Жүйелік қатені жоққа шығару әдістері.
Жүйелік қатені құрту үшін келесі стандартты әдістерді қолданамыз.
бақылаулы топқа зеріттелетіндерді сауатты таңдау;
«жасырын» әдісі (әрекетті жасыру);
топтарды рандомизациялау;
статистикалық моделдеу әдісі.
Өзіндік бақылаумен сынау - экспериментті және бақылаулы топқа бір объект тартылады, мысалы, науқас бірнеше күн ем қабылдайды, ал сосын плацебо қабылдайды.
Тоғықан сынау - бір науқастар экспименттік топ болып, ал басқалары бақылаулы топ болып алынады; ем тоқтатылғаннан соң жаңа кезеңде ем қабылдаған топ бақылауы болады, ал бақылаулы топ - емдік топ. Нәтижесіне қарағанда, әрбір науқас өзіне өзі бақылау болды.
Сурет 2. Жұйелік қателердің көздері және оларды жою жолдары.
Алынған бақылаумен сынау - бұл бақылауды күдіктенетін факторлар бір-бірінің айырмашылықтарынан аулақ болуға мүмкіндік береді, мысалы, аурудың тамақ жеумен байланысын зерттегенде денсаулыққа темекінің әсерін ескермеуге болады. Терілімде барлық жағдайлардың және бақылаудың арсындағы айырмашылықты салыстырмайды, тек топтар арасындағы айырмашылықтарды салыстырады.
Әрекетті жасыру (маскирование) әдіс («соқыр» зерттеу, жасыру).
Жасырын емес (ашық) РКБ - сыналушы және зерттеуші қандай ем алып жатқанын біледі. Бұл кезде, мысалы, бақылаулы топтағы сыналушыға басқа ем қабылдаса болады, сонда екі топ арасындағы айырмашылық болмайды.
«Қарапайым соқыр әдісте» науқас қандай ем алып жатқанын білмейді. Бұл әдісте дәрігер және басқада медқызметкерлер ем және плацебо қабылдап жатқан науқастарды жүргізуде қате болуы мүмкін.
Екі жақты соқыр әдісте пациентте, зерттеуші де қандай ем алып жатқанын бей мәлім болады .
Үш жақты соқыр әдісте, пациентте, зерттеушіде, клиникалық зерттеу басқарушығада қандай ем жүргізіліп жатқаны беймәлім болады.
Рандомизация - пациенттерді топқа бөлген кездейсоқ санды кестені немесе басқада дұрыс әдістерді қолдана отырып науқастарды кездейсоқ топқа бөледі. Рандомизацияға паценттерді топқа бөлген кезде, жүйелі қателіктердің даму мүмкіндігін төмендетіп, емді таңдаудың оптималды әдісі рандомизацияны жүргізу науқастарды сипаты бірдей топтарға жіктеуге мүмкін береді. Рандомизацияны тек қана клиника зерттеу жүргізген кезде ғана қолданып қоймайоны жануарларға зерттеу жүргізугеде қолданады.
Кәзіргі таңда клиника зеріттеудіңалтын стандарты болып РКБ табылады. Рандомизацияның неше түрлі әдісі өңделген науқастарды топпен рандомизациялау, жұптың рандомизация факторлы, адаптивті және басқалар.
Рандомизацияның ең дұрыс әдісі кездейсоқ санды кестені пайдалану кей-кезде тиын лақтыру болып саналады.
Бырақ көбісі рандомизацияны дұрыс түсінбейді, және науқастарды кездейсоқ бөлудің орнына қысқартылған әдіске жүгінеді (алфавит, туылған күн, апта күні бойынша). Бұндай «псевдорандомиизация» күткен нәтиже бермейді.
Стратификация - науқастарды нәтижеге әсерететін факторларды ескере отырып тең бөлуді (мысалы, жасы, аурудың созылуы және басқа). Басқа сөзбен, мысалы, ер-науқастар әйел науқастардан бөлек рандомизацяланса.
Статистикалық моделдеу - өзгермелер септігінің әсерін бір уақытты есепке алғанда, байланыс күшімен әсер ету эффектісін бағалау үшін қолданылады. Сапалық оқиғалар ықтималдылығының статистикалық моделдеудің ең таралған әдісі көптеген логистикалық регресс болып табылады.