2.2. Дәріс сабақтарының тезисі

1-тақырып. Салық құқығының түсінігі және мемлекеттің салық құқығының жүйесі

Салық деп, мемлекет тарапынан біржақты шығарылған заңдардың негізінде, сол заңдарда нақтылы айқындалған мөлшерде және белгіленген мерзімде Республикалық немесе жергілікті бюджет кірісін қалыптастыру мақсатында салықтық міндеттемелерін орындауға тиісті заңды және жеке тұлғалардан жүйеленген әрі тұрақты түрде мемлекеттік уәкілетті органдар алатын баламасыз, қайтарымсыз, ақшалай (кейде заттай) міндетті төлемді айтамыз.

Салықтар қоғамдағы экономикалық қатынастардың аса қажетті буыны, бюджет – қаржы жүйесінің маңызды құраушысы, әлеуметтік – саяси қатынастардың басты элементі, мемлекеттік кірістің негізгі нысаны, жалпы – мемлекеттік қаржылардың элементі, қоғамдық өндіріске мемлекет тарапынан экономикалық ықпал ету үшін пайдаланылатын механизм, мемлекеттік бюджет кірісін қамтамасыз ететін тетік, экономиканы реттеу және ынталандыру құралы, дербес экономикалық категория, мемлекеттік бюджет кірісі мен корпоративтік және жеке меншік шаруашылық аялардағы қаржылық қатынастарға тікелей қатысы бар объективті – субъективті қаржылық – экономикалық және құқықтық қоғамдық құбылыс болып табылады.

Салық төлеушінің (оған қатысты заңи фактілерге сәйкес) салық төлеу жөніндегі мемлекет алдындағы міндетін оның салықтық міндеттемелерінде нақтыландыратын, республикалық немесе жергілікті бюджетке төленетін салықтық төлем сомасына байланысты салықтық міндеттемені айқындайтын, сондай – ақ мемлекеттің салық жүйесіндегі әрбір салықтың әлеуметтік – экономикалық және заңи мән – жайының тектік белгілерін, қолданылу тәртібін ашып көрсететін ҚР Салық кодексінде белгіленген әрбір салықтың құрамдас бөліктерінің кешені – салық элементтері болып табылады.

Салық салу жүйесі мемлекеттің салықтық құзырының ауқымында жұмыс істейді. Мемлекеттің салықтық құзыры Қазақстан Республикасының Конституциясында айқындалып, Салық кодексінің ережелерінде заңдық көрініс тапқан тиісті мемлекеттік билік органдарының салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді белгілеу және алу жөніндегі мемлекеттік өктем өкілеттіліктері қамтитын ая болып табылады, сондай – ақ ол экономикалық кеңістіктегі мемлекеттің салық салу жүйесінің стратегиялық әлеуметін қалыптастырады.

Алымдар дегеніміз уәкілетті мемлекеттік органдар тарапынан өздеріне өтінуші қатысты тұлғаларға белгілі бір көрсетілген тиісті қызметтер мен берілген құқықтар немесе арнайы рұқсаттар үшін сол заңды немесе жеке тұлғалардан алынатын мақсатты, эквивалентті әрі міндетті ақшалай төлемдер.

Баж деп арнайы мамандандырылған уәкілетті органдар тарапынан өздеріне өтінуші тұлғаларға қатысты жасалған заңи маңызы бар белгілі бір іс – қимылдар және берілген ресми құжаттар үшін сол заңды немесе жеке тұлғалардан алынатын эквивалентті, міндетті ақшалай төлемді айтамыз.

Төлемақы уәкілетті мемлекеттік органдар тарапынан өздеріне өтінішпен келуші тұлғаларға көбінесе материалдық көрініс табатын, сондай – ақ кейде басқаша мақсатта пайдаланылатын белгілі бір объектілерді, не болмаса соларға байланысты рұқсаттарды және құқықтарды бергені үшін сол заңды немесе жеке тұлғалардан алынатын біршама – эквивалентті, міндетті ақшалай төлем.

