1.Экзогендік агенттерден қалыптасқан жер бедерінің пішіндері.

Экзогендік агенттер-мұзарттар,желдер т.б.Желдің құйындап соғуынан,сазды және құмды жыныстардан құралған шөлді далалар мен шөлейт жерлерде дефляциялық шағын ойыстар немесе шұңқырлар кездеседі.Мұздықтардың еріген суларының іс-әрекетінің нәтижесінде өзгеше шөгінділер мен жер бедері қалыптасады.

Экзогендік процестер-физикалық,химиялық,органикалық факторлар әсерінен құрлықта кездесетін таужыныстары бұзылысқа ұшырап,үгілген заттар тасқын сулардың және экзогендік агенттердің (мұзарттардың,желдің т.б.) тікелей әрекетінен бастапқы орындарынан басқа ортаға тасымалданып жер бетінің төмен иіліп майысқан ойыс аудандарында шөгіп,қабатталып жиналады.Экзогендік геологиялық процестердің негізгі энергия көздері Күннің жылу энергиясы,әрі гравитациялық күштер болып табылады.Олар төрт топқа бөлінеді:1.Мору немесе үгілу;2.Аккумуляция (мору өнімдерінің шөгінді қабаттарда шоғырланып жиналуы);3.Диагенез (шөгінділердің тасқа айналуы);4.Денудация (мору өнімдерінің жаңа орындарға тасымалданып көшуі). Мору процесі.Неміс тілінен “веттер”-ауа райы деген мағына береді. Желдің атқаратын геологиялық қызметі эолдық процестер деп аталады.Бұл процестердің нәтижесінде тау жыныстары қажалып,бұзылады немесе үгіліске ұшырайды.Желдің геологиялық әрекеті әр түрлі процестермен сипатталады. Коррозия деп,жел айдап ұшырған ұсақ құм түйіршіктердің жер бетіндегі жар тастарды мүжіп,тау жыныстарына тигізетін механикалық әсерін айтады. Дефляция деп,үгіліске ұшыраған борпылдақ жыныстардың ұсақ құм түйіршіктерінің жаңа орынға ұшып-қонуын айтады. Желдің аккумуляциялық (шөгінді жыныстардың жиналуы) қызметіне байланысты құмды шөгінділер бір орынға жиылып өзіндік бедер пішіндері бар жылжымалы құм шоғырларын (бархан,дюна) қалыптастырады. Бархандар сыртқы көрінісі қол орақ немесе тағаның ізі тәріді болып келген асимметриялы құм-төбелер түрінде түзіледі. Дюналар желдің құмды үйіре суырып үрлеу әрееттеріне байланыст жер бедерінің ойлы-қырлы аудандрында белгілі бір тосқауылдарға тіреліп,немесе өзендер мен көлдердің және теңіздердің жағаларында биіктігі 20-40 м-дей адырлы құм үйінділері түрінде жиналады. Лесс-түсі ашық сары,құрамы біртекті келген,қабатсыз орналасқан шаң-тозаңдардан құралған,борпылдақ жыныстар болып саналады.

2.Жер бөгеттердің беткейлеп салынуы.Бөгет бермаларының құрылуы.

Жер бөгеттер төмендегідей негізгі түрлерге бөлінеді:

I – біркелкі бөгеттер, олар бір түрлі материалдан тұрады, мысалы құм, құмайт, саздақ және т.б.; Жер бөгеттерді тұрғызу келесі түрлерге бөлінеді:

а) үйген топырақтан тұрғызылған бөгеттер, олар кебу грунтарды ую арқылы тұрғызылады, сонан кейін тығыздалады;

б) сумен үйілген бөгеттер, олардың құрылысы гидромеханиқалық тәсілмен жүргізіледі, бұл тәсілде грунт сумен әкелініп, сонан кейін төселеді;

в) жартылай сумен үйілген бөгеттер, бұл тәсілде карьердегі грунт кәдімгі тәсілдермен шығарылады, ал оны төсеу судың көмегімен жүргізіледі;

г) «Суланған» тәсіл, бұл тәсілде кебу грунт алдын-ала аз тереңдікке су құйылған жерлерде төселеді;

д) бағытталған жарылу тәсілі, бұл тәсілде жаратын заттардың заряды жағалауға белгілі тереңдікке салынады. Сонан кейін жарылудың әсерінен жағалаудағы грунттың массасы қажетті бағытқа қопарылады.

