Geneza, cele i zasady ONZ ( wykład z 4.01.2013 )

utworzenie ONZ to: kontynuacja dążeń ludzkości do stworzenia organizacji, która zapewni pokój, bezpieczeństwo i warunki do współpracy.

Rezultat zakończenia II wojny i dążenie wielkiej trójki do ustanowienia nowego powojennego ładu.

Poprzedniczka to twór traktatu wersalskiego – Liga Narodów, mało skuteczna. Formalnie przestała istniej w styczniu 1946 roku.

Kolejne kroki w dziele tworzenia ONZ:

- amerykańsko brytyjska karta atlantycka z sierpnia 1941

- deklaracja narodów zjednoczonych 26 państw sprzymierzonych z 1 stycznia 1942

- spotkanie w październiku 1943 w Moskwie ministrów SZ wielkiej trójki zapowiadające utworzenie „powszechnej organizacji międzynarodowej” dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa

- rokowania w Dumbarton Oaks we wrześniu 1944 nad projektem statutu ( „wielka czwórka” bo doszły Chiny )

- Jałta luty 1945 to zgoda na warunek J.Stalina jednomyślności wielkich mocarstw przy podejmowaniu decyzji przez Radę Bezpieczeństwa ( czyli prawo weta )

26.06.1945 po trwającej od 24.04 konferencji założycielskiej, 50 państw podpisało w San Francisco Kartę Narodów Zjednoczonych, czyli statut ONZ. W myśl karty Narody Zjednoczone są związkiem państw, który przyjął formę organizacji międzynarodowej.

Karta licząca 111 artykułów – dyplomatyczny majstersztyk – weszła w życie 24.10.1945 i jest to Dzień Narodów Zjednoczonych.

Zadaniem organizacji jest utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa oraz przyczynienie się do rozwiązywania międzynarodowych problemów społ-ekonom. – jest to globalny system bezpieczeństwa zbiorowego. Narody Zjednoczone miały być fundamentem powojennego porządku międzynarodowego.

Cele NZ:

- utrzymanie międzynarodowego ładu i bezpieczeństwa

- rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami

- rozwiązywanie międzynarodowych problemów ekonomiczno społecznych

Zasady NZ ( art. 2 karty )

- suwerenna równość ( równość wobec prawa, czyli równość względem podmiotowości prawno międzynarodowej wszystkich członków )

- wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań

- załatwianie sporów metodą pokojową

- powstrzymywanie się od groźby użycia siły w stosunkach międzynarodowych

- udzielanie pomocy organizacji we wszelkiej akcji podjętej zgodnie z kartą

- zapewnienie przez organizację poszanowania jej zasad przez państwo nie członkowskie

- nie ingerowanie w sprawy wewnętrzne państw

Główną odpowiedzialność za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa nałożono na Radę Bezpieczeństwa , która ma monopol na podjęcie decyzji o użyciu siły w stosunkach międzynarodowych.

Wszelkie poprawki do karty wymagają zgody 2/3 państw członkowskich, w tym „wielkiej piątki” .

Struktura organizacji i systemu NZ

ONZ to nie to samo co system NZ bowiem całość składa się 3 elementów:

- organów głównych i pomocniczych ONZ

- różnych programów, funduszy i agend powiązanych z organami głównymi i podlegających sekretarzowi generalnemu NZ

- kilkunastu członków organizacji wyspecjalizowanych, współpracujących z ONZ na podstawie odrębnych traktatów. Członkostwo w organizacjach wyspecjalizowanych nie jest tożsame z członkostwem w ONZ.

Organy główne onz

• Zgromadzenie Ogólne – składa się z przedstawicieli wszystkich krajów członkowskich

• Rada Bezpieczeństwa – najważniejszy organ ONZ

• Rada Gospodarcza i Społeczna – zajmuje się sprawami gospodarczymi, społecznymi i kulturalnymi, prawami człowieka, przygotowuje projekty konwencji, ustala wytyczne dla organów pomocniczych.

• Rada Powiernicza – obecnie praktycznie nie działa

• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

• Sekretariat – organ wykonawczy pod przewodnictwem Sekretarza Generalnego

Zgromadzenie ogólne - składa się z przedstawicieli wszystkich państw członkowskich ONZ, z których każdy dysponuje jednym głosem – głosy wszystkich państw członkowskich są sobie równoważne. Zgromadzenie Ogólne odpowiedzialne jest m.in. za uchwalanie budżetu ONZ, formułowanie zaleceń w celu rozwijania współpracy międzynarodowej, przyjmowanie nowych członków. Inicjuje on także badania w zakresie rozwijania i kodyfikacji prawa międzynarodowego.