Қазақстан Республикасының қазіргі салық жүйесі өзінің құрылу және жұмыс істеу негізіндегі экономикалық – құқықтық принциптерінде көзделген әлеуметтік – экономикалық басымдылықтарға орай салықтар мен басқа да міндетті төлемдерді мемлекеттік бюджет шығысының әлеуметтік бағдарына байланысты бөледі. Осындай мән – жайлар тұрғысынан салық жүйесіндегі іс – қимылдарға қатысушылардың құқықтары мен міндеттері, орталықта және жергілікті аумақтарда жүргізілетін салық әкімшілігінің негізгі бағыттары, республикалық және жергілікті фискальдық мүдделерді нақтыландыруға қажетті ақпараттар базасы, мемлекеттік бюджет кірістері мен шығыстарын теңдестірудің кешенді принциптері айқындалады.

Қазақстан Республикасының салық жүйесі мынадай құрылымдық элементтерден тұрады:

1) салықтарды белгілеу және салық салу аясына енгізу тәртібі мен негіздерінен (заң актілерінде белгіленіп, бекітілуі);

2) салықтар жүйесінен (алынатын салықтар мен міндетті төлемдердің түрлері және тізілімі);

3) салықтардың алыну көздерінен;

4) салықтарды (мәжбүрлеп) алудың принциптері мен түрлерінен;

5) салықтарды алу деңгейлерінен;

6) мемлекеттік салықтық бақылаудың нысандары мен әдістерінен;

7) салық төлеушілердің тиісті құқықтары мен міндеттерінен;

8) мемлекеттік органдардың өкілеттіктерінен;

9) салықтық қатынасқа қатысушылардың құқықтары мен заңды мүдделерін қорғау тәсілдерінен.

Мемлекеттің салық жүйесі егемен еліміздің нақтылы даму кезеңіндегі экономикалық кеңістік пен мемлекеттік құрылыс процесінде және мемлекеттік басқару жүйесінде әр алуан қырларымен, әсіресе фискальдық, реттеуші функциялары мен ерекшеленетін ұйымдық – құқықтық механизм болып саналады.

Мемлекеттің салық жүйесі ретінде экономикалық – құқықтық және әдістемелік – функционалдық принциптері кешенін қаржылық - бөлу процестерінде іске асыру қызметімен тікелей айналысатын қаржылық және салықтық әкімшілік жүргізулеріне қажетті әмірлі билік (императив) берілген уәкілетті мемлекеттік органдар көрініс табады.

Әдебиеттер

Негізгі әдебиеттер: 1 - 5 (негізгі әдебиеттер тізімі бойынша)

Қосымша әдебиеттер: 6 – 27 (қосымша әдебиеттер тізімі бойынша)

2 - тақырып. Мемлекеттің салық қызметі

Мемлекеттің салықтық қызметі Қазақстан Республикасының салық жүйесі ауқымындағы салық салу процесін ұйымдастыруға және салық салуға байланысты барлық мән – жайларды (салықтар мен басқа да міндетті төлемдердің шамасын және ставкаларын, салық төлемдерінің сомаларын есептеу және оларды бюджетке төлеу тәртібін, өздеріне қатысты заңи фактілер негізінде салықтық міндеттемелер жүктелген заңды және жеке тұлғалардың шеңберін, салық жүйесінің барынша жұмыс істеу механизміндегі фискальдық және реттеуші функциялардың өзара іс - әрекетін, сондай – ақ олардың балансты болуын) қамтамасыз етуге бағытталған, салықтық заң актілеріне негізделген, мемлекеттің объективті экономикалық қызметі болып табылады.

Мемлекеттің салықтық қызметі:

1) мемлекет аумағындағы салықтар мен өзге де міндетті төлемдерді, олардың түрлерін, ерікті төлеу және мәжбүрлеп алу тәртібін белгілеу, салық жүйесі мен салықтық құрылымдарды қалыптастыру және олардың ойдағыдай қызмет атқаруларын қамтамасыз ету, сондай – ақ қоғамның әлеуметтік – экономикалық аясын салықтық реттеу жөніндегі мемлекеттің біртұтас өзінің немесе өзі айрықша уәкілеттілік берген мемлекеттік органдарының қызметі ретінде;

2) барлық салық төлеушілердің өздеріне тиесілі салықтық міндеттемелерін дұрыс атқаруларына жағдай жасау және салық әкімшілігін толыққанды жүргізу, оның ішінде салықтық тексерулердің жемісті жүзеге асырылуына баса назар аудару, сондай – ақ заңда көзделген келеңсіз сәттердің орын алуына байланысты салықтарды мәжбүрлеп алу жөніндегі арнайы уәкілетті салық органдарының іс – қимылдары мағынасында сипатталады.