Беткейлік.(берма) Плотина беткейлерінің жамылғысының (бекінісінің) күйін бақылау немесе оны жөндеу үшін, плотина табанының енін үлкейтіп, сүзілу жолын ұзарту үшін, құрылыс жүрген мерзімде тұрғызатын мойындар (бөгет) плотина құрамына кіретін болса, онда плотинаның жоғарғы және төменгі беткейлерінде беткейлік (берма) жасайды. Беткейлікті беткей еңісі сынатын (өзгеретін) жерде жасаған қолайлырақ. Жоғарғы бьефтегі беткейлікті, беткей жамылғысын жасау және керекті құралдарды орналастыру үшін қажет, әсіресе жамылғы темірбетон плиталардан жасалатын жағдайда жамылғы жасауға керекті материалдардан тасып жеткізетін автомобиль жолы ретінде қолданылады. Жамылғы тірегінің орнықтылығын арттыруға оның етегі бойымен жасалатын беткейлік мүмкіндік береді. Төменгі плотина беткейінде беткейлікті 10-12м биіктік аралатып жасайды. Ондағы мақсат депрессиялық қисықты беткейдің бетінен қату тереңдігіне алытату, беткей бетін шайып бұзатын еріп аққан қар және жауын-шашын сулары ағынын кішірейту, беткеймен жүріп өту және т.б. мәселелерді шешу. Беткейлік пен беткейдің қиылысқан жиегі бойымен аққан суды ұстауға арналған арық (кювет) салады. Онда жиналған су науа арқылы төменгі бьефке ағызылып тасталады. Беткейлік бетіне арыққа қарай еңістік береді. Беткейлік бетімен жол жүру қарастырылмаса, енін 1-2м етіп тағайындайды. Беткейлік жиегін бетонмен айнала қоршайды, немесе шыммен бекітеді, немесе басқа да жергілікті материалдарды қолданады.

3. Іште орналасқан су құбырының сұлбалары мен жүйелері. Ауыл шар-да үйлерді, мал шар-қ кешендерін және басқада үймереттерді сумен жабдықтау үшін ішкі су құбырын қолд-ды. Ішкі су құбыры – суды сыртқы тораптан алып белгілі арынмен су таратушы құралдарға жеткізетін құрал-жабдықтар жиынтығын атайды. Ішкі су құбырының негізгі элементтері: енгізу, су өлшеуіш түйін, арын көтеру қондырғысы, магистраль құбырлар, тік құбыр, су жеткізетін құбыр, су таратушы құралдар, өртке су құбыры, суару су құбыры. Ішкі сқ өзінің қолдану бағыты бойынша: шаруашылықты ішетін, өндірістік, өртке қарсы жәңе суару құбыры болып бөлінеді. Арынмен және әртүрлі жабдықтармен қамта-з етуіне байл-ты ауыл ш-ғы ішкі сқ мынадай жүйелерге бөлінеді: Сыртқы тораптан бірден алатын, арынды бакі бар, сорғышы бар, сорғышы және арынды бакі бар, аймақты жүйелер. Су тораптарының схемалары: 1) тұйықты схема – бір енгізу бар, өрт сөндіруге арналған 12-ден кем шүмектері бар, су жеткізуде үзіліс мүмкіншілігі болатын үйлерде құрады. 2) Айналма схема – сумен қамт-з етудің үзілісі рұқсат етілмейтін, өрт өшіруге арналған шүмектердің саны 12 асатын, тұтынушыларға су жеткізуі жоғары сенімділігін талап ететін үйлерде қолд-ды. Бұл жағдайда екі енгізуді ойластыру керек. 3) Құрастырылған схема – айналма магистралды мен тұйықты үлестіруші құбырлар кіреді. Бұл схеманы өрт өшіруге арналған жүйесі бар, су таратын құрылғылардың саны көп, орналасуы әр жерде болған үйлерде қолд-ды. 4) Аймақтық схема – биік (12 және одан да көп қабат) үйлерде құрады. Бұл үйлерді аймаққа бөлу арқылы сумен жабдықтайды. 5) Төменнен тарамдалған схема. 6) Жоғарыдан тарамдалған схема

3.Гидрогеологиялық ұңғымалар құрылымына қойылатын талаптар. Гидрогеологиялық ұңғыма конструкциясы әрбір нақты жағдайда оның міндетіне, геологиялық-гидрогеологиялық жағдайларға және экономикалық тиімділігіне байланысты алынады және оған келесі талаптар қатары қойылады:

- жұмыстардың тиімділігі және қауіпсіздігі;

