Азот айналымы.
Өсімдіктер азотты ыдыраған өлі органикалық заттан алады. Атмосфепадағы бос азотты өсімдіктер тікелей сіңіре алмайды. Өлген өсімдіктерден немесе жануарлардың өлекселерінен бактериялардың басқа топтарына іс-әрекеті нәтижесінде бос төрге өтеді де қайтадан атмосфераға қайтады. Схемасы.
Ө
сімдіктер
мен жануарлардың
о рганикалық азоты
Аммонификация
Мочевина
Аммиак Аммоний
ионы
Нитрификация
Нитриттер
Азот тотығы
Ө
сімдіктер
мен Нитрификация
Денитрификация
ж
ануарлардың
өнімі
Нитраттар
Атмосферадағы бос азот
Фосфор мен күкірт тау жыныстарында болады. Тау жыныстарының бұзылуымен эрозиясының әсерінен топыраққа өтеді де, оларды өсімдіктер пайдаланады. Редуцент-ағзалардың тіршілік қызметі нәтижесінде олар қайтадан топыраққа қайтады, сонымен бірге жауын сулары өзендерге, теңіз бен мұхитқа жайыл, оны балдырлар қолданады. Ең соңында өлі органикалық заттың құрамында олар су түбіне шөгіп, қайтадан тау жыныстарына кіреді.
Тау жыныстарнының
Өсімдіктер
фосфоры
Жануарлар
Топырақтың
фосфаттары
Фосфор
тыңайтқыштары
Редуценттер
М
ұхит
су қоймалары
С
у
түбіндегі шөгіндінің
ф
осфаттары
Оттегінің циклі. Жердегі оттегінің циклі шамамен 2000 жылда, судың- 2 млн.жылда жүріп отырады. Бұл заттардың атомдары жер шарында әр түрлі тірі зат арқылы өткен.
Биосфера ұзақ даму кезеңін басынан өткізді. Атмосферадағы оттегінің мөлшері біртіндеп артты. Соңы 600 млн. жылда зат айналымдарының жылдамдығы мен сипаты қазіргі кездегі денгейіне жақындады . Биосферадағы ағзалар тек қоршаған ортаға бейімделіп қоймай, өздерә де тіршілікке қолайлы жағдайларды жасайды.
Дәріс 5. Экожүйе мен биосферадағы адамның рөлі және атқаратын қызметі.
Қоршаған ортаның эколгиялық мүмкіншілігі – табиғат ресурстарына байланысты.
Табиғат ресурстарына адам пайдаланатын және материалдық игіліктерді жасау үшін қолданылатын табиғат объектілері жатады.
Табиғат ресурстарымен қатар табиғат жағдайлары деген ұғымын да қарастырамыз. Оның ерекшілігі – олар адамның өмірі мен қызметіне әсер етеді.
Табиғат ресурстарымен жағдайларының арасындағы, шекара нақты емес.
Мысалы, ауа бұрын табиғат жағдайы болса, қазір сонымен қатар табиғат ресурсынада жатады.
Табиғат ресурстарының бірнеше белгілер бойынша жіктеледі: атмосфералық, су, өсімдіктер, жануарлар, топырақ, қазба байлықтар, энергетикалық т.б. Ең жиі қолданылатын жіктелу ресурстардың сарқылу немесе қалпына келуіне байланысты.
Т
.Р.
Қ
азба
байлықтары
Күн
энергиясы, жел
Т ірі табиғат ресурстары Теңіздің толуы
Мұнай
Су
Табиғи газдар Атмосфера
20 ғасырдың ортасына қарай өндірістің қоршаған табиғатқа әсері кеңейіп, ғаламдық сипаттқа ие болды. Нәтижесінде ортаның сарқылуына байланысты өндірістің одан ары дамуы мүмкін болмайтын жағдай қалыптасты, яғни экологиялық дағдарыс байқалып отыр.
Бірақ бұл дағдарыс биосфера тарихында бірінші дағдарыс емес, Н.Ф. Реймерс 1994ж бірқатар экологиялық дағдарыстар мен экологиялық революцияларды бөліп көрсетті.
Аридизацил дағдарысы – 30-50 мың жыл бұрын
Жинаушылар ресурстық дағдарыс – 10 мың жыл бұрын
Консументтер дағдарысы – 2 мың ж.б.
Қарапайым жер өңдеу дағдарысы – 150-300 ж.б.
Өндірушілер дағдарысы – 50 ж.б.
Редуценттер дағдарысы – 20-30 ж.б.
Жылулық экожүйелердің ғаламдық дағдарысы – қазіргі уақыт
Егер айтатын болсақ ормандарды кесу, шалғындық далаларды жырыту, үй жануарларын жою нәтижесінде ғаламшардың орасан үлкен территориялары біртіндей күмды шөлдер мен жартасты тауларға айнала бастады. Археологиялық зерттеулер қазіргі кездегі Гоби, Қарақұм, Қызылқұм, Сахара шөлдерінің территориясын бір кездерде гүлдеген өркениетті елдер алып жатқанын көрсетеді.