Organizacje międzynarodowe

I. Pojęcie i istota organizacji międzynarodowej

Organizacja międzyrządowa  względnie trwały związek suwerennych państw, powstały w wyniku umowy międzynarodowej, posiadający stałe organy, wyposażone w określone w tej umowie uprawnienia, działające dla realizacji wspólnych celów.

Organizacja (międzynarodowa) pozarządowa  zorganizowane stowarzyszenie o względnie trwałym charakterze, powstałe zazwyczaj na mocy aktu o charakterze porozumienia prywatnego, którego członkami są wyłącznie lub przede wszystkim osoby fizyczne, związki osób, osoby prawne, z co najmniej 3 państw, posiadające własne, stałe organy, którego działalność ma międzynarodowy charakter.

Podmiotowość międzynarodowa OM

Statut OM  to umowa prawno-międzynarodowa (wyjątek: deklaracje polityczne [np. KBWE], lub zwyczajne konferencje).

Etapy powstawania statutu:

1. Konferencja

2. Ustalanie projektu

3. Parafowanie projektu

4. Powołanie organu/zespołu (wchodzą przedstawiciele wszystkich państw zainteresowanych)

Funkcjonalny tryb powstawania OM  najpierw powstają jakieś instytucje, potem wokół nich powstają organy i porozumienia, które wiążą je razem.

Przykład nr 1: NATO powstało na bazie traktatu waszyngtońskiego w 1949 r. Traktat ten powołał tylko Radę, która mogła powołać inne organy. W 1952 r. powołano Sekretariat.

Przykład nr 2: OBWE. Już KBWE nabiera cech organizacji, obudowuje się organami. W 1994 r. formalnie tylko przekształcono w OBWE.

Przykład nr 3: WTO. Na początku państwa podpisały GATT (Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu, Genewa 1947). Potem doszedł szereg nowych porozumień. W 1995 r. powołano WTO.

Statut OM  nie można składać zastrzeżeń, co do elementów kluczowych. Można zgłaszać jedynie zastrzeżenia dotyczące pracy OM. Próg ratyfikacyjny ustala się ze względu na charakter organizacji. W przypadku WHO i UNESCO można było ustalić niski próg (na poziomie 3 państw), ale ustalono na poziomie 20 (ze względów finansowych.

Karta Praw Podstawowych będzie obowiązywać w Polsce w tych zapisach, które nie są sprzeczne z polskim prawem. W rezultacie obowiązywać Polskę będzie w większości zapisów.

Interpretacja statutu  nie tylko chodzi o interpretację umowy, ale także o interpretację zasadności działalności poszczególnych organów.

Interpretacja funkcjonalna (celowościowa)  nie można interpretować funkcjonalnie, ponieważ gdyby tak zaczęła działać OM, to państwa członkowskie należałyby do OM, która nie działa tak jakby wszyscy chcieli. Dopuszczalna jest tylko, jeśli nie stoi w sprzeczności z zapisami traktatowymi.

Języki, w których spisuje się umowy:

1. Języki organizacji  wszystkie języki państw członkowskich.

2. Języki oficjalne  języki, którymi oficjalnie posługują się państwa na forum OM.

3. Języki robocze  dodatkowe; wykorzystywane na forum organów kolegialnych.

Tekst autentyczny to nie to samo, co tłumaczenie. W przypadku sprzeczności w tłumaczeniu liczy się siła przekonywania państwa.

Systematyka OM

• Klasyfikacja według charakteru prawnego członków organizacji

• Organizacje międzyrządowe (przedstawiciele mianowani przez władze państwowe)

• Organizacje pozarządowe (osoby fizyczne i prawne)

• Klasyfikacja według zakresu podmiotowego organizacji

• Organizacje powszechne (większość państw świata)

• Organizacje partykularne (niektóre państwa)

• Klasyfikacja według zakresu przedmiotowego organizacji

• Organizacje uniwersalne (całokształt stosunków między członkami)

• Organizacje wyspecjalizowane (wycinek stosunków między członkami)

• Klasyfikacja według możliwości przystąpienia

• Organizacje otwarte (przewidujące możliwość przystąpienia)

