11. Дәріс. Инвестициялық қызметті мемлекеттік реттеу.

Дәріс мазмұны

1. Инвестициялардың түрлері жіне атқаратын қызметі

2. ҚР-ның инвестициялық саясатының негізгі бағыттарын қалыптастыру негіздері

3. Инвестициялық саясатты мемлекеттік құқықтық реттеу жолдары

1. Инвестициялар – кәсіпкерлік қызметінің және нәтижесінде пайда құралатын немесе әлеуметтік теңділікке толық жеткізілетін қызметін басқа да түрлерінің объектілеріне жұмсалған мүліктік және интеллектуалдық құндылықтардың барлық түрлері. Капиталдың өз ішіндегі эк-ға ұзақ мерзім жұмсалуы. Инвестициялар нақты және қаржылық инвестициялар б.б.

Нақты инвестициялар – капиталдың өнеркәсіпке, ауыл шаруашылығына, құрылысқа және т.б. жұмсалуы.

Қаржылық инвестициялар – мем-н басқа бір кәсіп-ң инв-лық қорларды, бағалы қағаздар мен инв-ды сатып алуға бағытталған.

Коммерциялық тәжірибелер мұндай инв-қ түрлері бар:

1) Табиғи активтерге инв-я

2) Ақша активтеріне инв-я

3) Материалдық емес активтерге инв-я.

1) Табиғи атив-ге - өндірістік ғиматтар мен құрылымдар қызмет ету уақыты 1 жылдан асатын әр түрлі машиналар мен жабд-р және өндіріс процесінде қолданылатын басқа да мүліктер жатады.

2) Ақша активтеріне – басқа да жеке және заңды тұлғ-н ақша қаражатын алуға болатын құқық жатады.

3) Фирма жұмыстарының қайта жеке оқыту және біліктіліктерін жасау тапқыштың потентер мен лицензиялар. Өнеркәсіп өнімдерінің куәлік алу, өнімге сертификат алу. Олар жерді қолд. құқық алу арқылы алынған құндылықтар жатады.

2. Инв-қ саясат маңызды 3(үш) бағытта жүргізіледі:

1) Мемлекеттік бюджеттік қорларды пайдалану арқылы

2) Ішкі несие қорларымен жеке, заңды тұлғ-ң өзіндік қаражаттарын тиімді қолд-ды ынталандыру арқылы

3) Шетелдік инв-р тартумен тиімді пайдалану механизмі арқылы.

Осы бағыттар ішінен басымдысын таңдап алу және халық шаруашылығының барынша тиімді аймақтық-салалық құрылымын қолдау мақсатында олардың үлесімін қамтамасыз ету мем-ң инвес-қ қамтамасыз ету-мем-ң инв-қ саясатын негізін құрайды. Оны қалыптастыру барысында ҚР-ның президенті бөлетін күрделі ұлттық бағдарламаларды іске, асыру қажеттілігіне ескеріледі қазіргі жағдайда, ҚР-ң үкіметінің құрылымдық саясаты келесідей желеледі дамытуға тиіс:

1. Дайын өнім шығару арқылы ғы-ты арттыратын салалар дамуына басымд. беру.

2. Ішкі нарық талап-н қанағ-тын және шен-ты алмастыру өнім өнд-н кеңейту

3. Негізінен отандық өндіріс есебінен халық шаруа-ғы барлық салалардың өнд. аппаратын жаңарту

4. Халық қажеттіліктерін қанағ-ға бағытталған салалар дамуын қамтамасыз ету

5. Эк-ны аграрлық секторының дамуын тездетуге бағытталған қаржы және несие қорларын арттыру жәнеэк-ны тиімді басқару жүйесіне шетелдердің капиталын саналы тарту жатады. Өтпелі кезеңнің тарихи ерекшеліктерінің бірі – шетел инвестицияларындағы тарту мен пайданың оңтайлы жолын табу б.т.

Шетел инв-н пайд-у ел эк-ң, халықаралық еңбек бөлінісінің жүйксіне қатсуымен және капиталдың кәсіпкерлік үшін бос салаларға құйылуымен анықталатын объективті қажеттілік б.т. Қ-да басқа елдер сияқты шетел инв-н келесі факторлар есебінен қарастырады:

1) экономикалық және техникалық өзгерісті жеделдету

2) өнеркәсіптік аппаратты жаңарту және жаңғырту

3) өнд-ті ұйымдас-ң алдыңғы қатарлы әдістерін өңдеуі

4) нарықтық эк-ң талаптарына сай кадрлар дайындауды және жұмыспен қамтуды іске асыру.

Ең алдымсн аса маңызды скі моселсге ерекшс коңіл бөлу керек: біріншіден, халық шаруашылығының құрылымдық өзгерістеріне нарықтық механизм әсср етс алмайды, сондықтан бұл өзгерістерді мемлскет тарапынан реттеу қажет; екіншіден, өзгерістсрді инвестициялық процестермсн жәнс шаруашылық жүргізуші субъектілердің инпестициялық белсенділігін ынталандырумен тығыз байланыста қарастырмасақ ондірістің әлеуметтік-экономикалық тиімділігін арттыру мақсатында құрылымдық реттеу мәселесін шешу мүмкін емес. Сондай-ақ, болашақтағы ғылыми негізделген құрылымдық өзгсрістердің қажеттілігі - әсіресе экономиканы басқарудың жоғарғы деңгейінде инвестициялық шешімдер қабылдауға қатысты мақсатты сипатта болады.

