4.Сақ тайпаларының саяси және қоғамдық құрылымы,орналасу аймақтары

Сақ тайпалары одағын патша басқарды.Тайпалық билік тірегін «күшті ерлер»-әскери тайпалық ақсүйектер құрды.Одан кейінгі бұқара халық,қатардағы жауынгер тұрған. Олар тотемизм, анимизм, магия тәрізді діни наным-сенімдерге және күн мен отқа табынды.Олар шығыс иран тілінде сөйлеген және еуропоид нәсіліне жатады.

Оны былайша елестетуге болады:

І.Патронимия – бұл сақ дәу/гі қоғамдық құрылымның ең төменгі сатысы. Әлеуметтік қатынасы рулық,қандық жағдайда негізделген.

ІІ.Қауым (көшпелі). Әлеуметтік қатынас әлі консервативті. Жаңа 2 өндіріс п.б. аумақтық және өндірістік.

ІІІ.Тайпа.Жоғарыда аталған 2 белгі бекиді,ары қарай дамиды. Олардан басқа бірге өмір сүрудің арқасында оларда т.б.белгілері қалыптасады. Диалект, өзіндік аттары,саси ж/е діни сенімдері мен ғұрыптары.

ІV.Тайпалар одағысы.Жоғарыда аталған белгілер қалыптасады ж/е жаңа сатыға шығады. Мемлекеттік белгілер п.б.

5 .Сақ дәуірі тайпаларының мәдениеті және өнері Сақ мәдениеті — ерте темір дәуірінде Қазақстан мен оған жапсарлас өлкелерді мекендеген тайпалар қалдырған археологиялық ескерткіштержиынтығы. Бұл тайпалардың тарихы бізге сақ атауы негізінде көне парсы және грек жазба деректерінен жеткен. Археологиялық зерттеулер Қазақстандағы Сақ мәдениеті жөнінде (б.з.б. 7 — 3 ғ-лар) неғұрлым толығырақ деректер береді. 1930 жылдардың соңында басталған зерттеу жұмыстары іс жүзінде 1946 жылдан кейін ғана кеңінен өрістеді. Жетісу, Төменгі Сырдария, Орталық, Солтүстік, Шығыс Қазақстанда Сақ мәдениеті ескерткіштері ашылды, көптеген қорымдар, ғұрыптық орындар, т.б. жәдігерлер қазылып, зерттелді. Жетісудағы Есік (Алтын адам) Бесшатыр обаларымен көптеген көмбелер, Сырдың төменгі ағысындағы Үйғарақ қорымы, Орталық және Солтүстік Қазақстандағы Тасмола мәдениетінің обалары, Шығыс Қазақстандағы Берел, Шілікті қорымдары, т.б. көптеген нысандар көне сақтардың тамаша ескерткіштері ретінде танымал. Кең байтақ аумақтарға тарағандықтан, әр өлкенің мәдениетін зерттеудің өзіндік жүйелері қалыптасқан.

Сақ заманы тайпалардың мәдени шығармашылығының ең жарқын көріністері арасында қолданбалы өнер ерекше орын алды. Оның ең басты компоненті б.з.д. VІІ-VІғ/да қалыптасып,Сібірдің,Қ/ң,Орта Азиның ж/е Оңт.Еропаның тайпалары арасында тараған аң стилі деп аталатын өнер болды.

Сақ заманындағы ою-өрнектің бірнеше түрін: геометриялық, өсімдік тектес,зооморфтық,символдық түрлерін бөліп көрсетуге болады.

Сақтардың ежелгі қалалары Қызылордадан 300 шақырым жердегі Шірік-Рабат қаласы. Қаланың күзет мұнаралары бар орталығы –Цитадель. Табылған заттар б.з.б. ІV-ІІғ/ға жатады. Олар егіншілікпен айналысқан. Қыш күйдіретін пеш, қол диірмен тастары, тары қалдықтары табылған.

Б.з.д. I мыңжылдықтың басында сақ қоғамындағы алғашқы рулық қатынастар ыдырап, жаңа әлеуметтік құрылымын қалыптасу үрдісінің жедел жүруімен сипатталады.(қола дәуірінде ұштасып жатады)

Тайпаға тән ең басты этникалық және саяси сипаттардың қатарына оның өз жерлерінің, осы тайпаға тән диалектерінің болуы, діни ұғымдардың және діни ғұрыптардың, бұрыптардың ортақтығын, орта істерді талқылау үшін тайпалық кеңестің, жоғарғы көсемі мен әскери басшыларының болуы тән болды.Б.з.д. VIII-VII ғ. Архаикалық кезең үшін аударды. Бір орнында тұрған қалпында жеке немесе ішінара бейнелеу тән болып келеді. Таутекенің, арқардың мүсіндері басын көтеріп жатқан қабанның немесе тұрған жыртқыштардың аяғын бүккен.

Б.з.д.III-Iiғ. Аң стиліндегі өнер біртіндеп құлдырай бастады. Аң стилі ою-өрнекке айналды. Оның орнына түрлі-түсті тастармен көз салып безендіру техниканы және басқа да әшкейлендіру тәсілдері қолданбалы өнер туындылары пайда болды. Сақ заманындағы ою-өрнектердің бірнеше түрін: геометриялық, өсімдік тектес, зооформдық, символдық түрлерін бөліп көрсетуге болады.