Zgromadzenie podejmuje decyzje w formie uchwał, które mają charakter obowiązujący w kwestiach wewnętrznych, a zalecający, czyli nieobowiązkowy, dla państw członkowskich. Uchwały Zgromadzenia Ogólnego w ważnych sprawach zapadają większością dwóch trzecich głosów:

• zalecenia dotyczące utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa,

• wybór niestałych członków Rady Bezpieczeństwa,

• wybór członków Rady Gospodarczej Społecznej,

• wybór członków Rady Powierniczej,

• przyjęcie nowych członków do Organizacji,

• zawieszenie w korzystaniu z praw i przywilejów członkowskich,

• wykluczenie członków z Organizacji,

• sprawy dotyczące funkcjonowania systemu powiernictwa,

• sprawy budżetowe.

Uchwały w innych sprawach, włączając w to ustalenie dodatkowych kategorii spraw wymagających rozstrzygnięcia większością dwóch trzecich głosów, zapadają zwykłą większością głosów członków obecnych i głosujących. Do wyboru sędziów Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości wymagana jest większość bezwzględna głosów. Do uchwalania poprawek do Karty Narodów Zjednoczonych wymagana jest większość dwóch trzecich wszystkich członków Zgromadzenia Ogólnego.

Ma swoją siedzibę w Nowym Jorku w USA.

Rada bezpieczeństwa - Rada Bezpieczeństwa ONZ jest organem odpowiedzialnym za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa. W jej skład wchodzi:

• 5 członków stałych - USA, Wielka Brytania, Francja, Rosja i Chiny;

• 10 członków niestałych wybieranych na okres 2 lat przez Zgromadzenie Ogólne.

            Ważnym aspektem jej funkcjonowania jest prawo weta, jakim dysponują stali członkowie Rady. W sprawach merytorycznych, wchodzących w zakres kompetencji Rady, Karta nakłada bowiem obowiązek jednomyślności jej stałych członków. Jednomyślność ta wymagana jest przy przyjmowaniu nowych państw do ONZ, wyborze Sekretarza Generalnego czy wydawaniu rezolucji dotyczących światowego pokoju i bezpieczeństwa. Sprzeciw któregokolwiek z mocarstw paraliżuje prace Rady w tym zakresie i jest przyczyną jej bezczynności, która negatywnie wpływa na efektywność tego organu. Rada Gospodarczo-Społeczna (ECOSOC ) składa się z 54 członków, wybieranych co 3 lata przez Zgromadzenie Ogólne. Do jej kompetencji należy inicjowanie i prowadzenie badań nad zagadnieniami gospodarczymi i społecznymi oraz przygotowywanie projektów konwencji, dotyczących tych kwestii. Może ona również wydawać w tym zakresie zalecenia kierowane do państw członkowskich i innych organizacji międzynarodowych. Sekretariat jest organem wykonującym zadania o charakterze administracyjnym – zapewnia on obsługę prac pozostałych organów ONZ. Składa się on z Sekretarza Generalnego i personelu. Sekretarz wybierany jest na 5-letnią kadencję przez Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. Do zadań Sekretarza należy przygotowywanie projektu budżetu, zarządzanie majątkiem organizacji, troska o zbieranie składek członkowskich od państw. Ponadto Sekretarz, jako najwyższy funkcjonariusz administracyjny ONZ, reprezentuje często organizację w stosunkach zewnętrznych i wywiera pewien wpływ o charakterze politycznym na jej pracę. Obecnie Sekretarzem Generalnym ONZ jest pochodzący z Korei Południowej Ban Ki-Moon, jego poprzednikiem przez dwie kadencje był Kofi Annan pochodzący z Ghany. Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości składa się z 15 niezawisłych sędziów, wybieranych spośród osób zgłoszonych przez państwa członkowskie przez Zgromadzenie Ogólne i Radę Bezpieczeństwa. Stronami postępowania przed Trybunałem mogą być tylko państwa (a nie np. osoby fizyczne czy prawne), zarówno członkowie ONZ jak i państwa spoza organizacji, które uznały jurysdykcję Trybunału. Szczegółowo kompetencje Trybunału określa jego statut, który jest załącznikiem Karty Narodów Zjednoczonych. Rada Powiernicza była organem odpowiedzialnym za nadzór nad państwami wykonującymi zarząd terytoriami powierniczymi (kolonialnymi). Jednak w związku z procesem dekolonizacji kolejne terytoria powiernicze stopniowo uzyskiwały niepodległość. W 1994 roku Rada z uwagi na zakończenie powiernictwa nad wyspami Palau, ostatnim terytorium powierniczym, zakończyła swoją działalność i obecnie już nie funkcjonuje.