Мемлекеттің салықтық қызметі қоғамның әлеметтік – экономикалық аясындағы қаржылық – бөлу процестерінің жай – күйін салық жүйесінің тұрақты әрі тиімді жұмыс істеу әлеуетіне тәуелді мемлекеттік бюджеттің салықтық кірістері мен бюджеттік шығыстары арасындағы өзара байланыстың сандық және сапалық көрсеткіштері арқылы ашып көрсететін қызмет қатарына жатады.

Салық салу саласында ұдайы жүзеге асырылатын салық әкімшілігі бухгалтерлік есептің сапасын жақсартуға, электрондық құжат айналысындағы салық есептемесі нысандарын жіктеу арқылы олардың ақпараттарын нақтыландыруға, салықтық заң актілерінің сақталуына, салық төлеушілердің мүдделерін назардан қалыс қалдырмауға, салық төлеушілерді, салық салу объектілерін және салық салуға байланысты объектілерді есепке алу тәртібі мен тиімділігін тексеруге, республикалық және жергілікті бюджеттерге түсуге тиіс салықтар мен өзге де міндетті төлемдер жөнінде тиісті салық органдарынан мәліметтер алып отыруға, жеке тұлға төлейтін мүлік салығын, көлік құралдары салығын және жер салығын жинауды жүзеге асыруға уәкілетті жергілікті әкімдіктерге салықтық заң актілерінің талаптарын дұрыс орындау жөнінде кеңес беруге бағытталған мемлекеттің салықтық қызметінің бір қыры болып табылады.

Мемлекеттің салықтық қызметі ауқымында жүргізілетін салық әкімшілігі макроэкономикалық өсу тұрғысынан және халықаралық салық салу стандарттарының өркениетті үлгілеріне сай қоғам мен мемлекеттің, сондай – ақ корпоративтік шаруашылық (ішінде жеке меншік негізіндегі жекелей кәсіпкерлік қызмет) субъектілерінің экономикалық – қаржылық мүдделерінің балансты болуын көздейді және соны қамтамасыз етуге ат салысады.

Әдебиеттер

Негізгі әдебиеттер: 1 - 5 (негізгі әдебиеттер тізімі бойынша)

Қосымша әдебиеттер: 6 – 27 (қосымша әдебиеттер тізімі бойынша)

3 -тақырып. Салық құқығы құқықтық құрылым ретінде

Қоғам мен мемлекеттің экономикалық – қаржылық мүдделерін қамтамасыз етуге қажетті салықтық қаражаттарды мемлекеттік бюджет кірісіне жұмылдыруға ат салысатын, заңи және экономикалық табиғаты бойынша біртектік салықтық қатынастарға мемлекет тарапынан әмірлі ықпалын тигізетін, салықтық қатынастар туындайтын, өзгеретін және жойылатын объективті – субъективтік экономикалық кеңістікті толығымен қамтитын айрықша қуатты құрал салықтық құқық болып табылады.

Салықтық құқық қоғамдық – мемлекеттік маңызы бар айрықша объективті – субъективтік экономикалық аяны толығымен қамти отырып осы салық салу саласындағы айтарлықтай тұрақты ұйымдастырушы және материалдық сипаттағы салықтық қатынастарды реттейтін, әлеуметтік және фискальдық саясаттың ұстанымын көздейтін, мемлекет билігінің әкімшілік және экономикалық әлеуетінің салықтық құзырындағы заңи және экономикалық мазмұнды құқықтық нормалардың жиынтығынан тұратын құқықтық құрылым ретінде көрініс табады.

