1. ¦Њѓыныњ т‰п жабдыќтары.

М±най ±њѓыларыныњ ќ±рылысында мањызды этап болып соњѓы этап табылады, ол келесі ж±мыстарды ќамтиды: µнімді ќабатты ашу, шегендеу ќ±бырларын т‰сіру жєне цементтеу, т‰п жабдыќтары жєне м±най аѓынын шаќыру. Соњѓы этапты д±рыс ж‰ргізуден ±њѓыны мењгеру уаќыты жєне ары ќарай ±њѓыны д±рыс пайдалану тєуелді болып табылады.

Ќабатты ашудыњ техника-технологиясы оныњ геомеханикалыќ мінездемесімен тыѓыз байланысты болу керек.

Ќабатты ашу єдісі оныњ ќабат ќысымыныњ кµлемімен, ќабаттыњ м±наймен ќаншалыќты ќаыќќандыѓымен, дренаждау дєрежесімен жєне басќа да факторлармен байланысты, біраќ олардыњ барлыѓы келесі талаптарды ќанаѓаттандыру керек:

• ќабатты ашќанда ‰лкен ќысымды ќабат фонтанды болады;

• ќабатты ашќанда т‰п ќабат зонасындаѓы жыныстардыњ фильтрациялыќ ќасиеті табиѓи к‰йінде ќалдыру; егер жыныс µткізгіштігі нашар болса, онда т‰птік зона жыныстарыныњ фильтрациялыќ µткізгіштіктерін жаќсартуѓа ыќпал жасау;

• ашылуѓа ќабаттыњ ‰стінде кµлемді жабушыныњ болуы, ол ±заќ уаќыт сусыз пайдалану мен м±най аѓымыныњ т‰п зонаѓа максималды келуіне кепілдік береді.

¦њѓыны ±стату кострукциясы оныњ геологиялыќ жєне техникалыќ факторларымен жєне оныњ пайдалану ±заќтыѓымен аныќталады. ¦њѓы кострукциясындаѓы т‰п аймаќтыњ конструкциясы µте мањызды элемент болып табылады, ол ‰шін келесілер орындалуы керек:

• ±њѓыныњ т‰п аймаѓы механикалыќ т±раќты; ±њѓыныњ т‰біне жабдыќ т‰сірілу м‰мкіндігі; жыныстыќ б±зылуын болдырмау;

• м±найлы ќабат пен ±њѓы т‰бініњ жаќсы гидродинамикалыќ м±найлы байланысыныњ тиімділігі;

• м±найлы ќабатты тањдап алып ашу м‰мкіндігі жєне сулы, газды ќабатшаларды изоляциалау м‰мкіндігі;

• аралас ќабатшаларѓа немесе тањдалѓан бµліктерге тањдап єсер ету м‰мкіншілігі;

• м±найлы ќабат ќалыњдыѓына т‰гелдей дренаждау м‰мкіндігі;

¤німді кабатты ±стау єдісі оны мењгеру тиімділігіне ‰лкен єсерін тигізеді, ол оныњ бастапќы дебитіне, сонымен бірге м±най бергіштікке де єсерін тигізеді. Олар ќабат жаѓдайымен жєне ерекшеліктерімен, ±њѓы конструкциясымен байланысты.

¦њѓы т‰бініњ конструкциясыныњ бірнеше т‰рі бар: ашыќ т‰п ‰шін шегендеу ќ±быр башмагы µнімді ќабаттыњ кровлясында сементтеледі. Содан соњ ќабатты диаметрі кішірек долатамен б±рѓылайды жєне µнімді ќабат ±њѓымасыныњ стволын ашыќ к‰йде ќалдырады.

