23.3 Жасушалық иммунитеттің бұзылуын бағалау.

1. Жасушалық иммунитеттің ілкілік тапшылығының клиникасы бала туғаннан соң тақау арада немесе бірінші жылда көрінеді. Кейде бұдан да кеш білінуі мүмкін.

2. Иммундық тапшылығының дамуы баланың жынысына, жасына және тірі вакцина қолдануға, жұқпалы аурулармен жиі ауруына байланысты.

3. Жасушалық иммундық тапшылығының жалпы клиникалық көрінісіне ауыр рецидивті оппортунистік инфекциялар, вирусты аурулар және микоздар жатады.

4. Анамнезінде отбасында осындай аурумен еркектердің ауруы болады.

5. Жасушалық иммунитетінің тапшылығы бар науқастарда физикалық және ақыл-ой дамуы жетімсіздігі, дене салмағы азайғаны, лимфа бездері үлкейген немесе жоқ, органомегалия, дерматиттер, петехиялар, бас сүйегінің бет жағының дамуы бұзылғаны, жүрегі ақаулы, ауыз қуысының кандидозы, бойы қысқа, саусақтарының ақырғы фалангасы жуантық, атаксия, телеангиоэктазия және апатия байқалады.

Жасушалық иммундық тапшылығының арнайы диагностикасы.

1. Лимфоциттердің жалпы саны және морфологиялық тексерумен берілген толық қан анализі жүргізіледі.

2. Жасушалық иммунитеттің кемшілігін табуға міндетті түрде гиперсезімталдықтың баяу түрінің тері сынамасы (тазарған туберкулин, candida albicans, стрептококк, протей т.б.) қойылады.

3. Жасушалық иммунитеттің көрсеткіштерін әр науқастың жасына байланысты салыстырады.

4. Иммундық жүйенің жасушыларын моноклональдық антиденелермен санайды. Т-лимфоциттердің қызметін анықтау үшін митогендердің (антиген және аллогенді клеткалар) қатысуымен лимфоциттердің көбею реакциясын қояды.

5. Иммундық тапшылығы бар науқастарды (жасушалық және гуморальдық тапшылығы) АИВ/ЖИТС инфекциясына тексереді.

Жасушалық иммундық тапшылығы бар науқастарды емдейтін қазіргі заманның әдістері:

1. Сиблингтерден алынған HLA-сы бірдей сүйек миының трансплантациясы;

2. Туыстарынан алынған HLA гаплосәйкесті сүйек миының трансплантациясы;

3. Т-жасушалары жоқ сүйек миының трансплантациясы;

4. Жетіспейтін ферменттермен емдеу, мысалы, аденозиндезаминидаза тапшылығында;

5. Туыстығы жоқ HLA - дәл келген сүйек миының трансплантациясы;

6. Плацента қанынан алынған дің клеткаларын құю;

7. Жетіспеген генді беру терапиясы

Егерде емге тек Т-лимфоциттерді ғана қолданса иммуноглобулиндерді қоса береді. Торшалық иммундық тапшылығы бар науқастарға басқа емдермен бірге антибиотиктерде тағайындалады.

23.4 Туа болған және жүре дамитын комплемент компоненттерінің тапшылығы

Туа болатын (біріншілік) комплемент компоненттерінің тапшылығы өте сирек. Жүре пайда болатын (екіншілік) комплемент тапшылықтары белгілі. Өте сирек кездесетін комплементтің алдыңғы компоненттерінің дефициттері (Clg, Clr, Cls, С4, С2, С3) қызыл жегі, гломерулонефрит, пиогендік инфекциялармен қоса жүреді.

Комплементтің соңғы компоненттерінің жетімсіздігі – С5-С9 рецидивті гонококк инфекциясында байқалады.

Комплементтің альтернативті жолмен белсенуінің тапшылығы:

• Д - факторының тапшылығы – қайталамалы пиогендік инфекциямен; пропердин дефициті - менингококциемияның фулминантты түрімен; ал Н-факторының тапшылығы – пиогендік инфекциямен және гломерулонефритпен ассоциация береді.