• Organizacje półotwarte (przewidujące możliwość przystąpienia podmiotów spełniających określone kryteria)

• Organizacje zamknięte (nieprzewidujące możliwości przystąpienia nowych członków)

• Klasyfikacja według stopnia władzy nad członkami

• Organizacje klasyczne (3 grupy: OM podejmujące decyzje niewiążące, wiążące dla państw, wiążące państwa, które głosowały za nimi, oraz wiążące wszystkich członków)

• Organizacje ponadnarodowe (państwa przekazują część swoich praw suwerennych; 2 grupy: OM, w których decyzje podejmują są przez organy składające się z przedstawicieli państw, oraz OM, w których decyzje podejmowane są także przez organy składające się z funkcjonariuszy międzynarodowych)

• Klasyfikacja według celów i skutków działalności

• Organizacje koordynacyjne (mają na celu intensyfikację współpracy bez zmian w ekonomice członków)

• Organizacje integracyjne (współpraca prowadząca do przemian w ekonomice, polegające na wykształceniu się organizmu gospodarczego obejmującego członków)

• Klasyfikacja według więzów współpracy z organizacjami powszechnymi

Międzyrządowe

• Organizacje wyspecjalizowane (mają zawarte umowy o współpracy np. z ONZ)

• Organizacje nie posiadające statusu organizacji wyspecjalizowanych

Pozarządowe

• Organizacje posiadające status konsultacyjny

• Organizacje nie posiadające statusu konsultacyjnego

II. Rozwój organizacji międzynarodowych

Starożytna Grecja, Rzym i średniowiecze

Amfiktionie  organizacje o charakterze polityczno-religijnym. Członkami małe państwa greckie. Stałe siedziby w postaci świątyń, do których przynoszono dary (ówczesne składki). Największa amfiktionia delficko-termopilska składała się z 12 państw.

Symmachie  organizacje o charakterze polityczno-militarnym. Istniał obowiązek wpłacania regularnych składek do wspólnej kasy. Najbardziej znane to Ateński Związek Morski i Związek Spartański.

Starożytny Rzym  dominacja polityczno-militarna Rzymu uniemożliwiła rozwój jakichkolwiek organizacji międzynarodowych.

Średniowiecze  nie powstały żadne OM. Niektórzy uważają Ligę Hanzeatycką za OM. Liga Hanzeatycka to związek miast, mający na celu uzyskanie przywilejów dla miast członkowskich.

Od XIV do XVIII wieku

Prawnik i doradca Filipa Pięknego, Pierre Dubois (1306)  postulował utworzenie organizacji chrześcijańskich państw europejskich, której celem byłoby odzyskanie Ziemi Świętej z rąk Turków.

Czeski król, Jerzy z Podiebradu (1460)  postuluje utworzenie Ligi Pokoju, która miałaby skupiać chrześcijańskie państwa europejskie przeciw zagrożeniu tureckiemu. Husyckie Czechy chciały sobie zapewnić bezpieczeństwo przed papiestwem i cesarstwem.

Dominikanin, Tomasz Campanella (1607, 1623)  postuluje utworzenie uniwersalnej monarchii, opartej na supremacji papieża i króla hiszpańskiego. Podstawą miały być zasady utopijnego państwa komunistycznego.

Nauczyciel, Emeryk Cruce (1623)  postuluje utworzenie światowej organizacji państw, której celem byłoby zapobieganie wybuchu nowych wojen. W skład tej organizacji miały wejść państwa Europy, Chiny, Japonia, Turcja, Persja i Maroko. Naczelnym organem miało być Zgromadzenie Ogólne, składające się z głów państw członkowskich. Siedzibą miała być Wenecja. Wiele pomysłów tej koncepcji znalazło swoje odbicie w Lidze Narodów, oraz w Karcie NZ.

Kwakier, William Penn (1623 – 1630)  postuluje utworzenie parlamentu europejskiego, którego zadaniem byłoby rozstrzyganie konfliktów międzynarodowych

Książe de Sully, Maksymilian de Bethune (1638)  postulował utworzenie nowego ładu w Europie (tzw. Wielki Plan). Przewidywał on utworzenie republiki 15 państw chrześcijańskich. Głównym organem miała być Rada Generalna, wydająca decyzje wiążące dla członków. Republika posiadałaby własną armię.