Салықтық құқық нормаларында мемлекеттің ішкі және сыртқы салық саясатының (ұстанымдарында) көзделген болашақ қоғамдық байланыстардың яғни салықтық қатынастардың аса ұтымды теориялық – практикалық модельдері бекітіледі, сондай – ақ осындай үлгілердің негізінде біруақытта салықтық құқықтық нормаларда белгіленген субъективтік құқықтар мен заңи міндеттер арқылы жаңағы салықтық қатынастар салықтық құқықтық қатынастар түрінде қалыптасады.

Салықтық құқық мемлекеттің салықтық қызметінің процесінде туындайтын қоғамдық қатынастарды реттейтін құқықтық нормалардың жиынтығы болып табылады.

Салық салу процесін негіздейтін салықтық құқықтық нормаларда мүмкіндігінше мемлекет пен салық төлеушілердің экономикалық – қаржылық мүдделерінің қарама – қайшылығы ескеріледі.

Салықтық құқық мемлекеттің салық саясатының экономикасы тұрғысынан Қазақстан Республикасына тартылатын халықаралық инвестицияларға салық салуды төмендетуді немесе толығымен жоюды көздейді.

Салықтық құқық мемлекеттік шаруашылық аясындағы, сондай – ақ корпоративтік және жеке меншік шаруашылықтар аяларындағы фискальдық қатынастардың құқықтық негізін құрайды.

Салықтық құқық Қазақстан Республикасындағы салық салудың заңи негізін құрайды, сондай – ақ ол мемлекеттің салықтық құқықтық нысаны болып табылады.

Салықтық құқық мемлекеттің салық жүйесінің фискальдық күш – қуаты негізінде қалыптастырылатын бюджеттік кірістің салықтық бөлігін бюджеттік шығыстың көлемімен байланыстырады.

Салықтық құқық салықтық механизмнің барлық элементтерін айқындай отырып, мемлекеттің салықтық менеджментінің негізін құрайтын салықтық міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз етеді.

Салықтық құқық салық салу аясында туындайтын трансферттік сипаттағы салықтық қатынастардың нақтылы материалдық тиімділігін республикалық және жергілікті бюджеттер арасындағы трансферттік реттеу көлемімен ұштастырылуын көздейді.

Қазақстан республикасының Салық кодексі салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді белгілеу, енгізу, есептеу және төлеу тәртібі жөніндегі билік қатынастарын, сондай – ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салықтық міндеттемелерді орындауға байланысты қатынастарды, яғни салық салу саласында туындайтын біртектес, бірақ өздеріне тән экономикалық және құқықтық мән – жайларына қарай ерекшеленетін қоғамдық қатынастарды айтарлықтай толық әрі жүйелі түрде реттеуді қамтамасыз ететін, бірыңғай, жинақталған және қисындылық тұрғысынан іштей үйлестірілген кодификацияланған нормативтік құқықтық акт.

Әдебиеттер

Негізгі әдебиеттер: 1 - 5 (негізгі әдебиеттер тізімі бойынша)

Қосымша әдебиеттер: 6 – 27 (қосымша әдебиеттер тізімі бойынша)

4- тақырып. Салықтық құқық нормалар және салықтық құқықтық қатынастар

Салықтық құқықтық нормалар мемлекеттің салықтық қызметінің барысында туындайтын салықтық қатынастарды реттеуге ат салысатын, көптеген қаржылық құқықтық қатынастардың ішінен айрықша дараланып, кең арналы транзиттік қаражаттар ағымын мемлекеттің бюджет жүйесіне бағыттап, бағдарлауды мақсаттайтын әрі күнделікті жүзеге асыратын, көбінесе императивтік - әмірлі, сонымен бірге қажетті кездерде диспозитивтік – икемді, мемлекет пен қоғам тарапынан әрдайым шексіз әлеуметтік үміт артылатын және мол материалдық мүдде жүктелінетін құқықтық нормалар болып табылады.

Салықтық құқықтық нормалар деп, мемлекеттің салықтық қызметінің процесінде туындайтын салықтық қатынастардың қатысушылары үшін жүріп – тұру қағидаларын белгілейтін құқықтық нормаларды айтамыз.