Комплементтің Cl – ингибиторының туа болған тапшылығы тұқым қуалайтын ангионевроздық ісікпен, ал жүре пайда болған Cl –тапшылығы лимфопролиферациялық бұзылыстармен байқалады.

Комплементтің тапшылығын анықтайтын тест – СН-50. СН-50 нөлге тең болса, комплементтің алғашқы 8 компонентінің тапшылығы (Cl – С8), егер ол қалыптың 25-50 пайызы болса – С9 тапшылығы. Пропердин мен Д - факторының тапшылығы СН-50 әдісімен анықталмайды.

Cl – ингибитор тапшылығы С4-тің деңгейінің азаюымен бірге жүреді. Оны функционалдық әдіспен немесе арнайы белокты санды анықтаумен біледі. Cl – ингибитор тапшылығы бар науқастардың 85 пайызында белок деңгейі төмен. С3 және С4 деңгейі қалыпты жағдайда СН-50 тест теріс болса – туа пайда болған комплемент компоненттерінің тапшылығы.

Туа болған комплемент тапшылығы емделмейді.

Комплементтің алдыңғы комплементтерінің тапшылығы бар науқастарда аутоиммунды аурулар (жүйелі қызыл жегі, немесе гломерулонефрит) даму қаупы болады.

Комплемент жүйесінің тапшылығы бар ауруларды профилактикалық мақсатпен пневмококк, менингококк және Haemofilus influenza вакциналарымен егеді.

Қазіргі уақытта тазарған Cl – ингибитор комплементі алынып туа дамыған ангионевротикалық ісікті емдеу жүргізілуде

.

Комплемент компоненттерінің тапшылығын емдеуге ген терапиясы зерттелуде

Фагоцитоз жүйесінің бұзылуы.

Тұқым қуалайтын нейтропения өте сирек кездеседі. Нейтропения әр түрлі ауруларда жиі дамып, фагоцитоз бұзылады. Клиникада фагоцитоз тапшылығын стафилококктар немесе грамтеріс бактериялар, аспергилездер, немесе грибтер қоздыратын рецидивтік инфекциялар дамытады.

Фагоциттердің функциясының бұзылуы мүшелердің үстіне және терең орналасқан абсцестер береді.

Фагоцитоз тапшылығын күдіктенгенде нейтрофилдер санын санау, арнайы әдіспен нейтрофильдердің морфологиясын зерттеу және хемотаксисты бағалау керек.

Егерде науқастар рецидивті оппортунистік аурулармен ауырғанымен лейкоциттердің саны қалыпты болса, арнайы әдіспен фагоцитоз жүргізетін торшалардың оттегі тәуелді метаболизмін НСТ- тестпен зерттеп, созылмалы грануломатоз ауруының бар-жоғын анықтайды.

Ұзақ уақыт бойы нейтрофилдері көбейген науқастарды арнайы әдіспен нейтрофилдердің үстіндегі гликопротеиндерін тексеріп, лейкоцитарлық адгезия тапшылығын анықтайды.

Созылмалы грануломатоз ауруын гамма-интерферонмен емдейді. Фагоцитоз қызметі бұзылған көптеген ауруларға арнайы емес еммен антибиотикатерапия бірге қолданылады. Фагоцитоздың көптеген бұзылыстары жүре пайда болған болып есептеледі.

Қазіргі заманда ген-терапиясын қолдану үшін зерттеулер жүргізілуде.

Иммунитет бұзылыстарын емдеу.

Иммундық жүйеге әсер ететін ем екіге бөлінеді:

1) иммунитетті белсендіретін ем;

2) иммунитет басатын (иммунитет тежейтін). Кейде иммунитетті қалпына келтіру (модуляциясы) емі деп үшінші түрін береді.

