org pozarządowe np. międzynarodówki partii polit

2) członkostwo powszech / ponadreg, cele ograniczone

• org międzyrządowe (=funkcjonalne): np. agendy wyspecjalizowane ONZ – WHO, ILO, IMF

• pozarządowe, np. org ruchów krajowych – kobiecych, religijnych, studenckich, sportowych: Światowa Federacja Studentów Chrześcijańskich, Ekumeniczna Rada Kościołów

• ruchy międzynarodowe np. ruch p. niezaangażowanych, Grupa 77

3) ograniczone członkostwo, ogólne cele:

• org mnar – org regionalne, np. LPA, UE

• org pozarządowe – Unia Demokratów Pacyfiku, Liga Afryk Partii Demokr-Socjalist

• ruchy mnar – Konferencja Islamska (bada to, co akurat ją zainteresuje bo nie ma jasnych celów)

4) ograniczone członk, ogr cele

• międzyrządowe – org o char społ-gosp, np. Rada Nordycka

• pozarządowe – Europejska Wspólnota Pisarzy

• ruchy mnar – Europejskie Rozbrojenie Nuklear

Uczestnicy transnarodowi:

• zbiorowe podmioty (organizacje) kierowane z jednego ośrodka, skład międzynar, ale nie można ich określić jako podmioty mnar

  1. kościoły transnar np. rzymsko-kat

  2. fundacje t – np. Rockefellera, Forda

  3. przedsiębiorstwa t – banki, korporacje

• silna centralizacja, hierarchizacja, co sprzyja efektywności działania

Uczestnicy subpaństwowi:

• pywatne podmioty krajowe podejmujące aktywność międzynar bez pośrednictwa i udziału rządów – jednostki, grupy społ i ich organizacje

• np. przedsiębiorstwo krajowe handlujące z zagranicą

Interesy uczestników sm:

• potrzeba, stąd interes, a stąd cel

• interes = dobra których brak / niedobór – aktualny / antycypowany – uruchamia działanie podmiotu; interes = pożądany stan sm; interes – zawsze skierowany na zewn, adresatami inni uczestnicy

• 3 typy podstawowych interesów uczestników SM (wg Kukułki):

  • egzystencjalne – całości, bezpieczeństwa, pewności, przetrwania, identyfikacji

  • koegzystencjalne – autonomiczności, suwerenności

  • funkcjonalne – skuteczności, sprawności

dwa ostatnie to główne obszary zainteresowań om / ruchów mnar; p. – gł. interesy egzystencjalne

Działanie = oddziaływania ukierunkowane, śwaidome, celowe

Wpływanie:

1. siłą zbrojną

2. manipulowanie środkami niezbędnymi dla innego podmiotu

3. tajne akcje wywiadowcze

4. wykorzystywanie pozytywnego nastawienia innego podmiotu (jeśli np. mamy wysoki prestiż mnar)

Rezultat działań = zmiany zamierzone + efekty uboczne

Rezultat działań skuteczny, gdy tożsamy lub bliski zamierzonemu i nie ma dużych negatywnych skutków ubocznych.

Ewolucja uczestników sm:

• wzrost liczby p.: 1945 – 71, 2002 – 192

• rozwój org. Międzynarod. – b. dynamiczny: 1951 – 955, 1993 – 5102, zwłaszcza związki prywatne (6-krotnie: do 4830), a org publ – 2-krotnie do 272.

• Rozszerzanie zakresu celów: wzrost zainteresowania pozapolitycznymi...

Ważny proces – decentralizacja SM (nie oznacza ona co prawda spadku roli państwa – podmioty pozapaństwowe uzupełniają tylko, a nie zastępują aktywność państwa)

3. Państwo jako główny uczestnik stosunków międzynarodowych

3.1. Atrybuty państwa:

Atrybuty mnar p.:

1. prawo legacji czynnej i biernej

2. prawo uczestnictwa we wszystkich przejawach Sm

3. prawo współtworzenia nowych norm, instytucji

3.2 Rodzaje państw:

Rodzaje państw:

• ze względu na strukturę: jednolite i złożone

• ze względu na ograniczenie zdolności do czynności prawnych w SM: państwa zależne, minipaństwa oraz państw trwale neutralne

• rozwijające się:

  • kiedyś – gospodarczo zacofane, od 1961 – j.w.

  • nie ma normy pm regulującej przynależność do tej grupy

  • 1964 I Konferencja Handlu i Rozwoju UNCTAD w Genewie – powstaje Grupa 77

• śródlądowe

  • bez dostępu do morza

  • deklaracja barcelońska 1921 – mają prawo do bandery

  • dziś – korzystają z pełnej wolności mórz, preferencje w dostępie do zasobów żywych stref ekon innych p.

• o niekorzystnym położeniu geogr

  • nie mogą ustanowić 200 mil strefy ekon, np. Polska (w tym p. nad morzami pół- i całk. Zamkniętymi)

  • preferencje w dostępie do zasobów żywych…

• archipelagowe:

  • 1982 – mogą zawłaszczać obszary morskie między wyspami – tzw. wody archipelagowe

• trwale neutralne:

  • nie biorą udziału w konflikt zbrojnych

  • nie zaciągają zobow które mogłyby je w wojny uwikłać

  • nie mogą do bloków polit

  • mogą bronić swego teryt

  • Szwacjaria – od 1815 – Akt uznania wieczystej neutralności Szwajcarii i cz. Sabaudii 20 IX 1815

  • Austria – od 1955, członek ONZ – ustawa o neutralności z 26 X 1955

3.3 Immunitet państwa

Wg WIKIPEDII:

Immunitet państwa - to zasada prawa międzynarodowego, zgodnie z którą żadne państwo nie może wykonywać jurysdykcji wobec innego państwa. Innymi słowy, żadne państwo nie może podlegać sądom obcego państwa. Zasada ta jest emanacją starożytnej zasady prawa rzymskiego: "Par in parem non habet imperium".

Zagadnienie immunitetu państwa jest jednym z trudniejszych i bardziej kontrowersyjnych w prawie międzynarodowym. Powstało na ten temat wiele opracowań oraz rozwinęła się dość bogata praktyka międzynarodowa, w tym orzecznictwo sądowe. Stały rozwój stosunków międzynarodowych i coraz aktywniejszy udział państw w obrocie gospodarczym i stosunkach prawnych o charakterze cywilnym (wyróżniających się przede wszystkim równością stron) powoduje zwiększanie liczby sporów między państwami a obcokrajowcami (także obcymi przedsiębiorstwami). Powoduje to także kwestionowanie zbyt szerokiego immunitetu państwa.

Można wyróżnić dwie najważniejsze koncepcje zakresu immunitetu państwa:

• absolutny (pełny, nieograniczony) immunitet państwa - jest tradycyjną, konserwatywną recepcja zasady "Par in parem ..."

• względny (relatywny, ograniczony) immunitet państwa - powoli zdaje się przeważać we współczesnych stosunkach międzynarodowych.

Zgodnie z nim państwu przysługuje immunitet w odniesieniu do aktów typu iure imperii (aktów władczych, autorytarnych, wynikających z suwerennych uprawnień państwa), ale już nie w przypadku aktów iure gestionis - czyli takich, jakie dokonują wszystkie osoby prywatne (ludzie, przedsiębiorstwa) w stosunkach prawnych regulowanych przez prawo cywilne

3.4 Suwerenność I prawa zasadnicze państw:

Obecnie możemy wyróżnić 4 podstawowe sposoby rozumienia pojęcia suwerenności (za I. Słomczyńską):

• suwerenność współzależna – odnosi się do możliwości państwa w zakresie kontrolowania wszelkich ruchów przez granice państwa

• suwerenność wewnętrzna – odnosi się do struktur decyzyjnych istniejących w obrębie państw i ich zdolności do efektywnej regulacji wszelkich zachowań

• suwerenność zewnętrzna – oznacza wykluczenie istnienia jakichkolwiek zewnętrznych źródeł władzy państwowej zarówno w płaszczyźnie prawnej jak i materialnej

• suwerenność prawnomiędzynarodowa – odnosi się do wzajemnego uznania państw, które są wolne i równe

Z metodologicznego punktu widzenia należy traktować suwerenność jako pojęcie dualistyczne – należy wyróżniać suwerenność prawną (czyli formalną), która dotyczy wyłącznie uczestników państwowych, jest atrybutem niezmiennym i niepodzielnym oraz suwerenność polityczną (materialną) odnoszącą się do wszystkich podmiotowych uczestników SM, która jest stopniowalna i zmienna dla poszczególnych podmiotów. Suwerenność państwa jest sumą suwerenności prawnej i politycznej.

Symonides: „Wydaje się, że suwerenność w XXI wieku oznacza przede wszystkim niezależność konstytucyjną – wewnętrzną i zewnętrzną oraz zdolność decydowania o własnej kompetencji.”

Suwerenność p.:

• niezależność władzy p. od jakiejkolwiek innej władzy

• samo- i całowładność

• Karta NZ: suwerenna równość p., tj swobodny wybór systemu polit, społ, gos i kult., integralność teryt i niepodl polit

• Granicą s. P. – poszanowanie s. Innych p.; i pm wiążące dane p.

Kompetencja własna p. (wewnętrzna) – ale przecież dot. też tego, co na zewn.

• to co do niej należy, określa aktualny stan zobowiązań prawnomiędzynar

• zakres kw jest zmienny w czasie i podmiotowo

• zmiany: w przeszłości np. postępowanie wobec własnych ob. Było całkowicie dowolne, teraz – np. działa ILO, p-ko RPA była konwencja o zwalczaniu apartheidu

• zasada nieinterwencji = zakaz mieszania się p. i om w sprawy należące do kw innych p.

Prawa zasadnicze p. – przysługują p. od czasu jego powstania przez cały czas istnienia; inne – nabyte; pz – jednakowe dla wszystkich p., m.in.:

• do istnienia

• do niezawisłości

• do równości

• do obrotu

• do czci

Równość p. – ale p. nie mają takich samych praw i obowiązków międzynar., poza prawami zasadniczymi. Równość państw – konsekwencje materialne, proceduralne, protokolarne.

5. Uznanie międzynarodowe państwa:

Uznanie międzynar.

= uznanie + gotowość do respektowania faktów i związanych z nimi skutków prawnych

można uznać nowe p., rząd, powstańców, stronę wojującą; także zmiany teryt., norm pm...

nie skodyfikowano, bo elementy polit. (nie tylko pranwe) są tu

Podstawy uznania

Czy istnieje obowiązek uznania/nieuznania p.? – powinno to być zgodne z powszechnie uznanymi zasadami pm, zwłaszcza z prawem narodów do samostanowienia i Kartą NZ, ale nie można zmuszać

Char. Prawny uznania

Deklaratoryjne / konstytutywne? – deklar. Nie tworzy nowej syt prawnej lub podmiotu pm – dot państwa i rządu, k – tworzy: dot powstańców i strony wojującej; udowadniano też, że dekl i konst nie muszą być ze sobą całkowicie sprzeczne, np. zależy jak patrzymy czy od uznającego czy od uznawanego

Formy uznania

Wyraźne – oświadcza się to / milczące (domniemane) – patrzymy, jak p. postępuje (np. nawiązanie stos dyplomatycznych)

De iure – pełne, ostateczne, gdy p. spełnia wszystkie warunki uznania / de facto – niepełne i prowizoryczne – gdy uznawane nie spełnia wszystkich warunków, ale uznający ma interes

Uznanie państwa:

• uznanie de pleno osobowości prawnomiędzynar. Nowego p.;

• char deklaratywny, bo to nie tworzy nowego podmiotu pm: por. konwencja z Montevideo o prawach i obowiązkach państw 1933, Karta Org Państw Amer. Bogota 1948

• ale uznanie jest ważne, bo bez niego p. ma kłopoty w realizacji praw i obowiązków z pm

Uznanie rządu:

• gdy nowy objął władzę niekonstytucyjnie

• istotne jest kryterium efektywności – czy rz. Ma władzę faktyczną i może reprezentować p. wobec innych p.