Б±ндай конструкция µнімді ќабатта тыѓыз, ќатты ж±мыстар (известняк, песчанник) ќ±мтастар болѓанда ќолданылады; біртекті жыныспен салыстырѓанда ќабатшаларѓа бµлінбейтін саздар ‰шін, олар сумен байланысќанда ісініп, б±зылады; сонымен бірге сусыз, газсыз ќабатшалар;

Ашыќ т‰п гидродинамикалыќ тиімді деп есептеледі, ал ашыќ т‰пті ±њѓы эталон болып табылады, себебі оныњ гидродинамикалыќ аныќталѓан коэффиценті бірге тењ. Ашыќ т‰птіњ кемшілігі оныњ ќабаттаѓы керекті ќабатшаларды ашалмауы. Фильтірлі т‰птіњ екі конструкциясы бар.

Бірінші вариант. ¦њѓы ќабат табанына дейін б±рѓыланады, алдын ала б±рѓыланѓан шегендеу тізбегі µнімді ќабатын тµменіне бастап ќалыњдыѓы бойымен орнатылып, ќатайтылады,сосын ќабаттыњ т±сынан бастап манжетпен тізбек цементтеледі. Перфорацияланѓан тізбек бµлігімен ашылѓан ќабат арасы ашыќ ќалдырылады.

Б±л конструкцияны ќолдану жаѓдайы ашыќ± т‰птіњ ќолданылуымен бірдей. Біраќ б±л єдісте т‰птіњ бекітілуі аса сенімді жєне тізбектіњ толыќ диаметірі дірнілдердіњ єсерінен кейін де,т‰п аймаќтаѓы ќабаттыњ б±зылуы кезінде де диаметр саќталып ќалуына кепілдік беріледі.

Екінші вариант. Шегендеу ќ±бырыныњ башмагы ќабат шетіне дейін т‰сіріліп, цементтеледі. Ќабаттыњ ашыќ бµлігінде пайдалану ќ±бырыныњ фильтр деп аталатын тесікті бµлігі болады, ол ќабатпен ±њѓыныњ байланысын ж‰зеге асырады. Фильтрдіњ жоѓарысымен шегендеу ќ±бырыныњ астыњѓы бµлігіндегі саќиналы кењістік арнайы сальник немесе пакермен герметизациаланады.

Перфорациалау т‰бі ±њѓы баѓанасы мен жобаныњ белгіленген жеріне дейін б±рѓыланады. Шеген ќ±бырын т‰сірер алдында ±њѓы бойы, єсіресе оныњ µнім ќабатымен µтетін тµменгі бµлігі геофизикалыќ ќ±ралдармен зерттеледі. Б±л зерттеулер нєтижелері м±най, су жєне газѓа ќаныќќан интервалдарды наќты аныќтап жєне пайдалану объектілерін аныќтайды. Осыдан кейін ±њѓыѓа шегендеу ќ±быры т‰сіріледі, ол т‰птен бастап, ќажетті белгіге дейін цементтеледі. Содан соњ белгіленген интервал перфорацияланады.

Перфорацияланѓан т‰пті ±њѓы тиімділігі келесілер:

• ±њѓыны пайдалану технологиясы жењілдетіледі жєне геологиялыќ тілулерде геофизикалыќ зерттеулерді комплексті µткізу;

• перфорациямен ашылмаѓан єрт‰рлі ќабатшаларды сенімді изоляциялау;

• ±мытылып кеткен немесе уаќытша концервацияланѓан µнімді ашу м‰мкіндігі;

• ±њѓы т‰бініњ т±раќтылыѓы жєне ±заќ пайдалану процесі кезінде оныњ с±йыќ µту ќарќынынњ т±раќтылыѓы;

Перфорацияланѓан т‰п ќабатты ашќанда топыраќтыњ пайда болуына жаќын, яѓни ±њѓыѓа топыраќ келе бастаѓанда одан сенімді ќорѓаныс м‰мкіндігіе бере алмайды, ол т‰п аймаќта топыраќ тыѓындарыныњ болуына єкеп соќтырады. Сондыќтан аса ж±мсаќ коллекторларды ашќанда, оѓан топыраќтан ќорѓаныс болсын деп, перфорацияланѓан интервалда ќосымша топыраќ ±стаѓыш фильтр орнатылады. Одан басќа перфорациялагѓан т‰п перфорациялыќ тесіктерде аѓуды ќоюландырып, онда фильтрациялыќ кедергіні к‰шейтеді.

