9.Лекция Web-парақтарын қарайтын программа-браузерлер және web-серверлер – 2 сағат

Лекция мақсаты: Интернеттегі Web-парақтардағы мәліметтерді көруге мүмкіндік беретін программа-браузерлер функциялары мен қызметтерімен танысу.

Сұрақтар:

1. Броузерлер туралы жалпы мағлұматтар

2. Web-серверлер.

3. Іnternet Explorer және басқа браузерлердің интерфейстерінің элементтері.

4. Құралдар панелі мен меню бұйрықтары. Адрестерді қолдану арқылы ақпараттарды іздестіру мен оны шығарып алу.

Web сайттар жиынтығы web-торап деп аталады.

Браузерлер интерактивті программа, оның көмегімен www интернет қызметі арқылы желідегі ақпараттарды қарап шыға аламыз. Желіде web-құжаттар көп компьютерге үлестірілген. Бұл құжаттар арнайы тілдер арқылы жасалады, мысалы HTML, JAVA.

Web-броузерлер программалары күрделі құрылымдар болып табылады. Web-құжаттар сайттар түрінде Web-серверлерде орналастырылады.

Сервер – тұрақты қарапайым есепті орындайды.

• Қандай да бір браузердің байланысты ашуын және керекті Web- webрақты ашуын аталп етеді;

• Талап етілген деректер көшірмесін желіге береді;

• Байланысты жабады және келесі байланысқа сұранысты күтеді.

Құжатқа қатынас жасау және оны бейнелеуді браузерлер ұйымдастырады. Сондықтан, браузерлер бір немесе бірнеше ірі программалық компьютерден тұрады немесе олар өзара тығыз байланыста болады. Әдетте браузерге әртүрлі клиенттер, интерпритаторлар және контроллер кіреді.

Контроллер – басқа элементтерді басқарады және броузердің орталық бөлігін құрайды. Ол тышқанды басуын, пернетақтаны енгізуін интерпритациялайды, мағыналайды және қолданушы таңдаған операцияларды орындауға басқа компоненттерді шақырады.

Браузерлерді салыстыру Net Application компаниясы деректеріне қарағанда мамыр айы 2006 жыл деректеріне қарағанда броузерлердің нарықтық үлестері келесідей болды:

1. Fire Fox – 18,41%;

2. Netscape – 0,62%;

3. Opera – 0,71%;

4. MS Pocket Internet Explorer – 0,02%.

Операциялық жүйелерді қолдау:

Internet Explorer – Windows, Linux және Unix жұмыс жасайды.

Fire Fox – Windows, Linux, Unix және WiMax.

Opera – Windows, Linux және Unix.

Функционалды жағы:

Internet Explorer – бет перне пайдаланылады, көшірмелер менеджері бар, арфографияны жартылай тексеру, баннерлергетосқауыл қою, фишшинг фильтрі.

Netscape – бетперне бар, көшірме менеджері, іздеу панелі, орфографияны тексеру жоқ, баннер жоқ, фишшинг жоқ.

Opera – бетперне бар, көшірме менеджері, іздеу панелі, орфографияны тексеру жартылай бар, баннер блакировкасы бар, фишшинг бар.

Fire Fox – барлығы бар.

Fire Fox интернетке еркін беріледі. Бұл броузерде арфография тексеруі, көшірмелер менеджері, іздеу жүйесі, бетбелгілеу интерфейсі кіреді. Бұл броузердің функционалдық мүмкіндігі 2000-нан астам кеңейтілмелер арқылы, яғни қосымша программалар шексіз кеңейтілуі мүмкін. Мысалы: NoScript – скриптерге тыйым салу, блоктау Tab Mix Plus – қызметі арқылы бетбелгілерге арналған, бапталған опцияларды қосады. Foxe Tunes – музыкалық плеерді бақылайды.

Adbloik Plus – рекламаларға тосқауыл қою;

Stumble Upon – қызықты сайттарды іздеуге қолданылады;

Down Them All – көшірмелеу функцияларын орындайды;

Web Developer – web-те пайдаланылатын құралдар.

Fire Fox броузерінде кеңейту механизмдері қолданылады. Осының арқасында қолданушылар өздерінің таладына сәйкес броузер интерфейсін келтіре алады. Бұл броузердің тағы бір ерекшелігі: баптау мүмкіншілігінде.

Қолданушы қосымша тақырыптарды орнатып, программаның сыртқы көрінісін өзгерте алады. Осындай оңай өзгертулер арнайы XML тілі арқылы және Web-тегі пайдаланылатын Java Script, CSS, Flash тілдері арқылы жүргізіледі.