• char deklaratywny, ale duże znaczenie polit i prawne

• doktryna Tobara: nie uznawać, póki swobodnie wybr org przedstawicielski nie potwierdzi władzy tego rządu dT dopuszczała mieszanie się w wewn sprawy p. – bo oceniano legalność zmian rządów

• d Estrady – uznawać bez względu na sposób objęcia władzy

Uznanie powstańców i strony wojującej:

• char konstytutywny – tworzy nowy podmiot praw i obowiązków

• np. poprzez ogłoszenie neutralności państw trzecich co do wojny domowej

5. Role międzynarodowe państw:

(za M. Bielecką)

W tym rozdziale jest dużo tzw. „pieprzenia o niczym” – rozważania, co to jest ‘rola’ itp. Skupiłem się tylko na istotnych rzeczach. Zatem ad rem:

Role międzynarodowe stanowią konkretyzacje ról społecznych państw i innych uczestników SM.

Mianem roli społecznej można określić zachowanie poszczególnych jednostek w ramach pozycji społecznych w stosunku do siebie nawzajem i z uwzględnieniem norm i oczekiwań społecznych. (ufff, nie ma to jak definicje, po przeczytaniu których wiadomo mniej niż na początku...)

Pojęcie roli międzynarodowej w odróżnieniu roli społecznej nie utożsamia się zwykle z zachowaniem poszczególnych jednostek, a raczej z polityką zewnętrzną państwa.

Pod pojęciem roli międzynarodowej państwa rozumieć można zatem zorganizowany i celowy system oddziaływań państwa na innych uczestników SM, będący funkcją jego subiektywnej oceny i wpływu środowiska zewnętrznego.

Rola międzynarodowa a pozycja państwa:

W SM pojęcie „pozycja” zastępowane jest pojęciem „status międzynarodowy”, i określa rangę państwa w systemie międzynarodowym. Wiąże się ono z pojęciem siły (potencjału) państwa i możliwościami jego oddziaływania na środowisko. Od potencjału pozycji państwa zależy także intensywność , czyli częstotliwość występowania poszczególnych ról.

Pozycja państwa zależy od wielu czynników natury obiektywnej i subiektywnej:

• ekonomiczne

• polityczne

• kulturowe

• wynikające z subiektywnej oceny innych uczestników SM

• własnego wizerunku

Klasyfikacja ról międzynarodowych państwa:

Jedną z najbardziej rozbudowanych klasyfikacji ról międzynarodowych opartych na empirycznych badaniach przedstawił Kalevi Holsti. Wyodrębnił on 17(!!) głównych typów ról międzynarodowych w oparciu o kryterium aktywności międzynarodowej, od ról aktywnych do pasywnych. Wyodrębnił role:

• bastionu rewolucji–wyzwoliciela – państwo poczuwa się do obowiązku organizowania i przewodzenia różnym typom ruchów wyzwoleńczych poza granicami własnego kraju

• przywódcy regionalnego – państwo poczuwa się do obowiązku czy specjalnej odpowiedzialności za inne państwa regionu, z którymi silnie się identyfikuje

• regionalnego opiekuna – zakłada istnienia specjalnej odpowiedzialności przywódczej w danym regionie geopolitycznym lub w pewnych sprawach

• aktywnej niezależności – państwo nie jest zainteresowane udziałem w porozumieniach sojuszniczych, prowadzi jednak aktywną politykę zagraniczną mającą na celu rozwój stosunków z jak największą liczbą państw

• stronnika ruchów wyzwoleńczych – w odróżnieniu od roli wyzwoliciela, państwo nie ponosi odpowiedzialności za organizowanie i przewodzenie ruchom wyzwoleńczym, udziela jedynie wsparcia politycznego

• agenta antyimperialistycznego – państwo dostrzega zagrożenie imperializmem i postrzega siebie jako siłę z nim walczącą

• obrońcy wiary – państwo poczuwa się do specjalnej odpowiedzialności za zagwarantowanie ideologicznej czystości dla grupy innych państw. Wiąże się to z obroną pewnych systemów wartości.

• mediatora-integratora – państwo nakłada na siebie zobowiązanie dotyczące uczestnictwa w działaniach pojednawczych w konfliktach między państwami albo grupami państw

• uczestnika podsystemu regionalnego – rola ta zakłada, że państwo będzie brało czynny udział w budowaniu współpracy regionalnej w perspektywie długofalowej , a nie tylko w działaniach doraźnych

• wspierającego rozwój innych państw – państwo przyjmuje na siebie obowiązki wspierania rozwoju państw słabo rozwiniętych

• pomostu – zakłada spełnianie funkcji komunikacyjnych przez państwo, działania w charakterze: tłumacza czy przekaźnika informacji między narodami o odmiennych kulturach.

• wiernego sojusznika – jest to rola mniej aktywna. Zakłada wspieranie polityki innego państwa. Kalevi Holsti, analizując dokumenty, zauważył, że wiele państw w ogóle nie deklaruje takiej roli.

• niezależną – państwo deklarując tę rolę kieruje się głównie interesem własnego społeczeństwa, popieranie celów innych państw jest dla niego mniej interesujące

• przykładu – państwo deklarujące rolę przykładu stara się wywierać wpływ na system międzynarodowy poprzez realizację własnej polityki wewnętrznej i umacnianie własnego prestiżu

• budowniczego własnego potencjału – państwo kieruje wszystkie swoje wysiłki na rozwój wewnętrzny ignorując przy tym jakiekolwiek cele zewnętrzne

• izolowaną – państwo dążące do realizacji tej roli ogranicza do minimum wszystkie kontakty zewnętrzne w obawie przed jakimkolwiek zaangażowaniem międzynarodowym.

• protegowanego – państwo deklarujące tę rolę odwołuje się do odpowiedzialności innych państw , nie deklaruje natomiast żadnych własnych celów w stosunku do środowiska międzynarodowego.

Na podstawie rodzajów ról wyszczególnionych przez Holstiego można wyodrębnić główne orientacje w polityce zagranicznej państwa. Są to:

• orientacja ekspansjonistyczna

• aktywnie niezależna

• nastawiona na wpływ

• mediacyjna (integracyjna)

• oportunistyczna

• rozwojowa

Na podstawie orientacji polityki zagranicznej państw, można z kolei wyodrębnić różne typy ról międzynarodowych. Są to role:

• bojownika

• pojednawcy

• obrońcy wiary

• dawcy

• opiekuna

• wyzwoliciela

• mediatora

• oponenta

• policjanta

• promotora

Powyższa klasyfikacja. Podobnie jak klasyfikacja Holstiego, oparta została o empiryczne wyniki badań deklaracji przywódców politycznych i jest próbą zdefiniowania i systematyzacji szczegółowych ról deklarowanych przez państwa.

Steven Walker – inna klasyfikacja Wyróżnia on 6 podstawowych ról:

• konsumenta – celem polityki zagranicznej państwa jest osiągnięcie lub utrzymanie pomocy ze strony innego państwa lub państw

• producenta – spełniana przez państwo, które przekazuje pomoc innym państwom

• wojownika – występuje, gdy państwo odrzuca prośby innych państw o udzielenie pomocy

• „ułatwiacza” – występuje, gdy państwo próbuje ustanowić lub utrzymać współpracę innych państw

• prowokatora – jest przeciwieństwem poprzedniej roli. Jest realizowana przez państwo dążące do pogorszenia stosunków między innymi państwami.

• hegemona – polega na prowadzeniu przez państwo wymiany jednostronnej i dominowaniu w stosunkach z innymi państwami.

Czynniki warunkujące efektywność ról międzynarodowych:

• szeroko rozumiany potencjał, od którego zależy siła oddziaływania na środowisko

• ocena społeczności międzynarodowej

• samo formułowanie i konsekwencja w realizacji tych ról

• charakter tych ról – niewątpliwie efekt ról przewidzianych do krótkoterminowej realizacji będzie bardziej widoczny niż w przypadku ról długoterminowych.

• stan stabilności struktur oraz jakości procesów dokonujących się w granicach danego systemu.

• uboczne skutki, które mogą być oceniane jako pozytywne, negatywne lub obojętne.

Analizując zjawisko efektywności ról państw można zaobserwować, że wyraża się ono w postaci kilku podstawowych skutków:

• wywołują one jakąś reakcję otoczenia

• powodują zmianę tego otoczenia

• przyczyniają się do wzrostu efektywności innych ról

Na podstawie tych zjawisk wyznaczyć można pewne kryteria oceny efektywności ról międzynarodowych państw:

• kryterium stopnia realizacji roli

• efektywny zakres roli

• stopień aprobaty (pozytywnej oceny) środowiska międzynarodowego

Powyższe kryteria wzajemnie się uzupełniają.

Podsumowując, system ról międzynarodowych ma podstawowe znaczenie w badaniu polityki zagranicznej państwa. Jego szczegółowa analiza dostarcza nam informacji nt. przewidywanych celów i kierunków tej polityki, a także sposobów realizacji podjętych zamierzeń. Badanie ról międzynarodowych państwa pozwala także na ocenę efektywności działań państwa i racjonalności jego polityki zagranicznej.

4. Inne niż państwa podmioty prawa międzynarodowego (patrz też: Symonides r.IV)

Inne niż p. podmioty prawa międzynar.

• podmiotowość w pm przynały im państwa, tj. jest ona pochodna

  1. org. międzynar.: międzyrządowe – tzn. członkami są państwa

     • uprawnienia wynikają ze statutów om i z innych umów międzynar

     • m.in. prawo zawierania umów międzynar. Z p. i innymi om (=ius contrahendi):

       1. dot. siedziby w danym p.

       2. dot. udzielania pomocy przez org.

       3. stowarzyszenia p. z org.

       4. o współpracy i koord działań (między om)

     • przywileje i immunitety, np. nietykalność pracowników, siedziby org.

     • może być bierne prawo legacji – p. mają przedstawicieli przy org.

     • mogą mieć roszczenia międzynarodowe – odszkodowanie za swe straty, ale i odpowiedzialność międzynar., jeśli naszkodziły

  2. niesuwerenne jednostki terytorialne – nie są ter p. X, same nie są państwem, bo nie mają suwerenności

     • Monako (np. Francja zatwierdza umowy monegaskijskie, unia celna etc), Andora (zwierzchnictwo Francji i bp z Urgel w Hiszp), WM Gdańsk i Berlin Zach (terytorium odłączone – zawierali sami umowy z NRD, m.in. Senat BZ o kolei miejskiej 1984) kiedyś

  3. Watykan – Stolica Apostolska

- odrębna podmiotowość S.A. i Watykanu – S.A.: prawo legacji – nuncjusze, internuncjusze, ius contrah – konkordaty, Watyk – m.in. umowy telekomunikacyjne, pocztowe; S.A. sprawuje władzę suwerenną nad Watykanem;

4. naród

naród walczący o niepodl. P., mający jakąś org., może być podmiotem pm, np. 1917 – 18 uznano Polaków, Czechów, Słowaków za narody;

• obecnie prawo do samost. – narody są podmiotami pm do samookreślenia

e) powstańcy:

• konsekwencje nie są jasno określone

• uznaje się tu że powst sprawują faktyczną władzę na obszarze x i jest się gotowym zawrzeć ograniczone stos, np. dla ochrony własnych interesów

f) strona wojująca:

• gdy powst mają org. (władze), kontrolują obszar x, przestrzegają praw wojennych

• i to znaczy, że trzeba traktować sw jak p. prowadzące wojnę

• stan jest podmiotowością czasową

g) jednostki:

• jednostki tylko w wyjątkowych sytuacjach mogą mieć prawa i obowiązki wynikłe bezpośr z pm

