма, жоқ па? Бұл сұраққа жауап беру үшін пайданы шығындармен салыстырамыз. Зауыт осы түрінде 20 жыл тұрады деп есептейік, онда төмендегідей сұраќ туындайды: бүгінгі айына түсетін 80000 доллардың құндылыгы 20 жыл барысында ќандай болады?

Пайда 20 жыл ішінде 19,2 долл. құрайды: 80000 • 20 • 12 = 19,2 долл.

Бұл осы зауытгы салуға арналган күрделі қаржыдан көп, сондықтан құрылысты инвестициялау мүмкімдігі өте пайдалы деп

айтуга болады. Бірақ бірінші 80000 долл. құндылығы 5 жылдан кейін немесе 20 жылдан кейін де осындай бола ма, жоқ па? Енді осыған жауап берейік.

Несие пайызы - капитал иеленуииге оның қаражаттарынбелгілі бip уақыт аралыѓында пайдаланғаны үшін төленетін баға.

Капиталды құру жєне көбейту үшін қаражаттар қажет. Бұл акта қаражаттары - инвестиция деп аталады. Ал инвестициялау дегеніміз - капиталды құрау жєне оны толықтыру.

13. Жер нарығы

Дәріс мақсаты: Тақырыптың мазмұнын ашу, қойылған мақсатқа жету, дәріс сұрақтарын студенттерге дұрыс түсіндіру. Жеке сақтандырудың экономикалық мәні, сақтық қатынастарының дамуын студенттерге түсіндіру.

Дәріс жоспары

1. Жер нарығы туралы түсінік

2. Жерге сұраныс

3. Жерге ұсыныс

Кілтті сөздер: жерге сұраныс, жерге ұсыныс, жер нарығы, дифференциалдық рента

Иллюстративтік материал: слайд, кесте

Жер – экономикалық ресурс және оның басты ерекшелігі - шектеулілігі, сондықтан жер ұсынысы шектеулі болады. Жер ұсынысына әсер ететін негізгі факторлар - оның құнарлылығы мен орналасу орны. Жер ұсынысының тұрақтылығы ұсыныс қисығының абсолютті икемсіз екенін көрсетеді.

Жер шектеулі ресурс болғандықтан оның түлемі жер рентасымен белгіленеді. Жердің құнарлылығы және орналасу орындары әр түрлі болғандықтан ерекшеленген (дифференциалдық) рента болады. 14.3.2-суретте жақсы жерлердің иелері жердің әрбір бірлігіне дифференциалдық рента, ал орташа жерлердің иелері - рентасын алатыны көрсетілген. Орналасқан жері құнарсыз жерлердің дифференциалдық рентасы тағайындалғанда рента шамасы төртбұрышының ауданына тең болады.

Жердің бағасы рентаны капиталдандыру жолымен анықталады. Егер жер телімі жылма-жыл рентасын беріп тұрса, онда жердің бағасы - болашақтағы жер рентасының дисконтталган құны болады:

Жер багасы мерзімсіз капитал салымы болғандықтан төмендегіні жазамыз.

мұндағы - жылдық рента; і-несиенің пайыздық мөлшерлемесі. Егер рента 200 мың теңгеге тең болып, ал несиенің пайыздық мөлшерлемесі 5% болса, онда жердің бағасы: мың теңге болады. 200/0,05=4000