Экономикадағы құрылымдық өзгерістерді сипаттайтын корсеткіштер жүйссі мен дсңгейі кобінесс мсмлекеттің экономикалық саясатын жүзеге асыру мсн болашақтағы кезендерге белгіленген мақсаттарга қол жеткізу жөніндегі нақтылы макроэкономикалық шараларға байланысты. Басқаша айтқанда, жалпы мемлекеттік экономикалық саясат — макроэкономикалық, салық жәнс аймақтық дсңгейлердс құрылымдық саясатты қалыптастыру негізгі болып табылады.

Макроэкономикалық түрғыдан алғанда қүрылымдық саясатты қалыптастыру нсгізіне өзара тиімді қатынастарды қамтамасыз ету жөніндегі бірқатар мәселелер жатады. Олар: қоғамдық өнім өндіру бөлімшелері арасындағы, аралық және дайын өнім, өнсркәсіптсгі өндіріс құралдарының өндірісі ("Л" тобы), үлттық табыстағы тұтыну қоры мсн қор жинау, өндірістік және өндірістік емес күрдслі қаржы жұмсау, құрылыс-монтаж жұмыстары мен өндіріс жабдықтарына шыпғын жұмсау арнларындағы қатынастар. Олардың негізінде тиімділікке қол жеткізу дсгеніміз - қоғамның табиғи-шикізат, материалдық-техникалық және интеллектуалдық қорларын қолдана отырып, халықтың материалдық жәнс мәдени қажсттіліктерін, жақсы тұрмыс жағдайын қамтамасыз ету. Мұнда аталған мәселені шсшуді тездетудің, негізі әрдайым аз шығын жұмсап коп нәтижсге қол жсткізуге бағыттайтын шаруашылық жүргізудің нарықтық моделі.

Макроэкономикалық салада оңтайландыру ісі халық шаруашылығының салапық құралымына: да әсер етеді. Өйткені мұнда өзгсрістсрді жүзегс асырудың маңызды тетігі - макроэкономикалық жағдайға айтарлықтай әсер етстін салалық басымдықтарды ғьлыми негіздсу болып табылады. Рсспубликамыздын, жағдайында салалық құрылымның тиімді жағдайын анықгау экономиканың шикізаттық бағытын жою және өнсркосіпті дамыту мәселслсрімсн тығыз байланысты.

Болашақтағы салалық өзгерістсрді нсгіздеудс есксрілстін маңызды фактор - жиыптық сүраныс құрылымы жайлы болжамды мәлімсттср. Олар ішкі қорлар мен импортты алмастыратып өндірісті ұйымдастыру сссбінен тиісті жиынтық үсыныс құрылымын қажст стсді. Әлемдік тәжірибс, басқа елдсрдсн алынатын ресурстар экономикалық егемеңдікті нығайтуға септігін тигізбсйтіндігін долелдеп отыр. Ал, егсрде мәселе азық-түлік онімдеріне деген сұранысты өтеу жонінде болса, онда импортқа бағытталу елдің азық-түлік бойынша қауіпсіздігін айтарлықтай нашарлатады.

3. Бүгінгі күнде ҚР-ң инв. саясаты арнайы бекітілген нормативті жағдай белгіленеді: жалпы инв. саясаты шаруашылық қызметті, заңдылықты, салықтық-валюталық, банктік заңдылықтарды реттейді. Қ-ғы мемлекеттік инв. жүйесін оңтайландыру мақсатымен инв. басқарудың заң шығаратын негізгі мен органдары құрылды. Осы мәселе б-ша шаралардың біртұтас кешенін қабылдануда. Соның ішінде – «Шетел инв-р туралы ҚР заңы» (1991ж.).

- «Инв-қ жекешелендіру қорлары жөніндегі ереже» (1993ж.)

- «ҚР-ң шетел инв-ы б-ша ұлттық агенттігін құру туралы» ҚР-ң Президентінің жарлығы (1992ж.)

- «Инвестициялар б-ша ҚР-ң Мемлекеттік Комитетін құру жөніндегі ҚР-ң Президентінің жарлығы» (1996ж.)

- «ҚР-ғы инв. қорлар туралы ҚР Заңы» (1997ж.)

- «Шетелдік инв. туралы ҚР-ң Заңы» (27 желтоқсан 1994 ж.)

- «Тікелей инв-ды мемлекеттік қолдау туралы ҚР-ң Заңы» (28 ақпан 1997 ж.)

- «Инв-я туралы ҚР-ң Заңы» (8 қаңтар 2003ж.)

Инв-ды мемлекеттік қорғаудың мақсаты – эк-ң дамуы үшін қолайлы инв-қ ахуал жасау және осы замнғы техникларды қолдана отырып, жаңа өндірістер құруға, жұмыс істеп тұрғандарын кеңейту, жаңа жұмыс орындарын сақтауға сондай-ақ қоршаған ортаны қорғауға инв-ды ынталандыру б.т. Инв-ды мемлекеттік қолдау инв-қ референциялар:

• инв-қ-салықтық реф-р

• кеден баждарын салудан босату

• мемлекеттік заттай, гранттар

Инв-қ реформалар:

1) көзделетін инв-қ қызметтің басым түрлерінің тізбесіне сәйкес болған

2) осы заманғы технологиялар қолданыла отырып, ҚР-сы заңды тұлғасының тіркелген активтерінен жаңа өндірістер құру, жұмыс істеп тұруларын кеңейту және жаңарту үшін инв-р жүзеге асырылған

3) инв-қ жобаны іске асыру үшін инв-қ қаржылық , тех-қ және ұйымдастырушылық мүмк-ң болуын растайтын қажетті құжаттар табысы берілген жағд-да беріледі.

СӨЖ: ҚР-ң инвестициясының құрылымы және динамикасы