10.3 Жүктерді халықаралық транзиттік тасымалдау туралы кедендік Конвенция

Кеден транзитінің институты халықаралық стандарттар облысының бірнеше қатарынан жасалынады, яғни кең мағынада

орындалатын эталон сөздері бастапқы салыстыруда ұқсас үлгілерде қолданылған. Мысалы, мынандай стандарттар теңізге шыға алмайтын мемлекеттердің еркін транзит рұқсаттары туралы теңіз құқығының 1982 жылдың БҰҰ-ң Х Конвенциясында қарастырылды.мемлекеттердің немесе бірнеше мемлекеттердің территориясы арқылы тасымалданатын жүктер, адамдар, тауарлар және көлік құралдары транзиттік қозғалыс кезінде ешқандай баж салығы салынбайды. Транзиттік тасымалдау мен АТА конвенциясының идеясы бірдей болып табылады.Мұндай стандарттар ретінде БҰҰ конвенциясының теңіз құқығы бойынша екі баптың жағдайын атап кетуге болады:

а) 127 баптың 1 тармағы « Транзиттік қозғалыстарға ешқандай салықтар және баж салықтары салынбайды, тек қана нақты осы салада қызмет үшін ғана салықтар салынуы мүмкін».

б) 128 бап « Транзиттік қозғалыстың ыңғайлығы үшін мемлекеттерге кіретін, шығатын және теңізге шыға алмайтын мемлекеттерге баж салығынсыз аумақтар және басқа да кедендік порттар салыну туралы келісім қарастырылуы мүмкін.

Бұл облыста Халықаралық стандарттарға тағы бір мысал болып, 1971 жылы Кеңестік кеден бірлестігімен жасалған және бекітілген Халыкаралық транзитті жүк тасымалдау туралы Кедендік конвенциясының кейбір жағдайларын атауға болады,сонымен қоса онымен бекітілген полмб салу процедурасы, шаралар, тасымалдау кезде жүктің сақтау мақсатында алдын ала ескертулер және тағы да баскалар.

Бұл Конвенциямен келіммек, кеден өкілдері тауарларды жеңілдетілген процедурамен тексеруге, сонымен қатар тек қана кедендік декларация тексерумен ғана шектеле алады. Егерде 1971 жылдың конвенциясы жүктерiн тасымалдауға әртүрлi тасымалдаудың әдiстерiн қолданатынын ескерсек (контейнерлермен, темiр жол вагондарымен, лихтерлермен, баржалармен және т.б. сүргi салатын көлiк құралдарымен), онда бірден бекітуге болады, экспортшыдан импортқа жолда аз уақыт жоғалтуымен, сонымен қатар, жалғыз оператормен алмаспайтын аралас тасымалдауларды іске асыруға мүмкіндік береді

Жақында қабылданған зонт салыстырмалы конвенцияда уақытша әкелім туралы қорытындысын қарастырайық. Уақытша әкелім туралы кеден кеңесінің қамқорлығымен бірге иеленіп, әмбебап Конвенциясында (Стамбул 1990ж. 6 маусым.), бұл облыстағы стандарттық жағдайы туралы айтылады.

Ертеректе қабылданған уақытша-салықсыз кіргізу туралы конвенцияның келісілген жақтардың аумағында жағдайлардың ушығуы туралы преамбула да жазыды: « Жеңілдетілген және үндестірілген кедендік режимдер мен қоса біріңғай халықаралық келісімінде қабылдауында, уақытша кіргізу Конвенцияны толықтай жаулап алатын, және халықаралық қаулыға жету жолын жеңілдету,онық уақытша кіргізуге қатысты, сонымен бірге халықаралық сауданың дамуына зор әсерін және басқада халықаралық айырбас формаларына өз септігін тигізеді».