• np. jednostki mogły występować skargi dot pogwałcenia umów międzynar przed Środkowamer Trybunał Sprawiedliwości 1907-18

• Eur Komisja Praw Człowieka może działać na podst roszczenia osoby fizycznej

• Jednostki mogą występować z petycjami m.in. w systemie zarządu obszarów niesamodz pod kontrolą międzynar

• Odpowiedzialność jednostek w pm: np. trybunały norymberski i tokijski po II wś – za zbrodnie p-ko pokojowi, p-ko ludzkości i wojenne

• Jeśli prawo wewn. OM to pm, to mamy podmiotowość funkcjonariuszy om w pm

h) osoby prawne:

• mają ograniczoną podmiotowość w pm za zgodą państw, w szczególność tego, którego dana op ma przynależność

• p. sprawują nad op opiekę dyplomatyczną (nad of też)

• nowa tendencja: częściowa podmiotowość op w pm: INTELSAT, INMARSAT (Org Morskiej Łączności Satelitarnej) – do porozumień eksploatacyjnych INMARSAT obok rządów etc dopuszczono też op, np. spółkę akcyjną EMBRATEL (Braz)

TEMAT 2: KARTA NARODÓW ZJEDNOCZONYCH I SYSTEM ONZ

1. geneza ONZ; cele, zasady i członkostwo Organizacji

   • geneza

ONZ jest rezultatem współpracy państw koalicji antyhitlerowskiej. Pierwszym krokiem było podpisanie 12.06.1941 w Londynie przez przedstawicieli Australii, Kanady, Nowej Zelandii, Unii Południowej Afryki, Wielkiej Brytanii, rządów emigracyjnych Belgii, Czechosłowacji, Gracji, Holandii, Luksemburga, Norwegii, Polski, Jugosławii, Francji Deklaracji Międzysojuszniczej. Uznano, że podstawa pokoju może być tylko współpraca wolnych narodów w świecie uwolnionym od agresji.

14.08.1941 Roosevelt i Churchill przedstawili wspólną deklarację – Kartę Atlantycką, w które zapisano 8 wspólnych zasad. Wyrażał wiarę wyrzeknięcia się przemocy przez narody i współpracę gosp.

1.01.1942 państwa koalicji antyfaszystowskiej podpisały w Waszyngtonie Deklarację Narodów Zjednoczonych. Podpisało ja 26 państw podkreślając przyłączenie do celów deklaracji Roosevelta i Churchilla, niezawierania oddzielnego pokoju, współdziałania, respektowania praw człowieka i sprawiedliwości. Do końca wojny liczba sygnatariusz wzrosła do 47.

Formalna decyzja o utworzeniu ONZ został podjęta na konferencji w Moskwie 30.10.1943

1944 konferencja w Dumbarton Oaks – przyjęto nazwę Narody Zjednoczone, zgodzono się że RB będzie ponosić główną odpowiedzialność za pokój i bezpieczeństwo

02.1945 Jałta – ustalono zasadę jednomyślności pięciu mocarstw

Podstawą ONZ jest Karta NZ podpisana 26.06.1945 w San Francisco przez 50 państw. Konferencję poprzedziły konsultacje wielostronne. Sekretarzem Generalnym był A.Hiss (USA). Działała na sesjach plenarnych, w komitetach i komisjach. Karta została przyjęta jednomyślnie pomimo kontrowersji (kompetencje i głosowanie w RB, system powierniczy) 25.06.1945, a podpisana 26.06.1945. Weszła w życie 24.10.1945.

Karta jest umową międzynarodowa obejmuje 111 art. Załącznikiem do Karty jest Statut Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Każde państwo będące członkiem ONZ jest automatycznie stroną MTS, ale nie każda strona MTS musi być członkiem ONZ. Karta została sporządzona w 5 językach: angielskim, rosyjskim, chińskim, francuskim i hiszpańskim – wszystkie teksty są jednakowo autentyczne. (patrz tez ptk 3)

Poprawki i rewizja Karty

Zmiany są utrudnione. Dotychczas wniesiono 3 poprawki (1963,19651973 dotyczyły składu ilościowego i zmiany w zasadach głosowania Rady Bezpieczeństwa i Rady Gospodarczo-Społecznej) nie odbyła się rewizja Karty (pomimo postulatów dotyczących np. usunięcia artykułów dotyczących terytoriów powierniczych).

Poprawki – uchwała ZO większością 2/3 głosów oraz ratyfikacja 2/3 członków w tym wszystkich stałych członków RB

Rewizja – uchwała specjalnej konferencji członków zwoływanej 2/3 głosów i większością 9 członków RB (którychkolwiek). Zmian uzyskuje moc prawną po 2/3 członków w tym wszystkich stałych członków RB.

Przepisy Karty dot. mocy obowiązującej mają pierwszeństwo przed innymi umowami mn (art.103)

Brak przepisów dot. Interpretacji karty. Interpretacji nieobowiązującej dokonuje MTS

• cele

są określone w preambule i art. 1

art1 wymienia 4 cele:

- utrzymanie mn. Pokoju i bezpieczeństwa

- rozwijanie przyjaznych stosunków miedzy narodami opartych na zasadach równych praw i samostanowienia narodów

- rozwijanie w drodze współpracy mn zagadnień społ., gosp., kult., human. I dot. Praw człowieka

- stanowienia ośrodka uzgadniania działalności mn.

• Zasady

Art.2

• suwerenna równość

przyjęcie tej zasady jest odrzuceniem koncepcji organizacji ponadpaństwowej; składają się na nią 4 elementy – państwa są równe wobec prawa, korzystają z praw wynikających z suwerennej równości, należy respektować integralność terytorialną, każde państwo powinno być traktowane jednakowo; nie oznacza to tego samego zakresu praw i obowiązków

• zasada dobrej wiary w wykonywaniu przyjętych zobowiązań

zasada pacta sunt servanda i zasada dobrej wiary

• załatwianie sporów mn. pokojowymi środkami

• powstrzymanie od groźby użycia lub użycia siły

potwierdzenie paktu Brianda-Kellogga z 1928

• zasada bezpieczeństwa zbiorowego

udzielania pomocy Organizacji w akcji podjętej zgodnie z Karta i powstrzymanie się od udzielania pomocy państwu przeciw któremu stosowane są środki przez Organizacje

• powszechność

organizacja zapewni przestrzeganie zasad przez państwa nie będące członkami w zakresie niezbędnym do utrzymania pokoju i bezpieczeństwa

• niemożność ingerowania w sprawy należące do kompetencji wewnętrznej państw oprócz środków z rozdziału VII (najbardziej kontrowersyjna i niejednoznaczna)

katalog zasad poszerzony jest o wykształcone w praktyce np.: poszanowanie praw człowieka, zrównoważonego rozwoju, odpowiedzialności za zbrodnie mn. itd.

• Członkostwo

Członkowie pierwotni to :

- państwa które uczestniczyły w konferencji w San Francisco, podpisały i ratyfikowały kartę

- państwa które podpisały Deklarację Narodów Zjednoczonych z 1.01.1942, podpisały i ratyfikowały Kartę (zapis wprowadzony specjalnie dla Polski)

do ONZ może być przyjęte każde państwo miłujące pokój, które przyjmie zobowiązania Karty i jest zdolne je wykonywać. Przyjęcie następuje uchwałą ZO (większość 2/3) na zlecenie RB

problemy z przyjęciem były w latach 50 – blokowanie przyjęcia krajów socjalistycznych przez USA i innych przez ZSRR

w późnych latach 60 w związku z mini państwami

problem z państwami podzielonymi Niemcy i Korea

lata 90 problemy z sukcesją po ZSRR, Czechosłowacji i Jugosławii

brak postanowień dot. wystąpienia z ONZ. Jednak z zasady samostanowienia narodów wynika że państwo może wystąpić z organizacji jeśli nie realizuje ona swoich celów lub godzi w interesy tego państwa po uprzednim powiadomieniu innych członków i wykonaniu swoich zobowiązań. W 1965 Indonezja zawiadomiła o wystąpieniu, lecz w następnym roku chciała wrócić – uznano to za okresowe przerwanie współpracy

zawieszenie członkostwa – gdy RB zastosuje środki zapobiegawcze lub przymusu Dokonuje ZO na wniosek RB

pozbawienie prawa do głosowania w ZO – gdy członek zalega z płaceniem opłat co najmniej przez 2 lata; ZO może odstąpić od tego

wykluczenie – gdy członek uporczywie łamie zasady Karty. Dokonuje ZO na wniosek RB

2. główne organy, zasady głosowania i kompetencje ZO i RB

• główne organy (6)

Zgromadzenie Ogólne

Przedstawiciele wszystkich państw członkowskich (max. 5), każdy ma jeden głos i obowiązuje go ta sama procedura (zasada suwerennej równości)

Doroczne sesje zwyczajne ( we wtorek trzeciego tygodnia września)

Sesje specjalne

Nadzwyczajne sesje specjalne na żądanie RB lub większości członków

Organy pomocnicze:

komitety powoływane w czasie sesji

stałe organy pomocnicze

organy ekspercki

grupy robocze ad hoc

Głosowanie:

Uchwały w ważnych sprawach (utrzymanie pokoju, wybór członków rad, spraw członkowskich, systemu powierniczego, budżetu) większość 2/3 głosów

Inne uchwały zwykła większością

W ostatnich latach coraz częściej odwołuje się do konsensusu, co powoduje jednak „zmiękczenie” jego stanowiska

Kompetencje:

Główny organ deliberujący

Omawianie wszelkich spraw wchodzących w zakres działalności ONZ – najszersze kompetencje, jedynym ograniczeniem jest nieudzielanie zaleceń RB gdy rozpatruje spór

Omawianie spraw dot. Funkcji i kompetencji organów ONZ

Wydawanie zaleceń członkom i organom

Popieranie rozwoju i kodyfikacji PM

Przyczynianie do urzeczywistnienia praw człowieka i podstawowych wolności

W zakresie spraw pokoju i bezpieczeństwa ZO posiada kompetencji dopóki nie wkroczy RB lub sprawa zostanie uznana za wymagająca akcji ONZ

Kompetencje wewnętrzne wraz z przyjmowaniem budżetu, monitoring programów, rozpatrywanie sprawozdań, zatwierdzanie porozumień z organami wyspecjalizowanymi

Rada Bezpieczeństwa

15 członków, 5 stałych z prawem weta i 10 wybieranych przez ZO na 2 lata (po roku wymiana połowy). Działa nieprzerwanie i może zwolać posiedzenie w każdym czasie

zasady głosowania(art.27):

w sprawach proceduralnych większością głosów

w innych sprawach większością głosów 9 członków w tym 5 stałych

-prawo weta

nie przysługuje mocarstwu będącemu stroną w sporze

jest wyrazem zasady jednomyślności mocarstw

jest zachęta dla mocarstw do brania odpowiedzialności za pokój i bezpieczeństwo

narusza zasadę równości państw przez faworyzowanie 5 mocarstw

czynie RB nieefektywnym organem w rozwiązywaniu konfliktów

MTS w sprawie Namibii orzekł że dobrowolne wstrzymanie się stałego członka od głosu nie powoduje nieważności

Kompetencje:

Niezależne od ZO w sprawach dot. pokoju i bezpieczeństwa

Opracowywanie przy pomocy Wojskowego Komitetu Sztabowego planów dot. Ustanowienia systemu regulacji zbrojeń

Rozpatrywanie sporów i sytuacji zagrażających pokojowi

Wydawanie zaleceń dot. Sposobów rozwiązywania sporów

Podejmowanie decyzji dot. Sankcji

Może badać każdy spór, wzywać strony do rozstrzygnięcia go i podawać środki, użyć środków przymusu, przeprowadzić akcję wojskową

W razie wniesienia skargi dot. Groźby naruszenia pokoju zaleca osiągnięcie porozumienia pokojowymi środkami

