Дәріс 6. Қоршаған орта және табиғи ресурстарды тиімді пайдалану Өндірістің өсіп жетілуі және ғаламдық экологиялық проблемалар

Атмосфера – ауа, химиялық қоспалар мен су буынан тұратын күрделі жүйе.

Атмосфера үш түрлі жолмен ластанады: өнеркәсіптен, тұрмыстық және ұсақ тұтынушылар қалдығымен, транспорт есебінен.

Қазіргі кезде атмосфераны өнеркәсіп өндірістері көп ластайды. Ластаушы көздері – жылуэлектростанциясы, түтінмен бірге ауаға SO₂, CO_2, металлургия зауыттары, ауаға NO₂, H₂S, Cl₂, F₂, NH₃ фосфор қосылыстарын, сынап пен мышьяк қосылыстарын бөледі. Транспорт тұрмыстық қосылыстарды жаққанда.

Атмосфераны ластаушы екі жолы бар: бірінші атмосфераға тікелей шығатын; екінші сонығ қоспалары.

«Парниктік”немесе жылулық эффект мәселесі.

Парниктік газдардың әсерінен жылулық баланстың өзгеруі нәтижесінде мүмкін болатын жер шарының температурасын ғаламдық артуын – парниктік эффект деп атайды. Негізгі парниктік газ CO₂, ( метан,NO₂, озон, фреондар) болып табылады.

Жер бетіне негізінен жылулық емес, көрінетін сәулелер ағымы түседі. Бұл сәулелер парниктік газдар арқылы өзгермей өтеді. Атмосферадағы парниктік газдардың мөлшерінің екі еселенуі 21 ғасырдың 2-ші жартыснда болуы мүмкін. Онда планетаның орташа температурасы 1-3 С⁰ артады.

Болжамдар бойынша ауа-райының жылынуы әсерінен Мәңгі Мұзды мұхиттарының еруінен әлемдік мұхит 1,5м (соңғы 100жылда 10-12см) көтерілуі мүмкін. Егер мұхит 1,5-2 м ге көтерілсе шамамен 5млн км² құрлық су астында қалады. Егер 1м көтерілсе Бангладеш тәрізді ел су астында қалады. Осыған байланысты ПЭ “мәселесін” шешу көбінесе табиғи экожүйелік деңгейге қойылып отыр.

Озон мәселесі.

Сіздермен озон қабатының қайда орналасқанын және озон қалай пайда болатынын өткенбіз (Оттегі+ультракүлгін сәуле күнинфрақызыл).

Соңғы жылдары атмосфераның жоғарғв қабатындағы озон мөлшерінің кемуі байқалды (3 ) Мысалы: озонның бір процентке кемуі терінің қатерлі ісігінен ауру деңгейін 5-7 пайызға арттыруы мүмкін.

Озон ең көп мөлшеріАнтарктида жойылған, мұнда соңғы 30 жылда 40-50пайыз кеміген. Озон концентрациясының кему нәтижесінде түзілген кеңістікті, “озон тесіктері” деп атайды,жылына 4 пайызға артады. Қазіргі кездегі оның мөлшері АҚШ-ң көлемінен артық. Сонымен қатар,көшіп жүретін тесікткер де кқбейіп келеді,оның мөршері 10-100 мың км². Алғаш рет 20-ғас. 80-шы жылдарында пайда болған. Ол фреондар (хладондар)-дың әсерінен пайда болатын (булау,инертті газдар тұрақты 100 жыл өмір сүреді) оның құрамында хлор бар.

Қышқылдық жауын-шашындар мәселесі

Күкірттің (SO₂) қос оксидтерімен ластану қышқыл жауындардың пайда болуына әкеліп соғады. су буының қатысуында күкіртті ангидрид күкірт қышқылының ерітіндісіне аіналады. СO₂ және NO₂ сондай,осында SO₂ –ң үлесі 70пайыз. Қышқыл жауын ең алғаш Англияда байқалған (1907-1908ж) (рН2,2-2,9).

Қышқыл жауындар топыраққа, суға, өсімдіктерге, архитектураға, ескерткіштерге, ғимараттарға т.б зиянын тигізеді. Орман ресурстарның мәселелері

Орманның экологиялық жүйе ретіндегі өзіне тән ерекшеліктері бар. Таза ормандар шамамен 3мкр/ға, ал бір адамға 0,8га-дан келеді.

Қазіргі кезде адамдар 3/2 орманды жойған, соның нәтижесінде 75пайыздан 25-30 пайызға кеміген. Бұл тропиктік ормандар үшін қауіпті болып отыр.

Орманның ауаны тазарту қызметі үлкен. Мысалы 1га орман жылына 6-7т СO₂ жұтып,5-6т O₂ шығарады.

Ормандарды қалпына келтірудің үш жолы бар:табиғи орманның пайда болуы, қолмен ормандардытолтыру,ағаштарды отырғыз