Бақылау сұрақтары:

1. Қандай жүкті габаритті емес деп атайды?

2. Есепті габаритті емес дегеніміз не?

3. Габаритті емес жүктердің қанша дәрәжелері бар?

№6 Тәжірибелік сабақ

6. Есептік габаритсіздікті анықтау

Цель работы: габаритті емес жүктердің есебін анықтау.

Есептік габаритсіздік деп жүктің сыртқы рельстен аспайтын есепті қисық радиусы 350 мм болатын геометриялық көтеруімен анықталған габаритсіздікті ұзын, оның ұзындығы жылжымалы құрамның базасынан 1,41 асқанда платформада және 17 м транспортерлармен тасымалданатын жүктер үшін анықталады.

Есептік габаритсіздікті жүктердің ішкі және сыртқы кесінінен анықтайды. Ішкі кескіні дегеніміз - жүктің жылжымалы құрамның шегінде орналасқан барлық көлденең кескінін айтады. Ал сыртқы кескіні дегеніміз – жылжымалы құрамның сыртында орналасқан жүктің көлденең кескінін айтады.

Ұзындығы 24 м базасы 17 м есептің қисығының радиусы 350 м вагонның геометриялық көтергіштігін 105 мм деп алу керек.

Есептің габаритсіздігі мына формула арқылы анықталады:

• жүктің ішкі кескіні үшін

(1)

• жүктің сыртқы кескіні үшін

(2)

мұнда:

, - ішкі және сыртқы кескіні орналасқан жүктің есептік габаритсіздігі, мм

- берілген биіктіктегі жолдың осінен қарастырып отырған жүктің нүктесіне дейінгі арақашықтық, мм

, - жүктің ішкі және сыртқы кескінде орналасқан және есептің қисықтың шартындағы есептік вагондардың геометриялық көтерімдерінің арасындағы айырмашылық.

Бірлік платформаға габаритсіз жүкті тиеген кездегі геометриялық көтерімділіктердің айырмшылығы:

= 1,43 · (l-n) · n-105 (3)

= 1,43 · (l-n) · n +k-105, (4)

мұндағы: l-вагондардың базасы, м; 17 м

n – жүктің ішкі және сыртқы көлденең қимасын бағыттаушыға дейінгі арақашықтығы, м

k – жүктің, вагонның немесе жылжымалы құрамның жолда қозғалуына байланысты қималардың қосымша жылынуы.

Барлық ұзындығы бойынша көлденең қималары бірдей жүктердің геометриялық көтерімділігі:

, (5)

(6)

мұнда: L – жүктің ұзындығы, м

Арбасындағы вагондар үшін: - 50

(7)

Х3 – О арбасындағы вагондар үшін:

(8)

k – мөлшері тең, ал сан болса ғана есептелінеді.

Тапсырма 4

Төрт биікті платформа тиелген жүктің есептің габаритсіздігін анықтау керек.

1. Базасы 9,72 м; рамаларының биіктігі 13,4 еденінің биіктігі 1.3 м, ЦНИИ Х3-О арбасында

2. Базасы 9,294 м, рамаларының ұзындығы 12,974 м, еденінің биіктігі 1,27 м, МТ – 50 арбасында.

Жүктің көлденең қимасы ұзындығы бойынша бірдей тік бұрышты жүктердің салмағының центрі ортасында орналасқан. Астарлардың биіктігі 200 мм қабы және жүктердің бекітілуі төменде келтірілген.

10-кесте

Типы тележек

Жүктің салмағы, т, аспау керек	Жүктің ұзындығы, м, аспау керек		Жүктің салмағы, т, аспау керек		Жүктің ұзындығы, м, аспау керек
	Вагон арбашасының түрі				Вагон арбашасының түрі
	МТ-50	ЦНИИ-ХЗ			МТ-50	ЦНИИ-ХЗ
20 25 30 35 40 45	27,0 24,1 22,0 20,3 19,0 17,9	30,0 27,0 24,0 22,5 21,0 20,0		50 55 60 65 70 72		17,5 16,5 16,0 14,3 14,3 14,1	19,0 18,5 18,0 14,3 14,3 14,3

Бақылау сұрақтары:

1. Геометриялық өсу дегеніміз не?

2. Есептік габариттікті не деп атаймыз?

3. Базалық вагон дегеніміз не?

№7 Тәжірибелік сабақ

7. Өлшеу бойынша цистернаға құйылған сұйық жүктердің салмағын анықтау

Жұмыстың мақсаты : цицтернаны өлшеуде сұйық жүктердің салмағын анықтау.

Сұйықтықтарды құюдың екі технологиясы бар:

- өз салмағымен;

- арынды (насостардың көмегімен).

Арынды құю әдісінде техникалық өнімділігі 320-700 м³/сағ центрден тепкіш насостар пайдаланылады.

Құю алдындағы дайындық операциялары:

- Жөнелтушінің өкілдері тапсырылған цистерналарды қарап көреді (жапсырмаларын тексереді). Осыдан кейін цистерна люгінің аузындағы қақпақтың пломбылап бекіту құрылғысын алып, қақпақты ашады, құятын шлангіні қазанның түбіне дейін түсіріп, ысырманы ашады да құю жұмысын бастайды.

- Ақырғы операциялар – бұл көбік шөккен соң (7.5-сурет) қазанның ең биік нүктесінде өлшеуіш сызғыш – метрштокпен немесе көбік бар кезде көбік оқшаулағышты пайдаланып, метрштокты ол арқылы сұйықтыққа түсіру жолымен сұйықтықтың құйылу деңгейін өлшеу. Метршток (нем. – таяқ) дегеніміз шкаласының ұзындығы 340 см-ге дейінгі 20-25 мм түтік. Шкаласының ең кіші бөлігінің бағасы 1 мм. Төменгі ұшында мыс ұштық (1), жоғарғы ұшында – сырға (2) болады.

