5. Жабыќ су тастаѓыш ѓимараттар, олардыњ µткізу ќабілетін есептеу Су аѓызѓыш ѓимараттар жєне оныњ жиктелуі

Топырактан согылган бекеттер бойына таскын суды томенгі бьефке тастайтын су тастагыш курылымдар салады . су тастагыш гтмараттар трассасын тандаганда бірнеше вариант карастырылып, оларды технико экономикалык салыстыру негізгі вариантты кабылдайды.негізгі вариантка топырак казу ж±мыстары аз,багасы арзан вариантт кабылданады.су тастаѓыш ќ±рылымнын трассасы м‰мкіндігінше т‰зу,б±рылыс болѓан жаѓдайда оныњ радиусы р±ќсат етілген шама шегінде болуы шарт .ашыќ су тастаѓыш ѓ. Басќару м‰мкіндігіне ќарай:автоматты т‰рде ж±мыс атќаратын жєне ќаќпаќты ,яѓни ќолмен басќаратын болып келеді. Егер су тастаѓыш ќ±рылым автоматты режимде ж±мыс істесе ,оныњ табалдырыѓынын белгісі ЌТД орналастырады,ал ќолмен басќарылатын с.т.ќ.ныњ табалдырыѓын ЌТДден тµмен орналастырады. Су т.ќ.дыњ негізгі ќызметі – тасыганда су ќоймасына симайтын тасќын суды су торабыныњ тµменгі бьефін тастау.

Су т.ќ. бµгет денесініњ ішінде немесе сыртќары жаѓада орналастырады. Су т.ќ.дыњ т‰рі,конструкциясы мына жаѓдайларѓа байланысты ќабылданады:

1.нысаныныњ су шаруашылыќ корсеткіштеріне байланысты

2.бµгет салынатын т±стыњ топографиялыќ жєне геологиялыќ жаѓдайына байланысты

3.бµгет т‰ріне жєне арынына байланысты

4.ќ±рылыстаѓы салу кезіндегі тасќын суды µткізу жаѓдайына байланысты

5.экономикалыќ тиімділігіне байланысты

Билет № 19

1. Тау жыныстарындаѓы судыњ т‰рлері, олардыњ ќасиеттері, тау жыныстарыныњ сулыќ ќасиеттері. – Жер бетiндегi тау жыныстарында су әралуан түрде болады: қатты; 2) бу; 3) химиялық байланыста;

4) физикалық байланыста; 5) еркін.

Қатты түрдегi су. Бұл сулар көпжылдықтоң белдемiнің тау жыныстарында кристалл, қабатша, линза, мұз түрiнде болады. Мұздың құрылуы тау жыныстары қуысындағы сулардың қатуынан пайда болады. Оның келесi түрлерi бар: жербетiнде пайда болған көмiлген мұздар, жерастында құрылған қазынды мұздар; тау жыныстарының құрамындағы мұздар.

Бу түрiндегi сулар. Атмосфера мен жер бетiндегi сулардың булануы кезiнде пар пайда болады. Олар тау жыныстарындағы қуыстарға толады. Температураның төмендеуiмен пар түрiндегi су шыққа айналады да, ол жерасты суын қоректендiредi.

Химиялық байланыстағы су. Көптеген минералдардың құрамына судың (Н₂О), гидроксилдiң (ОН^–), сутегiнiң (Н⁺) және оксанийдiң (Н₃О⁺) молекулалары кiредi. Сода (Na₂СО₃ 10 Н₂О), мирабилит (Na₂SO₄ 10 Н₂О) жәнебасқаминералдардың құрамындакристалданған су бар. Олар 300⁰температурағақыздырғандағанашығады. Физикалықбайланыстағы су. Тау жыныстарыбөлшегiнiң бетiмен байланыстағысуларберiк байланыстағыжәнебос байланыстағыболыпбөлiнедi.. Еркінсулар. Жерқыртысындағытау жыныстарында капиллярлықжәнегравитациялықсуларболады.

Тау жыныстарының негiзгi сулық қасиеттерiне ылғалдылық, ылғалсиымдылық, суқайтарымдылық, сусiңiру, суөткiзгiштiк жатады.

Табиғаттағы тау жыныстарының құрамында әртүрлi мөлшерде су бар. Тау жыныстарының қуыстары мен жарықшақтығындағы судың мөлшерi, табиғи жағдайда, сол кездегі, оның табиғи ылғалдылығын құрайды. Ол көлемдiк және салмақтық болып бөлiнедi:

Ылғалсиымдылық - тау жыныстарының судың белгiлi бiр мөлшерiн сiңiрiп, өзiнде ұстау қабiлетi. Судың түрiне қарай гигроскоптық, максималды молекулалық, капиллярлық және толық болып бөлiнедi. Бiрiншi екi түрi физикалық байланыстағы сулардың мөлшерiн (гигроскоптық және пленкалық) анықтайды. Соңғы екеуi – капиллярлық және еркiн сулардың мөлшерiн анықтайды. Суқайтарымдылық - суға қаныққан тау жыныстарының су деңгейi немесе қысымының төмендеуiнен суды қайтару қабiлетi.

Суғақанығу (суды сiңiру) – судың деңгейi немесе қысымының жоғарылауынан тау жыныстарының суды сiңiру қабiлетi. Қайтарымдылық механизмi бойынша гравитациялық және серпiмдi суқайтарымдылық болып бөлiнедi. Гравитациялық - грунт суларының деңгейi, серпiмдi – арынды сулардың деңгейi төмендеген кезде болады. Суөткiзгiштiк – тау жыныстарының арын градиентi кезiнде, өздiгiнен ағатын суларды өзiнен өткiзу қасиетi.