Wysyła misja, mianuje wysłanników

Prosi Sekretarza o świadczenie dobrych usług, pośrednictwa czy mediacji

Organizuje operacje dla przywrócenia, utrzymania i budowy pokoju

Odwołać się do układów i organizacji regionalnych

Jej zalecenia są niezbędne do przyjęcia nowych członków, zawieszenia, wykluczenia, mianowania Sekretarza

Uczestniczy w wyborze sędziów MTS

Składa sprawozdanie ZO

Powołuje organy pomocnicze

Stałe Komitety

Grupy robocze ad hoc

2 trybunały karne

Rada Gospodarczo-Społeczna

54 członków wybieranych przez ZO na trzy lata (co roku ustępuje 1/3)

centralna rola w koordynowaniu działalności godp.-spol. całego Systemu Narodów Zjednoczonych

inicjuje i prowadzi badania, studia, opracowania

działa na rzecz respektowania praw człowieka i podstawowych wolności

przygotowanie projektów konwencji

zwoływanie konferencji mn.i przygotowywanie umów mn.

wydawanie zaleceń członkom i organizacjom mn.

zawiera porozumienia i nadaje status konsultacyjny organizacjom pozarządowym

Komisje funkcjonalne np. do spraw transportu i komunikacji, praw człowieka, fiskalna;

Komisje ekonomiczne dla Europy, Azji i Pacyfiku, Afryki, Ameryki łacińskiej i Karaibów, Zachodniej Azji

Rada współdziała z innymi organizacjami mn. I bardziej ogólnie z rządowymi

Dzięki wysiłkom Rady opracowano m in. Powszechną Deklaracje Praw Człowiek 1948 czy Konwencje o nieprzedawnialności zbrodni wojennych 1968

Rada Powiernicza

Obecnie nie zbiera się (od 1994)

Składała się z 5 stałych członków RB państw zarządzających terytoriami powierzonymi oraz tyloma członkami wybranymi przez ZO tak by liczba państw zarządzających była równa liczbie państw nie zarządzających

MTS

Jest głównym organem sądowym ONZ

Jego status jest załącznikiem do Karty, przyjmują go wszyscy członkowie ONZ. Statut stanowi integralną część Karty i rozwija jej postanowienia

Projekt Statutu MTS oparto na Statucie STSM; przygotowano go na konferencji w Waszyngtonie 04.1945

Nie trzeba być członkiem ONZ by być strona Statutu MTS (obecnie nie ma takiego przypadku)

Tylko państwa mogą być stronami

Kompetencja MTS ma charakter fakultatywny

Składa się z 15 sędziów, jego pracami kieruje prezes wybierany na 3 lata; quorum wynosi 9 sędziów

Sekretariat

Składa się Sekretarza Generalnego i personelu

Sekretarz Generalny ONZ

Wybiera na 5 lat ZO na zlecenie RB, nie może być przedstawicielem wielkich mocarstw; podlega rotacji miedzy regionami geograficznymi

Kompetencje:

Główny przedstawicie ONZ najwyższy funkcjonariusz

Uczestnictwo w posiedzeniach ZO i Rad i pełnienie funkcji zleconych przez nich

Przygotowywanie projektu budżetu

Zarządzanie majątkiem

Troska o zbieranie składek

Administruje i zarządza Sekretariatem

może zwrócić uwagę RB na każdą sprawę

Składa sprawozdania ZO

Działa na rzecz pokoju, praw człowiek, demokracji

Utrzymuje kontakty z państwami członkowskimi

Prowadzi rozmowy i konsultacje

Działa na rzecz promocji celów

Dział na rzecz pokojowego załatwiania sporów

Świadczy dobre usługi

Nadzoruje operacje pokojowe

Koordynuje system NZ

Sekretarze Generalni

Trygve Halvdan Lie (Norwegia) 1946-1952

Dag Hammarskjold (Szwecja) 1953-1961

U Thant (Birma) 1961-1971

Kurt Waldheim (Austria) 1972-1981

Javier Perez de Cuellar (Peru) 1982-1991

Boutros Boutros-Ghali (Egipt) 1992-1996

Kofi Annan (Ghana) 1997-2006

Ban Ki Mun (Korea Pd) 2007-

Personel:

Tworzą mn. służbę cywilną, powinni być bezstronni, lojalni i odpowiedzialni tylko wobec organizacji

Zastępca Sekretarza Generalnego

Podsekretarze generalni i asystenci

Dyrektorzy i pracownicy merytoryczni

3. charakter prawny i funkcje Organizacji

ONZ jest jedyna obecnie powszechną organizacją MN. Opiera się na Karcie NZ która jest umowa międzynarodową, stanowiącą podstawę prawną istnienia i działania organizacji. Jej znaczenie jest szersze – można uznać ją za swoistą konstytucję społeczności międzynarodowej, gdyż formułuje podstawowe zasady dla współczesnego prawa i stosunków mn. Są one adresowane także do nie-członków organizacji (art.103). Jest najczęściej powoływana umową międzynarodową.

Co do funkcji myślę, że trzeba oprzeć się na rozwinięciu celów i zasad

4. Karta NZ a Pakt Ligi Narodów

Podobieństwa:

Zawierają przepis o tym, że uczestnictwo w organizacjach regionalnych nie jest sprzeczne z uczestnictwem w organizacji

Przewidują dwa rodzaje sankcji: pociągające i nie pociągające z sobą użycie siły

Projekt Statutu MTS oparto na Statucie STSM

Różnice:

Karta zastąpiła instytucję mandatu mn. z Paktu instytucją powiernictwa

Karta szerzej niż Pakt określa cele (wg. Paktu celem LN był rozwój współpracy miedzy narodami i zapewnienie im pokoju i bezpieczeństwa; cele ONZ patrz ptk. 1)

Karta przewiduje odmienny system podziału głosów bardziej odzwierciedlający rzeczywisty potencjał państw (prawo weta)

Wyraźny podział kompetencji miedzy RB a ZO

5. odpowiedzialność Rady Bezpieczeństwa za pokój i bezpieczeństwo międzynarodowe; akcje i operacje ONZ

   • odpowiedzialność RB za pokój i bezpieczeństwo mn.

System bezpieczeństwa zbiorowego: państwa uczestniczące w takim systemie traktują „bezpieczeństwo” jako cel nadrzędny, zapewniany „zbiorowymi” metodami, a „system” oznacza komponent instytucjonalny wysiłków na rzecz uczynienia środków służebnymi wobec tego celu (definicja Inis Claude). Istota systemu jest instytucjonalna współpraca państw w celu zapewnienia bezpieczeństwa – przez rozwiązywanie sporów miedzy nimi środkami pokojowymi i wspólną reakcje w razie zagrożenia atakiem zbrojnym. Świadomość siły zbiorowej odpowiedzialności tworzy stabilność systemu i skłania do współpracy. Cecha systemu bezpieczeństwa zbiorowego jest jego działanie „do wewnątrz”.

Uwaga na mylne określanie jako system bezpieczeństwa zbiorowego z systemem zbiorowej obrony czyli sojuszem (blokiem) wojskowym, który to koncentruje się na pomocy ofierze agresji dokonanej z zewnątrz systemu - działa „na zewnątrz” systemu. Dlatego nie możemy za system bezpieczeństwa zbiorowego uważać NATO.

ONZ nie jest „czystym” systemem bezpieczeństwa zbiorowego, nie jest tez mechanizmem reagującym automatycznie – nie stanowi stałego, zinstytucjonalizowanego systemu zasad stosowanych automatycznie

Karta w art.1 ust.1 przewiduje utrzymanie mn. pokoju i bezpieczeństwa przez środki zbiorowe takie jak

łagodzenie i załatwianie pokojowymi sposobami sporów mn. które mogą prowadzić do zagrożenia pokoju

zapobieganie i usuwanie zagrożeń pokoju

tłumienie aktów agresji i innych naruszeń pokoju

RB jest bezpośrednio odpowiedzialna z pokój i bezpieczeństwo art.24; w swoich działaniach występuje w imieniu wszystkich członków ONZ; ma w tym kompetencje niezależne od ZO, a członkowie są zobowiązani do przyjmowania i wykonywania decyzji RB

Obowiązkiem RB jest stwierdzanie faktów zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju lub dokonania agresji. Jest to wstępny warunek do podjęcia działań Decyduje wtedy czy zastosować sankcje i czy wystosować zarządzenie

Rodzaje sankcji:

- nie pociągające za sobą użycia sił zbrojnych: całkowite/częściowe zerwanie stos. Gosp., komunikacji kolejowej, morskiej, pocztowej, lotniczej, telegraficznej, radiowej i innej, zerwanie stos. dyplomatycznych

- pociągające za sobą użycie sił zbrojnych: demonstracje, blokady i inne użycie sił zbrojnych powietrznych, morskich lub lądowych członków ONZ

sądzenia tymczasowe: maja zapobiegać zaostrzeniu się sytuacji i poprzedzają udzielenie zaleceń czy użycie sankcji; nie przesądzają praw, roszczeń, położenia stron

dotychczas RB wielokrotnie zastosowała sankcje gosp. o ograniczonym zakresie, embargo na dostawy broni i uzbrojenia (np. Rodezja, RPA, Irak, Jugosławia)

sankcje zbrojne zastosowano wobec Korei Północnej w 1950 i wobec Iraku w 1991

w celu pomocy i doradztwa przewidziano utworzenie Wojskowego Komitetu Sztabowego, który jednak nie powstał; miał odpowiadać za strategiczne kierowanie akcjami

• akcje ONZ

należy rozpatrywać je w kontekście

zasad SM

regulacji dotyczących RB

główna odpowiedzialność

występowanie w imieniu wszystkich członków

prawo weta

„dobrych usług” Sekretarza Generalnego

układów regionalnych

rozdział VIII sankcjonuje istnienie układów i organizacji regionalnych którymi RB może się posługiwać oraz nakłada obowiązek informowania RB

aby akcje były skuteczne członkowie są zobowiązani do pozostawienia do dyspozycji RB sił zbrojnych, udzielenia pomocy

mogą podejmować wszyscy lub niektórzy członkowie, według uznania RB

art.51 – żaden przepis Karty nie narusza prawa do samoobrony (indywidualnej lub zbiorowej). Ale tylko do czasu podjęcia działań przez RB oraz państwo zobowiązane jest do informowania RB o użytych środkach i nie może naruszać kompetencji RB do przeprowadzenia akcji.

Art.53 o brak konieczności upoważnienia RB do stosowania sankcji przymusu wobec państw nieprzyjacielskich Klauzule dotyczące państw nieprzyjacielskich zdezaktualizowały się - ZO 11.12.1995 przyjęło odpowiednia rezolucję. Jednak ich usunięcie z Karty wymaga formalnej akceptacji przez ratyfikację.

Akcje sankcyjne

Karta w przypadku takiej akcji nakłada na członków obowiązki:

Postawienia do dyspozycji RB sił zbrojnych, udzielanie pomocy i ułatwień, prawo przejścia, utrzymywanie w gotowości swoich kontyngentów

Obowiązek pomocy wzajemnej w wykonywaniu akcji sankcyjnej

Art.43 przewidywał zawarcie umów przez RB z państwami członkowskimi dot. Zakresu udziału państw w sankcjach i liczebności kontyngentów w gotowości. Nie zostały jeszcze podpisane

Działania wymuszające Wojna w Korei

Próba zalegalizowania interwencji USA w wojnie koreańskiej

25.06.1950 wojska Koreańskiej republiki Ludowo-Demokratycznej rozpoczęły agresje na Republikę Korei.

