24)Жарық қысымы

Жарық қысымы — жарықтың шағылдыратын және жұтатын денелерге, бөлшектерге, сондай-ақ, жекеленген молекулалар мен атомдарға түсіретін қысымы. Күн маңынан ұшып өткен кезінде құйрықты жұлдыздың (кометаның) құйрығының қисаюына Жарық қысымының әсері болатындығын тұңғыш рет И.Кеплер болжаған (1619). 1873 жылы ағылшын физигі Дж.Максвелл (1831 — 1879) электрмагниттік теорияға сүйене отырып, Жарық қысымының шамасын анықтады. Ал орыс физигі П.Н. Лебедев (1866 — 1912) ең алғаш жарықтың қатты денелерге (1899), кейінірек газдарға (1907 — 1910) түсіретін қысымын өлшеді. Жарық қысымы — болымсыз аз шама. Оның үстіне өлшеу кезінде пайда болатын кейбір құбылыстар да (конвекциялық ағын, радиометриялық күштер) Жарық қысымын өлшеуді қиындатады. Лебедев аспабының негізгі бөлігі — әр түрлі металдар (платина, алюминий, никель) мен слюдадан жасалған диаметрі 5 мм жазық, жеңіл қанатшалар. Қанатшалар жіңішке шыны жіпке ілініп, ауасы сорылған шыны ыдыстың (G) ішіне орналастырылады. Қанатшаларға арнаулы оптикалық жүйенің көмегімен күшті жарық сәулесі түсіріледі. Лебедев пайдаланған аспап қосымша құбылыстардың әсерін мейлінше кемітуге мүмкіндік береді. Жарықтың газдарға түсіретін қысымы қатты денелерге түсіретін қысымынан жүздеген есе аз болғандықтан, бұл тәжірибе алғашқы тәжірибеден қиын болды.

25)Комптон эффектісі.

Комптон эффектісі — жоғары жиілікті электромагниттік сәуленің еркін немесе әлсіз байланысқан электронда серпімді шашырауы. Бұл кезде шашыраған сәуленің толқын ұзындығы түскен сәуленің толқын ұзындығынан үлкен болады. кері Комптон эффектісі — жоғары жиілікті электромагнитті сәуленің аса жоғары энергиялы электрондардан серпімді шашырауы. Бұл кезде шашыраған сәуленің толқын ұзындығы түскен сәуленің толқын ұзындығынан кем болады.

26)Сутек атомының теориясы.

Атом жоғары энергетикаық (E₂) күйінен тқменгі энергетикалы (E₁) күйіне күйіне көшкенде бір квант жарық шығарылады. =E₂-E₁. Мұндағы ν- монохромат жарықтың тербеліс жиілігі, h- Планк тұрақтысы. Бұл формула Бордың жиіліктер ережесі деп аталады. Сутек атомының құрылысы жайындағы Бордың теориясы атомның ядролық моделіне негізделген. Сондықтан сутектің атомдық номері Z=1 болғандықтан Бор теориясының моделі бойынша сутек атомы бір элементар оң заряды бар ядродан және оны айнала қозғалатын бір ғана электроннан құралған. Электронның массасы сутек атомы ядросының массасасынан 1886 есе аз болғандықтан элетронмен салыстырғанда ядро шексіз ауыр деп санауға болады. Сутек атомының энергиясы мынаған тең болады: E_n=- . Сутек атомының қалыпты жағдайы электронның бірінші Бор орбитасы бойымен ядроны айнала қозғалысына сәйкес келеді де, оның энергетикалық деңгейі :

E₁= - = -13,6 эВ. Егер негізгі күйде тұрған сутек атомына -13,6 эВ не одан артық энергия бөлінсе, онда оның электроны атомнан ажырап бөлінеді де, сутек атомы иондалады. Бор теориясының моделіне сүйеніп сутек атомына ұқсас иондардың, мысалы бір рет иондалған гелийдің, екі рет иондалған литийдің тағы да басқа элементтердің спектрлерің түсіндіруге болады. Егер сутек атомының жоғарғы стационар күйдегі энергиясы Е₁ болса, онда атом бастапқы күйінен соңғы күйіне көшкенде монохромат жарық кванты шығарылады, ол Бордың екінш постулаты бойынша және формуланы ескеріп ол жарықтың тербеліс жиілігін мына түрде жазуға болады: ν= = ( ). Мұндағы n₁және n₂ бас кванттық сандар. Бұл өрнекті Z=1 деп басқа түрде көрсетуге болады: ν=R( ) мұндағы R= -Ридберг тұрақтысы.