Хэта зэкIэм апэу зызытхьакIырэр?

Сэ зэкIэми апэу зыстхьакIыгъ! – къэкууагъ Павлик, ыIэ цIынэ цIы-кIухэмкIи Iэгу теуагъ.

- Хьау, сэры апэу зызытхьакIыгъэр, сикIал, - ыIуагъ ятэ.

- Хьау, сэры, - къэщхыгъ янэ.

- Сэры апэу зызытхьакIыгъэр! – къэпцIэугъ Чэтыур.

- Хьау, сэры! – къэшIуигъ Цыгъо цIыкIур, гъуанэми ипшыхьа-жьыгъ. Чэтыум IукIэнэу ар фэягъэп.

- Сэ зэкIэми апэу зыстхьакIыгъ, - зышIошIыжьэу Iо макъэм зыкIыригъэщыгъ Атакъэм.

- Хьау, тэры зэкIэми апэу зызытхьакIыгъэр, - къэзэрэгъэбырсыры-гъэх Уцхэмрэ чъыг Тхьапэхэмрэ, - тэ тызытхьакIыгъэр пчэдыжьыпэ осэпсыр ары...

Ю. Федин.

Словарная работа

КъэпцІэугъ – замяукал

къэшІуигъ – запищал

зышІошІыжьэу – воображая

Іо макъэм зыкІыригъэщыгъ – протяжно прокукарекал (пропел)

къызэрэгъэбырсырыгъэх – зашумели

Хьарзэ (Лебедь)

Хьарзэр псымэ ащыпсэурэ къаз Іэл ин лъэпкъ. Ыпшъэ кІыхьэ. Щагу къазым нахьи нахь ин.

Мы къаз Іэлыр псынкІэу мэбыбы. Зы сыхьатым километрэ 60-80 фэдиз къызэринэкІын елъэкІы. Ошъогум хьарзэхэр щыбыбхэзэ, самолетхэм яутэкІхэу къыхэкІыгъ.

Хьарзэ анэмрэ хъумрэ илъэс 30-40 зэгъусэхэу зэдагъашІэ. Яуна-гъокІэ чІыпІэ гъэнэфагъэ аубыты. Ар е псыутІэм, е хыкъумым щыщ чІыпІэ гор. Ежьхэм анэмыкІ унагъо къызхагъахьэрэп. Хьарзэ анэм кІэнкІищ-кІэнкІиблыр набгъом рекІацІэ. Тхьамэфиблэ кІэнкІэмэ анэр атесы, щырхэр къырещых. Ахэмэ аныбжь мэзитІу зыхъурэм, ошъогум щыбыбынхэу рагъажьэ. Бжыхьэм янэ-ятэхэм ягъусэхэу къэралыгъо фабэхэм мэбыбыжьых.

ж. «Жъогъобын»

Словарная работа

КъызэринэкІын елъэкІы – может оставить за собой (пролететь)

яутэкІхэу къыхэкІыгъ – бывало сталкивались

набгъом рекІацІэ – несет (ся) в гнезде

щыбыбынхэу рагъажьэ – начинают летать в …

псыутІэ – пруд

хыкъум – озеро

къырещых – выводит (птенцов)

осэпс – роса

къэралыгъо фабэхэр – теплые страны

ПхъэуIу (Дятел)

Мэзым хэс бзыу лъэпкъ. Чъыгмэ псынкІэу ащэзекІо. Ыпэ пытэкІэ чъыгышъор зэгуеуты ыкІи хьацІэ-пІацІэхэр хешыпыкІых.

Ащ сыдигъуи изакъу. Инабгъо чъыг гъурбэхэм арешІыхьэ, нахьы-бэмкІэ къыхихырэр ныхыр (осина) ары. Набгъом фыжьхэу кІэнкІитф-хы релъхьэ. КІэнкІэхэм, бзыу анэм фэдэу, хъури атесы. Мэфэ 12-13 зы-хъурэм щырхэр къыращых.

Тхьамэфищ зыхъукІэ щырхэр набгъом къебыбыкІых, ау чыжьэу ІукІхэрэп.

ХьацІэ-пІацІэхэр зэришхырэм пае пхъэуІум ишІогъэшхо къегъа-кІо.

ж. «Жъогъобын»

Словарная работа

Чъыгышъор зэгуеуты – разбивает кору дерева

хьацІэ-пІацІэхэр хешыпыкІых – выбирает насекомых

релъхьэх – кладет в …

зэришхырэм пае – из-за того, что ест

ишIогъэшхо къегъакІо – приносит большую пользу

Анай (Клён высокогорный)

Клён чъыг лъэпкъэу дунаим тетыр бэ дэдэ мэхъу,150-м нэсы. Ахэ-мэ ащыщэу Кавказым къыщыкІырэр лъэпкъ 11 мэхъу. Анахьэу адыгэхэм ашІэхэрэр, агъэфедэщтыгъэхэр анаир ыкІи блащэр (клён высокогорный, клён платановидный) ары.

Тиреспубликэ Кощхьэблэ районым Блащэпсын ыцІэу къуаджэ ит. А къуаджэм ыцІэ къызтекІыгъэр а чъыгыр ары. Жъыхэм къызэраІотэ-жьырэмкІэ, псынэкІэчъ дахэм дэжь блэщэ чъыг щытыгъ.

Анаем метрэ 20-25-м нэс илъэгагъэу мэхъу. Итхьапэхэм сантиметри 8-15 фэдиз якІыхьагъ. Тхьапэхэр бжыхьэм плъыжьыбзэхэу дэхэ дэдэх. Анаер пхъэ пытэ лъэпкъ. Адыгэхэм ащ обзэгъукІэхэр, отакІэхэр, пхъэІэбжъэнакІэхэр, кушъэхэр ыкІи нэмыкІхэр хашІыкІыщтыгъэх.

ж. «Жъогъобын»

Словарная работа

Агъэфедэщтыгъэх – использовали

Блащэпсын – Блечепсин

къызтекІыгъэр – образовалось

жъыхэм къызэра1отэжьырэмк1э – как рассказывают старики

псынэкІэчъ – родник

къытекІыгъ – произошло

обзэгъукІэхэр-держаки для топоров

хашІыкІыщтыгъэх – изготовляли из …