RB pracowała wtedy bez przedstawiciela ZSRR i 07.07.1950 przyjęła rezolucję wprowadzająca sankcje przeciw KRLD i powierzyła dowództwo sił zbrojnych ONZ USA. Te sformułowały „koalicje chętnych” z 16 państw

ZSRR sprzeciwiło się uruchomieniu sankcji wojskowych w ten sposób jako niezgodny z jednomyślnością 5 stałych członków RB

Kolejna kontrowersja dot. Zmiany kompetencji ZO kosztem RB, gdy „chińscy ochotnicy’ przyłączyli się do wojny po stronie KRLD. ZO uchwaliło rezolucje Uniting for Peace (Zjednoczeni dla pokoju) 03.09.1950 która dała ZO możliwość działania na rzecz przywrócenia pokoju w razie braku zgody w RB – gdy RB nie może podjąć decyzji zwołana może być nadzwyczajna sesja w ciągu 24 godz. Która większością 2/3 głosów zaleca zastosowanie zbiorowych środków przymusu. Sesja może być zwołana na żądanie 9 członków RB lub większości członków ONZ

Dzięki temu ZO uchwaliła 01.02.1951 rezolucję o uznaniu ChRL za agresora a 18.04.1951 nałożyło embargo na dostawy do ChRL i KRLD broni amunicji, sprzętu wojskowego, urządzeń do produkcji, transportu i paliw.

ZSRR potępiło i te uchwałę jako niebezpieczny precedens ignorowania woli stałych członków RB czyli podważające istotę systemu bezpieczeństwa zbiorowego ONZ

Wojna w Zatoce Perskiej

Wszyscy członkowie RB uznali agresje Iraku na Kuwejt za naruszenie pokoju. W kolejnych rezolucjach potępiono inwazje i wezwano do wycofania sił, zarządzono sankcje: embargo na dostawy broni, zerwanie stos. Gosp. . decyzje o aneksji (08.08.1990) uznano za nieważną i nie rodzącą skutków prawnych. Tego dnia USA rozmieściły swoje siły na wniosek rządu Arabii saudyjskiej, które szybko zwiększały liczebność. Rezolucja z 29.11.1990 upoważniająca RB do zastosowania wszelkich niezbędnych środków jeśli Irak nie wycofa swoich sił z Kuwejtu do 15.01.1991

17.01.1991 koalicja 28 zaatakowała Irak i jego bazy u Kuwejcie – operacja Pustynna Burza; wojska występowały pod własnymi flagami a funkcja ONZ polegała w zasadzie na autoryzacji

rozejm 28.02.1991 i operacja pokojowa UNIKOM

w pewnym stopniu kryzys w Zatoce Perskiej spowodował renesans systemu bezpieczeństwa zbiorowo ONZ, ale ujawnił tez jego słabości i potrzebę zmiany

w obu operacjach zabrakło roli jaka powinien odgrywać Wojskowy Komitet sztabowy

• Operacje pokojowe z elementami wymuszenia

Nie maja cech sankcji lecz działań bezstronnych o charakterze obserwacyjnym rozjemczym humanitarnym czy pomocy w odbudowie życia społ. Po zakończonych konfliktach

Nie ma wyodrębnionej podstawy prawnej

Pierwsze misje oparte na założeniu ze uczestniczące siły wojskowe nie powinny być uzbrojone, ale doświadczenia lat 90 spowodowały ze RB upoważniła uczestników do posiadania broni.

UNPROFOR

Operacja Sił Ochronnych na terenie Bośni i Hercegowiny

Po raz pierwszy zastosowano elementy wymuszenia oparte na VII rozdziale 30.05.1992 kiedy nałożono sankcje na Federalną republikę Jugosławii by przyśpieszyć zakończenie konfliktu

13.08.1992 rezolucja wzywająca do podjęcia działań ułatwiających dostawy pomocy humanitarnej

10.1992 rezolucja o strefie zakazu lotów samolotów wojskowych nad BiH. – nie odwoływała się do VII rozdziału. W marcu 1993 rozszerzono zakaz na wszystkie samoloty prócz tych z zezwoleniem UNPROFOR na podstawie rozdziału VII i upoważniła państwa ONZ do stosowania środków w celu egzekucji zakazu. W odpowiedzi siły NATO rozpoczęły 12.04.1993 operację Zakaz Lotu (Deny Flight)

w 06.1993 rozszerzono mandat UNPROFOR o ochronę stref bezpieczeństwa dla cywilów. 28.02.1994 siły NATO strąciły 4 samoloty Serbów bośniackich

później NATO z zezwoleniem RB podejmowało naloty na oddziały Serbów nie respektujących nietykalności stref bezpieczeństwa. Pierwszy atak na cel naziemny - 05.08.1994.

KFOR

RB udzieliła mandatu misji NATO w Kosowie rezolucja z 10.06.1999. Była ona niejako wymuszona nielegalną interwencją NATO przeciw Federalnej republice Jugosławii – stanowiła więc faktycznie akceptacje post factum decyzji sojuszu.

Utworzono tez cywilna administracje w Kosowie

UNIKOM

Po operacji pustynna Burza RB w rezolucji 9.04.1991 ustanowiła niezmilitaryzowana misje obserwacyjną do monitorowania strefy zdemilitaryzowanej wzdłuż granicy Irak-Kuwejt i arterii wodnej Khawr’Abd Allah. Formalnie była zgoda obu państw, praktycznie był element przymusu. W lutym RB powiększyła misje i upoważniła ją do podejmowania działań zapobiegających naruszeniom strefy. Pierwszy raz wszyscy stali członkowie RB wysłali obserwatorów.

Zakończył działania 06.10.2003

UNOSOM

Od kwietnia 1992 w Somalii. Rezolucją z 3.12.1992 RB postanowiła zastosować wszelkie środki dla zapewnienia pomocy humanitarnej i upoważniła Sekretarza i państwa uczestniczące do ustanowienia zjednoczonego dowództwa i kontroli mn. sił zbrojnych UNITAF przekształcony rezolucją z marca 1993 w UNOSOM II – siły pokojowe upoważnione do stosowania środków wymuszających na podstawie rozdziału VII, zapewnienia pomocy w odbudowie gosp., życia społ., polit., pojednaniu narodowemu. Wcześniej ustanowiono embargo na dostawy broni

UNAMIR

Misja NY do spraw pomocy Rwandzie od 10.1993 + pomoc ludności we wprowadzaniu porozumienia pokojowego kończącego wojnę domowa. W rewolucji y 22.06.1994 upoważnia państwa członkowskie do prowadzenia misji y wykorzystaniem wszelkich środków dla osiągnięcia celów humanitarnych

UNAMSIL

Misja w Sierra Leone; zgodnie z mandatem na podstawie rozdziału VII wg. Rezolucji 07.02.2000 na ułatwić współprace stronom we wprowadzaniu postanowień o zawieszeniu broni z lipca 1999 oraz m.in. nadzorować wybory, zapewnia cv bezpieczeństwo władzom w wykonywaniu obowiązków, pomagać w rozdzielaniu pomocy, ochraniać budynki rządowe i węzły komunikacyjne

MONUC

Misja w demokratycznej republice Konga od końca 1999 w celu monitorowania porozumienia o końcu wojny domowej na mocy rezolucji z 24.02.2000 poszerzyła mandat o podjecie wszelkich działań niezbędnych w zakresie rozmieszenia wojska, poruszania personelu, ochrony cywilów i inne. Następnie mandat był poszerzany

UNOCI

Wybrzeże Kości Słoniowej

27.02.2004 rezolucja oparta na VII rozdziale o ustanowieniu operacji UNOCI zastępujący dotychczasowe misie; został poszerzony w 06.2005o działania na rzecz realizacji układu o zawieszeniu broni. Ma możliwość stosowania środków wymuszających

ONUB

W Burundii zarządzona rezolucja RB 21.05.2004. celem jest wsparcie mieszkańców w przywracaniu pokoju i budowie pojednania narodowego

UNMIS

Sudan; rezolucja z 24.03.2005 – operacja ma na celu realizacje kompleksowego układu pokojowego , funkcje pomocy humanitarnej, ochrony i promocji praw człowieka

UNMIL

09.2003, Liberia; po nieudanych latach w 11.2005 rezolucja RB z powołaniem na VII rozdział zaleciła zatrzymanie byłego prezydenta w celu odsunięcia go od wydarzeń oraz postawienia przed trybunałem

UNMIH i MINUSTAH

Rezolucja z 06.1994 nałożyła embargo na paliwo i bron na Haiti rezolucja z 07.1994 upoważniła do użycia wszelkich środków w celu odejścia od dyktatury (obie rezolucje powoływały się na rozdział VII)

MINUSTAH ustalono od 01.06.2004 jako misje stabilizacyjną (rezolucja z 04.2005 na podstawie rozdziału VII)

UNMISET

Timor Wschodni ustanowiona rezolucja z 17.05.2002 działania na rzecz wspomagania niepodległości państwa

Ocena efektywności działań ONZ

Efektywność rozumiana jest tu jako ocena budowana przez badanie działań i sposobów osiągania w zestawieniu ze zmieniająca się sytuacją mn.

• Operację utrzymywania pokoju (peacekeeping)

Powszechnie nazywane operacjami pokojowymi, nie były przewidziane w Karci (mówi się, że znajdują się w rozdziale VI ½)a wykształciły się na drodze praktyki. Pierwsza odbyła się w 1948, a do końca 2005 zorganizowano ich 60. O ich specyfice decydują trzy zasady

Zgoda stron

Bezstronność

Zakaz użycia siły w celu innym niż samoobrona

W Programie dla Pokoju z 1992 Boutros Boutros-Ghali przyjął, że utrzymanie pokoju oznacza rozmieszczenie sił w terenie, zwykle personelu wojskowego i/lub policyjnego, a także cywilnego, za zgodą wszystkich zainteresowanych stron. Jest techniką dającą możliwości zapobieżenia naruszeniu pokoju jak również tworzenia pokoju

Dyplomacja prewencyjna, peacemaking (przywrócenie pokoju)

W praktyce operacje pokojowe są stosowane w różnych fazach konfliktu, polegają przede wszystkim na pomocy stronom, w utrzymaniu/przywróceniu pokoju

Akcje mogą obejmować nadzorowanie wprowadzania postanowień porozumień i rozejmów, pomaganie w ich realizacji, wspieranie procesu budowania pokoju. Działania służące: rozbrojeniu, utrzymaniu zawieszenia broni, odbudowę zaufania stron, demobilizację, organizacja wolnych wyborów, wzmacnianie rządów prawa, rozwoju gosp. i społ.

Decyzje o podjęciu operacji kojowej podejmuje RB na wniosek państw członkowskich lub Sekretarza. W początkowym okresie niektóre operacje pomywało ZO (UNEF I, UNTEA/UNSF)

Operacje pokojowe w okresie zimnej wojny

Traktowane były jako możliwe do zastosowania tylko w określonej fazie konfliktu i spełniały cele sprowadzające się do monitorowania przerwania ognia i realizacji porozumienia pokojowego. Zasada obecności (nie aktywności) militarnej. Polegały na wysłaniu kontyngentu, wojskowej misji obserwacyjnej lub obu misji naraz. Żołnierze mogli użyć broni tylko w samoobronie, obserwatorzy pozostawali nieuzbrojeni. Konieczna była zgoda stron i zachowanie bezstronności przez siły NZ.