Иммунитет белсендіретін ем – арнайы және арнайы емес түрлеріне бөлініп, иммунды қабілетті торшалардың белгілі бір клонын немесе жалпы иммунологиялық қорғанысты күшейтеді. Иммунитет белсендіретін ем онкопатологияда, тері, тыныс алу, асқорыту, зәр-жыныс жолдарның рецидивті бактериальды және вирусты ауруларын кешенді емдеуде қолданылады.

Иммунитетті тежеу – иммунитет жүйесіне әсер етумен арнайы алло-немесе аутоантигендерге қатысты антиденелерді немесе лимфоциттерді азайту немесе оларды құртумен жүргізіледі. Олар аутоиммундық және лимфопролиферациялық ауруларды емдеуде, мүшелерге және ұлпаларға трансплантация жүргізгенде қолданылады.

Иммуномодуляция – иммундық статусты қалыпты жағдайына келтіретін шаралар. Мұндай ем стрестен немесе ауыр физикалық жүктемеден кейін дені сау кісілерге тағайындалады. Иммунитет қалпына келтіру шаршау синдромы және аутоиммундық немесе иммундық тапшылық даму қаупі бар кісілерге жүргізіледі. Иммунитетті қалпына келтіру – цитокиндердің қатысуымен жүреді.

Иммунореабилитация – иммунитет жүйесінің бұзылған қызметін қалпына жедел келтіретін емдік-сауықтыру шаралары. Мысалы, иммунитет жүйесіне әсері бар патологиялық процестерді емдеу, сауықтыру.

. ЦИТОКИНДЕРДІҢ ЕМДІК ӘСЕРЛЕРІ

Иммунитетті қалыптайтын цитокиндерге интерлейкиндер, интерферондар (ИФН), ісік некроз факторлары (ФНО), өсудің трансформациялық факторлары (ТФР), колониебелсендіретін факторлар (КСФ), тимозиндер (α,ß,r), интерлейкиндердің антагонист рецепторлары, хемокиндер жатады. Бұлар иммунитетке қатысты торшалардың көбеюін және функцияларын күшейтіп иммунитет жүйесін белсендіреді. Егер табиғи иммунитет белсенсе, иммунитет өзгеруі макрофагтар мен табиғи киллерлерді қамтиды. Егер жүре пайда болған иммунитет белсенсе Т-және В-лимфоциттерге әсер етеді. Цитокиндердің маңызды нысанасы лимфоциттер мен макрофагтардың алғашқы түрлерін өндіретін сүйек миы.

Цитокиндер иммуногенездің даму кезеңдерінің бәріне қатысады: Т-және В-лимфоциттердің көбеюін, антиденелердің және цитотоксикалық торшалардың құрылуын, макрофагтардың белсенулігін қамтамасыз етеді. Олардың әсері арнайы рецепторлар арқылы иммунитет жүйесінің белгілі торшаларына немесе ұлпаларына ғана бағытталады. Көптеген цитокиндер қалыпты жағдайда түзілмейді. Оларды организмге түскен антигендерге қарсы немесе демеушілерге жауап ретінде торшалар өндіреді. Цитокиндер патологиялық процестер дамығанда, зақымданған ұлпада және қан сарысуында пайда болады.

Бұл жағдай диагностикалық немесе ем үшін қолданатын препараттар дайындауға жол ашады. Цитокиндердің деңгейі жедел инфекциялық, аллергиялық және аутоиммундық ауруларда жоғары, ал созылмалы инфекцияларда, иммунитет тежелетін және пресепсистік жағдайларда, қатерлі ісікте төмен. Осы жағдайларды ескеріп әр түрлі ауруларды емдеу қағидаларын ойластыруға болады. Жедел ауруларды емдеуге иммунотерапия жүргізу немесе эндогендік цитокиндердің антагонистерін пайдалану керек.