- зерттелетін сулы горизонттардың сапалы сынамалануы;

- сынамалау, каротаждау, арнайы зерттеулер үшін барлық қажет жабдықтарды ұңғымаларға орналастыру мүмкіндігі;

- барлық қажет жан-жақты бақылаулар мен зерттеулерді орындау;

- сулы горизонттарды ластанудан және көрші горизонттардан жерасты суларының сүзіліп өтуінен қорғау;

- ұңғымаларды пайдалану кезінде оларды пайдалану тұрақтылығы;

- ұңғымаларды уақытты, қаржыны және еңбекті аз кетіре отырып жабдықтау;

- қажеттілікке қарай жөндеу және жою жұмыстарын жүргізу мүмкіндігі. Ұңғыма тереңдігі сулы горизонттың жату тереңдігіне және оның ашылу дәрежесіне байланысты. Сутарту құралы ретінде эрлифтті пайдалану кезінде ұңғыма тереңдігі араластырғыштың бату тереңдігіне қойылатын талаптарды қанағаттандыруы тиіс. Выбор конструкции гидрогеологических скважин

Конечный диаметр водозаборной скважины устанавливается в зависимости от выбранного диаметра фильтра и габаритных размеров погружного насоса, а следовательно, и от дебита скважины. Внутренний диаметр эксплуатационной колонны (в которой размещают погружной насос) должен быть б ольше диаметра насоса на 15—40 мм. Обычно в марке насоса указывается рекомендуемый диаметр эксплуатационной колонны в дюймах. Конечный диаметр бурения (водоприёмной части скважины) 100—150 мм обычно принимается для скважин малой производительности (до 10 м3/ч), 200—250 мм — для скважин средней производительности (до 50 м3/ч) и 250—400 м — для высокопроизводительных скважин. Конструкция скважины должна обеспечивать: 1) возможность получения расчетного расхода воды; 2) надежную изоляцию эксплуатационного водоносного горизонта от лежащих выше водоносных горизонтов; 3) установку фильтровой колонны в пределах водоносного горизонта;  4) длительный срок эксплуатации и возможность проведения ремонта и восстановления скважины. При вращательном бурении с промывкой и небольшой глубине залегания водоносного горизонта (80-100м) в большинстве случаев применяется одноколонная конструкция скважины. Для защиты устьевой части скважины от размыва и обрушения, а также придания ей вертикального направления используют верхние обсадные колонны труб – направляющая колонна или кондуктор. Кроме того, эти колонны защищают скважину от проникновения в неё загрязнённых поверхностных вод. Пространство между кондуктором и стенкой скважины цементируется или изолируется глиной. Промежуточными обсадными колоннами перекрывают промежуточные водоносные горизонты вскрытые по ходу бурения и не принимаемые к эксплуатации и в случае глубоких скважин для обеспечения самой возможности крепления ствола скважины большой глубины (телескопические выходы обсадных колонн).

4.Ауылшаруашылығында су ресурстарын тиімді пайдалану және үнемдеудің негізгі бағыттары Халық шаруашылығының бірде бір саласы сусыз жұмыс істей алмайды. Үй-жай тұрмыстық шаруашылығындағы тұрғындардың мұқтажы үшін, егіс алқаптарын суғарып, баптау үшін, ауыл шаруашылығындағы өндірістер үшін және басқада мақсаттар үшін су қолданылады. Ауыл шаруашылығындағы өндіріс орындары үшінде су көп мөлшерде жұмсалады. Судың сапалық сипаттамалары және судың дұрыс берілуі өндіріс шығаратын бұйымның сапасы мен құнына әсер етеді. Ауылдық жерлерде су адамдардың шаруашылығына, мал және егін суаруға жұмсалады. Сонымен қатар ауылдық жерлерде су өрт сөндіру үшінде пайдаланады. Осы су тұтынушылардың барлығын сумен қамтамасыз ету үшін орталықтандырылған су жүйелері қолданылады.

Елді мекенді, өндіріс орнын және де басқада объектілерді өз қажеттіліктеріне байланысты сумен қамтамаыз саланы сумен жабдықтау деп атайды. Суды алу, тұтынушыға дейін тасмалдау, қажетті су сапасына дейін тазарту ғимараттарының кешенін сумен жабдықтау жүйесі деп атайды. Суды беру және тарату құбыр арқылы болатын орталықтандырылған жүйелерді су құбыры депте айтуға болады.

БИЛЕТ № 14