Құйылған сұйықтықтың биіктігі люктің қарама-қарсы екі нүктесінде цистернаның бойлық осьтік сызығы бойымен әрбір нүктеде кемінде 2 рет метрштокпен өлшенеді. Екі рет өлшеу арасындағы айырмашылық 0,5 см-ден аспауы тиіс. Айырмашылық 0,5 см-ден асатын жағдайда өлшеу қайталанады. Қарама-қарсы екі нүктеде жүргізілген өлшеу нәтижелерінің орташа арифметикалық саны нақты құйылу биіктігі ретінде алынады. Алынған нәтиже 0,5 см-ден бастап арту жағына қарай бүтін сантиметрге дейін дөңгелектенеді.

Өлшеу бойынша цистернадағы жүктің салмағын анықтау үшін мыналар қажет:

А) метрштокпен цистернаға құйылған жүктің биіктігін сантиметрлеп өлшейді;

Б) өнімнің температурасымен тығыздығын анықтау үшін цистернадағы жүктен орташа сынама алу керек;

В) алынған сынама бойынша денсиметрмен өнімнің тығыздығын және температурасын дереу өлшейді (мұнай өнімдері үшін орташа температуралық түзетулер кестесінен анықтауға болады [8] );

7.1 кесте

Өнімдердің тығыздық орта температуралық түзетулерінің кестесі

+20 градустағы тығыздық	1градус температуралық түзету	+20 градустағы тығыздық	1 градус температуралық түзету
1	2	3	4
0,6900-0,6999	0,000910	0,8500-0,8599	0,000699
7000-7099	897	8600-8699	686
7100-7199	884	8700-8799	673
7200-7299	870	8800-8899	660
7300-7399	857	8900-8999	647
7400-7499	844	9000-9099	633
7500-7599	831	9100-9199	620
7600-7699	818	9200-9299	607
7700-7799	805	9300-9399	594
7800-7899	792	9400-9499	581
7900-7999	778	9500-9599	567
8000-8099	765	9600-9699	554
8100-8199	752	9700-9799	541
8200-8299	738	9800-9899	528
8300-8399	725	9900-1000	515
8400-8499	712

Г) цистерна қазанындағы колибрлік белгілерге байланысты типін орнату

Д) сантиметрлеп өлшенген сұйықтың биіктігі бойынша аталған цистерна типіне арналған колибрлі кестенің көмегімен ондағы өнімнің кубдициметрімен алғандағы көлемін анықтау.

Е) кесте бойынша өнімнің көлемін оның тығыздығына көбейтіп, цистернадағы өнімнің салмағын анықтау.

Сұйық жүктің тығыздығы температураға қарай өзгереді, сондықтан жоғарғы оң жақ бұрышындағы тығыздық белгіленген тұсқа температурасы көрсетіледі. +20 С температура жағдайындағы сұйық жүктің тығыздығы стандартты тығыздық болып табылады. Сұйық жүктің тығыздығын анықтау үшін ареометрлер, гидростатикалық таразылар және пикнометрлер қолданылады.

Сұйық жүктің температурасы өзгеру кезіндегі жаңа жағдайда оның тығыздығын мынадай формула бойынша анықтауға болады:

ρ^і ρ^t + Δ(t^і- t), т/м³ (7.1)

Мұнда: Δ –орташа температуралық түзету, т/(м³ * град)

t^і – тығыздығы анықталатын сұйықтың температурасы, ⁰С

t – тығыздығы белгілі сұйықтың температурасы, ⁰С

Мысалы: Цистернадағы мұнай өнімінің температурасы +23 ⁰С. егер сұйықтың биіктігі 290 см және 59 типтегі цистернада тасымалданатын болса [8] әдебиетте келтірілген кесте бойынша осы температурадағы мұнай өнімінің тығыздығын, сонымен қатар салмағын анықтау.

Шешуі.

А) температуралар айырмашылығы 23⁰ – 20⁰  3⁰;

Б) 0.8240 тығыздығы үшін кестеден 1 ⁰С температуралық түзету енгіземіз, ол 0.000738 құрайды;

В) 3 ⁰Сқа температуралық түзету енгіземіз;

0.000738*30.002214 немесе 0.0022 дөңгелектейміз;

г) ⁰С температурада ізделіп отырған мұнай өнімінің тығыздығы (цистернадағы жүктің температурасы +20 ⁰С тан жоғары болғандықтан, түзетуді шегеру керек) 0.8240-0.00220.8218 немесе 0.822 дөңгелектейміз.

Д) 59 типтегі цистернадағы сұйықтың көлемі, сұйықтың биіктігі 290 см болған кезде, 71260 дм³ тең.

Е) сұйықтың салмағы; 71260*0.822058576 л.

Бақылау сұрақтары:

1. Сұйық жүктерді тасымалдауда қандай құжаттар рәсімделеді?

2. Калибралық кесте дегеніміз не?

3. Метршток дегеніміз не?

Тапсырма 7

Кестеде келтірілген мәндер арқылы цистернадағы жүктердің салмағын анықтаймыз.

7.2. кесте

Тасымалдау шарттары	Нұсқалар
	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Цистерна түрі	3	10	15	21	30	38	42	51	56	61
Құйылу биіктігі, см	301,1	279,0	222,0	240,3	281,4	246,0	257,2	266,0	280,2	2828,7
төлқұжат +20 градустағы өнім тығыздығы өнім темп-расы ºС	0,8340 -5	0,8000 25	0,8240 -14	0,8110 +22	0,8930 -12	0,8170 +26	0,7910 -17	0,8200 +30	0,7360 -18	0,8050 +29

№8 Тәжірибелік сабақ