Иммундық тапшылығы бар созылмалы ауруларды емдеу үшін жетіспейтін цитокиннің кемшілігін орнына келтіретін ем жүргізіледі. Ондай емді иммундық статусты тексеру арқылы ғана таңдап алып және оның нәтижесін үнемі бақылаумен жүргізеді. Көптеген клиницистер – «иммундық терапия жүргізу өте жауапты процесс»-дейді. Өйткені мұндай ем бір жағынан сауығуға әкелсе, екінші жағынан иммундық патологиялық жағдайлар дамытуы мүмкін. «Иммундық тапшылығынан аутоиммунитетке бір-ақ қадам» (С.А. Кетлинский, 1998).

Көптеген цитокиндердің әсері басқа цитокиндерге демеу немесе тежеу берумен кісінің иммундық статусын өзгертеді. Мысалы, ИЛ-1 әсерімен КСФ-ның өнімін көбейтіп, макрофагтар мен гранулоциттердің ақырғы жетілуін және сүйек миының қан құруын қалпына келтіреді. Басқа мысал, ИЛ-6 қабыну ынталандыратын интерлейкиндерді басса да қабыну дамиды. Көптеген цитокиндер басқаларға антогонистік әсер етеді. Оның салдарынан вакцинотерапияның әсеріне сәйкес келмейтін иммундық жауап дамуы мүмкін. Осы айтылған күрделі жағдайларға қарамастан цитокиндерді ем ретінде қолданып, иммунитетті, қабынуды, қан құрылуын, организмнің тағы басқа функцияларын реттеуге болатыны өте маңызды.

Интерферон - альфа вирустарға, ішінде вирусы бар торшаларға, қауіпті ісік торшаларына және митогендерге қарсы иммундық жауап ретінде макрофагтар мен лейкоциттерден шығады.

Интерферон – бета вирустардың және олардың антигендерінің әсерімен фибробластар мен эпителиальдық торшалардан құралады.

Интерферон – гамма Т-клеткалық антигендермен митогендердің әсерімен белсенген Т-лимфоциттерінен өнеді. Интерферон-гамманың өніміне акцессорлық торшалар (макрофагтар, моноциттер, дендрит торшалары) қатысады.

Интерферондар 2 топқа бөлінеді. Бірінші топқа интерферон-альфа мен бета жатады, екінші топқа интерферон – гамма. Бірінші топтың вирусқа қарсы әсері өте күшті. Интерферон – гамманың иммунитетті реттейтін белсенділігі күшті. Бірінші топтың интерферондары вирусқа қарсы әсерінде вирус РНҚ-ын деградацияға ұшырататын олигоаденилатсинетазаны белсендіреді. Мұндай әсер интерферон – гамма-да жоқ, ол арнайылығы жоқ қорғанысты белсендіреді.

Интерферон – альфа клиникада монотерапия ретінде және басқа емдердің (цитостатиктер және цитокиндер) құрамында қолданылады.

. АЛЛЕРГИЯ МЕН ИММУНИТЕТ МЕХАНИЗМДЕРІНІҢ БІРЛЕСТІГІ

Иммунитет- дегеніміз организмнің ішкі тұрақтылығын сақтау, және генетикалық ақпараты бөтен агенттерден қорғану (Петров Р. П, 1976) десе, оған Райка Е. (1974) және түрдің, жыныстық және кодтық (генетикалық) тұрақтылықты сақтау дейді.

Аллергияны Пиркет (1906) “организмнің жүре пайда болатын антигенге арнайы гиперрактивті немесе гипореактивті жауап беру қасиеті” деп анықтама берді.

Кейіннен Адо А.Д. (1978).-аллергия организмнің антигенге, сол сияқты ортаның әсері бар заттарына гиперреактівті жауап беруі екенін айтты. Сонымен аллергияның иммунитетпен ұқсастығы да, ерекшелігі де бар екен. Ұқсастығы аллергия реакциясы да иммунологиялық механизммен жүреді. Аллергенге қарсы антиденелер пайда болады. Бірақ, аллергиялық реакция иммунитет сияқты қорғаныс функциясын бере ме, жоқ па?