Гидродинамикалыќ (несовершенный) ±њѓы

Гидродинамикалыќ (несовершенный) ±њѓы деп, ќабатты шетінен табанына дейін толыѓымен ашќан жєне т‰п жаќтаулар ‰сті толыѓымен ашылѓан, ±њѓы с±йыќтыњ келуі осы т‰п жаќтаулар ‰стімен ќ±йылып, ешќандай жасанды кедергіні ќажет етпейтін ±њѓы.

Нгегізінде гидродинамикалыќ (несовершенный) ±њѓы болмайды, сондыќтан ±њѓыныњ гидродинамикалыќ (несовершенный) ќабатты ашу дєрежесіне жєне ашу мінездемесіне ќарап бµледі, сонымен несовершенстваныњ екі т‰рі болады, оныњ бірі-дєрежесі, екіншісі- мінездемесі бойынша.

Несовершенный ашу дірежесі бойынша: ±њѓыда ќабатты т‰гел ашпайды, тек ќана оныњ бір болігін ашады. Мінезі бойынша ашу, ол ±њѓыда ќабат баѓаны бойынша барлыќ жаќтау ‰сімен емес, тек ѓан фильтр тесіктері немесе перфорация тесіктері ар±ќылы ж‰зеге асырылады.

¦њѓы фильтрлері:

¦њѓы фильтрлері деп, µнімді ќабат фильтрларында орналасќан, пайдалану тізбегініњ тесікті бµлігі болып табылатын, ±њѓымен ќабат арасындаѓы байланысты іске асыратын жабдыќты айтады. Б±л т‰сінік ќабаттыњ т‰п аймаѓына фильтр-±статќыш ретінде айдалатын єрт‰рлі материалдар себебінен, оныњ ќату салдарынан жынысты ±стаѓыш жєне µткізгішті ќ±рылѓы ретінде ьпайдаланатын болѓандыќтан, сыныќ кењейіп кетті.

Фильтр келесі талаптарѓа жауапты:

• ±њѓы дебитін шектемейтін µткізгіштік ќасиеті болу керек;

• тау жыныс ќысымына бір шама тµтеп беретін ќаттылыѓы болу керек;

• ќабатты ќ±м, ќатты немесе ж±мсаќ бµлшектерді ±њѓыѓа жібермеу нмесе минималды мµлшерде µткізе бµлу;

Фильтрлер жасалу єдісіне ќарай келесілерге бµлінеді: шегендеу ќ±бырын перфорациялау кезінде ±њѓыда жасалѓан, жер ‰стінде жасалѓан жєне ќабаттыњ т‰п аймаѓында жасалѓан. Жер ‰стінде жасалѓан фильтрлер ќ±бырлыќ жєне ќ±быр іші ‰шін арналѓан болып бµлінеді. Ќ±бырлыќ фильтрлер шегендеу ќ±быр ќ±рамына кіреді, ал ќ±быр іші фильтр отырѓызылмаѓан немесе отырѓызылѓан фильтрге кигізіледі. Олар ±њѓыдан алып, ауыстырылады.

Ќарапайым фильтрлер болып дµњгелек немесе ойыќ тесіктері бар фильтрлар табылады. Олар шегендеу ќ±бырларынан жасалады жєне кµбіне ±њѓымен ќабат байланысы есепке алынып жасалынады.

