«Таным» білім беру саласының базалық мазмұны

 

Мақсаты: қоршаған ортадағы заттардың қызметі мен қасиеттерін іс-жүзінде тануға қызығушылықтарын дамыту, баланың танымдық қызығушылығы мен сенсорлық қабілеттерін қалыптастыру.

«Таным» білім беру саласының базалық мазмұны:

- қоршаған ортамен таныстыру;

- сенсорика;

- құрастыру ұйымдастырылған оқу іс-әрекетінде жүзеге асады.

 

 

Қоршаған ортамен таныстыру

Мақсаты: Балаларды қоршаған заттардың көп түрлі қызметін айқындауға және олардың адам өмірі, табиғат құбылыстары туралы түсініктерін толықтыру.

Міндеттері:

1. Балаларға жақын қоршаған ортасы туралы түсінік беру, байқағыштығы мен белсенді сөйлеуін жетілдіру.

2. Балаларды қолжетімді табиғат құбылыстарымен таныстыру, өсімдіктер мен жануарларға қызығушылықтарын қалыптастыру, тіршілік иелеріне оң қарым-қатынасын тәрбиелеу, қарапайым эстетикалық сезімдерін ояту.

Мазмұны:

Өзі және айналасындағы адамдар туралы түсініктері

Балаларда өзі, өзінің аты-жөні, сыртқы түрі («Қолың қайда?, «Көзің қайда?», «Мұрның қайда?»), өзінің іс-әрекеті (қолын жуды, жеді, ойнады, шомылды, т.б.) ниеттері (қыдыру, ойнау, тамақ жеу, т.б.) туралы қарапайым түсініктерін қалыптастыру.

Жақын адамдары мен отбасы мүшелері (ата-әже, әке, ана) туралы түсініктерін бекіту.

Балаларда қоғамдық өмірдің нақты жағдайлары жайлы қарапайым түсініктерін қалыптастыру («Сатушы тәте», «Дәрігер аға», «Жүргізуші аға», т.б.).

Балаға жақын ортадағы заттармен таныстыру

Балаға жақын заттық ортадағы ойыншықтар, тұрмыстық заттар, тағам, тамақ түрлері, жеке заттары туралы түсініктер беру.

Балаларды заттармен, олардың белгілерімен, қарапайым іс-әрекет түрлерімен (суарады, жейді, киеді) таныстыру. Заттардың негізгі белгілерін (түсі, өлшемі, пішіні) ажырата білуге үйрету. Түсіне қарай заттарды топтастыруға үйрету (қызыл шарды қызыл қорапқа, ал көк шарды көк қорапқа салу).

Балаға жақын ортадағы және суреттегі заттарды тани білуге үйрету.

Табиғат туралы қарапайым түсініктерін қалыптастыру

Баланы айналасына жақын жануарлармен таныстыру.

Әнші құстарға, аквариумдағы балықтарға, құстарға және жануарларға (ит, мысық, көжек, тотықұс) бақылаулар жүргізу. 2 жасына қарай бірнеше жануарлардың болмысын суреттерден, ойыншықтардан (құс, тауық, мысық, ит) танып, көрсетуге, оларды атауға, дауысына еліктеуге үйрету. Осы белгілерімен қатар нақты атауларын беру. Балалармен бірге жануарлардың кейбір ерекше белгілеріне, дене мүшелеріне (басы, құйрығы), қимылына (жүгіреді, ұшады) назарларын аудару.

Бір жарым жастан асқан балалармен бірге табиғат құбылыстарын бақылау, оларды атай білуге ынталандыру, белсенді сөздік қорларын толықтыру.

Серуенде ағаштарды, гүлдер мен шөптерді ажыратуға, оларға қамқорлықпен қарауға көңіл аудару. 2 жасқа қарай тәрбиешінің нұсқауымен белгілі түстегі гүлді тауып алуға, ересек адамның көмегімен гүлдерді, ағаштар мен шөптерді көрсетуге үйрету.

Балалардың өсімдіктер мен жануарларға қызығушылығын дамыту, оларға қамқорлық жасауға тәрбиелеу. Тәрбиешінің табиғат бұрышындағы өсімдіктер мен жануарларға қандай күтім жасайтынына назарын аудару.

Балалардың назарын гүлдейтін бөлме өсімдіктеріне аудару, суаруға үйрету.

Балаларға күнделікті өздері көріп, жеуге болатын (жергілікті жағдайды ескеріп) кейбір көкөністер мен жемістер туралы түсініктерін бекіту, оларды болмысынан мен суреттерден тануға жаттықтыру.

Су туралы түсініктерін бекіту: төгіледі, жылы, суық, сумен жуынады және суға шомылады.