Броузерлердің кейбір қасиеттері:

1. POP-UP терезелерге тосқауыл қою;

2. Бетперделерді қолдау, бір терезеде бірнеше бетпердені пайдалану;

3. Іздеу машиналарымен сөдіктерде іздеуді ұйымдастыруға арналған ендірілген іштей құрылған панельдің бар болуы;

4. «Тірі» бетперделер, Live bookmarks – RS ағымдарды біріктіру механизмдері;

5. Сыртқы түрі мен мінез-құлқының баптауға арналған мүмкіндіктері;

6. Кеңейтулерді қолдау, Web-беттерді құрастыпрушы іштей құрылған құралдар;

7. Кеңейтулер мен броузердің өзін автоматты түрде жаңартуға арналған құралдар;

8. Контентті бірден бейнелеу;

9. Сайттармен сертификаттарға пайдаланылатын құпия сөздерді қауіпсіз түрде сақтау, ол үшін «мастер-пороль» деген программа пайдаланылады. Осы программа көмегімен броузерде қолданылатын порольдер, құпия сөздер шифрленеді. Бұл программы қолдану барысында порольді бірінші рет енгізгенде оны бұзудың есептеу сапасы көрсетіледі. Қаншалықты бұзу ұиындық келтіретіні көрсетіліп тұрады.

Бірнеше беттерді де ашуға болады. Fire Fox броузерді жасау барысында W3C стандартты қолдауға ерекше назар аударылды. Бұл броузердің мамандандырылған нұсқаулары бар:

• eBay edition осы атты online аукциондағы жұмыс істеушілерге арналған броузер;

• Compus edition өлеңдерді тыңдаушыларға арналған нұсқасы. Осымен қатар MS Windows, MAC OS X, GNU/Linux операциялық жүйелері де жұмыс істейтін нұсқалары бар. Қайсысы ыңғайлы болса, соны таңдаймыз.

Қауіпсіздік жағынан броузерлерді қарасақ, ең қауіптісі – Internet Explorer болып табылады. Беттерді бейнелеуі, көшірмелеу менеджері ретінде іштей құрылған почталық клиент RSS – оқу элементі және IRC – клиентті пайдаланылады.

Fire Fox броузерінде өте көп пернелер комбинациялары пайдаланылады. Бұл комбинацияларды қолданушылар өздерінің қалауы бойынша баптай алады. Броузерлерді идентификациялау функциясы өзін танытуға, яғни жүйеге мүмкіндік береді.

Корзина функциясы – жұмыс істеп отырған кезде жабық Web-бетбелгілерді сақтайды, Web-беттер және оны бірнеше рет шерткенде Web-парақтарды көруге болады.

Порольдер жезелі – автоматты түрде сайттар беттеріне енгізілген порольдарды сақтайды.

Жеке меншік деректер – қолданушылардың өзіне сәйкес деректері.

Интернетте қолданылатын Web-броузерлерде интерфейстерінде айырмашылық болғанымен, көп элементтері бір-біріне ұқсас келеді. Меню жолында келесі пункттерді пайдалануға болады:

Fire Fox үшін

1. правка;

2. вид;

3. журнал;

4. закладки;

5. инструменты;

6. справка.

Internet Explorer үшін

1. закладки;

2. панель инструментов, журнал жоқ;

3. инструменты жоқ.

Журналда ссылкалар сақталады. Internet Explorer-да баптаулардың параметрлерін «сервис-свойства обозревателя» арқылы орната аламыз. Ондағы бетперделер – бұл терезеде:

1. «Общие» арқылы үй бетіне өзіміз қалауымызша Web-парақ орнату, адресс теру автоматты түрде болады.

2. Шривттерді өзгерту.

Internet Explorer-да бұл элементті іске қосу үшін «вид-панель инструментов-журнал-3мерзім беріледі». Бұл элемент көмегімен қолданушы бүгін, өткен аптада және осы аптада, 2 аптада, 1 ай ішінде өзіміздің баптауға байланысты орындалады.

Новигация панелі: алға, артқа, үйге, жаңартуғ сақтау.

Ішкі шлюз протоколы – IGP (Interior Gateway Protocol). EGP (Exterior Gateway Protocol).

Өз-өзін бақылау сұрақтары

1. Браузер құрылымы қандай?

2. Клиенттер қандай түрлерге бөлінеді?

3. Міндетті клиенттер деген не?

4. Міндеттісіз клиенттер деген не?

5. Браузерлердің кейбір қасиеттерін атаңыз.

Ұсынылатын әдебиеттер

1. Алдажаров Қ.С. Компьютерлік желілер: Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2010. – 144 бет.

2. Компьютерные сети. Принципы, технологии, протоклы: Учебник для вузов. 2-е изд. /В.Г.Олифер, Н.А.Олифер.-СПб: Иэдательство «Питер», 2003.-864с.:ил.

3. Компьютерные сети: учеб. пособие по администрированию локальных и объединенных сетей / А. В. Велихов, К. С. Строчников, Б. К. Леонтьев ; . - 3-е изд., испр. и доп. - М. : Новый издат. дом, 2005. - 304 с.

4. Таненбаум, Э. Компьютерные сети : научное издание / Э. Таненбаум. - 4-е изд. - СПб. : Питер, 2005. - 992 с.