Дµњгелек тесікті фильтрлер- шегендеу ќ±бырынан жасалады, онда диаметрі 1,5-20 мм тесіктер жасалады, тесіктер шахматты т‰рде орналасады. Тесіктер ара ќашыќтыѓы перфорациялы ќ±бырдыњ біршама ќуаттылыѓына байланысты орнатылады. 1метр ќ±бырѓа келетін µлшеммен тесік саны µндіріс негізінде аныќталады.

Сыныќ тесікті фильтр-шегендеу ќ±бырынан жасалады. Сыныќтар шахматты т‰рде орналасады. Сыныќ ені 0,4-5мм, ол ќабаттыњ т±раќтылыѓымен байланысты. Ќабат т±раќты болѓан сайын, сыеыќ ені де азаюы керек. Бір метрге ќ±бырѓа келетін сыныќ саны фильтрде наќты ќолданылатын кен орында жєне µндірісте байланысты тањдайды.

Провочные фильтры-шегендеу ќ±бырынан т±рады тесіктер диаметрі 8-20мм болып тесіледі, сыныќтар ені 5, ±зындыѓы 60мм болып жасалады. Ќабат т±раќтылыѓы тµмен болѓан сайын, оныњ сыныќ ені де азая т‰седі. 1метр ќ±бырѓа келетін сыеыќ саны фильтрді наќты ќолданатын кен орынѓа жєне µндіріске байланысты ќабылданады. Кнопкалы фильтрлер-шегендеу ќ±бырынан жасалады, шахматты ретпен диаметрі 8-20мм тесікте жасалады. Содан соњ осы тесіктерге тыѓын кнопкалары ќойылады, тыѓындар сыныќты тесіктері бар, оныњ ені 0,15-2,5мм. Кнопкалар болаттан жасалады, немесе ќола, пластмассадан болуы м‰мкін.

Саќиналы фильтрлер- дµњгелек тесікті фильтрлер сияќты дайындалады. Содан соњ ќ±быр ниппелі ‰стіне саќиналы тіреуіш жабыстырылады жєне ќ±бырѓа болат саќиналар кигізіледі. Саќиналар араќашыќтыѓын колибірлі металл пластинкаларымен баѓыттайды. Сосын ќ±бырѓа осы саќиналарды муфтамен ќысады.

Гравилі фильтр- олар екі сыныќ тесікті фильтірді бір біріне кигізген. Олардыњ арасындаѓы саќиналы кењістік гравилмен толтырылады. Ішкі фильтр шегендеу ќ±бырынан, ал сыртќысы-темірден, кейде сымды тордан жасалады. Дравиль ќалыњдыѓы 20-25мм ќ±райды. Олар гравиясы ±њѓыда тыѓыздалѓан жєне жер ‰стінде тыѓыздалѓан болып бµлінеді.

Б±л фильтрлардыњ келесі артыќшылыќтары бар:

• ±њѓыѓа тек ±саќ топыраќ т‰седі, ол пайдалануда жењіл шыѓарылады;

• жер саты жєне жер ‰сті жабдыќтарын ќ±ммен ќажау азайады, соныњ ішінде фильтірлер;

• ќабатта ќ±мныњ ‰лкен фракциясы саќталады;

• топыраќтыњ ‰лкен фракцилы ќабатта ќалуыныњ салдарынан ондаѓы б±зылыстардан судыњ еніп кетуінен жєне басќа ќажет емес жаѓдайлардан ќорѓайды;

• б±л фильтрлар сынѓыш жыныстар жєне цементтелменген жыныстарда біршама кењітілген т‰п аймаќ жасайды, б±л дренальды кµбейтіп жєне ±њѓыныњ µнімділігін молайтады.

Металлды керамикалыќ фильтрлар-керамикалыќ дробьд ќысымымен єсер ету арќылы жасалады. Б±л материалдан жасалѓан саќиналар перфарациялаушы ќ±бырѓа кигізіліп, соѓан ±статылады. Металлды керамикалыќ фильтрлардыњ гидравликалыќ кедергісі аз болады жєне олар ењ ±саќ фракциясын ±стай алады.