1 жас 6 айдан асқан балаларды құмның қасиетімен таныстыру: құрғақ болса, сусылдайды; ылғал болғанда, пішінді жақсы сақтайды.

Жыл соңында бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар:

- өзі туралы - өзінің аты-жөні, іс-әрекеттері, тілек-ниеттері, жақын адамдары мен отбасы мүшелері туралы;

- заттардың белгілерін (түсі, өлшемі, пішіні) ажырату, қарапайым іс-әрекеттерді;

- заттарды түсі, пішіні мен өлшемі бойынша топтастыруды;

- заттарды өзіне жақын ортадан және суреттерден тануды;

- бірнеше жануарларды табиғи болмысынан, суреттерден танып көрсету және олардың аттарын атау, дауыстарын келтіруді;

- табиғат құбылыстарын атауды;

- ағаштар, гүлдер мен шөптерді ажырату, оларға қамқорлықпен қарауды;

- белгілі түстегі гүлді тауып алу, үлкендердің көмегімен гүлдер, ағаштар мен шөптерді көрсетуді;

- балаларға күнделікті көріп, жеуге болатын (жергілікті жағдайды ескеріп) кейбір көкөністер мен жемістерді ажырату, оларды табиғи түрлері мен суреттерден тануды;

- су туралы түсініктерін бекіту: төгіледі, жылы, суық, сумен жуынып, шомылатынын;

- құмның қасиеттерін білу: құрғақ болса сусылдайды, ылғал болғанда пішінді жақсы сақтайтынын білуі тиіс.

 

 

Сенсорика

Мақсаты: баланың сенсорлық саласын кеңейту, қабылдауын, назары мен пәндік-манипуляциялық іс-әрекетін дамыту.

Міндеттері:

1. Баланың талабы мен әуестігін, түрлі заттармен әрекет ету ниеттерін мадақтау.

2. Ұсақ қол қимылдарын, құрал-жабдықты, заттармен іс-әрекетті, бекітілген әлеуметтік тәжірибелерін дамыту.

3. Заттардың түсі, пішіні, өлшемі мен басқа да қасиеттерін бағдарлауын қалыптастыру, құрал-жабдықтарды қолдану барысында ойлау қабілеттерін дамыту.

Мазмұны:

Заттық іс-әрекет

1 жас - 1 жас 6 ай

- затты лентасынан, бауынан, ауа шарын, ойыншық машинаны, арбаны жібінен тартуға, жібінен тарта отырып, дыбысын шығаруға (қоңырау) үйрету;

- 1 жас 3 айдан бастап балаларды құрал-жабдықтарды (ауа шарларымен, ұзын тұтқалы арбамен ойындар) қолдануға дайындау мақсатында заттық құралдармен таныстыру;

- бір-бірімен байланысты тура және кері әрекеттерді орындау: жаю-жинастыру, алу-салу, кішкентай шарларды қорапқа, шелекке, ауыстырып салу, кіпшентай науалармен домалату;

- заттарды өлшемі (үлкен, кіші) немесе пішіні (шаршы, дөңгелек) бойынша сәйкес ұяларға орналастыра отырып, салыстыруға арналған тапсырмаларды орындауға үйрету;

- түрлі-түсті қақпақтарды жаю, жинастыру, бір затты іші қуыс заттың ішіне салу (көлемі кіші затты көлемі үлкен заттың ішіне салу), іші қуыс бірдей заттарды (кубтар, конустар, т.б.) мөлшері үлкен заттармен үстінен жабу;

- алмалы-салмалы ойыншықтарды жинастыру (қораптар, бөшкелер, т.б.);

- 2-3 сақинадан тұрағын конустық тіреуіші (өзекшесі) бар пирамидаға ересектердің көмегімен түрлі өлшемдегі, кейіннен бір өлшемді бірнеше сақинаны, түрлі өлшемді екі топтағы сақиналарды белгілі бірізділікпен жинастыру;

- балаларды заттардың түстерімен таныстыру: қызыл, көк;

- спектрдің алты түсінің біріне қызыл, сарғыш, сары, жасыл, көк, күлгін, ақ және қара түспен боялған: біркелкі заттармен іс-әрекеттерді ұйымдастыра отырып, сезімдік тәжірибені кеңейту;

- балалардың назарын түрлі-түсті (ақ шыныаяқ, кішкентай қара машина, қызыл, көк, сары гүл және т.б.), әртүрлі материалдардан (ағаш, полиэтилен, қағаз, металл, мата) жасалған заттарға аудару;

- балалардың назарын түрлі материалдардан жасалған заттардың шығаратын дыбыстарына, сонымен бірге, ақырын, қатты дыбыс шығаратын музыкалық түрлі тембрлі (қоңырау, сылдырауық, сылдырмақ, т.б.) ойыншықтарға аудару; 1 жас 6 ай - 2 жас