Салықтық құқықтық нормалар деп заңи күші мемлекеттік билік органдары мен салық төлеушілердің өзара салықтық қарым – қатынастарын ұйымдастыратын мемлекеттің салық жүйесінің ауқымына таралатын, салықтық нормативтік құқықтық регламенттеу аясындағы барлық қатысушылардың фискальдық сипаттағы құқықтары мен міндеттерін мұқият белгілеп айқындайтын, салық жүйесінің стратегиялық әлеуетін қамтамасыз ету тұрғысынан ұзақ мерзімді көздей отырып салықтық заң актілерінде қалыптастырылған, сондай – ақ құрамындағы императивтік әмірлі талаптардың сақталуы мемлекеттік мәжбүрлеу шараларымен қорғалатын нақтылы жүріп – тұру қағидаларын белгілейтін құқықтық нормаларды айтамыз.

Салықтық құқықтық қатынастар дегеніміз, мемлекеттің салық жүйесіндегі қатынастарға тікелей қатысушылардың өзара тығыз ұштасатын құқықтар мен міндеттерінің айрықша материалдық және ұйымдастыру мазмұнды сипатымен ерекшеленетін, сондай – ақ осындай құқықтар мен міндеттердің тиісті салықтық құқықтық нормалар негізінде орындалуы нақтылы көрініс табатын, қоғамдық – мемлекеттік маңызы аса зор, жалпы мемлекеттік және жергілікті салық салу деңгейлерінде туындайтын, әлеуметтік бағдарланған және экономикалық мән – жайлары басым күрделі салықтық қатынастар.

Салықтық құқықтық қатынастар деп мемлекеттің фискальдық жүйесіндегі мемлекеттік салықтық қызметтің барысында, салықтық құқық нормаларының негізінде туындайтын салықтық қатынастарды айтамыз.

Әдебиеттер

Негізгі әдебиеттер: 1 - 5 (негізгі әдебиеттер тізімі бойынша)

Қосымша әдебиеттер: 6 – 27 (қосымша әдебиеттер тізімі бойынша)

5 -тақырып. Салықтық міндеттемелер

Салықтық міндеттеме қазіргі қоғам қажеттілігіне сай келетін салық салу жүйесін құру ісіне ат салысуы арқылы салықтық қатынастарға қатысушылардың құқықтыры мен міндеттерін қатаң айқындауға қол жеткізетін және ұлттық табысты қайта бөлуге қатысты экономикалық мән-жайлары мен өктем билік тұрғысынан ерекшеленетін құқықтық құрал ретінде танылады.

Салықтық міндеттеме түпкілікті нәтижесі өзіне тиесілі салықтық төлемінің сомасын мемлекет кірісіне аудару салық төлеушінің мемлекет алдындағы біржақты міндеттемесі.

Салықтық міндеттеме талаптарына сай салық төлеуші: салық органында тіркеу есебіне тұруға; салық салу объектісі мен салық салуға байланысты объектіні айқындауға; салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеп шығаруға, салық есептілігін жасауға, оны белгіленген мерзімде табыс етуге және салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуге міндетті.

Салықтарды саналы түрде, салықтық – құқықтық мәдениеттерін көрсете отырып, өз беттерімен төлеу салықтық міндеттемені өз еркімен орындаудың бір тәсілі болса, отанына, егемен еліне деген патриоттық сезімі оянбаған және салықтық мәдениеті қалыптаспаған салық төлеушілерден жалтарушыларға, сондай – ақ салықтарын уақтылы және толық мөлшерде төлемейтіндерге мәжбүрлеу шараларын қолдану жолымен, олардан салықтарды, салық берешектерін, заңды негізде белгіленген айыппұлдар мен өсімпұлдарды еселеп алу салықтық міндеттемелерді мәжбүрлеп орындату тәсілі болып табылады.

