8.Землеўладанне і землекарыстанне ў Беларусі ў парэформенны час (1861-1900гг.)

9.Памешчыцкая і сялянская гаспадаркі ў Беларусі ў парэформенны час (1861-1900гг.). Праблема кулакоў і фермераў.

Рэформа 1861 г. адкрыла шлях да капіталізму ў с/г, аднак пераход ад прыг-й да капіт-й сістэмы не мог адбыцца адразу. 1) " клас людзей, - працаваць па найму". 2) сял-я гаспадарка ў 1-я гады рэформы не была цалкам аддзелена ад гаспадаркі памешчыкаў, (адразныя землі, лясы, і т.д.,)

На змену прыг-ву - пераходная сістэма гаспадарання, - спалучала рысы феад-й і капіт-й сістэм, —адработачная сістэма. - малазямельныя сяляне - арандаваць зямлю ў памешчыкаў = адпрацоўваць ч. сваім інвентаром і раб-й жывёлай. Адрозненне- працаваў ў выніку экан-й неабход-ці.

У 60 — 70-я гг. XIX ст. у пам-х гаспадарках - адработачная сістэма. - здольшчына, палавіншчына, адработкі за ўсялякія ўгоддзі. Ч. памешчыкаў пачала выкарыстоўваць вольнанаёмную працу, але адсутнасць сродкаў = адмаўляліся ад новаўвядзенняў і ўжывалі адработкі.

Адработачная і капіт-я сістэмы гаспадарання існавалі як паасобку, так і разам. У к. 80-х гг. XIX ст. у зах-х - Мінскай, Гродз-й, Віленскай — пераважала капіт-я сістэма гаспадарання, ва ўсх-х — Віцебскай і Магілёўскай — змешаная адработачна-капіт-я сістэма.

На Б-сі пераважала буйное, латыфундыяльнае памешч-е землеўладанне (звыш за 500 дзес. на ўладальніка). перапіс 1877 г., -88,6% пам-й зямельнай уласнасці. У Мінскай губ. -ўладанні Вітгенштэйна, Радзівіла, Патоцкіх, Тышкевіча.

працэс пераходу саслоўнага землеўладання ў бессаслоўнае, -замаруджана. 1) экан-й устойлівасцю буйных памеш-х гаспадарак, у большасці арганізаваных на капіт-ны лад, 2) пераход зямлі ад дваран да інш. саслоўяў тармазіўся царскім урадам, які пасля паўстання 1863 г. забараніў памешчыкам-католікам зноў набываць зямлю, а сялянам-католікам купляць яе больш за 60 дзес. на 1 чал-ка. Забаранялася мець зямлю яўрэям. = затрымлівала працэс фарміравання сел-й буржуазіі. Царскі ўрад насаджаў на Б-сі прыватнае землеўладанне рускіх памешчыкаў, павялічылася ў Мінскай, Гродз-й, Віцебскай, Віленскай губ. ў 2 р. Рэф. 1861 г., - падрыву натур-й гаспадаркі. С/г уцягвалася ў рыначныя адносіны. рынак патрабаваў Па­велічэння вытворчасці с/г вырабаў, -абумоўлена развіццём прам-ці, чыгун-м буд-м, ростам гарадоў і гар. Нас-ва. войскаў на Б-сі,.

Павелічэнне с/г вытворчасці адбывалася шляхам пашырэння пасяўных плошчаў. Вядучае месца -вытворчасць збожжа. Збожжавыя тавары п/з Рыгу, Любаву, Польшчу вывозіліся за мяжу.

У памешчыцкіх гасп-х - мнагапольныя севазвароты, с/г машыны.

Да сістэмы капіт-й вытворчасці паступова далучалася і гаспадарка сялян. - рост гандлёвага земляробства, маёмаснае расслаенне сялянства.

У =” агр. рэформы сяляне абрабаваны памешчыкамі. Набытых надзелаў у большасці выпадкаў не хапала для вядзення ўласнай гаспадаркі.

Гал. галіной сял-й г-кі - земляробства. пасевы збожжавых узраслі на 23,9 %, ураджайнасць — на 50 %. пашыраліся пасевы і раслі зборы кармавых і тэхнічных раслін. У гасп-х заможных сялян - палепшаныя прылады працы, штучныя ўгнаенні, сартавое насенне. жывёлагадоўля. пагалоўе буйной рагатай жывёлы павяліч. на 50 %. развівалася у гаспадарках заможных сялян.

Узросшы попыт на с/г-ю прадукцыю на ўнутр. і знешнім рынках абумовіў павелічэнне таварнасці сял-й гаспадаркі. У др. Пал. XIX ст. на Б-сі сял-ва давала каля 1/4 таварнага збожжа, 3/4 таварнага льну, значную ч. бульбы, прадуктаў мясной і малочнай жывёлагадоўлі.

Але, адсталай. -руцінныя прылады працы - драўляная саха і барана. Збожжа ўбіраласяўручную, сярпамі, косамі. - трехполь­ная сіст. земляробства.

стрымлівалася перажыткамі прыг-ва. - буйное пам-е землеўладанне, павіннасцяў - захаванне абшчыны, сервітутаў, цераспалосіца, малазямелле.

У др. Пал. 70-х гг. - 7,7 тыс. абшчын былых прыватнаўладальніцкіх і 17 тыс. бы­лых дзярж-х сялян, - ў Магілёўскай і Віцебскай губернях (96 %). існавала кругавая парука пры выплаце падаткаў і адбыцці павіннасцяў. Сервіт-я ўгоддзі - ўласнасцю памеш-ў, і сяляне - толькі на пэўньгх умовах.