Pierwszy raz zasady operacji pokojowych kreślił Sekretarz Dag Hammarskjold po kryzysie sueskim 1956, a później zmodyfikowano je do trzech 9wymieniłam wyżej)

Typowe zadania: nadzorowanie zawieszenia broni, kontrola stref buforowych, zapobieganie wybuchowi walk

Odbyło się 13 operacji z czego:

6 posiadało obserwatorów

7 posiadało siły zbrojne

11 miało typowo wojskowy charakter

2 „wyprzedziły epokę” – miały charakter wielofunkcyjny (ONUC UNSF)

6 na Bliskim Wschodzie

były to głównie operacje o wąskim mandacie i miały za zadanie :

nadzorowanie zaprzestania walk, wycofanie wojsk, zapobieganie wznowieniu walk przez rozdzielenie stron, bycie pośrednikiem UNTSO, UNEF, UNDOF, UNOGIL, UNYOM, UNMOGIP, UNIPOM, UNFICYP, DOMREP

pomoc rządowi w zapobieganiu interwencji, utrzymanie prawa i porządku UNIFIL

zapobieganie zaostrzania się walk miedzy społecznościami, przywrócenie prawa i porządku UNFICYP, UNIFIL

Generalnie miały zapobiegać wznowieniu działań zbrojnych i stwarzać atmosferę dla negocjacji pokojowych – zamrażać lub powstrzymywać konflikt, a tylko ONUC i UNSF miały aktywną rolę w procesie pokojowym. Miały charakter konsensualny i defensywny, ograniczającymi się do obserwowania i utrzymywania pokoju, funkcjonującymi w stabilnych warunkach za pełną zgoda strona

UNTSO

Pierwsza operacja pokojowa ONZ; Palestyna 06.1948

Obserwatorzy nadzorowali rozejm miedzy Izraelem a państwami arabskimi, później monitorowało sytuacje i starało się nie dopuszczać do eskalacji konfliktu; nadal pełni misję

UNEF I

Nadzorowanie wycofywania wojsk francuskich, brytyjskich i izraelskich w 1956 ze strefy Kanału Sueskiego; do połowy 1967

UNEF II

10.1973 misja miała pomóc we wprowadzeniu zawieszenia broni, wycofanie stron na pozycje sprzed wojny i nie dopuścić do wznowienia wal. Później nadzorowały wprowadzania porozumień rozejmowych ze 01.1974 i 09.1975

koniec misji po podpisaniu traktu egipsko-izraelskiego w 03.1979

UNIFIL

Rezolucja z 19.03.1978 nadzorowanie wycofywania wojsk izraelskich z Libanu, przywrócenie pokoju i bezpieczeństwa, pomoc rządowi libańskiemu w przejęciu efektywnej władzy

Izrael w 06.1982 ponownie zajął Liban obecność wojsk okazała się więc niezbędna

Wciąż obowiązuje

UNOGIL

Rezolucja z 11.06.1858 w odpowiedzi na wojnę domowa w Libanie i prośby w obawie przed interwencją Zjednoczonej Republiki Arabskiej. Obserwatorzy mieli zapobiegać działaniom grup zewnętrznych. Wycofani w 12.1958

UNYOM

Rezolucja z 11.06.1963 pomoc w wdrażaniu porozumienia między ZRA (Egiptem) a Arabia Saudyjska, monitorowanie zdemilitaryzowanej stref jemeńsko-saudyjskiej; wycofane 09.1964

UNMOGIP

01.1949 na granicy Indii i Pakistanu nadzorowanie zawieszenia broni po konflikcie o Kaszmir; po eskalacji walk w 1965 utworzono misje obserwacyjną UNIPOM działający do 03.1966

siły UNMOGIP działają nadal

DOMREP

Rezolucja z 14.05.1965 obserwacja sytuacji w Dominikanie po wybuchu wojny domowej, obserwatorzy podjęli rozmowy e stronami, co pomogło osiągnąć porozumienie i przeprowadzić wybory prezydenckie w 1966; zakończona w 10.1966

UNFICYP

Rezolucja04.03.1964 nadzorowanie rozejmu i strefy buforowej na Cyprze oraz zapobieżeniu wznowieniu walk; jest regularnie przedłużany

ONUC

rezolucja z 14.07.1960 na prośbę rządu Kongo; udzielenie pomocy rządowi w odzyskaniu i utrzymaniu niezależności integralności terytorialnej po interwencji wojsk belgijskich (po ogłoszeniu niepodległości 30.06.1960) Sytuacja skomplikowała się po ogłoszeniu secesji Katangi i Kasai. Po zlikwidowaniu autonomii i zamachu stanu Josepha Mobutu sytuacja ustabilizowała się Koniec w 06.1964 Była to największa w historii operaja pokojowa

Dziłania rozpoczeły się wtrakcie trwania konfliktu, który miał charakter wewnętrzny, a celem było zakonczenie kopnfliktu

UNSF

Rozmieszczona w 10.1962; przygotowanie i przeprowadzenie procesu samostanowienia Irianu zachodniego Po właczeniu do indeonezji i przywrócenie stos. Dyplomatycznych miedzy Amsterdamem a dzakartą zostaly wycofane w 04.1963

Operacje pokojowe po zimnej wojnie I ich rozwój

Rozwój ilościowy

W latach 1988-2005 RB powołała 47 operacji pokojowych, z czego 22 w Afryce. Najwieksze nadzieje wiazano z operacjami na poczatku lat 90, ale po porażce w Somalii i b. Jugosławii, wielkie mocarstwa zwłaszcza USA zmieniły stanowisko, w związku z RB przestała ustanawiac wielkie operacje. Od 1999 tendencja odwrócila się i powołano 3 duze operacje w Kosowie, Timorze Wschodnim i Sierra Leone, a w latach 2001-2005 6 kolejnych W 2005 personel liczył ponad 84 tyś. ludzi. Świadczy to o wykorzystywaniu misji pokojowych jako instrumentu w zaprowadzaniu i utrzymywaniu pokoju i bezpieczeństwa światowego.

Zmiana charakteru operacji

Operacje po 1988 roku charakteryzują się szerszym wachlarzem zadań: operacje mają zazwyczaj kompleksowy mandat i pomimo określenia przez Boutrosa-Ghalego jako umieszczane w konkretnej fazie konfliktu obecnie nie jest to zachowane. Kofi Annan zauważył praktykę łączenia wielu funkcji przez operacje pokojowe. Operacje łączą

Prewencje (UNPREDEP Macedonia; UNPROFOR b. Jugosławia)

Opanowanie lub wygaszanie konfliktu (UNOSOM II Somalia; UNPROPFOR)

Tworzenie warunków trwałego pokoju i monitorowania sytuacji (UNIIMOG Gruzja, UNCRO Chorwacja, UNOSOM I Somalia)

Niekiedy siły pełnią też funkcje peacebuilding po zawarciu porozumienie pokojowego np.:

Afryka_ UNAMIR Rwanda, UNMIL Liberia, ONUB Burundi

Ameryka ONUSAL Salwador, UNMIH Haiti

Azja UNTAET Timor wschodni, UNGOMAP Afganistan

Bliski Wschód UNIKOM Irak-Kuwejt

Europa UNMIBH Bosnia i hercegowina UNMIK Kosowo

Operacja działają b. Zdecydowanie jak w latach zimnej wojny – mogą w określonych sytuacjach wymuszać posłuch nawet z użyciem siły. Zostało to wymuszone nowym charakterem konfliktów stwarzających katastrofalne sytuacje humanitarne. Ponad 30% operacji odbyło się w warunkach co najmniej niepełnej lub niepewnej zgody stron – operacje określa się jako quasi-wymuszające. Część z nich złamała zasadę bezstronności

W związku z tymi zmianami wyróżnia się 3 generacje operacji pokojowych (kryterium uproszczone)

1 generacja – operacie typowe dla okresu 1948-1988

2 generacja operacje wielofunkcyjna dla zakończenia konfliktu wewnętrznego (szeroki zakres zadań i klasyczne zasady)

3 generacja zakładają możliwość odstępstwa od zasad 9 w odpowiedzi na kryzys humanitarny towarzyszący konfliktowi wewnętrznemu)

Proliferacja uczestników:

Struktury nowych operacji są b. Rozbudowane, wielopoziomowe i mają liczne komponenty – oprócz wojska są rozległe struktury cywilne: policja cywilna, dyplomaci, eksperci. Na czele operacji stoi Specjalny Przedstawiciel Sekretarza Generalnego NZ (stanowisko wprowadzone w 1960 dla operacji w Kongo, ale dopiero po zakończeniu zimnej wojny utrwaliło się).

Zwiększyła się liczba personelu cywilnego w stosunku do wojskowego, nie tylko policji cywilnej, ale i pełniącego inne funkcje. Gdy doliczymy personel miejscowy liczba personelu cywilnego jest większa od policyjnego ( w 2005 12,8 tyś. do 7 tyś)

Rozszerzył się i zmienił skład państw uczestniczących – w 2005 było to 107 państw, a wiodącą role maja państwa rozwijające się. (nie zawsze jest to pozytywne, bo ich personel jest słabo przygotowany oraz występuje dodatkowy problem zderzenia kultur)

W operacjach uczestniczą tez zewnętrzne podmioty nie podlegające ONZ, ale wykonujące zadania mieszczące się w mandacie i obszarze funkcjonowania – operacje nabierają charakteru kooperacyjnego.

6. debata nad reforma ONZ; ocena efektywności ONZ

efektywność zależy od woli politycznej członków, zwłaszcza 5 mocarstw. Może być oceniana z perspektywy interesów narodowych lub całego ładu mn.

ocena efektywności ONZ w kwestii akcji w razie zagrożenia pokoju i naruszenia pokoju (wg.Zięby)

Kryteria efektywności i ocena

Realizacja celów

celem jest utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa mn.; z perspektywy globalnej nie doszło do konfliktu na miarę wojen światowych. Regionalnych konfliktów było ponad 200, ONZ nie zapobiegła takim jak w Rwandzie czy Jugosławii. Ale dzięki dyplomacji prewencyjnej i misjom pokojowym zażegnano np. konflikty w Kambodży czy RPA. Było to możliwe bo po zakończeniu zimnej wojny RB i Sekretarz zaczęli właściwie wypełniać swe funkcje

Ewolucja zagrożeń dla mn. Pokoju I bezpieczeństwa

Wojny narodowowyzwoleńcze, konflikty wewnątrzpaństwowe o charakterze etnicznym, proliferacja broni masowego rażenia, terroryzm, nowe rodzaje zagrożeń: trans narodowa przestępczość zorganizowana, handel bronią. ONZ okazała się nieprzystosowane do ich rozwiązywania, ale trzeba zauważyć że żadna inna instytucja także nie jest w stanie skutecznie ich eliminować

Środki i metody działania:

Przewidziane w Karcie instrumenty okazały się nie zawsze skuteczne: ONZ nie była gotowa do reagowania w konfliktach procesu dekolonizacji oraz zimnowojennej rywalizacji w Trzecim Świecie. Po ustaniu zimnej wojny konflikty etniczne i religijne w których zaangażowane były państwa trzecie lub kompanie biznesowe utrudniały działania na rzecz łagodzenia konfliktów. Także działania mocarstw w Azji i na bliskim wschodzie przyczyniło się do powiększania klubu państw dysponujących bronią atomowa (obchodzenia układu NPT z 1968)

Przykładem właściwego przystosowania ONZ jest ewolucja operacji pokojowych od jedno- do wielofunkcyjnych oraz wyposażonych w środki przymusu - lata 90. Równocześnie nie powtarzano akcji represyjnych z udziałem środków wojskowych prócz wojny koreańskiej i operacji Pustynna Burza.

Nie sprawdziły się oczekiwania o zbliżeniu mocarstw po okresie zimnej wojny – konflikt ideologiczny zastąpiły interesy narodowe oraz dążenie USA do zastąpienia multilateralizmu unilateralizmem z USA jako supermocarstwem. Spowodowało to instrumentalne traktowanie ONZ i obniżenie jego znaczenia i prestiżu ( bombardowanie Jugosławii bez mandatu ONZ, a zwłaszcza interwencja w Iraku 20.03.2003, który przerwał współdziałanie 5 mocarstw i sparaliżował RB) Jednocześnie jest to wyraz demokratyzacji SM. Na forum ONZ panuje wybiórczy multilateralizm 9powracanie do wspólnej zgody) dowodzi że mocarstwa chcą by ONZ zachowało swą rolę w utrzymywaniu pokoju i bezpieczeństwa mn.