Әдебиеттер

Негізгі әдебиеттер: 1 - 5 (негізгі әдебиеттер тізімі бойынша)

Қосымша әдебиеттер: 6 – 27 (қосымша әдебиеттер тізімі бойынша)

6 -тақырып. Шағын кәсіпкерлікке арналған арнаулы салық режимі

Шағын кәсіпкерлікке арналған арнаулы салық режимі мемлекеттің салықтық қызметінің барысында туындайтын салықтық қатынастарды реттеуге ат салысатын, көптеген қаржылық құқықтық қатынастардың ішінен айрықша дараланып, кең арналы транзиттік қаражаттар ағымын мемлекеттің бюджет жүйесіне бағыттап, бағдарлауды мақсаттайтын әрі күнделікті жүзеге асыратын, көбінесе императивтік - әмірлі, сонымен бірге қажетті кездерде диспозитивтік – икемді, мемлекет пен қоғам тарапынан әрдайым шексіз әлеуметтік үміт артылатын және мол материалдық мүдде жүктелінетін құқықтық нормалар болып табылады.

Әдебиеттер

Негізгі әдебиеттер: 1 - 5 (негізгі әдебиеттер тізімі бойынша)

Қосымша әдебиеттер: 6 – 27 (қосымша әдебиеттер тізімі бойынша)

7 -тақырып. Салық салу аясындағы салықтық ынталандыру және мемлекеттік мәжбүрлеу

Салықтық ынталандыру әдетте салықтық құқықтық нормаларда, сондай – ақ тиісті салықтық келісімдерде белгіленген экономикалық тұрғыдан мұқият негізделген жеңілдіктер жүйесі ретінде стратегиялық сипаттағы және өзара байланысқан салық жеңілдіктері мен преференцияларының кешенін қалыптастырады.

Салық салу процесінде пайдаланылатын салықтық ынталандыру әдістері (инвестициялық салық преференциялары, нарықтық дамудың нақтылы кезеңдерінде мемлекетке қажетті экономикалық секторларға берілетін салық жеңілдіктері) қоғамның экономикалық дамуына айтарлықтай ықпалын тигізеді.

Салықтық ынталандырма құрамында инвестициялық жеңілдіктер мен инвестициялық кредиттер болады. Салықтық ынталандыру негізінде: салық жеңілдіктерін беру әдістерінің экономикалық сипаты; салық жеңілдіктерінің өндіріс тиімділігін арттыруға, бюджеттердің салықтық кірістерінің өсуіне бағытталуы; салық жеңілдіктерінің өкілді және заң шығарушы билік органдары тарапынан бекітілуі; салық жеңілдіктерін қолдану барысында қоғамдық – мемлекеттік, корпоративтік және жекелей экономикалық – қаржылық мүдделердің ескерілуі; салық жеңілдіктерінің экономикалық негізделуі; инвестицияларды салықтық ынталандыру жүйесінің ұдайы өндіріспен байланыстырылуы; инвестициялық салықтық преференциялардың мемлекеттің әлеуметтік мақсатталған инвестициялық бағдарламалары негізінде берілуі; салық жеңілдіктерінің бірінші кезекте экспорттық өндіріс аяларын бағдарлануы; салық жеңілдіктеріне байланысты мемлекет тарапынан берілетін арнаулы құқықтық кепілдіктің ұзақ мерзімді және орнықты сипаты сияқты және т.б. принциптері жатады.

Салық салу жүйесіндегі барлық салықтар мен өзге де міндетті төлемдер бойынша салықтық міндеттемелердің орындалуы объективті және субъективті жағдайларға орай салық салу аясында туындайтын құқықтық – экономикалық теріс маңызы мен келеңсіз мән – сипаты бар құбылыстарды күні бұрын есепке ала отырып белгіленген мемлекеттік мәжбүрлеу шараларымен қамтамасыз етілген.

Мемлекеттік мәжбүрлеу салық салу аясында құқыққа қайшы іс - әрекет жасаған тұлғаға қатысты мемлекеттің қаһарлы қарымтасы болып табылады.

Мемлекеттік мәжбүрлеу кешенді құқықтық институт ретінде салықтық, әкімшілік және қылмыстық құқық нормаларынан тұрады.

Мемлекеттік мәжбүрлеу салық заңдарының тиісінше орындалуын және салықтық құқықтық қатынастар аясындағы заңдылықтың сақталуын кепілдендіреді.