Бұған әртүрлі жауап бар. Соның бірі, Бойд В.-аллергияда қорғаныс функциясы жоқ, керісінше, аллергия реакциясы әрқашанда тіндерді зақымдайды деген. Көптеген ғалымдар (Адо А.Д., 1978; Беклемишев Н. Д, 1979, Гущин И.С, 1979) - аллергия реакциясында тіндердің зақымдануы рас, ал аллергиялық реакция организмнің қорғаныс реакцияларына жатады. Оның дәлелдері мынандай:

1. Эволюциялық дамуда аллергиялық реакция тек жануарларда, оның ішінде адамдарда анық жүреді (Сиротинин, Н.Н, 1937). Сондықтан аллергиялық реакциялардың пайда болуы әртүрлі жануарлардың сақталуына арналған, пайдалы реакция.

2. Иммунитет пен аллергияның жүру механизмі бірдей.

3. Аллергиялық реакциялар, жедел жүретін немесе баяу жүретін түрлерінде бөгде агенттерді ұстап, (қабыну дамытумен шектеп, денеге таратпай, организмнен шығарып жіберуге арналған (Авербах М.М, 1974; Беклемишев Н.Д 1979). Мысалы, сарысу ауруында ауырмағандармен салыстырғанда антиген организмінен тез шығып кетеді. (Kendall, 1958).

Сөйтіп, қорытып айтқанда, аллергия мен иммунитет біртектес механизммен жүреді; олар қорғаныстық, пайдалы әсері бар құбылыстар.

Дегенмен аллергиямен иммунды реакцияның қандай айырмашылығы бар?

Аллергиялық реакцияларда әртүрлі гиперергиялық қабы­нулар, ісіну, бронхоспазм, терінің қышынуы, цитотоксикалық және цитолитикалық әсер, шок дамиды. Осы зақымданулардың бәрі иммунологиялық процеспен жүреді. Егерде зақымдану болмаса - оны иммунологиялық реакциялар дейміз.

Аллергияда организмнің спецификалық иммундық реак­ция­сы өз тінін зақымдаумен жүреді.

Егерде аллергиялық реакция иммундық реакциясыз жүрсе, оны псевдоаллергиялық реакциялар дейді.

Аллергиялық реакциялар: аллергиялы, аутоал­лер­гия­лы (аутоагрессиялы) аурулар болып бөлінеді.

Аллергиялық ауруларға экзогенді антигендерге қарсы пайда бо­латын иммундық реакциялармен жүретін зақымданулар жатады.

Аутоаллергиялық аурулар - организмнің өз тіндерінен пайда болған антигендерге қарсы жүретін иммундық реакциялардың зақымдану беруі.

Иммундық реакция немесе аллергиялық реакция жүруі антигеннің ерекшелігіне байланысты. Мысалы: аскарида антигендері JgE түзілуін көбейтіп, аллергиялық реакция береді.

Нашар антигендер (антигендік күші аз) және аз мөлшерде болса, (өсімдіктің тозаңдары, үйдің шаңы) олар жедел жүретін аллергия дамытады. Пенициллинді қайталап еккенде де жедел жүретін аллергия дамуы мүмкін. Бірақ пенициллин алғандардың бәрінде аллергия дамымайды ғой. Сондықтан аллергия даму үшін ерекше жағдайлар керек: (Пыцкий В.И. (1991). 1. Шаң, тозаңның көптеп кіруі үшін тері мен шырышты қабықтың өткізгіштігі жоғары болуы керек. 2. Организмнің иммундық жауабына, былайша айтқанда, қандай иммуноглобулиндер, қанша түзілуіне байланысты. (мыс. JgE, әр түрлі медиаторлардың (ИЛ-5,6,10,13). Иммунопатология (иммундық процестің әсерінен ұлпалардың зақымдануы) иммундық тапшылығы жағдайында дамиды. (Петров Р.В.)

Сөйтіп, қандай аллергия болмасын, ол иммунды реакциямен, барлық жағдайда қабынумен, иммундық жауаптың кемшілігімен немесе өзгеруімен жүреді.