Ponoszone koszty:

Państwa członkowskie niezadowolone z efektów działania ONZ krytykują jego zbiurokratyzowana strukturę : niektóre powstrzymują się od płacenia składek, inne wskazują na nieprawidłowości w operacjach pokojowych, korupcje funkcjonariuszy

Zdaniem zwolenników problem kosztów jest wyolbrzymiony, a świadczy o tym pomijanie odpowiedzi o koszty społeczne niepodejmowania działań

Współpraca z innymi instytucjami

Chodzi o struktury regionalne (rozdział VIII). W praktyce poszerzał się zakres partnerów, współprace nawiązano z organizacjami nie regionalnymi (np. Wspólnota Krajów Języka Portugalskiego). Od 1994 zwoływane są spotkania z przedstawicielami organizacji. ONZ dzięki tej współpracy zwiększyła swoją skuteczność w rozwiązywaniu konfliktów. Najowocniej układa się współpraca z OJA, a także z UA i OPA.

Ocena efektywności operacji pokojowych (wg Popiuk-Rysińskiej i Zając)

Tu efektywność = skuteczność

Z 13 operacji z okresu międzywojennego 5 pełni nadal swa misję, z czego 3 na Bliskim Wschodzie. W większości operacje okazały się efektywne, choć w niektórych przepadkach wpłynęły na „zamrażanie” konfliktu i jego przedłużanie

Skuteczność operacji po 1988 jest bardzo zróżnicowana.

Efektywne – ONUMOZ Mozambik, ONUSAL Salwador, MINURCA republika Środkowoafrykańska UNTAES Wschodnia Slawonia, UNPREDEP Macedonia, UNTAET Timor Wschodni.

Częściowy sukces – UNTAC Kambodża

Klęska – UNOSOM i/II Somalia, UNAMIR Rwanda, UNPROFOR Bośnia i Chorwacja

Świadomość porażek zaowocowała raportami:

Program dla Pokoju + Załącznik B.Boutros-Ghali 1992 1995

Odnowienie ONZ: program reform Kofi Annan 1997

Raport Brahimiego 2000

Przyczyny niepowodzeń:

Brak jasnej koncepcji i zasad

Słabość mandatu

Brak właściwych relacji między RB, Sekretarzem i państwami uczestniczącymi

Niewystarczające siły i .środki

Niewłaściwa praca Sekretariatu

Koncepcja i zasady operacji

Nie zdołano wypracować – były powoływane ad hoc

Za jeden z poważnych błędów uważa się przekształcenie operacji peacekeeping w akcje wymuszające np.: w Bośni i Somalii i złamanie 3 podstawowych zasad

Wiele operacji umieszczano w warunkach dla nich nieodpowiednich – nie mogły one utrzymywać pokoju, ale musiały go zaprowadzać, a wie złamać 3 zasady – to zmniejszało ich skuteczność.

W praktyce próbuje się wytworzyć kryteria oddzielające operacje peacekeeping od akcji wymuszających. Oraz ustalenia relacji operacja utrzymania pokoju a peacebuilding.

Mandat operacji

Mandat zbyt ambitny nie jest jednolicie interpretowany, zbyt niejasny pozwala na porzucenie ram operacji pokojowej. W niektórych przypadkach mandaty sformułowano nieadekwatnie do sytuacji oraz przeznaczono nieadekwatne siły środki np. UNAVEM II Angola zbyt mało personelu czy ONUMOZ Mozambik zbyt wielu żołnierzy

Stosunki RB z Sekretariatem i Państwami uczestniczącymi

Konieczne są konsultacje aby ustalić wspólne rozumienie mandatu i zapewnić spójność kierownictwa. Pomijanie uczestników może prowadzić do kryzysu misji np. UNAMSIL Sierra Leone

Ważny jest podział kompetencji i kontroli czyli rozróżnienie

Kierownictwa politycznego – RB

Kierownictwa wykonawczego i dowodzenia – Sekretarz

Dowodzenie w terenie – szef misji

Siły i środki operacji

Efektywność zależy od zaangażowania poszczególnych państw

Istniej system UNSAS – baza danych o siłach i zasobach które państwa są skłonne przekazać na potrzeby organizacja, ale ma on charakter informacyjny

Ważne jest zdolność szybkiego i efektywnego rozmieszenia sił – propozycje (wyodrębnianie w ramach UNSAS poziomu szybkiego rozmieszczania sil, zgłoszenie spójnych wielonarodowych formacji gotowych do działania, utworzenie systemu identyfikacji kandydatów na wyższe stanowiska) są wdrażane.

Przesuniecie ciężaru misji na państwa rozwijające ma negatywne konsekwencje – ich siły są słabo uzbrojone i wyszkolone

Działalność Sekretariatu

Odgrywa kluczowa role w procesach przygotowywania decyzji o podjęciu operacji, planowaniu, rozmieszczeniu, zaopatrywaniu i kierownictwie

Od 1992 funkcjonuje Departament Operacji Pokojowych który restrukturalizuje i centralizuje jednostki sekretariatu odpowiedzialne za misje. Jego praca nie jest w pełni satysfakcjonując (zwłaszcza wykwalifikowanie pracowników)

Operacje przeszły znaczą ewolucje, najbardziej skuteczne okazały się te które przestrzegają zasad operacji klasycznych , natomiast operacje o charakterze ewidentnie wymuszającym okazały się klęską.

Ogólny koszt szacuje się na 36 mld USD w latach 06.1948-06.2005

Reformy uzależnione są od woli państw członkowskich, które nie wykazują jej posiadając odmienne interesy

Osiągnięcia i słabości (wg.Kukułki)

Osiągnięcia:

ONZ jako globalne forum kojarzenia interesów narodowych i znajdowania kompromisów

Wkład w dekolonizację świata i umacnianie tożsamości narodowo-państwowych

Tworzenie i kodyfikacja prawa mn.

Ochrona uchodźców na skale globalna

Ułatwienie transnarodowych procesów kulturalnych i wymianę kulturalna

Ograniczenie wyścigu zbrojeń

Upowszechnienie myślenia o różnych elementach ładu mn: informatycznego, ekologicznego i ułatwianie dochodzenia do konsensusu i kompromisu

Słabości

Biurokratyzm

Niewydolność

Rosnące koszty

Niezdolność do utworzenia własnych sil zbrojnych

Zmniejszanie jej roli w sprawach bezpieczeństwa w świecie

Nie odważyła się podjąć działań wobec wielkich i silnych państwa

Erozja autorytetu ONZ w metodzie wymuszania pokoju

Na efektywność możemy patrzeć z perspektywy aparatu ONZ lub jako na wspólna postawę państw członkowskich Jeśli aparat uzyska akceptację, łączna efektywność będzie większa, członkowie powinni zwracać uwagę na efektywność przyjmując liczne rezolucje – konieczne jest otwieranie obecnych struktur i władz na członków aby dokumenty miały większa moc i były bardzie bliskie prawa niż deklaracji werbalnych

Problemy:

rozdział istniejącego budżetu

Rywalizacja Północ Południe

Identyfikacja pozarządowych organizacji z organizacja międzyrządowa zakłóca działanie organizacji rządowej i osłabia ja moralnie w świecie

Konieczność rozszerzenia działania w sprawach bezpieczeństwa

Konieczność uzupełnienia działań o tradycyjna dyplomacje, która podkreśla policentryczność

Niepłacenie składek

Postulaty zmniejszenia ilości organizacji wyspecjalizowanych

Postulat redukcji budżetu

Reforma:

Postulaty dot. Sfery instytucjonalno-strukturalnej, a zbyt mało do strefy funkcjonalnej

Szansa ułożenia ponadpaństwowych działań (bo nie ma już podziału na koalicjantów i państwa nieprzyjacielskie ani ideologicznego) w sprawach o ponadregionalnym zakresie np. terroryzm,

Ewolucja w sposobach użycia siły – art.43 47 oraz elastyczna interpretacja art. 2 ust 7; rozszerzenie punktu widzenia poza aspekt wojskowo-polityczny

ONZ jest potrzebne bo istnieją globalne zagrożenia i koniecznie musi być organizacja która by to obejmowała Aby to czynić musi

Więcej wykorzystywać tradycyjną dyplomacje

Uwzględniać bardziej interesy większości państw a nie tylko mocarstw

Uwzględnienie i docenienie zalet rozwoju ładu globalnego, co będzie cementować ONZ

Dostosowanie środków materialnych i organizacyjno-politycznych

Postawa adaptacyjna i ewolucyjna

Reforma

ZO – konieczne jest skoncentrowanie działań i przyjęcie właściwych procedur, konceptualizacja i skrócenie porządku dziennego, wzmocnienie roli i autorytetu ZO jak i przewodniczącego, poprawienie relacji ZO-inne organy w celu lepszej koordynacji

RB – debata wokół powiększenia składu trwa od 1979 a nasiliła się po zakończeniu zimnej wojny – w deklaracji milenijnej uznano że jest to warunek właściwej reprezentacji społeczności mn. i warunkiem legitymizacji RB wobec państw rozwijających się

Rada Gospodarczo-Społeczna – konieczność umocnienia roli

Procesy integracji europejskiej (od Planu Schumana do projektu Traktatu Konstytucyjnego)

W opracowaniu tego tematu korzystałem z Od idei do integracji europejskiej K. Łastawskiego oraz z Encyklopedii Unii Europejskiej pod red. K. A. Wojtaszczyka. Możecie skorzystać też z materiałów na grupie, ale nie są zbyt rozbudowane. Pozdrawiam, Waldek

1. Źródła i uwarunkowania integracji europejskiej, fazy rozwoju europejskiej integracji i współpracy

• idea integracji ogólnoeuropejskiej Richarda Coudenhove – Kalergi: Unia Paneuropejska

- manifest Pan – Europa (1923); Kalergi proponował zjednoczenie zespolenie działań ogółu państw europejskich, wykluczając jednak ze współdziałania Wlk. Brytanię i ZSRR,

- Kalergi powoływał się również na rzymski uniwersalizm i ogólnoświatowy dorobek idei humanistycznych,

- zjednoczona Europa miała być ośrodkiem opozycyjnym do Panameryki, Imperium Brytyjskiego, Eurazji (ZSRR) czy Azji dalekowschodniej,

- podstawą dla Paneuropy miała być współpraca francusko – niemiecka,

- Paneuropa miała być jednocześnie federacją w ramach Ligi Narodów, zmierzającą do znoszenia granic i przeciwdziałania wpływom mocarstw światowych na kontynent europejski, jej szczytowym stadium miało być utworzenie Stanów Zjednoczonych Europy; wzorem dla niej miały być szwajcarskie kantony,

- zjednoczona Europa miała posiadać własny parlament (dwuizbowy: Izba Narodów i Izba Państw,

- Manifest paneuropejski (1924) proponował tworzenie bloku państw i unii celnej na obszarze między Rosją, Atlantykiem i Morzem Śródziemnym

- 1926 – pierwszy Kongres Paneuropejski (2000 delegatów, 24 państwa), na którym powołano Unię Paneuropejską pod przewodnictwem Kalergiego, z centralą w Wiedniu (odbyło się 5 Kongresów UP, ostatni w 1943 r. w NY); w 1927 honorowym przew. UP został Aristide Briand

• Stany Zjednoczone Europy – propozycje Aristide Brianda i Edouarda Herriota

- 5 IX 1929 Briand wystąpił na forum LN z ideą utworzenia Unii Federalnej – współpraca Francji, Wielkiej Brytanii i Niemiec miała „przyciągać” kolejne kraje europejskie – zaczątkiem wszystkiego miały być kwestie ekonomiczne,

- 17 V 1930 Projekt europejskiej unii federalnej, Briand proponuje:

a) Konferencję europejską (stały organ, przedst. wszystkich europejskich członków LN),

b) Stały Komitet Polityczny (organ wykonawczy, wyłoniony przez KE),

c) Sekretariat.