- балаларды әрекеттерді орындауға көмектесетін зат-құралдарды қолдануға үйрету: ойыншықты таяқпен түртіп жылжыту, түтікшенің ішіндегі затты таяқпен итеріп шығару және т.б.;

- едәуір күрделі зат-құралдармен әрекеттерді қалыптастыру - сақинасы, аулағышы, қарпығышы бар таяқшамен ойыншықтар мен шарларды алу, орындарын ауыстыру;

- балаларды таяқшаның көмегімен түрлі пішіндегі заттарды жақындатуға, сонымен қатар ойыншықтарды мөлдір, кейіннен мөлдір емес түтікшеден (диаметрі 3-4 см, ұзындығы 20-25 см) таяқшамен итеріп шығаруға үйрету;

- 1 жас 9 айдан бастап еңбек құралдарына ұқсас құралдармен және ойыншықтармен мақсатына, пішіндеріне және кеңістіктегі орнына қарай әрекет жасауға үйрету;

- қалақша, қалып, күрек, шелек, т.б ойыншық жабдықтарды қолдануды үйрету;

- құммен, сумен, қармен ойнағанда ойыншық жабдықтарды дұрыс қолдануға ынталандыру;

- балаларды кішігірім қазықтарды ылғал құмға және тесіктері бар арнайы үстелге балғамен қағып кіргізуге үйрету;

- 1 жас 9 айдан бастап үш орындық алмалы-салмалы дидактикалық ойыншықтарды (бауырсақ, бөшкелер, т.б.) жинастыра білуін қалыптастыруды жалғастыру;

- заттарды өлшеміне қарай таңдауға және ажыратуға (үлкен, кіші) және өлшемаралық түсініктерді {үлкенірек, кішірек) түсінуге үйрету;

- ересектердің көмегімен конусты және тік негізге бірнеше сақинадан тұратын пирамиданы түсі мен өлшеміне байланысты жинастыру;

-1 жас 9 айдан бастап түрлі өлшемдегі сақиналардың 2-3 тобынан тұратын, ересектердің көмегімен түрлі өлшемдегі 4-5 сақинадан тұратын пирамида жинастыру;

- балаларды бір белгісі бойынша (өлшем, пішін), пішіндері әртүрлі (дөңгелек-шаршы, сопақша-үшбұрыш және т.б.), түсі бойынша (қызыл-көк, сары-қара, жасыл-сарғыш, ақ-күлгін) ерекшеленетін біркелкі заттарды топтастыруға үйрету;

- балаларды заттармен әрекетті дәл орындауға ынталандыра отырып, ұсақ қол қимылдарын дамыту (ұсақ алмалы-салмалы заттар, түрлі пішін мен өлшемдегі ойыншықтары бар «ғажайып қалта»); дидактикалық ойындар мен тұрмыста балалардың сенсомоторлық көз бен қолдың үйлесімділігін қалыптастыру;

- түрлі дыбыс шығаратын заттармен (қоңырау, аспалы металл таяқшалар, шиқылдайтын ойыншықтар, музыкалық ойыншықтар) таныстыруды жалғастыру;

- 1 жас 9 айдан бастап алдымен екі, кейіннен үш бөліктен тұратын сәйкес алмалы-салмалы-бөлшектерді таңдау;

- қораптарға қақпақтарын таңдау (дөңгелек, шаршы, үшбұрыш);

- 1 жас 9 айдан бастап ересек адамдардың айтуымен белгілі бір түсті затты алып әкелуге ынталандыру; тұрмыстық заттар, дидактикалық және ұлттық ойыншықтарды қолдана отырып, бір мезгілде екі қасиетке - түс пен өлшем, пішін мен өлшем, пішін мен түске бағдарланған тапсырмаларды орындау;

- 2 жасқа қарай пішіні мен өлшемі бір-біріне ұқсас заттарды сәйкестендіру, топтастыру біліктерін қалыптастыру;

- заттар туралы жалпы түсініктерін қалыптастыру. Түсі мен өлшеміне қарамастан таныс заттарды (доп үлкен, кіші, қызыл, көк, т.б.) тануға және көрсетуге үйрету;

- негізгі төрт түсті (қызыл, көк, сары, жасыл) ажыратуға үйрету, тәрбиешінің ұсынысымен бір түсті заттарды таңдау; шарлар мен бөлкелерді түстеріне қарай қорапқа салу, үстелге қою. Екі түстен артық түстерді атауға үйрету;

- 4 түрлі түсті реңкті: қызыл - қызыл сары, сары - қызыл сары; көк - күлгін, сары - ақ үйлесіміндегі түрлі заттарды сәйкестендіре білуді қалыптастыру.