Duchowny, Castel de Saint-Pierre (1713 – 1720)  postuluje utworzenie Unii Europejskiej. Saint-Pierre uważany jest za prekursora idei paneuropejskiej. W skład Unii miały wejść chrześcijańskie państwa europejskie. Głównym organem miał być Senat Europejski w Utrechcie. Zadaniem Unii miało być rozstrzyganie sporów międzynarodowych i kontrolowanie zbrojeń. Nowatorskim pomysłem było utworzenie szeregu organizacji gospodarczych związanych z Unią.

Jeremy Bentham (1786)  autor utopijnego planu „wiecznego pokoju”. Postuluje on utworzenie organizacji wyposażonej tylko w jeden organ sądowo-wykonawczy. Jedyną sankcją miała być presja opinii publicznej. W związku z tym domagał się pełnej wolności prasy i słowa.

Immanuel Kant (1795)  postulował utworzenie federacji wolnych państw, którą nazwał Ligą Narodów. Kant widział możliwość utworzenia Ligi wyłącznie przez republiki. Postulował unieważnienie traktatów, stanowiących groźbę nowej wojny i zniesienie stałych armii.

XIX wiek

Gwałtowny wzrost liczby konferencji. W latach 1800 – 1890 odbyło się ich 550, a w ostatniej dekadzie wieku aż 660. Szybko powstawały OM zajmujące się komunikacją, łącznością, zdrowiem i nauką. Powodem była regularna wymiana towarowa. Przykłady OM poniżej.

• Organizacje do spraw transportu i żeglugi:

• Centralna Komisja Żeglugi na Renie (1804)

• Komisja Dunaju (1856)

• Organizacje do spraw łączności:

• Powszechny Związek Pocztowy (1863)  inaczej UPU

• Międzynarodowy Związek Telegraficzny (1865)

• Organizacje do spraw zdrowia:

• Rada Sanitarna Konstantynopolu (1838)

• Międzynarodowa Unia Sanitarna (1892)

• Organizacja do spraw finansów:

• Komisja Finansowa dla Turcji (1878)

• Organizacja do spraw prawa:

• Międzynarodowa Unia Penitencjarna (1872)

• Stały Trybunał Arbitrażowy (1899)

Oraz inne organizacje do spraw nauki, handlu, standaryzacji i spraw społecznych.

Mitteleuropa  koncepcja, która powstała pod koniec XIX wieku i była realizowana podczas I wojny światowej. Polegała na utworzeniu unii gospodarczej, która dzięki potędze gospodarczej i militarnej Niemiec, zapewniłaby im hegemonię w Europie.

Międzywojnie

1919  powstaje Liga Narodów. Pierwsza organizacja polityczna, której celem jest utrzymanie pokoju i zagwarantowanie bezpieczeństwa międzynarodowego. W jej skład wchodziły 54 państwa.

Powstał szereg organizacji społecznych, naukowych, gospodarczych i handlowych (Międzynarodowy Związek Telekomunikacyjny  ITU, oraz ILO).

Koncepcja federacji europejskiej hrabiego Coundenhove-Kalergiego  postulował on w 1922 roku utworzenie Unii Paneuropejskiej. Oparta miała być na zasadzie równości, poszanowania suwerenności i zagwarantowania bezpieczeństwa. Miałaby posiadać własny trybunał i armię. Kalergy postulował utworzenie unii celnej i monetarnej. W skład Unii miałaby wejść wszystkie państwa europejskie poza Wielką Brytanią i ZSRR.

Po II wojnie światowej powstał sprzyjająca atmosfera polityczna dla trwałego organizowania stosunków między państwami, opartych na pokojowej współpracy i wzajemnym poszanowaniu suwerenności. Powstał system powszechnych organizacji międzynarodowych, określanych rodziną organizacji Narodów Zjednoczonych.

Etapy rozwoju OM i sposoby powstawania OM