Бақылау сұрақтары:

1. Жинақтау крандар қандай негізгі топтарға бөлінеді?

2. Стационарлы жинақтау крандар қандай жағдайларда қолданылады?

3. Өздігінен жүретін жебелі крандар туралы қысқаша түсінік беріңіз.

4. Автомобиль, жыланбаур табанды, пневмодоңғалақты және темір жол крандардың қолданылу жерлерін атаңыз.

5. Мұнаралы крандар қандай ғимараттар мен үймереттерді салу үшін қолданылады және атқару міндеті бойынша қалай бөлінеді?

6. Төрттағанды крандар қандай құрылыстарды тұрғызу үшін қолданылады? Және олардың негізгі құндылығын атаңыз.

7. Жинақтау крандардың негізгі жұмыс параметрлерін атап шығыңыз және олардың әрқайсысы нені білдіреді?

13-ші Дәріс. Тас қалау процесінің технологиясы

Дара материалдардан тас қалау үймереттер мен ғимараттар құрылысының ең бір ежелгі және құрылысының ең бір ежелгі және төзімді бекінген түрі болады. Дара тас материалдарын қолдану практикада қай кескін үйлесімі, әр түрлі сәулет формасы болса да, ұймереттер мен ғимараттарды тұрғызуға және оларға монументтілік, сәулеттік айқындық енгізуге мүмкіндік береді.

Тас материалдардың бағалы қасиеттеріне: беріктігі, ұзаққа шыдамдылығы, өртке төзімділігі, табиғатта кең таралуы және қолдан жасауға болатын мүмкіншілігі - жатады.

Тас жұмыстары ерітіндіге даралап тас төсеуден тұрады. Ерітінді жеке тастарды бір тұтасқа біріктіреді, олардың бірге жұмыс істеуін және күшті біркелкі беруін қамтамасыз етеді, жел өтуден және ылғал енуден қорғайды.

Тас қалау қолданатын тас материалдарының түріне байланысты табиғи және жасанды тастардан жасалған қалауға бөлінеді.

Сыртқы пішіндері дұрыс емес табиғи тастардан жасалған қалауды шой (бут) тастан қалау деп, ал дөрекі, жартылай таза және таза өңделген тастардан жасалған қалауды шабылған тастан қалау деп атайды.

Жасанды тастардан жасалған қалау тұтас немесе қуыс кірпіштен әлде тастан орындалады. Балшықты күйдіріп жасаған кірпіштер күйдірілген, ал байланыстырғыш заттар негізінде дайындалғандар күйдірілмеген болады.

Тас жұмыстары негізгі және қосалқы процестердің кешені болады. Негізгі процеске жасанды немесе табиғи тастардан жасалған кірпішті ерітіндіге төсеу, ал қосалқы процеске – төсініштер орнату, материалдар әзірлеу, арматура салу және т.б. жатады.

13.1-сурет Қалау элементтері

а) – тас қырларының аттары; б) – үшкір қыр; в) – бүйір қыр;

г) – шек қатарлары мен қалау жіктері

Тас қалау табиғи және жасанды тастардан орындалады. Табиғи тастардың материалы ретінде келесі тастар қолданылады: төсімді және жырымдалған шой тас (әк тас, доломит, құмдақ және басқа жыныстардан); қаптау және сәндік қалау үшін шабылған тастар; әк тастан, туфтан, ұлутастан және басқа женіл тау жыныстарынан араланған уақ тастар.

13.2-сурет Бір қатарлы жіктер байлауы

а) – қасбет; б) – тік бұрыштарды және тік шектеуі бар түзілістердіқалау;

в) – қабырғалар жанасуын қалау; г) – доғал бұрыштарды қалау; д) – сүйір бұрыштарды қалау; 1, 2 – бұрыштың сүйір ұшына салатын шабылған кірпіш

13.3-сурет Көп қатарлы жіктер байлауы

а) – қасбет; б) – тік шектелген бұрыштары бар қабырғаларды қалау;

в) – қабырға жанасуын қалау

Жасанды тастар ішінде ең кең таралу алғандары: кәдімгі балшық (толық денелі), кеуекті, қуыс және кеуекті-қуыс кірпіш; өң балшық және силикат кірпіші, қуыс керамика тастары; тесіктері және тесіп өткен үш қуысы бар женіл бетоннан жасалған уақ тастар.

Кәдімгі балшық (қызыл) кірпішті созымды немесе жартылай құрғақ сығымдап, кептіріп және күйдіріп (ГОСТ – 530-80) балшықтан жасайды. Оның өлшемдері 250×120×65 мм, салмағы 3,5 кг-нан 3,8 кг-ға дейін және маркалары 300; 250; 200; 150; 125; 100 және 75болады, соңшалық мына қысу беріктіктеріне сәйкес келеді 30; 25; 20 МПа және т.б. Кәдімгі кірпіштің 1м³ көлемдік массасы 1800 кг шамасында болады. Кірпіштің ең маңызды техникалық көрсеткіштеріне беріктік, көлемдік салмағы, аязға төзімділігі, су сіңіруі жатады.

Кірпіш қалау маркасы 4;10;25;75; 100; 150; және 200 жей (ізбес, цемент) және құрделі (цемент-ізбес, цемент-балшық) ерітінділерімен жүргізіледі.

13.4-сурет Діңгектердің (колонналардың) арматурамен тасын қалау

а) – тікбұрышты торлармен көлденең арматуралау; б) – сондай, ирек торлармен; в) – бойлай сыртқы арматуралау; г) – сондай, ішкі;

S – арматура торларының аралығы; С₁, С₂ – шыбықтар аралығы

Цемент ертінділерін беріктігіне және тұрақтылығына көтеріңкі талаптар қойылатын конструктивті элементтерді (діңгектер, құмбездер, үймереттердің төменгі қабаттарының аралық қабырғалары) тұрғызғанда және суға қаныққан топырақтарды қалау үшін қолданады.

Ізбес ерітінділерінде аз құш түсетін және құрғақ жағдайларда пайдаланатын қалау жүргізіледі.

Цемент-ізбес және цемент-балшық ерітінділері ең ұлкен тааралу алған. Оларды құрғақ және дымқыл жағдайларда жұмыс істейтін қалауға дағдылы қүштер әсер ететінде қолданады.

Негізгі әдебиет: 1 [268-270]