20. Аграрныя адносіны ў Заходняй Беларусі ў 1921-1939гг.

Эканоміка зах.бел-х зямель у пер. знаходжання ў складзе Польшчы - аграрны хар-р. 80 % нас-ва - с/г (у Польшчы — 63 %). Пасля некалькіх войнаў, ням-й акупацыі с/г-я вытв-ць З.Б. - разбураную, адсталую галіну. Скараціліся пасяўныя плошчы. буй. Раг-й жыв. свіней, авечак, коней

У З.Б. пасля яе ўключэння ў склад ПД адноўлена ўласная зямельная маёмасць. У =” размеркаваная сярод сял-ва сав-і ўладамі зямля вярталася да яе былых уладальнікаў. Т. ч., - аднаўлялася буйное пам-е землеўладанне.

= пол-й статыстыкі, у 1921 г. зямля ў з.б-х ваяводствах: 3402 буйным памеш­чыкам, менш 1 % землеўладальнікаў, = прыватнаўласніцкай зямлі (55,21 %). Серадняцкія гаспадаркі - 12,5 % зямлі, бядняцкія — 24,15, кулацкія — 8,14 %. на пам-кі маёнтак - 500 га, а на сял. двор —7 га зямлі.

сярод пам-х гас­падарак буйныя латыфундыі. уладанні Давыд-Гарадоцкага маярата (непадзельнага маёнтка, які перадаваўся ў спадчыну старэйшаму сыну) князя К.Радзівіла ў 1925 г. - 155 200 га.

Кулакі - 18 - 100 га зямлі, 10 — 15 коней, 15 — 25 кароў і шырока выкарыстоўвалі наёмную працу. гаспадаркі - таварнымі. Да сераднякоў - 8 - 18 га, 2 — 3 каровы, 1, 2 коней і не ўжывалі наёмнай працы.

Найбольш шматлікая праслойка сял-ва - 7 — 8 га. не мела магчымасць пракарміць сям'ю і вымушана наймацца да памешчыкаў ці кулакоў. Малазямелле і беззямелле вымушалі сялян арэндаваць зямлю. каля 50 тыс. сял-х гаспадарак - 52 тыс. га.=перапіс 1927 г. 29 % не мелі коней, у 58,8 % -1, 15,7 % да бескароўных, 51,1% -1 карове.

становішча с/г рабочых. у к. 1931 г. у Віленскім, Навагрудскім і Палескім в-х - 90,7 тыс. чал. Па ўмовах найму і экан-м становішчы % на катэгорыі: наглядчыкі, рамеснікі, ардынарыі, пасылкі, каморнікі, сталоўнікі. Наглядчыкі - нешматлікая вярхушка аграрных рабочых, якая служыла гаспадарам. Рамеснікі - кавалі, сталяры і інш. - атрымлівалі лепшае ў параўнанні з інш. групамі ўзнагароджанне. Ардынарыі - найбольш шматлікая малааплачваемая група батракоў. Каля 90 % зарплаты - жылля, паліва, зерня, зямлі для пасеваў, права трымаць карову. Пасылкі -дзеці ардынарыеў, іх праца часта не аплачвалася. Каморнікамі - сяляне, якія разарыліся. атрымлівалі ў часовае карыстанне невялікую гаспадарку, адпрацоўваць на карысць памешчыка колькасць дзён. За гэта вызначалася палова заработка ардынарыя. Сталоўнікамі - сялян-беднякоў з маленькай гаспадаркай. За ўзнагароджанне ў выглядзе жылля, права пасвіць жывёлу, часам за арэнду кавалачка зямлі апрацоўвалі гаспадарку памешчыка.

Т.ч., сял-ва ў З.Б. валодала менш 1/2 усёй зямлі. рэшткі феад-х адносін: дробная арэнда зямлі за адпрацоўкі або за частку ўраджаю, адпрацоўкі за права карыстання пашай, нарыхтоўкі дроў, натур. плата за працу, наяўнасць сервітутаў, цераспалосіца. існаваў перажытак феад-й даўніны, як сістэма павіннасцяў па пракладцы новых дарог, будаўніцтву і рамонце мастоў, 60 - 110 дзён у год адной сял-й гаспадаркі.

= тармазіла развіццё вытворчых сіл у агр-м сектары з.б. гаспадаркі, несла небяспеку для дзярж. ладу, параджала сац. пратэст ч. сял-ва "ўсх-х крэсаў".

= польскі ўрад - аграрный пераўтварэнні з мэтай знізіць сац. напружанасць, адкрыць шлях да больш хуткага развіцця капіт-х, рыначных адносін у с/г. = аграрных законаў аб парцэляцыі, асадніцтве, камасацыі.

у 1919 г. пол. сейм прыняў закон аб аграрнай рэформе, - ствараўся дзярж. Зям. фонд са свабодных зямель, якія засталіся без гаспадароў, дзярж-х, часткі памеш-х, якія складалі лішак над устаноўленым максімальным памерам маёнтка. невялікія ўчасткі (парцэлы) прызначаліся для свабоднага продажу. Такое пераразмеркаванне зямлі - парцэляцыі. ( не рэалізавана).

15 ліпеня 1920 г. сейм Польшчы, у момант наступления сав. войскаў на Варшаву, пайшоў на прыняцце больш радыкальнага закону "Аб зямельнай рэформе", - надзяленне зямлёй малазям-х і беззям-х сялян. пасля паражэння Ч. Арміі на Вісле і заключэння Рыж. мір.даг. 1921 г. - забыты.

пад выглядам парцэляцыі памеш­чык! вялі продаж зямлі па спекулятыўных цэнах. Аднак вельмі высокі кошт зям-х участкаў (1 га ворнай зямлі - 1,5 - 2 тыс. злотых) не дазволіў частцы сял-ва павялічыць свае надзелы.

