10.Саматужна-рамесная вытворчасць (дрэваапрацоўка, металаапрацоўка, ганчарства, ткацтва і інш.

Промыслы і рамествы займаюць важнае месца ў сістэме культуры і ў народнай жыццядзейнасці. У вузкім сэнсе промысел – гэта падсобны (дапаможны, не галоўны) занятак з мэтай здабычы дадатковых сродкаў для існавання. Здабыванне і першасная апрацоўка прыродных рэсурсаў, гатовых прадуктаў прыроды Кожны прыродны матэрыял, што служыць асновай для вырабу разнастайных рэчаў, патрабуе свайго “індывідуальнага” падыходу, асобай тэхнікі апрацоўкі, спецыфічных навыкаў і прылад працы. У залежнасці ад матэрыялаў вылучаюцца асобныя групы раместваў, = Дрэваапрацоўчыя (цяслярства, сталярства, стальмаства, бондарства, такарнае, разьба па дрэве, вытворчасць дахавых матэрыялаў і інш.); Металаапрацоўчыя (кавальства, слясарнае, вытворчасць посуду, вытворчасць зброі, чаканка, ювелірнае і інш.); Апрацоўка мінеральнай сыравіны (ганчарства, цагельнае, кафельнае, кладка печаў, каменячоснае, мураванае дойлідства, мулярнае, гутнае); Гарбарна-кушнерскія (гарбарства, кушнерства, аўчына-шубнае, вытворчасць саф’яну, шавецкае, рымарства, вытворчасць рамянеў); ьАпрацоўка валакністай сыравіны і выраб адзення (ткацтва, сукнавальнае, шапавальнае, вязанне, вышыўка, пляценне, кравецкае); Прыгатаванне харчовых вырабаў і іх захаванне (мукамольная, маслабойная, сыраварная, кулінарная, піваварная, вінакурная справы, прыгатаванне і захоўванне мясных вырабаў, рыбы, кансерваванне гародніны, фруктаў, ягад, грыбоў і інш.).

Усе рамествы і промыслы можна % на хатнія (для ўласных патрэб), рмяство па заказе і на рынак (дробнатаварная вытворчасць). Рамествы і промыслы падзялялі таксама на стацыянарныя і адыходныя, ці вандроўныя (дойлідства, будаўніцтва мастоў, дарог, рамізніцтва, лясныя, лесахімічныя, лесасплаўныя і іншыя промыслы).

У сярэднявечны перыяд амаль кожны сялянскі двор выступаў як самастойны вытворчы калектыў з шырокім дыяпазонам гаспадарчай дзейнасці. Разнастайныя жыццева неабходныя прадметы – харчовыя прыпасы, жылле і адзенне, тканіны і скуры, рэчы хатняга ўжытку і посуд, с/г прылады і транспартныя сродкі –выраблялася на месцы сваімі ўласнымі рукамі.

Развіцце буйной прамысловасці абумовіла паступовае скарачэнне такіх раместваў, як ткацкае, ганчарнае, экіпажнае; менш распаўсюджанымі сталі крашаніна, набойка, апрацоўка ліпавай кары, выраб рагож, цыновак, а таксама жалезарудны, лясныя промыслы, выраб пташу і суднабудаванне. Знішчэнне лясных масіваў і непамерная эксплуатацыя прыродных рэсурсаў прывялі да скарачэння пчалярства, рыбалоўства, палявання, збіральніцтва. Аднак шэраг промыслаў і раместваў у пач. ХХ ст. пашырыў свае памеры, у іх ліку кравецкае, шавецкае, шапавальнае, аўчыннае, кавальскае, выраб шкла і шкляных рэчаў, цэглы і чарапіцы, аз дрэваапрацоўчых -–сталярнае і цяслярскае рамествы.

Аднымі з найбольш перспектыўных былі рамествы, арыентаваныя на індывідуальныя заказы, - шавецкае, кравецкае, шапавальнае, аўчыннае, рымарскае, кавальскае, сталярнае. У ганчарстве, бондарстве, стальмастве, вырабе кошыкаў і розных бытавых рэчаў пераважала вытворчасць на рынак.

Домашние промыслы и ремесла. В эпоху средневе­ковья, а также в значительной степени в новое время не­обходимым дополнением к основным хозяйственным за­нятиям (земледелие, животноводство) были домашние промыслы и ремесла, которые обеспечивали крестьян орудиями труда, предметами домашнего обихода, одеж­дой, обувью. Наиболее важные из них кузнечное и гон­чарное, деревообрабатывающие промыслы, обработка кож, ткачество.

Кузнечное ремесло было распространено повсеместно как в городах, так и в сельской местности. Кузнецы изго­товляли и ремонтировали металлические части сельско­хозяйственных орудий (сох, плугов, серпов,кос), средств передвижения (повозок), а также предметы, необходи­мые в домашнем хозяйстве (топоры, ножи и др.).

Наряду с кузнечным ремеслом широко бытовали де­ревообрабатывающие промыслы. Они обеспечивали де­ревянными частями сельскохозяйственные орудия — со­ху, плуги, косы, грабли, вилы, бороны, серпы, цепы, жер­нова, а также некоторые средства передвижения — сани, лодки, повозки, изготовляли ручные или ножные ступы, приспособления для замешивания теста (дежа), масло­бойки, ткацкие станки (кроены), ульи, ложки, бочки, кадки, сундуки (куфры) и т. д.

В отл«чие от деревообрабатывающих промыслов гон­чарное ремесло производило не такой обширный ассор­тимент изделий. Оно снабжало население как сельской местности, так и в городе главным образом посудой для приготовления, хранения и потребления пищи и напитков (горшки, миски, кружки и т. д.). Гончары пользовались преимущественно ножным гончарным кругом. Обжигали глиняные сосуды в специальных печах. Гончарное ремес­ло бытовало только в тех местностях, где было необхо­димое для этого сырье. Однако гончарные изделия име­лись в каждом хозяйстве. Важную роль в их распростра­нении в Белоруссии играла торговля.

Осн. сырьем для ткацкого промысла являлась пряжа из шерсти, льняного и конопляного волокна. В бо­лее ранний период ее пряли с помощью веретена на прялке («праснице») — деревянной доске лопатообраз­ной формы. С конца XVIII века, особенно в XIX веке, стали распространяться более совершенные орудия пря­дения—самопрялки («калавроты»), в которых для при­ведения в движение рабочей части имелось специальное колесо. Ткали на больших горизонтальных деревянных ткацких станках («кроснах»). Длительное время, вплоть до развития фабричной промышленности, они не претер^-певали каких-либо значительных изменений. Ткацкий станок имела почти каждая крестьянская семья.

Ткачеством обычно занимались женщины поздней осенью, зимой и ранней весной, когда не было полевых работ. Прежде чем ткать, пряжу сновали на специаль­ном приспособлении или на стене. Приготовленную ос­нову навивали на задний вал ткацкого станка («на­вой»). Часть пряжи наматывали на тонкую деревянную трубочку («цэвку»), которую вставляли в челнок.