4.3. Тауарларды жіктеу, кодтау және оның мағыналары

Негізгі сұрақтарының бірі болып туар жүйеленуінде сыртқы сауда тауар ағымдарын кедендік реттеуін жүзеге асыру болып табылады. Осыған тән тапсырмаларды шешу үшін тауар классификациясы қолданылады.

«Классификация» термині – берілген көп объектілердің белгілі бір көптік ке кіреді (класстар, класшалар, топ, топшалар, түрлер, түршелер және т.б.) үйлестіруді білдіреді. Бұл жүйеден құралғанды классификация (классификация жүйесі) деп аталады.

Тауардың классификация жүйесін қарау алдында тұрған тапсырмаларға тәуелді болатын өндіру саласынан, өңдеу дәрежесінен, тағайындалу функциясынан, қандай материалдан даярланғанынан және тағы басқа бойынша топтастырады.

Қабылданған классификация жүйесіне сәйкес барлық тауарларға, тауар бөліктеріне, топ пен топшаларға арнайы шифрлар тағайындалады. Көпшілік жүйесіне келтірілген, белгілі бір классифифкация жүйесіне сәйкес қандай да бір көпшілік объектілері сәйкес келетін классисфикатор сияқты бөлінеді.

Сонымен, классификатор (жіктеуіш) – бұл код деп аталатын әр объектіге орын тауып беретін және белгілі бір шартты білдіруді тағайындайтын, яғни жіктелетін объектілердің жүйеленген тізімі. Код шифр, әріп немесе цифрлық-әріп комбинациядан тұратын цифрдан тұрады.

Сыртқы сауда операцияларындағы кедендік реттеуде «тауар номенклатурасы» термині кеңінен таралған. Фактілі тауар номенклатурасы тауар жіктеуіші (классификаторы) болып табылады. Сондықтанда туар номенклатурасында жіктеу жүйесінде бөлінгеніне сәйкес тауардың анық тізімі түсіндіріледі.

Тауарды кодтау – жіктеу жүйесімен орнатылған ережелер бойынша белгі немесе белгі тобы түрінде жіктелген объектіні ұсыніға мүмкіншілік беретін техникалық қабылдау.

Кеден органына анықтама жинауға, тексеруге, тасымалдауға, өңдеуге, беруге және соған сәйкес экономикалық сараптамаға (анализ) ыңғайлы формада ұсынылу үшін тауар жіктеуішінің кодтық жүйесі пайда болады.

Электрондық түрде берілген (мысалы, кедендік жүк декларациясының электрондық көшірмесі), жіктеу дұрыстығының көмегімен оған қоланылатын керекті іздеу әдістерінің, берілгендердің сұрыптау мен сомалауда берілгендердің жүктелген кодтық жүйесін қолдану ыңғайлы болып келеді.

Сонымен, тауарды дұрыс жіктелуіне тәуелді:

кеден төлемдерін есептеу және оны алуға негізделген тауар құнын белгілеу;

кедендік реттеудің шараларын қандай да бір тауарға қолдану дұрыстығы;

оны іске асыру бойынша нақты шараларды қолдану және мемлекеттің кедендік саясатын, әзірлегендегі атқарушы сыртқы сауданың кедендік статистикасының объективтілігі.

Тауар номенклатурасының көмегімен тауардың жіктеулілігі мүмкіндік береді:

тауардың кодталуын өндіру;

кедендік экономикалық операцияларын өткізу (кеден баждарын алу, кедендік құнын анықтау, есеп беруді жүргізу, жоспарлау және т.б.);

сыртқы сауданың тауар құрылымын зерттеу.

Қорытындылай келе, тауар айналым сферасындағы СЭҚ ТН тәжірибеде қолданудың 2 иерархиялық деңгейін бөліп шығаруға болады: мемлекеттік және оперативтік.

Мемлекетаралық құжаттарды дайындау немесе қайта өңдеу үшін СЭҚ ТН мемлекет деңгейінде қолданылады: келісім, келісім шарт, конвенциялар. ТН қабылдаудың маңызды сферасы – кеденді тарифтік (импорттық және экспорттық тарифтік) және әкімшілік (квоталау, сертификация,, лицензиялау) СЭҚ реттеу. ТН транспорттық тарифтердің, сыртқы сауда статистткасының құрайтын тауар айналымы болып табылады. СЭҚ ТН пайдаланудың жаңа бағыты болып, тауарды сақтандыру шығады.

ТН-н оперативті дәрежеде СЭҚ-не қатысушылардың күнделікті жұмысында жүкті кеден декларациясын толтыруда, келісім шартты жасауда, транспорттық құжаттарды және әртүрлі қоймалық, реквизиттерді, сертификаттарды жеткізушінің каталогтарын рәсімдеуде қолданылады.

5. ХАЛЫҚАРАЛЫҚ САУДА ТӘЖІРИБЕСІНДЕ ҚОЛДАНЫЛАТЫН НЕГІЗГІ КЛАССИФИКАЦИЯЛАУ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ ТАУАР НОМЕНКЛАТУРАСЫ

5.1. Негізгі тауар номенклатурасының характеристикасы

5.2. Сыртқы сауданың біртұтас тауар номенклатурасы

5.3. БҰҰ-ң халықаралық стандарттың тауар классификациясы

5.4. Кеден қауымдастығы кеңесінің номенклатурасы

5.1. Негізгі тауар номенклатурасының характеристикасы

СЭҚ ТН-н сыртқы саудада айналатын жүйеленген тауар тізімін көрсетеді. Ұзақ жұмыстар нәтижесінде әлемдік тәжірибеде қолданылатын тауардың сипаты мен кодталуы Үйлесімділік жүйесіне негізделіп қалыптасқан.

Кедендік реттеу мен сыртқы сауда статистикасын жүргізу үшін бірінші рет 1853 жылы Брюссельде болған халықаралық статистикалық конгресте ТН-н үйлестіруі юойынша ұсыныстар қабылданды. Кеден ережесі бойынша 1890 ж Парижде болған Халықаралық конгресте , сол конгресс мүшелері «үйлесімді номенклатураны» қабылдайтынын айтты.

1913 ж 31 желтоқсанда 29 мемлекет Брюссельде конвенцияға қол қойды. Конвенция бойынша өз публикациялары үшін ұлттық классификация мен ТН-ны сақтай отырып, олар сыртқы сауда статистикасының арнайы құрылған халықаралық бюросына біріккен классификация және ТН туралы есеп құрып және мәлімдеп отырады.

20 ғасырдың 90 жылдардың басына дейін 3 классификациялы жүйе кең таралды:

Кедендік ынтымақтастық Кеңесінің номенклатурасы (НСТС) және Брюссель кедендік номенклатурасы (БТН);

Экономикалық өзара көмек мүше мемлекетінің біріккен ТН-сы (ЕТН ВТ СЭВ);

БҰҰ стандартты халықаралық тауарлы классификация.

Төменде оларды жекелей қарастырамыз.