У =” пад націскам сял-х мас у ліпені 1925 г. - "Закон аб ажыццяўленні зям-й рэформы", - "Закон аб парцэляцыі і асадніцтве". Змест - у продажы дробнымі ўчасткамі некаторай часткі пам-х зямель і камасацыі (хутарызацыі) сял-х гаспадарак з ліквідацыяй сервітутаў.

Аднак у з.б-х землях парцэляцыя - выкарыстана ўрадам для іх засялення пол. кулакамі і ваеннымі каланістамі - былымі афіцэрамі, - асаднікамі. - атрымлівалі бясплатна або па невялікай цане зям. ўчасткі 15 —45 га і на льготных умовах доўгатэрміновыя крэдыты на абзавядзенне гаспадаркай, за кошт дзяржавы будавалі жылыя памяшканні.

А. былі ўзброеныя і сяліліся хутарамі, пасяленнямі ўздоўж сав.-пол-й граніцы паліцэйскія функцыі. =сац. апорай пол-й улады на "ўсх-х крэсах".

амаль усе асаднікі - на дзярж. службе і не жадалі працаваць на зямлі, =аддавалі ўчасткі на апрацоўку сялянам за арэндную плату. = больш абвастрыла сац. напружанасць.

Астатняя ч. зямель - гандлярам, спекулянтам, прадпрымальнікам, чыноўнікам, кулакам. Распрадажа па 2 напрамках: па лініі дзярж-й парцэляцыі п/з с/г банк і спекулятыўнай парцэляцыі, якой займаліся памешчыкі, гандляры.

урад прадастаўляў зям-я ўчасткі асобам пол-й нац-ці. купіць зямлю незаможным сял-м гаспадар­кай складана па прычыне яе высокага кошту. 1 га -610-830 злотых. Дзярж. банк - 12 % гадавых. памешчыкі, маёнткі якіх падлягалі парцэляцыі, выкарыстоўвалі права выбару пакупніка і патрабавалі за землю больш высокую цану, -доларах.У =” ч. сяр. і бядняцкіх гаспадарак, дробных арандатараў змагла набыць нязначныя кавалкі зямлі. У =” дзярж. і ўласнай парцэляцыі з 1921 - 1929 г. прадана 528,3 тыс. га зямлі. Пам-е земл-не паменшылася на 13 %. У 30-я гг. буйное земл-не скарацілася яшчэ на 3,7 %.

Т. ч., большасць памешчыкаў у з.б.ваяводствах захавалі свае ўладанні і буйное зем-леўладанне засталося непарушаным.

2 элем-м агр. рэформы - праведзеная пол-м урадам камасацыя сял-х гаспадарак. прадугледжвала ліквідацыю цераспалосіцы шляхам масавай хутарызацыі, у =” якой сяляне замест раздробленых зямель павінны атрымаць роўную колькасць зямлі, якая зводзілася да аднаго участка. Аб'ектыўна камасацыя - прагрэсіўнай з'явай і працягвала сталыпінскую агр. Рэф. 1906 -1910 гг., - садзейнічала развіццю вытворчых сіл у с/г. праводзячы землеўпарадкаванне, ула­ды абяцалі павялічыць зям-я надзелы і беднякам.

Аднак у адрозненне.С. ўсе расхо­ды, звязаныя з правядзеннем камасацыі, - на плечы сял-ва. - плаціць за камасацыю кож. га 14 - 20 злотых і, асобная плата спаганялася за складанне праектаў меліярацыі, утрыманне землеўпарадчыкаў, перанясенне дарог і г.д.

Працэс хутарызацыі - нераўнамерна. З 1927 г. урад Ю.Шлсудскага - масавую хутарызацыю, нярэдка ў прымусовым парадку. Ахвотна - заможныя сяляне, кулакі, - ўмацавалі сваё становішча. Бядняк - вымушана. Серадняк -асцярожна, не жадаў страціць тое, што меў. Значная ч. сялян супраціўлялася камасацыі. У =” на хутары выселена 43 % г-к і к.50 % сял-й зямлі.

3- ліквідацыя сервітутаў — права сялян на сумеснае з памеш­чыкамі карыстанне пашай і лясамі. накіравана на ўзмацненне капіт-х адносін у вёсцы, знішчэнне рэшткаў феад.-прыг-х адносін. Да 1913 г. у З.Б. сервітутамі карысталіся 50 % усіх сял-х гаспадарак, у 1927 г. — - 10 %, а да 1939 г. - ліквідаваны. У =” памешчыкі атрымалі да 3/4 сервітутнай зямлі, а сяляне ў якасці кампенсацыі — зямельныя ўчасткі памерам ад 1/4 да 1/3 агул. плошчы сервітутаў, а ў некат-х выпадках — грашыма. - забалочанымі і пясчанымі, непрыгоднымі для с/г выкарыстання. Ад ліквідацыі сервітутаў больш за ўсіх страцілі бядняцкія гаспадаркі.

Т.ч., аграрная рэформа, праведзеная пол-м урадам, насіла бурж. хар-р. садзейнічала ліквідацыі паўпрыг-х адносін, канцэнтрацыі с/г вытв-ці, расчышчала шлях да больш хуткага развіцця капіталізму ў вёсцы. У =” ўмацоўваўся стан дробнай і сял-й сел-й буржуазіі. рэформа не вырашыла да канца аграрнае пытанне, не знішчыла буйное памеш-е землеўладанне, ў =” прывяло да поўнага збяднення бел-й вёскі. Калі ў 1921 г. беднякі - 62 %, сераднякі - 30, кулакі - 8 %, то да сяр. 30-х гг. - 78 - 80 %, 15 - 17 і 5 %.