²Азаºстан Республикасында инвестицияларды пайдалануды» теориялыº аспектiлерi.

1. Инвестицияларды ºалыптастыру ж¸не пайдалану.

Инвестициялау дегенiмiз не Ол а¹ылшын тiлiндегi (investments) ºаржы ж½мсау (ºаржы салу) деген атаудан шыººан. Инвестиция (investment) деген ма¹ынаны бiлдiретiн ¼ндiрiс, ауыл шаруашылы¹ы ж¸не т.б. салаларды дамыту¹а, ¼ркендетуге, т¼рт ая¹ынан тiк т½р¹ызу ¾шiн ½заº уаºыттар бойы ж½мсау¹а арнал¹ан капитал т¾рi.

К¸сiпкерлiк ж¸не басºа да ж½мыс т¾рлерiнi» объектiлерiне салынатын, соны» н¸тижесiнде табыс (пайда) ¸келетiн немесе ¸леуметтiк эффектiлерге ºол жеткiзуге м¾мкiндiк беретiн барлыº м¾лiктiк ж¸не интеллектуалдыº º½ндылыºтарды» т¾рлерi инвестиция болып табылады.

М½ндай º½ндылыºтарды» (инвестиция объектiлерiнi») ºатарына мыналар жатады:

• аºша º½ралдары, маºсатты банктiк салымдар, пайлар, акциялар ж¸не басºа да º½нды ºа¹аздар;

• жылжитын ж¸не жылжымайтын м¾лiктер (¹имараттар ж¸не басºа да материалдыº º½ндылыºтар);

• м¾лiктiк º½ºыºтар (авторлыº º½ºыº, ноу-хау ж¸не басºа да интеллектуалдыº º½ндылыºтар);

• жер ж¸не басºа да ресурстарды пайдалану º½ºыºтары;

• басºа да º½ндылыºтар.

Бiрер наºты мысал келтiрейiк: М¸селен, нелiктен А²Ш, Германия, Жапония, Франция, µлыбритания сияºты ¼ндiрiсi ¼ркендеген елдердi» экономикалыº табыстары ¼те жо¹ары Б¸рi де шетелдiк капиталды» арºасы. Бiр ¹ана А²Ш-ны» ¼зi 1970 жылдарды» ортасында 30 млрд. Доллар шетел инвесторларын иеленсе, 1980 жылдарды» со»ына ºарай б½л к¼рсеткiш 10 еседей артºан. ²азiр аталмыш мемлекет экономикасында¹ы шетелдiк ºаржы активiнi» к¼лемi 1,5 триллион доллар¹а жеткен.

Инвестицияны» негiзгi ºайнар к¼здерiн бiрнеше топтар¹а б¼лемiз:

а) Меншiктi ºаржылыº º½ралдар, сонымен ºатар ¸рт¾рлi активтер мен º½рал-жабдыºтар;

б) Аймаºтыº ж¸не жергiлiктi бюджеттен к¸сiпкерлiктi ºолдау ºоры;

в) Шетелдiк инвестиция, бiрiккен к¸сiпорынны» жар¹ылыº капиталы немесе ºаржыландыру формаларын ½сынушы, сонымен ºатар к¾рделi ºаржы енгiзушiлер, ºаржылыº институттар ж¸не мемлекеттiк к¸сiпорындар ж¸не ½йымдарды» ¸рт¾рлi меншiк формалары;

г) Заемдiк º½ралдарды» ¸рт¾рлi формалары, оны» iшiнде кредиттер, шетелдiк инвесторларды» несиелерi, облигациялыº заемдар, банктiк кредиттер ж¸не басºа да институционалдыº инвесторларды» инвестициялыº компаниялары мен ºорлары, зейнетаºы ºоры, вексельдер ж¸не т.б.

Инвестицияны» ºайнар к¼здерiне не жататынды¹ына к¼з жеткiзген болсаº, ендi осы инвестиция т¾сiнiгiнi» ºалай дамы¹анына ºысºаша т½жырымдама беремiз. Инвестиция т¾сiнiгiнi» ке»iнен ºолданылуын нарыºтыº ºарым-ºатынастарды» ке»еюiмен байланысты ºарастыру¹а болмайды. Со»¹ы кезе»де ¹ылыми-техникалыº жетiстiктердi ке»iнен ºолдануды» барысында тек ºана ¼ндiрiс ж¸не ¼ндiрiстiк инфраº½рылым салаларыны» материалдыº-техникалыº базасы ¹ана сапалы ¼згерiстерге ½шырап ºой¹ан жоº. Ондай ¼згерiстер ¸леуметтiк инфраº½рылым салаларына да т¸н болып отыр. Сондыºтан, осы со»¹ы атал¹ан салалар¹а, соларды» д¾ниеж¾зiлiк стандарт де»гейiнде дамуына ж½мсалатын ºаражаттар да (оларды» иесi кiм екенi басºа ¸»гiме) инвестиция º½рамына кiруге тиiс. ´йткенi б½л салаларда б½рын¹ыдай ¸леуметтiк-интеллектуалдыº байлыºты» ¼суi ¹ана емес, о¹ан ºоса материалдыº байлыºты» ¼суi де орын алып отыр.

Практика ж¾зiнде ¸рт¾рлi зерттеулер бойынша инвестиция т¾сiнiгiне т¾рлi мазм½н берiлген. Онда инвестицияны екi топºа б¼лiп ºарастырады:

1. Наºты инвестиция (капиталды º½рушы) – к¸сiпорында жа»а техниканы енгiзуге, оны реконструкциялау¹а ба¹ыттал¹ан к¾рделi ºаржы;

2. ²аржылыº (портфельдi) инвестиция – акцияларды ж¸не ба¹алы ºа¹аздарды сатып алу¹а ж½мсал¹ан салымдар, инвестициялыº ºорлар.

²азаºстан Республикасыны» “Инвестициялыº ºор туралы” Çà»ûíäà¹û “инвестициялыº ºор” ½¹ûìû.

Ашыº акционерлiк ºо¹ам нысанында º½рылатын ж¸не тартыл¹ан ºаражатты º½нды ºа¹аздар¹а диверсификациялыº инвестициялау маºсатында ке»iнен орналастыратын, ¼з акцияларын шы¹ару арºылы аºша ºаражатын тарту бойынша ºызметтi ж¾зеге асыратын за»ды т½л¹а инвестициялыº ºор деп аталады.