2.Культура Беларусі эпохі полацкага княства (іх-пер. Пал. ХііІст.)

Істотнае ўздзеянне на развіццё культуры стараж. Б. аказала распаўсюджванне Х. (да XIII ст. (XIV ст.) Кіеўскі князь Уладзімір Святаслававіч у 988 г. = Полацк і Ноўгарад. Х. прынесла новыя віды маст-ва (культавае дойлідства, царкоўна-рэлігійны жывапіс). садзейнічала пашырэнню і паглыбленню паліт-х і культ-х узаемасувязей з інш. краінамі, - з Візантыяй. ўзнікненне пісьменсіва і зараджэнне літ-ры ва ўсх-х славян.

«Жыціе Ефрасінні Полацкай» (ў Полацку жан. і муж. манастыры, к. 1160 г. царквы (Спаса-Ефрасіннеўская). памерла ў Іерусаліме ў 1173 г.У Смаленску ў др. Пал. XII - пач. XIII ст. - кніжнік, вялікі красамоўца і мастак - Аўрамій Смаленскі (Працалюбівы). 50 год - у манастве і прапаведаваў рэлігійнае пакаянне. вучань Яфрэм к. 1240 г. - «Жыціе А.С.». XII ст. - Клімент Смаляціч. «Пасланне Фаме прэсвітэру». К. Тураўскі. Піс-к, прапаведнік, царкоўны дзеяч. пропаведзі, пісаў у форме «слоў», «павучанняў».

Архітэктура і мастацтва мураваны крыжова-купальны храм, з тонкай квадратнай цэглы-плінфы. раманскі стыль. - манумент-цю, масіўнасцю канструкцый, аздабляліся абстрактна-геаметр=м арнаментам і скульптурай, капітэлях апор.1044— 1066 гг. Полацкі Сафійскі сабор.

Сцены з прыроднага каменю і плінфы ў тэхніцы паласатай муроўкі .

Пасля ўзвядзення ў С.с. ман-е буд-ва спынілася да пач. XII ст., = новыя рысы дой-ва. Змянш. візант-кі ўплыў. У архіт-х - вежападобныя формы.

У XII ст. Полацкая школа дойлідства. На ран. этапе - імкненне паўтараць кіеўскія ўзоры (Вялікі сабор Бельчыцкага Барысаглеб. манастыра нагадваў царкву Спаса ў Бераставе пад Кіевам). Іаан 1 са стараж-х майстроў парывае з канонамі віз.-кіеўскай арх-ры і стварае— Полацкая Спаса-Ефрасін-я царква(1152—1161), Барысаглебская царква ў Бельчыцах.

ПШД- ўплыў на развіццё арх-ры Б. і сусед. зямель. майстры будавалі: у Смаленску, Ноўгарадзе. У к. XII ст. Смаленская архіт-я школа, уплыў на Ноўгарад, Пскоў, Уладзіміра-Суздальскія землі.

Гродзенская. - лакальная, чым Полацкая, - Гародню і Ваўкавыск. заснавальнік і кіраўнік— майстра Пётр Міланега. Бары-я (Каложская) царква ў Гродне, недабудаваны Ваўкавыскі храм, Гродзенскі княжацкі палац.

У к. XII ст. манум-е мур-е буд-ва прыпыняецца. - працэс драблення кн-ваў на невялікія ўдзелы і пагроза нападу з боку татар і крыжакоў, міжусобіцы, вайна з Галіцка-Вал-м княствам. = абарончыя задачы. = буд-ва магут. вежаў, - ранняй готыкі (выкар-не ў дэкоры стральчатых вокнаў)

К. XIII ст. - Камянеикая вежа (Камянецкі стоўп, «Белая вежа»). Іпацьеўскі летапіс, п/ж 1276 і 1288 гг. дойлідам Алексам па загадзе валынскага князя Уладзіміра Васількавіча.=Брэсцкая вежа, Гродзенская вежа-стоўп, Навагрудскія вежы на Малым замку, Тураўская вежа і інш.

Мастацтва: Фрэскі, мазаікі, іканастасы. Роспісы захаваліся на трох помніках: фрагментарна ў Саф-м Саборы і Барысаглебскай (Каложскай) царкве ў Гродне і пр-на цалкам у царкве Спаса-Еўфра-га манастыра.