Конвенцияның 1 бөлімінде, конвенцияда кездесетін қолдану мақсатындағы терминдерге анықтама беріледі:

а) «уақытша әкелім» - кедендік режим, кеден аумағына

в) « кепілдеме» - бұл кеден саласына қатынасы бар қатынастарды қанағаттандыру. Кепілдік бірнеше операция міндеттемелерінің орындалуын өамтамасыз етеді, яғни ол ортақ болып саналады.

с) « уақытша әкелім туралы құжат» - тауарларды белгілеуге және әкелінетін тауарлардан баж салығын жинауды өз міндетіне қосады. кедендік декларациямен теңестірілетін халықаралық кедендік құжат. Конвенция оның жағдайларының кең өолдану облысын қамтиды. Бұл:

- жүктер жәек көлік құралдары (А1 қосымшасы)

- Жәрмеікелерде, көрмелерде және конгрестерде көрсетуге арналған тауарлар (В1 қосымшасы)

- кәсіби құрал жабдыұтар, мысалы радио, кино, дидарлар.(В2 қосымшасы)

- сауда операциясына әкелінетін контейнерлер, ораушылар, үлгілер және тағы басқа жүктер ( В3 қосымшасы)

- өндіру операциялар шеңберінде әкелінетін тауарлар. (В4 қосымшасы)

- оқу, мәдени және ғылыми мақсатта әкелінетін тауарлар ( В5 қосымшасы)

- спорт саласында әкелінетін саяхатшылардың жеке жүктері ( В6 қосымшасы)

- туризм саласындағы жарнамалық құрал жабдықтар (В7 қосымшасы)

- шекаралық тасымалдау шеңберінде әкелінетін тауарлар (В8 қосымшасы)

- гуманитарлық көмек көрсету мақсатында әкелінетін тауарлар ( В9 қосымшасы)

- көлік құралдарына қатысты қосымша (С қосымшасы)

- жануарларға қатысты қосыша (D қосымшасы)

- баж салығынан жартылай босатылған тауарларға қатысты қосымша ( Е қосымшасы)

Конвенцияда уақытша әкелім қосымшасының негізі жоғарыда аталған жүктер, тауарлар, құрал жабдықтар және тағы басқаларын өткізгенде уақытша әкелім туралы кепіл құжатын көрсеткен жағдайда рұқсат етіледі.

Уақытша әкелім режимі кезінде тауарларды ( оның ішіне көлік құралдары да кіреді) еркін аймаққа, кеден қоймасына немесе кедендік транзит режимін қолдану мақсатында бұл режим тоқтатылуы мүмкін, сонымен қатар тауарларды кедендік жою кезіде, яғни ұлттық заң немесе жағдайларға байланысты рұқсат етіледі.

Конвенциядағы 20 бапқа сәйкес мемлекет аумағындағы әрбір құқық бұзушылық сәйкесінше орындалған жерінде заңмен санкцияға әкеп соқтырады.

Конвенцияның V бөлімінің жағдайын қарастыра отырып, әкімшілік комитеттің жасалынуына қатысты нормаларды атап өткен жөн.

Бұндай жағдайда тұлғалар құықтарды жеке орындай алмайды, сонымен қоса бұған дауыс беру құқығы да жатады».

1990 жылғы Конвенцияның ең басты жағдайы – күшіне енген кезіне бастап ( 28 бапқа сәйкес әрбір қосымша дауыс беру мақсатында әкімшілік комитетінде жеке конвенция ретінде қаралады), ол бұрын қабылданған Конвенцияларды бұзып алмастырады, кәсіби құралдар және тағы басқалары. Конвенцияда бұл қосымшаны қабылдаған келісім жасайтын тараптар мен келісім жасаған тараптар арасындағы қатынасы.

Уақытша әкелім туралы құжаттар және осы сияқтылар А1 қосымшасына сүйене отырып шешіледі (27 бап).

19 бапта: осы қосымша күшіне енген күнінен бастап 27 бапқа сәйкес келісім жасайтын тараптар арасындағы қатынасының жағдайы (Брюссель 6 желтоқсан 1961ж.), осы конвенциядағы жүктерді уақытша әкелімге арналған АТА кітапшасы туралы кеден конвенциясының келісімдері туралы айтылған.