Жыл соңында бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар:

- іс-әрекеттерді орындауға қажетті қарапайым құрал жабдықтарды қолдануды;

- еңбек құралдарына ұқсас ойыншықтармен және құрал-жабдықтармен әрекет жасауды;

- екі және үш орындық дидактикалық ойыншықтарды жинастыруды;

- 2-3 топты қарама-қарсы өлшемдегі сақиналарды пирамидаға жинастыру; үлкендердің көмегімен 4-5 жэне одан да артық түрлі өлшемдегі сақиналарды пирамидкаға жинастыруды;

- бірнеше заттарды бір белгісі (өлшем, пішін) бойынша топтастыруды;

- заттармен іс-әрекеттерді шеберлікпен орындауды, 2, кейіннен 3 бөлшектерді іріктеуде сәйкес қосымша-бөлшектерді таңдауды;

- қораптардың қақпақтарын таңдауды (дөңгелек, шаршы, үшбұрыш);

- түсі мен өлшемінен тыс таныс заттарды танып, көрсетуді;

- негізгі төрт түсті ажыратуды (қызыл, көк, сары, жасыл), тәрбиешінің ұсынысымен бір түсті заттарды таңдауды;

- екіден кем емес түстерді атауды;

- 4 түсті реңктердің қызыл-қызыл сары-сары; сары-қызыл сары-сары, көк-күлгін, сары-ақ үйлесімінде түрлі заттарды сәйкестендіруді білуі тиіс.

 

Құрастыру

Мақсаты: Қарапайым құрастыру жасауға бейімдеу, сенсорлық қабілеттері мен қарапайым құрастыру біліктерін дамыту.

Міндеттері:

1. Түрлі пішіндегі құрылымдарды жасауға, олардың қолданылуын түсінуге үйрету.

2. Балаларға сюжетті ойыншықтармен ойнауға арналған құрылымдарды қолдануға үйрету, меңгерген құрастыру дағдыларын дербес ойындарда қолдану.

1 жас - 1 жас 6 ай

Балаларға құрылыс материалының бөліктерін бірінің үстіне бірін қоюға үйрету: текшені текшеге (мұнара), текшеге призманы (үйшік), цилиндрге жарты шарды (саңырауқұлақ) және т.б., бөлшектерді үстел үстіне орналастыру (жол, поезд). Кірпіштерді тігінен бір қатарға қойып, ұзын қабырға (шарбақ), бірінің үстіне бірін қойып биік қабырға (биік шарбақ) жасауға, текше мен кірпіштерді пайдаланып, көрсете отырып, қарапайым құрылымдар (үстел, орындық, диван, кереует) жасауға үйрету.

Пластина үстіне кірпіш пен текше қойып, автомобиль құрастыруға, кірпіштерден кең немесе тар көшелерді жасауға үйрету. Балаларды құрылыс міндеттерін түсінуге, сюжетті пішіндерді қолдана отырып, құрылымдармен ойнауға үйрету.

1 жас 6 ай - 2 жас

Балаларды құрылыс материалдарынан күрделі құрылымдар жасауға үйрету: екі текше мен пластинадан орындық, қақпа, тігінен қойылған кірпіштер мен пластиналардан шарбақ жасау. Орнықты (орындық) және орнықтылығы аз (қақпа, үйшік) негізде аражабындар жасау. Сюжетті ойыншықтармен ойнау үшін құрылымдарды қолдануға үйретуді жалғастыру.

1 жас 9 айдан бастап сюжетті ойындар үшін жиһаздар құрастыра білуге үйрету: екі кірпіштен диван, бір кірпішті жатқызып, екі кірпішті жанына қойып кереует жасау; міндеттері мен құрылымы әртүрлі екі зат құрастыру: үстел-орындық, кереует-орындық, текшелер мен кірпіштерден баспалдақ жасау, үш қырлы призма мен төрт кірпіштен сюжетті ойыншықтарға үйшік жасау. Баланың дербес ойынына қажетті сюжетті ойыншық жасауда «сюжетті құрастырулар», құрылымдарды жасауды қолдану (адам, жануарлар мен көлік түрлерін бейнелейтін орнықты пішіндер).

Жыл соңында бағдарламалық материалдарды меңгеру нәтижесінде балалар:

- екі текше мен пластинадан орындық, қақпа; тігінен қойылған кірпіштер мен пластиналардан шарбақ құрастыруды;

- орнықты (орындық) және орнықтылығы аз (қақпа, үйшік) негізде аражабындар жасауды;

- сюжетті ойыншықтармен ойынға арналған құрылыстарды пайдалануды;

- сюжетті ойыншықтармен ойындар үшін жиһаздар жасауды;

- құрылымы және қолданылуымен ерекшеленетін екі түрлі заттарды бір мезгілде құрастыруды білуі тиіс.