Кірыла і Мяфодзія. два алфавіты — кірыліцу і глаголіцу. На руб. IX—X стст. на тэр. 1 Балгарскага царства ў =” сінтэзу грэч. пісьма і тых элементаў глаголіцы, якія добра перадавалі асаблівасці слав-х моў - «кірыліца».

Самым стараж. помнікам кір-га піс-ва, на тэр. Пл. крывічоў, - надпіс «гороухшна» на гліняным посудзе пер. Ч. X ст. з курганоў пад Смаленскам. 2 = надпіс на свінцовай пячатцы полацкага князя Ізяслава, к. X ст.

Пісьменства і кніжнасць на бел. землях пашырацца ў X ст., - знаходка віслай пячаткі — булы полацкага кн. Ізяслава (апош. Чв. X ст.) 3 заснаваннем к. 1000 г. епіскапскай кафедры і ўзвядзеннем у 1050—1056 гг. Сафійскага сабора ў Полацку ўзнік цэнтр летапісання Полацкай зямлі і бібліятэка, У Полацк з Візантыі прыбывалі адукаваныя манахі, і кніжнікі.

Барысавы камяні, валу­ны з высечанымі на іх 6-канц. крыжамі і надпісамі «господи помози рабу своему Борису». Рагвалодаў камень ХІІст. Каля в. Дзятлава Аршанскага раёна.

Надпісы свецкага хар-ру зроблены палачанамі на сценах Спаса-Ефрас-га манастыра ў Полацку. У Bіцебску і Мсціславе - берасцяныя граматы. – хар-на адсутнасць царкоўнаслав-й кніжнай лексікі.

Тураўская зямля. 3 заснаваннем к. 1000 г. у Тураве епіскапскай кафедры - перапіску кніг 2 манастыры. «Тураўскае евангелле»_{Х1-ст.).

На літ-ру паўплывалі языч-я звычаі і абрады, народ. культура, фальклор, традыцыі вусна-паэтычнай тв-ці, народ. Маст-га слова.

пашыраны царкоўныя кнігі і духоўныя творы: Евангелле, Псалтыр, апісанні жыцця хрысц-х святых, пропаведзі і павучанні, зборнікі царкоўна-рэліг-й лірыкі і г. д. Свецкая літ-ра ў меншым,. -хронікі і аповесці.кнігі гіст.-асвет-га зместу, - апісвалі біблейскія падзеі, візант-ю і сусв-ю гісторыю.

Біблія. У IV–XIII ст. з’явіліся рэгіянальныя пераклады біблейскіх кніг – сірыйскіх, арабскіх, персідскіх і іншых, у т.л. пераклад на царк.слав-ю мову асветнікамі Кірылам і Мефодзіем (ІХ ст.). Свае скрыпторыі (рукапісна-выдавецкія цэнтры) мелі манастыры, епіскапскія кафедры. Там былі і школы, у якіх навучалі дзяцей пісьменнасці, мастацтвам і навукам. евангеллі Тураўскае (ХІ ст.), 1-е і 2-е Полацкія (ХІІ–ХІІІ ст.) і інш. летапіс ХІ–ХІІІ ст. - не збярогся, карыстаўся В.Тацішчаў, аўтар “Гісторыі Расійскай”. Фрагменты ўвайшлі ў “Аповесць мінулых гадоў”, “Іпацеўскі летапіс” і інш.

Пераходныя жанры ад царкоўнай да свецкай літ-ры–жыцці святых, патрыстыка (зборнікі твораў айцоў царквы), маральна-філасофскія зборнікі афарызмаў з Бібліі і інш. “Слова пра паход Ігаравы” (1185 – 1186 г.). звесткі пра полацкіх князёў, пра Усяслава. 1 гіст. твор бел-й літ-ры, -“Жыццё Ефрасінні Полацкай” (Звеніслава (Еўпраксія), асветніца, дачка полацкага князя Барыса, дваюрадная сястра Еўфрасінні.).Лазар Богша, зрабіў у 1161 г. для Е. крыж, выдатны твор ювелірнага мастацтва.