1961 жылғы уақытша әкелу конвенциясына қарағанда 1990 жылғы Конвенциясы Халықаралық кедендік құжаттар мақсатында 2 түрге бөлінеді:

а) АТА кітапшасы – уақытша әкелу құжаты, жүктерді уақытша әкелуге қолданылады.

б) СРD кітапшасы – көлік құралдарына ғана қолданылатын уақытша әкелу құжаты.

1990 жылғы Конвенцияда келесі қосымшалардың барлығында сол бұрынғы қалыптасқан біртұтас конвенция актілерін біртіндеп ығыстырып уақытша тасымалдау туралы актіні қабылдау.

- В1 қосымшасындағы 9 мақала – конгрестерде, көрмелерде, жәрмеікелерде көрсетілетін тауарлар туралы, яғни ол 1961 жылғы конвенциядағы реттеу обьктісін ауыстыруы туралы;

- В2 қосымшасындағы 8 мақала – 1961 жылдың конвенциясында ұқсас әкелім обьктісінің қатынасында алмастыруға шақырылған кәсіби жабдық туралы;

-В3 қосымшасындағы 9 мақала- Сауда операциясының шегінде контейнерлер, үлгілер, ораушылар және тағы басқа жүктер туралы. Ол қабылданған 1960, 1972 және 1952 жылдары ( күшіне енгеннен кейін) осыған ұқсас 4 конвенцияны ауыстыруы керек.

- В3 қосымшасындағы 8 мақала- 1964,1968 және 1971 жылдары қабылданған 3 конвенцияны мәдени, ғылыми мақсатпен әкелінген тауарлар туралы;

-В6 қосымшасындағы 7 мақала- 1954 жылдың 4 маусымындағы Нью-Йорктегі саяхатшыларға кеден жеңілдіктері туралы конвенциядағы ұқсас мазмұнның екі бабын жою және саяхатшылардың жеке заттары және жүктерін спорт мақсатында әкелінуі туралы;

- В7 қосымшасындағы 7 мақала- 1954 жылғы туризм саласындағы кедендік жеңілдіктер туралы конвенцияға тиісті хаттама алмастырылатын туризм төңірегіндегі жарнамалар үшін жабдықтар туралы;

- С қосымшасындағы 11 мақала- 1954 және 1956 жылдарындағы Конвенцияларында үш бұрын қабылданған бұл сұрақтар көлік құралдарын алмастыру туралы;

1990 жылғы Конвенциясының қалған 5 қосымшасында (барлығы 13) жаңа уақытша әкелу нормалары, келісімдер қарастырылады:

- В4 қосымша- өндірілетін операция шеңберіндегі әкелінетін жүктер туралы;

- В8 қосымша- шекаралық тасымалдау шеңберіндегі әкелінетін тауарлар туралы;

- В9 қосымша- гуманитарлық мақсатпен әкелінген тауарлар туралы;

- қосымша D- жануарлар туралы;

- қосымша Е- тасымалданатын тауарлар жартылай баждардан және салықтардан босатылатыны туралы.

Көріп тұрғандай уақытша әкелінетін кеден режимінің бірталай айырмашылықтары бар, олар: халықаралық стандарттар, құрал жабдықтар, тауар заттары және тағы басқалары, бүкіл әлемдік сауда ұйымдар жүйесінде бүгінде халықаралық кеден қатынастарының тәжірибесінде кең негізде қолданылып, түбегейлі орында орналасқан.

1990 жылы Стамбул Конвенциясында қабылданғаннан кейін мемлекет қатысушылары кеден саласындағы уақытша әкелуді барынша жетілдіруге, сонымен қатар экономикалық, гуманитарлық, мәдени, әлеуметтік және саяси мақсаттарда мемлекеттерде қолданылатын гармонизацияға жетуді алдына мақсат етіп қойды.

Қолданылған және ұсынылған әдебиеттер