Budżet ONZ

Powstaje ze składek państw członkowskich proporcjonalnie do ich PKB, największy płatnik – USA, potem Japonia, Niemcy, Francja, Włochy, W.Brytania. najmniejsza składka to ok. 10 tyś $

Budżet ONZ jest mały: 1,8 mld $ a cały system NZ to ok. 10 mld $

Dwa centra systemu ONZ: Nowy York , Manchatan, przy East River ma siedzibę 5 organów głównych, MTS ma siedzibę w Hadze, inne organizacje, agencje to Genewa

Trzy podstawowe zasady operacji pokojowych to

- zgoda państw na obszarze, których są one przeprowadzane

- oddziały/żołnierze w błękitnych hełmach używają broni jedynie w obronie własnej

- operacje nie mogą przesądzać w żaden sposób o prawnych stronach konfliktu

W 1996 przyjęto układ o całkowitym zakazie prób z bronią nuklearną.

UNIDO, organizacja Narodów Zjednoczonych do Spraw Rozwoju Przemysłowego, United Nations Industrial Development Organization, organ Zgromadzenia Ogólnego ONZ, utworzony w 1966, z siedzibą w Wiedniu. Działa na rzecz rozwoju przemysłu. Mobilizuje środki w celu wspomagania rozwoju i przyspieszenia uprzemysłowienia krajów rozwijających się. Koordynuje działalność wszystkich wyspecjalizowanych agend ONZ w tym zakresie. Główne cele działania to: pomoc dla krajów o słabej infrastrukturze przemysłowej w zakresie kierowania przemysłem i stymulowania wzrostu gospodarczego, pomoc w uzyskaniu kredytów w celu finansowania określonych przedsięwzięć przemysłowych, planowanie rozwoju przemysłowego, inwestycji i przetwarzania surowców wtórnych. Głównymi organami UNIDO są: Rada Rozwoju Przemysłowego i Sekretariat.

Ochrona praw człowieka

Organizacja Narodów Zjednoczonych, która powstała na konferencji w San Francisco w 1945 r., postawiła sobie za cel nie tylko utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa na świecie, lecz również rozwój i wzmocnienie ochrony praw człowieka. Na realizację tego celu składało się stworzenie szeregu standardów z zakresu ochrony praw człowieka o charakterze ponadnarodowym. W wyniku tych działań powstała Międzynarodowa Karta Praw Człowieka (ang. „International Bill of Rights”), w skład której wchodzą:

1. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka

2. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych

3. Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych

4. I Protokół dodatkowy do MPPOiP w sprawie zawiadomień indywidualnych

5. II Protokół dodatkowy do MPPOiP w sprawie kary śmierci

Uchwalenie Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka w 1948 r. dało podstawy do stworzenia szeregu konwencji i innych umów międzynarodowych z zakresu wolności i praw człowieka. Na początku lat 50-tych XX-tego wieku rozpoczęto prace nad Międzynarodowym Paktem Praw Obywatelskich i Politycznych oraz Międzynarodowym Paktem Praw Społecznych, Gospodarczych i Kulturalnych. Obydwa Pakty zostały uchwalone przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w dniu 16 grudnia 1966 r., natomiast weszły w życie w 1976 r. (tj. po upływie trzech miesięcy od daty złożenia Sekretarzowi Generalnemu ONZ do każdego z nich trzydziestego piątego dokumentu ratyfikacyjnego lub dokumentu przystąpienia). W 1966 r. została również otwarta do podpisu Międzynarodowa Konwencja w sprawie wszelkich form dyskryminacji rasowej, w której zdefiniowano pojęcie dyskryminacji rasowej, a państwa – strony tej Konwencji zobowiązały się wprowadzić bezzwłocznie i za pomocą wszelkich środków politykę zmierzająca do likwidacji tej dyskryminacji we wszystkich jej formach. W następnych latach Zgromadzenie Ogólne ONZ uchwalało kolejne konwencje, które ukształtowały międzynarodową ochronę praw i wolności człowieka.