Дәріс 11-12. Қазақстан Республикасының осы кезеңдегі экологиялық проблемалары

Осыған дейін айтылған жер бетіндегі адамзат қоғамының экологиялық мәселелері барлық тарихи кезеңдерде болған. Қазақстан климатын бақылау оның жылдан жылға құрғақтануын көрсетеді. Соңғы 100 жылда, әрбір 10 жылда 0,1⁰С-ға артып отыр немесе әрбір 100-ге шаққанда 1⁰С. Осының барлығы алдағы 2-3 ұрпаққа зиян тигізбесе де ойлану қажет.

Қазақстанның су, орман т.б. ресурстарында экологиялық дағдарысқа қшырап отыр. Сондықтан Қазақстандағы қоршаған ортаның жағдайы туралы ақпараттарды сараптай және қортындылай келе ұлттық деңгейде ең алдымен шешуді талап ететін маңызды экологиялық мәселелерге мыналар жатады:

1. Су ресурстарының ташылығы

2. Жайылымдар мен егіс жерлерінің азуы

3. Урбанизацияланған территориялардың атмосфералық ауасының ластануы

4. Мұнай қндіретін аймақтағы ортаның ластануы

5. Қоршаған ортаның өндірістік және тұрмыстық қалдықтармен ластануы

6. Ормандар мен ерекше қорғауға алынған территориялардың жетіспеуі

7. Су қорларының ақаба сулармен ластануы

8. Радиациялық ластану

Қазақстан Еуразия ортасында орналасқан, оның территориясы 2,72 млн.км². Қазақстан халқының саны 15-16 млн. адам. Қазақстанда орманды дала 6%, дала 28%, шөлді дала 40% құрайды. Жер ресурстарының байлығы 60% вольфрам, 50% - қорғасын, 40% - мырыш, мыс, 30% бокситтер, 25% - фосфориттер, 15% - темір рудалары, 10% - көмір, алтын көлемінен дүние жүзі бойынша 6-шы орында. Болжам бойынша Батыс-Қазақстан ХХІ-ші ғасырда дүние жүзіндегі мұнай өндіру жағынан ең үлкен мемлекетке айналды.

Экологиялық қарым-қатынастардың құқыұтық реттеу тұжырымдарын дәлелденген заңңдарды қабылдаудан басталады.

ҚР-ның экологиялық қауіпсіздік концепциясы 30 сәуір 1986 ж қабылданған.

1997 ж – Қоршаған ортаны қорғау туралы, ҚР азаматтарының денсаулығын сақтау туралы және ерекше қорғауға алынған табиғи териториялар туралы заң қабылданған.

1993 ж – Су кодексі бекітілген, жануарлар дүниесін қорғау, қалпына келтіру және пайдалану туралы заң.

1981 ж – Атмосфералық ауаны қорғау туралы заң.

1998 ж- Халықтың радиациялық қауіпсіздігі туралы заң.

1993 ж – Ормен кодексі.

2000 ж – Жер туралы заң.

1997 ж – ҚР озон қабатын қорғау жөніндегі Вена конвенциясына қосылу туралы заң.

Осы заңдардың барлығы жұмыс жасайтын болса экология анағұрлым жақсарады.

Дәріс 13. Экологиялық дағдарыс жаңа сипатамалары

Экологиялық кризис қоғам мен табиғаттың бір-бірімен әсерлесуі, онда шектен тыс экологиямен экономика қайшыласады. Бұл қоғам мен табиғаттың арасындағы тепе-теңдік құбылыстың тұрақты түрде бұзылуы, бір жағынан оны мемлекеттің қамына келтіруге мүмкіндігі жоқтығы, екінші жағынан қоғаммен табиғаттың тепе –теңдігін қалпына келтіре алмауы. Сондықтан анықтама беру үшін «ғаламдық экономикалық дағдарыс»деген ұғымды енгізу керек. Бұл биосферанының тұрақтылығының бұзылуы, оның салдарынан характеристиканың тез өзгеруі.