Мемлекеттік мәжбүрлеу шараларын қолдану негізінде салықтық құқықтық қатынас субъектілерінің құқыққа қайшы, кінәлі іс - әрекеттері (не әрекетсіздіктері) жатады.

Әдебиеттер

Негізгі әдебиеттер: 1 - 5 (негізгі әдебиеттер тізімі бойынша)

Қосымша әдебиеттер: 6 – 27 (қосымша әдебиеттер тізімі бойынша)

8 -тақырып. Мемлекеттің салықтық құрылысы

Мемлекеттің салықтық құрылысы мемлекеттің салық жүйесін құру негізіндегі ұйымдастыру – құқықтық және экономикалық – функционалдық принциптерді, салық жүйесінің негізгі функцияларын, салықтар мен салық нысанындағы міндетті төлемдердің түрлері мен топтастыру белгілерін, сондай – ақ оларды бюджеттер арасында бөлу тәртібін, салық жүйесін басқару әдістері мен басқару құрылымын және салық жүйесінің барлық элементтерінің өзара байланыстарын айқындайтын салықтық құқықтың жалпы бөлімінің институты болып табылады.

Мемлекеттің салықтық құрылысының ірге тасын қалау, салық салу жүйесін ұйымдастыру және оны басқару принциптері мемлекеттің салық саясатына сай болады және мемлекеттің салықтық құқығы осы саясаттың негізін қалайды. Қазақстан Республикасының салық жүйесі тікелей салықтары басым англо – саксондық модель мен көбінесе жанама салықтарға бас иетін еуроконтинетальдық модельдердің жиынтығынан тұратын аралас салық салудың құқықтық моделін көрсетеді.

Мемлекеттің жүйесінің стратегиялық және функционалдық күш – қуатының нақты әлеуметтік – экономикалық аямен үйлесімді әрі нәтижелі болуы осы жүйені салық төлеушілердің экономикалық жай – күйіне, салықты төлеу қабілеттілігіне және мемлекет шығыстарын тек қоғамдық маңыздылығы өте зор тұтыну аяларына бағыттау процестерін сапалы салық заңдарында нақтылы көздеп, белгілеу арқылы құруға байланысты болады.

Әдебиеттер

Негізгі әдебиеттер: 1 - 5 (негізгі әдебиеттер тізімі бойынша)

Қосымша әдебиеттер: 6 – 27 (қосымша әдебиеттер тізімі бойынша)

9- тақырып. Салық салу саласындағы мемлекеттік басқару

Салық салу саласындағы мемлекеттік басқару деп, салық салу жүйесінде аясында өздеріне тиесілі мемлекеттік басқару – реттеу қызметтерін жүзеге асыратын уәкілетті мемлекеттік органдардың және салық әкімшілігін жүргізетін мамандандырылған салық органдарының жүйесін айқындайтын, сондай – ақ олардың салықтық қызметтерінің шеңбері мен тиісті өкілеттіктерін белгілейтін салықтық құқықтың жалпы бөлімінің институтын айтамыз.

Салық салу аясын басқару механизміне халықаралық және отандық басқаруда кеңінен пайдаланылатын тәсілдерді енгізу салықтық төлем сомаларының ағымдарын айтарлықтай деңгейде басқаруды қамтамасыз етеді. Фискальдық мониторинг жүргізу нәтижесінде салық жеңілдіктері мен кредиттерінің тиімді механизмін қалыптастыруға, фискальдық жүйедегі жалпы салық режимін қадағалауға және салықтық басқарудың басқа да тәсілдерін ұтымды пайдалануға қол жеткізіледі.

Салықтық басқару нәтижесінде мемлекеттің жиынтық қаржылық балансын – Республикалық бюджетті құруға қажетті өте тыңғылықты ақпараттық база айтарлықтай деңгейде қалыптастырылады.