цераспалосіцай. У зах-х губернях - больш. затрымлівала ўвядзенне рацыянальнай сістэмы земляробства, інтэнсіфікацыю сял-й гаспадаркі.

3 ростам таварна-грашовых адносін паскорыўся працэс маёмаснага і класавага расслаення сял-ва. У =” рэформаў 60-х гг. зямля стала аб'ектам куплі-продажу. Важную ролю - Сялянскі банк, (1882 г.) - выдаваў пазыкі сялянам з мэтай куплі зямлі і садзейнічаў памешчыкам у выгадным продажы зямлі сялянам па завышаных цэнах. Пазыкі выдаваліся, на 55 з паловай гадоў пры ўмове штогадовага пагашэння іх у памеры 6,5 % даўгавой сумы. 3 павелічэннем попыту на зямельныя ўгоддзі цэны на зямлю пачалі хутка расці. У 90-я гг. у параўнанні з 60-мі ўзраслі у 3 р. Высокія цэны на зямлю абумовілі і высокія плацяжы па банкаўскіх пазыках. Але, купля зямлі сялянамі пры садзейнічанні Сялянскага банка паступова ўзрастала.

У бел-й вёсцы пераважала пакупка зямлі таварыствамі (надзейнымі ў сэнсе пагашэння пазыкі). Сяляне, маглі яе прадаць, перадаць па спадчыне, здаць у арэнду, - зацвярджаліся таварыствам.

Працэс развіцця капіт-х адносін у с/г Б. паскорыўся ў 80-я гг. сусветны аграрны крызіс 80 — 90-х гг. XIX ст. прычынай - ўвоз у Еўропу таннага збожжа з Амерыкі, Канады, Аргенціны і Аўстраліі, у =” рэзка ўпала яго цана на ўнутр-х рынках еўрап-х краін.

На Б-сі зніжэнне цэн 1881 - 1897 г. выклікана і тарыфнай палітыкай царскага ўрада. Ён, абараняючы інтарэсы памешчыкаў цэнтр-х губерняў Расіі, устанавіў ніжэйшы тарыф на правоз збожжавых грузаў, чым для памешчыкаў зах-х губерняў.Хлебны гандаль - страты. =” памешчыкі - пераарыентоўваць гасп-кі на вытв-ць жывёлагад-й прадукцыі.

Малочная жывёлагадоўля - прыстасоўваліся іншыя галіны с/г , жывёлу палепшаных парод. вытворчасць масла і сыра. больш за 200 маслабоен і сыраварань. На руб. XIX —XX стст. Б-сь разам з прыбалт-і губернямі стала 3-м па значэнні пасля паўночных і сібірскіх губерняў раёнам малочнай гаспадаркі Рас-й імперыі.

памешчыкі - машынную тэхніку. 2-е месца ў Расіі пасля прыбалт-х па распаўсюджванні с/г машын і прылад. У 90-я гг. паскорыўся пераход да шматпольных севазв-ў. ,рост запазычанасці прыватнага, памешчыцкага, землеўладання. Памешчыкі імкнуліся з дапамогай пазыкі выйсці з цяжкага становішча. Некат-я - перабудаваць сваю гаспа-дарку на новы лад. Іншыя разараліся, зямля прадавалася. здача зямлі ў арэнду.

Сусветны аграрны крызіс аказаў уплыў і на сял-ю гасп-ку. 1) садзейтчау развіццю капіталізму ў гаспадарках зам-х сялян, 2)ажывіў перажыткі прыг-ва ў вёсцы, якія прывялі да пагаршэння становішча сял-х мас. У =” крызісу паскорылася маёмасная дыферэнцыяцыя сял-х гаспадарак. Так, з 1877 па 1905 г. група бяднейшых сялян (да 15 дзес. зямлі на двор) павялічылася на 100 %, а група зам-х (звыш 20 дзес. зямлі на двор) — на 17 %. Увогуле сац-е расслаенне ў пач. XX ст. - значным. Група зам-х сялян - 8 — 10 % усіх сял-х гаспадарак, бедната — 60, сяр-я— каля 32 %.

Сял-я буржуазія вяла гандлёвую, прадпрымальніцкую дзейнасць, прадавала с/г. прадукцыю, а купляла рабочую сілу. (55 тыс. батракоў). Многія мелі прамысловыя або прамыслова-гандлёвыя ўстановы: маслабойні, лаўкі, млыны. Аднак у цэлым гас-падарчая дзейнасць сял-й буржуазіі мела раннекапіталістычны хар-р. Гандлёва-капіт-е земляробства спалучалася са здачай зямлі ў кабальную арэнду, з адработкамі, ліхвярствамі і г.д.

У 60 —90-я гг. XIX ст., спецыялізацыя с/г. льна- і бульбаводства.

Гал. цэнтрам вытворчасці льновалакна - паветы Віленскай, Віцебская і Магілёўская губ. Льновалакно прадавалася ўнутр. рынку, і за мяжой: у Германіі, Аўстра-Венгрыі. Цэнтрам канопляводства - Магілёўская губ.. У 60-я гг. Гал. рынкам збыту пянькі - Англія, збывалася п/з Рыгу, а ў 70-я — Германія, п/з Польшчу і Лібаву.бульбаводства. ў ежу, асн. сыравінай для вінакурнай прам-ці. перапрацоўвалася ў Гродз-й і Мінскай губернях.

Т. ч., гал-й рысай парэформеннага развіцця с/г Б-сі - рост гандлёвага зем­л-ва і жыв-лі, яе спецыялізацыя па раёнах. Рост тав.-граш. адносін узмацняў сац-е расслаенне сял-ва, паскараў фарміраванне сял-й буржуазіі. Аднак тэмпы развіцця с/г стрымліваліся перажыткамі прыгонніцтва.