« Экологиялық дағдарыс» ең алғашқы рет 20-шы ғасырдың 70-ші жылдары қолданылды, себебі сол кезеңде өндірістік күш пен қоғамдық ортаны қорғаудың қайшыласының басталуы еді.

Қоршаған табиғи ортаның дегридациялануы көбіне адамның денсаулығына және оның тұқым қуалауына зиян. Қазақстанның 20%-дан астам териториясы эклогиялық дағдарыста, экологиялық құрыған (зона) аймақ. Осы кезеңде адамдар денсаулыққа зиянды заттардың 5 және оданда көп асқан төрімен демалады. Сондықтан туу азайып, өлім көбейіп келеді. Елімізде орташа өмір сүру 69,5 жыл, ол батыс елдерге (44 ел) қарағанда 8-10 жыл төмен. Әрбір 10 бала генетикалық жетілмеген болып тууады. Армия қатарына алынатын балалардың 45%-ң психологиясы дұрыс емес.

Әрбір 4-ші әйел баланың генетикалық денсаулығына байланысты туа алмайды, әрбір 4-ші ер адам импотент.

Қоршаған ортаның деградациясы және оның салдары- бұл экологиялық дағдарыстың бір ғана жағы, екінші жағы экологиялық дағдарысты экологиялық дағдарысты қалпына келтіре алмайтын мемлекеттік және қоғамдық құрылыстар. Мемлекет ішінде бұл біріншіден қоршаған ортаны қорғайтын мекемелердің жеткілікті жұмыс істемуінде, екішші жағынан қоршаған ортаны қорғау туралы заңдардың жұмыс істемеуі, үшінші жағынан экологияға жеткілікті көңіл бөлмеу, қойылған тапсырмаларды орындамау.

Экологиялық дағдарыстың әртүрлі себептері бар. Қоршаған ортаның азуы , ластануы, табиғаттың бұзылуы адам тіршілігінің салдарынан және объективті жолдары бар.

Объективті себептеріне жататындар:

• табиғат өзін- өзі адам тіршілігінің салдарынан тазарту және реттеу мүмкіншілігінің шегі.

• табиғат ресурстарының адам пайдалануы нәтижемінде азаюы және таусылуы.

• өндірістің қалдықсыз жұмыс істеуі табиғатқа және өндірісінің қалдықтары.

• адамның табиғаттың өсу заңдарын қолдану және мойындау.

Субъективті себептер:

• мемлекеттік қошаған ортаны қорғау заңдарымен экономикалық әрекеттерін жеткілікті пайдаланбау;

• экологиялық білімнің және тәрбиенәң жетіспеушілігі;

Адам тарихында экологиялық дағдарыстың бірнеше түрі бар.

1. Тірі жәндіктердің қоршаған және өмір сүретін ортасының біздің тарихымызға өзгеруі, соның нәтижесінде тік жүретін антропидтердің пайда болуы.

2. Табиғи ресурстардың және тірі организмдердің салыстырмалы түрде бірігуі.

3. Бірінші антропогенді экологиялық дағдарыс соңғы мұзы периодта ірі жануарларды құрту және консументтер дағдарысы ауыл-шаруашылық революциясына жалғасқан.

4. Топырақтың тұздану экологиялық дағдарысы және осыдан 3-4 мың жыл бұрын суғарылатын жердің деградациялануы соның нәтижесінде су шықпайтын жерлердің көбеюі. Ауыл шаруашылығының өсуімен ағаштарды пайдалану.

5. Жаппай жоюға (экологиялық дағдарысқа) әкеліп соқты және өсімдіктер, ресурстары азайды(продуценттер дағдарысы).

6. Жаңа экологиялық дағдарыс ғаламды ластануға антропогендік тіршіліктердің әсерінен болды.

7. Келешекте біздің 2-ші экологиялық жағдай күтеді- термодинамикалық және күрделі экологиялық жүйенің кепілдігінің ……?