Әдебиеттер

Негізгі әдебиеттер: 1 - 5 (негізгі әдебиеттер тізімі бойынша)

Қосымша әдебиеттер: 6 – 27 (қосымша әдебиеттер тізімі бойынша)

10- тақырып. Мемлекеттік салықтық жоспарлау

Мемлекеттік салықтық жоспарлау мемлекеттің салықтық юрисдикциясының ауқымын, салықтық жоспарлар мен болжамдарды, салық салу концепцияларын әзірлеу, негіздеу және қабылдау тәртібін, осы аядағы уәкілетті (құзыретті) органдардың ұйымдастырылған түрде бекітілген өзара қарым – қатынастары жүйесін және салықтық міндеттемелерді, экономикалық – құқықтық актілерді қабылдау қағидаларын айқындайтын салықтық құқықтың жалпы бөлімінің институты болып табылады.

Мемлекеттік салықтық жоспарлау процесінде алынған нәтижелер кезекті қаржы жылына арналған (басымды бөлігі салықтық түсімдерден құралатын) Республикалық бюджет пен жергілікті бюджеттер туралы қаржылық заңдарды, олардың кірістері мен шығыстарын қалыптастырудың үш (бес) жылдық болжамы жөніндегі нормативтік құқықтық актіні қабылдауға, салық заңдарына өзгерістер мен толықтырулар енгізуге, сондай – ақ салық салу жүйесін ұтымды ету, оның халықаралық тиісті стандарттарға сәйкестендіру және салық заңдары жүйесін айтарлықтай дамыту мақсатында салық кодексін жетілдіруге арқау болады.

Мемлекеттік және корпорациялық салықтық жоспарлау мемлекеттік бюджеттің салықтық кірісіне, сондай – ақ фирмалардың корпорациялық салықтық шығысына байланысты нақтылы мән – жайларды айқындайды, елдегі әлеуметтік – экономикалық проблемаларды жүйелі түрде көрсете алады, салық әкімшілігін салық салу аясындағы тиісті мүдделерді есепке ала отырып жүргізу жолдарын болжамдайды, концерндердің ішкі трансферттік бағаларын құру жөніндегі іс - әрекеттерінің салық заңнамасы тұрғысынан қаншалықты рұқсат етілгенін (немесе көзделгенін) анықтауға мүмкіндік береді, инвестицияланатын және авансталатын капиталдың орташа пайдасын, сондай – ақ салық ставкасының процентін (дисконт ставкасын) болашақ салықтық төлемдер ағымына қодануды болжамдау арқылы фирманың салық төлеу қабілетін айқындайды, салықтық реттеу және салықтық бақылау бағыттары мен экономикалық – құқықтық тәсілдерінің салықтық аудиттің ерекше құқықтық – бақылаулық функциясын, сондай – ақ фискальдық мониторинг институтының жұмыс істеуін ұйымдастыру – басқару процесін болжамдайды.

Әдебиеттер

Негізгі әдебиеттер: 1 - 5 (негізгі әдебиеттер тізімі бойынша)

Қосымша әдебиеттер: 6 – 27 (қосымша әдебиеттер тізімі бойынша)

11 -тақырып. Мемлекетті салықтық бақылау

Мемлекеттік салықтық бақылау салықтық бақылау – тексерулерді жүзеге асыру арқылы уәкілетті мемлекеттік органдар мен салық органдарының жүйесін , тиісті құзыреттерін, салықтық бақылаудың нысандары мен түрлерін, сондай – ақ салықтық тексерулерді ұйымдастыру және жүргізу тәртібін айқындайтын салықтық құқықтың жалпы бөлімінің институты болып табылады.

Салықтық бақылау – тексерулер салық салынатын базаны дұрыс қалыптастыруды және олардан төленетін салықтардың мөлшерін дұрыс есептеп шығаруды шаруашылық субъектілеріне міндеттейтін мемлекеттік билік – ықпалының маңызды элементі болып саналады. Салық салу аясында жүзеге асырылатын мемлекеттік салықтық бақылау мемлекеттік қаржылардың проблемаларын жоғары деңгейде шешудің басты тәсілі болып табылады, сондай – ақ республикалық және жергілікті бюджеттердің фискальдық мүдделерін қамтамасыз етеді.

Әдебиеттер

Негізгі әдебиеттер: 1 - 5 (негізгі әдебиеттер тізімі бойынша)

Қосымша әдебиеттер: 6 – 27 (қосымша әдебиеттер тізімі бойынша)