5.2. Сыртқы сауданың біртұтас тауар номенклатурасы

ЕТН ВТ СЭВ 1962-1991 жылдар аралығында КСРО СЭҚ негізгі классификаторы ретінде қолданды. Осы номенклатура тауарды халық шаруашылығында олардың тағайындалуы, шығуы және қайта өңдеу бойынша біріктірді. Одан басқа номенклатура өндіріс және тұтыну бұйымына, негізгі және айналым құралдарына , өнеркәсіп бұйымдарына және ауыл шаруашылығы құралдары тауарларын дамытуға мүмкіндік берді.

ЕТН ВТ СЭВ әртүрлі экономикалық белгілері бойынша экспорт және импорт тауарларының қосымша топтарын өткізуге мүмкіндік берді және 9 тауар бөлімдерін, 53 тауар топтарын, 325 тауар топшаларын, 4200 тауар позицияларын және 10000 астам субпозицияларын қосты.

Ерекше өзгешіліктері: қосымша және нөлдік бөлімнің бар болуы, оған материалды сипаттағы операциялар (қызметтер) өндірістік операциялар енеді. Осылайша ЕТН ВТ СЭВ 10бөлімнен тұрады.

ЕТН ВТ СЭВ мағынасы: 1 мемлекет және СЭЗ барлық мүше мемлекеттерінің шеңберінде сыртқы сауда туралы жоспарлы және есепті көрсеткіштердің салыстырмалылық мүмкіндігін қамтамасыз ету.

Басқа халықаралық байланыс өтпелі кестелер көмегімен іске асты.

ЕТН ВТ СЭВ –да 7 мағыналы код қабылдайды: 1-бөлім, 1,2-топ, 1,2,3-топша, 1,2,3,4,5- тауар позициясы, 1,2,3,4,5,6,7- тауарлық субпозиция.

Маңыздылық, кеңейтілген номенклатура топшаларда және тауарлық позициялардың еркін бар болуында байқалды. ЕТН ВТ СЭВ құрылымы статистикалық есепті жүргізуге тек ғана тауар атаулары шеңберінде ғана емес, сонымен бірге қажетті жағдайларда тауарлардың жекелеген түрлерін, сорттарын, маркаларын ерекшелеуге мүмкіндік берді.

Есептің осындай детализациясы сыртқы тауарлардың ТН-сын, оның географиялық бағытын және бағалық динамикасын терең зерттеуге мүмкіндік берді.

ЕТН ВТ СЭВ пайдалану уақытында 4 кітап шықты, одан басқа жыл сайын оған жаңа тауарлардың шығуымен байланысты өзгерістер мен толықтырулар енгізіліп отырды. ЕТН ВТ СЭВ кемшіліктері: оған енетін тауардың тізімі, тауарды сипаттаудың Үйлесімді жүйесін (ГС) құрайтын және кодтайтын тауар тізіміне қарағанда шеңбері тар болды.

ЕТН ВТ СЭВ статистикалық ТН ретінде жасалған болатын, ол уақытта КСРО-ның кедендік тарифінің негізі б.т.

Кемшілік: протекционалис-қорғаныстық функцияларды орындауға жеткіліксіз қабілеттілігі. Бұл кедендік тарифқа тиімді саяси сауда құралуына айналуға және сыртқы сыртқы сауданы экономикалық реттеудің функцияларын атқаруға мүмкіндік бермеді.

5.3. БҰҰ-ң халықаралық стандарттың тауар классификациясы

Аталған классификация (1950 ж 12 шілдеде) БҰҰ-ң Статистикалық комиссиясымен ұсынылды және: халықаралық сауданы талдау; халықаралық ұйымдарға сауда статистикасы туралы есептер көрсету үшін негіз болып қызмет етті.

СМТК-да тауардың классификациясы бірнеше белгілер бойынша жүзеге асты. Негізгі белгісі өнімдерді қайта өңдеудің жүйелілігі.

СМТК-да барлық атаулар 3 негізгі класқа бөлінеді:

шикізат;

жартылайфабрикат;

дайын өнімдер.

Мұндай топшалар тауарларды тағайындау белгісі бойынша топтармен араласқан болатын, дегенмен айта кету керек, осы белгі бойынша тек ғана нөлдік және бірінші бөлімдерін позициялары біріктірілді.

СМТК кемшіліктері:

Тауарлы топтардың және бөлімдерінің детализациясын кейбір шарттылықтардан арылмаған болатын. Мысалы, 7 бөлім «машина, жабдықтар, және көлік құралдары», тек ғана 3 топтан құралды. Маңызды бөлімдердің біреуінің мұндай детализациясы уақыт талабына сәйкес келмеді;

Классификация халық шаруашылығы салаларының топтарынан тұрған жоқ;

СМТК мағынасы статистикалық көрсеткіштердің нақты салыстырмалылығына жетуге және дүниежүзілік сауданың жағдайы туралы экономикалық шолу жасауға мүмкіндік береді.