48.Есімханныңсаясиқызметі.

Есім хан саясатының ерекшелігі:

1. Барлық қалаларымен қоса Түркістан аумағы Қазақ хандығына қосылды.

2. Осы кезден бастап Ташкент қаласы 200 жылдай қазақтардың иелігінде болды.

3. Оңтүстік Қаз-ғы отырықшы-егіншілік аймақтар Қазақ хандығының жері болып есептелді.

4. Бұхар ханымен бітмге келіп, Орта Азия қалаларымен бейбіт экономикалық байланыс орнатуға ұмтылды.

5. Қазақ хандығының әскери қуатын арттыруға көңіл бөлді.

6. Сұлтандар мен төрелерге еркіндік, билік берді.

7. Қазақ хандығын бір орталыққа бағындыруды басты мақсат етті.

8. «Есім ханның ескі жолы» атты әдет-ғұрып ережелері жинағын шығарды.

Заңда:

1. Әскери міндетті атқару ережелерін күшейтті.

2. Әскер тәртібін бұзушыларға берілетін жазаны ауырлатты.

3. Ескі құқықтық ғұрыптар мен заңдарды сақтады.

49. «Орбұлақ» шайқасының тарихи маңызы

Қазақ хандығына қалмақтар жақтан төнген қауіп зор болды. «Қалмақ» сөзі батыс монғолдардың түрікше аты. Олар өздерін ойраттар деп атаған. Қалмақтар бұл жылдары шығысында Хангай таулары, батысында Моғолстан, оңтүстігінде Гоби шөлі, солтүстігінде Ертіс пен Енисейдің жоғарғы ағыстары арасында көшіп-қонып жүрді. 1635 жылы бұл территориядағы тайпалардың басын біріктіріп, Батур қонтайшы Жоңғар мемлекетінің негізін қалады. Осыған байланысты жоңғарлар күшейіп, қазақ жерлеріне жиі-жиі шапқыншылықтар жасай бастайды. Жәңгір хан тұсында қазақтар мен жоңғарлар арасында үш ірі шайқас орын алады. Алғашқы 1635 жылғы шайқаста Жәңгір қалмақтарға тұтқынға түсіп қалып, бірақ көп ұзамай қашып шығады. Тұтқыннан босағаннан кейін, Жәңгір хан қалмақтарға қарсы күресбасшылығын өз қолына алады.  1643 жылы жоңғар қонтайшысы Батур қазақ жеріне 50 мың әскермен басып кіреді. 1644 жылы Жоңғарияға барған орыс елшісі Г.Ильин жоңғарлардың 50 мың қолына Жәңгір хан бастаған 600 жауынгердің қарсы тұрғанын айтқан. Мүмкін,  бұл 600 адам ататын қарумен жабдықталған Жәңгір хан әскерінің алдыңғы шебі болуы мүмкін. Жәңгір өз тобының бір бөлегіне жоңғарлар тар асудан асып келгенше екі таудың арасындағы тар жырада ор қазып, бекініс жасауға бұйырады. Ал өзі екінші бөлегімен таудың екінші бетіне жасырынады. Жоңғарлар ор қазып, бекініп жатқан қазақ жасақтарына қарсы шабуыл жасайды. Осы кезде Жәңгір өз тобымен жаудың ту сыртынан лап береді. Қазақтар осы жерде бірінші рет оқ ататын қару пайдаланады. Шайқас барысында Батур қонтайшы 10 мың әскерінен айырылады. Шайқастың шешуші кезеңінде  Жәңгір ханға Самарқан билеушісі Жалаңтөс батыр бастаған 20 мың әскер көмекке келеді.  Батур қонтайшы кейін шегінуге мәжбүр болады. Сөйтіп, 1643 жылы жер жағдайын және соғыс тәсілін шебер пайдаланған Жәңгір хан Самарқан билеушісі Жалаңтөс батырдың әскери көмегі арқасында зор жеңіске жетті. Бұл тарихта Орбұлақ шайқасы деген атпен белгілі.

50.Тәуке ханның саяси және дипломатиялық қызметі.

51. Тәуке хан. «Жеті жарғы».

«Жеті Жарғыда» қпзақ қоғамындағы құқықтық жүйесінің негізгі қағидалары мен нормалары бекітілген.

«Жеті Жарғыда» әкімшлік, қылмыстық, азаматтық, отбасылық құқықтардың нормаларын, сонымен қатар салық, діни қөзқарастар туралы ережелерді заңдық тұрғыда бекетті. Жалпы алғандақоғам өмірінің барлық салаларын қамтыды.

Қылмыстық-құқықтық нормалар бойынша: кісі өлімі, денеге зақым келтіру, сбау, қорлау, балалық борышын атқармау, ұрлық, зинақорлық жасаған қылмыстар үшін түрлі жазалар бекітілді. Жаза түрлерінің бірі бойынша «қанға-қан, жанға-жан» қағидасысақталды. Жеті Жарғының ең басты жаңалығы – құн заңының белгіленуі. Яғни, жазадан құн төлеу арқылы құтылудың жолдары белгіленді.

Өлім жазасы: әйелі ерін өлтірсе, әйел өзінің некесіз тапқан баласын өлтірсе, әйелдің зинақорлық жасағаны үшін, құдайға тіл тигізген адам үшін берілді. Ол дарға асу немесе таспен ұрып өлтіру түрінде жүзеге асырылатын болды.

Құн мөлшері қылмыскер мен жәбірленушінің әлеуметтік жағдайына байланысты белгіленген. Қарапайым ер адамды өлтіргені үшін қылмыскер оның туыстарына 1000 қой, әйел адам үшін 500 қой беріп құн төлейтін болса, ал сұлтанды немесе қожаны өлтіргені үшін қарапайым жеті адамның құны алынды. Сұлтанға немесе қожаға тіл тигізу 9 бас қойға, оларға қол жұмсау 27 бас қойға бағаланды. Құлдың құны оның иесіне қыран немесе ит беру арқылы төленді.

Жзаның басқа да түрлері бойынша: христиандықты қабылдаған адамның мүлкі тәркіленген; егер екіқабат әйел күйеуін өлтірсе, онда ол рудан қуылған; егер бала ата-анасына тіл тигізсе, оны жұрт алдында масқаралайтын болған.