- według Projektu podstawą współpracy miał być wspólny rynek, a dopiero później federacja państw, zapewniająca wspólne bezpieczeństwo,

- Unia Federalna (Unia Europejska) miała być utworzona w ramach LN,

- część propozycji Brianda znalazła się później w Planie Schumana.

- Edouard Herriot już w 1924 roku wystąpił na forum LN z ideą utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy – proponował utworzenie regionalnego ugrupowania europejskiego, z powszechną równością członków oraz likwidacją barier celnych,

- idea opierała się oczywiście na współpracy francusko – niemieckiej,

- 10 X 1929 wykład o założeniach SZE w Berlinie, plus studium Stany Zjednoczone Europy (1930),

- federacja miała obejmować również Wlk. Brytanię; sterowanie miały zapewnić regularne konferencje, stały sekretariat i system arbitrażowy.

• Inne ugrupowania i pomysły europejskiej współpracy

- Winston Churchill i jego Ruch Zjednoczonej Europy przeciwko żelaznej kurtynie (wykład w Fulton, 5 III 1946),

- Europejska Unia Federalistów (H. Brugmans i A. Spinelli, od 1947),

• Początki realnej integracji europejskiej

- integracja Belgii, Holandii i Luksemburga

a) 21 X 1943 podpisanie w Londynie prowizorycznego układu walutowego, zobowiązującego do koordynacji przedsięwzięć walutowych oraz do wspólnej polityki wobec państw trzecich na forum organizacji międzynarodowych,

b) 5 IX 1944 konwencja o zniesieniu ceł we wzajemnych obrotach i ustanowieniu wspólnej taryfy celnej wobec państw trzecich (powołanie trzech wspólnych organów),

c) VII 1956 utworzono Międzyparlamentarną Konsultatywną Radę Beneluksu.

- Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC)

a) powołana 16 IV 1948, z siedzibą w Paryżu, włączono do niej również 3 strefy okupacyjne Niemiec Wsch.,

b) OEEC miała stworzyć „zdrową gospodarkę europejską poprzez współpracę jej członków”

c) powstanie OEEC było jednym z wymogów otrzymania przez Europę Zachodnią pomocy USA w ramach planu Marshalla

d) w 1961 przekształciła się w Organizację Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD), skupiając 18 członków OEEC oraz USA i Kanadę

- Unia Zachodnia

a) 17 III 1948 Traktat w sprawie gospodarczej, społecznej i kulturalnej współpracy oraz zbiorowej samoobrony – tzw. Traktat brukselski (Beneluks + Francja i Wlk. Brytania),

b) wzajemna pomoc i wsparcie wszystkimi środkami, łącznie z wojskowymi, gdyby któreś z nich stało się przedmiotem agresji zbrojnej w Europie,

c) IX 1948 utworzono Stałą Wspólną Organizację Obronną (zwaną Sztabem Obrony Zachodu) z siedzibą w Fointainebleau pod Paryżem

- Rada Europy

a) 5 V 1949 konferencja w Londynie z udziałem 10 państw (Beneluks + Skandynawia bez Finlandii + Wyspy Brytyjskie + Francja i Włochy),

b) utworzono 2 główne organy: Komitet Ministrów (msz) i Zgromadzenie Doradcze,

c) do obsługi KM i ZD powołano również Sekretariat RE,

d) pierwszym przewodniczący Zgromadzenia został Paul Henri Spaak,

e) w 1955 ustanowiono instytucję komisarzy europejskich, którzy zostali przedstawicielami RE przy rządach państw członkowskich.

2. Od „szóstki” do „piętnastki” państwa Europy Zachodniej wobec integracji

1950 – inicjatywa Jeana Moneta - utworzenie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali, 9 V Robert Schuman (francuski msz) przedstawia plan utworzenia EWWiS (Plan Schumana):

- Schuman zaproponował również, aby francuska i niemiecka produkcja węgla została poddana kontroli ze strony ponadnarodowej Wysokiej Władzy,

- kontrola EWWiS nad produkcją węgla i stali mogłaby stać się pierwszym krokiem ku federacji gospodarki europejskiej,

- wspólna produkcja miała również według Planu Schumana eliminować konfliktowe sytuacje w stosunkach francusko niemieckich.

* projekt przygotowywany był w tajemnicy przed Brytyjczykami, którzy negatywnie oceniali wszelkie próby federalizowania Europy, plan skrytykowały także państwa skandynawskie

* pozytywna reakcja na Plan Schumana: Beneluks, RFN i Włochy,

18 IV 1951, Paryż podpisanie traktatu o powstaniu EWWiS (Beneluks + Francja, RFN i Włochy), z Wysoką Władzą na czele; wszedł w życie 25 VII 1952

Plan wojskowej integracji przyszłych członków EWWiS – Europejska Wspólnota Obronna (plan Rene Plevena, premiera Francji), ogłoszony 24 X 1950

- federacyjna struktura wojskowa państw „szóstki” z udziałem Niemiec, ale bez odbudowywania samodzielnej armii zachodnioniemieckiej,

- utworzenie silnej „armii europejskiej” i wspólnego ministerstwa obrony

27 V 1952 podpisanie traktatu o EWO

* problemy z ratyfikacją traktatu o EWO, zmusiły jej zwolenników do postulowania bardziej ogólnej formy – Europejskiej Wspólnoty Politycznej (zmieniono nazwę tego projektu na Wspólnota Europejska)

20-23 X 1954 układy paryskie – przekształcenie Unii Zachodniej w Unię Zachodnioeuropejską

Plan Beyena (1954, msz Holandii): propozycja dalszej integracji EWWiS, utworzenie unii celnej i wspólnego rynku

Komitet P. H. Spaaka od 1955 pracował nad założeniami programowymi Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej i Europejskiej Wspólnoty Energii Atomowej (Euratomu)

25 III 1957 traktaty rzymskie, powołujące EWG i Euratom (w tym samym składzie, co EWWiS)

Główne zasady EWG:

- utworzenie wspólnego rynku oraz stopniowe ujednolicanie polityki gospodarczej,

- stopniowa eliminacja opłat celnych i ograniczeń ilościowych,

- ustanowienie wspólnej taryfy celnej i wspólnej polityki handlowej wobec państw trzecich,

- wspólna polityka rolna i transportowa,

- stopniowe ujednolicanie ustawodawstwa krajów EWG.

Łączenie struktur europejskich: od 1 VII 1967 (na mocy traktatu o fuzji z 8 IV 1965)

Rada EWG + Rada EWWiS + Rada Euratomu = Rada Wspólnot Europejskich

Komisja EWG + Komisja Euratomu + Wysoka Władza EWWiS = Komisja Wspólnot Europejskich

Rozszerzenie w 1973 r.

.

Wielka Brytania, obawiając się wstąpienia do Wspólnoty z powodu ryzyka zaszkodzenia jej handlowi z Wspólnotą Narodów, ustanowiła w 1960 r. alternatywną organizację, Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu, (European Free Trade Association). Był to jedynie obszar wolnego handlu, a nie unia celna. Do EFTA weszły też w tym czasie Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwecja i Szwajcaria, a Islandia przystąpiła w 1970 r.

Ponieważ handel z Wspólnotą Narodów malał, a rósł udział handlu europejskiego, Wielka Brytania zdecydowała się przystąpić do wspólnoty, oczekując korzyści ekonomicznych. Irlandia i Dania, zależne w dużej mierze od handlu z Brytyjczykami, poszły w ślad za Zjednoczonym Królestwem. Pierwsza próba przystąpienia, jeszcze za rządów konserwatywnego premiera Harolda Macmillana, został zawetowana przez prezydenta de Gaulle'a w 1967 r.. Kolejny rząd, kierowany przez labourzystowskiego premiera Harolda Wilsona, zgłosił akces, zawetowany jednak ponownie przez de Gaulle'a. Dopiero rząd, na którego czele stał Edward Heath, zdołał wprowadzić kraj 1 stycznia 1973 r.. W 1972 Irlanda, Dania i Norwegia przeprowadziły referenda akcesyjne, w których padły następujące wyniki:

• Irlandia - 83,1% za (10 maja)

• Norwegia - 46,5% za (25 września)

• Dania - 63,3% za (2 października)

Społeczeństwo Norwegii odrzuciło więc propozycję rządu (53,3% przeciw) i Norwegia nie weszła do Unii - podobnie stało się 20 lat później, gdy rząd norweski zaproponował wejście do Unii razem z Austrią, Szwecją i Finlandią.

Rozszerzenie w latach 80.

1 I 1981: 10 krajów. wstąpienie Grecji. 1 I 1986: 12 krajów. wstąpienie Hiszpanii i Portugalii.

Rozszerzenie 1995

W referendach w 1994 uzyskano następujące wyniki:

• Austria - 66,6% za (12 czerwca)

• Finlandia - 56,9% za (16 października)

• Szwecja - 52,8% za (13 listopada)

• Norwegia - 43,1% za (28 listopada)

Austria, Szwecja i Finlandia zostały przyjęte 1 stycznia 1995. Natomiast w referendum w Norwegii 52,2% głosujących było przeciw.

Wraz z przyjęciem Austrii, Szwecji i Finlandii do UE, tylko Norwegia, Islandia, Szwajcaria i Liechtenstein pozostały członkami EFTA.

Rozszerzenie 2004

1 maja 2004 roku do wspólnoty UE wstąpiło 10 nowych państw: Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Litwa, Łotwa, Estonia, Słowenia, Cypr, Malta.

Rozszerzenie 2007

Traktat akcesyjny Bułgarii i Rumunii, które wejdą/weszły (zależy, w którym momencie to czytacie) do UE 1 stycznia, został podpisany 25 kwietnia 2005 w Luksemburgu.

3. Plany Foucheta, Europejska Współpraca Polityczna

2 XI 1961 Francja zaprezentowała projekt rozwoju integracji w kierunku unii politycznej państw europejskich, obejmującej przede wszystkim sprawy polityki zagranicznej, a także współdziałanie w sprawach współpracy kulturalnej i naukowej - - - Plan Foucheta

* najważniejszym organem unii miała być Rada, skupiająca szefów państw i rządów,

* miała zbierać się 3 razy w roku i podejmować decyzje jednomyślnie,

* przygotowaniem i realizacją decyzji miała zajmowac się Europejska Komisja Polityczna, składająca się z przedst. msz członków

- plan Foucheta wyrażał ideę gaullistowskiego konfederalizmu,

- druga wersja tego planu, przygotowana w 1962 r., preferowała nadal konfederacyjny punkt widzenia

- p. F. nie został jednak zaakceptowany przez państwa szóstki

Europejska Współpraca Polityczna:

- zinstycjonalizowana forma współpracy w sferze politycznej państw uczestniczących w 3. Wspólnotach: EWWiS, EWG i Euratom w latach 1970-92,

- szefowie państw i rządów Wspólnot podczas konferencji w Hadze (1-2 XII 1969) zobowiązali msz do podjęcia prac w celu osiągnięcia postępu w dziedzinie „jedności politycznej”; raport przyjęty przez msz (raport luksemburski) przyczynił się do podjęcia decyzji o powołaniu EWP (27 X 1970, Luksemburg),

- jakościowe zmiany do EWP wprowadził Jednolity Akt Europejski – stworzył on podstawę do scalenia ze Wspólnotami EWP, która do tej pory zajmowała się jedynie kwestiami politycznymi, pomijając gospodarcze

- JAE potwierdził również włączenie do EWP kwestii bezpieczeństwa; dodatkowo: wszystkie ustalenia w ramach EWP powinny zapadać w ramach konsensusu

Musimy pamiętac również, że EWP wyznaczała przez ponad 20 lat w Europie dwubiegunowy porządek – miała równie rozbudowane struktury, jak Wspólnoty Europejskie:

• Radę Europejską,

• Radę Ministrów Spraw Zagranicznych,

• Przewodniczącego EWP,

• Sekretariat Polityczny,

• Komitet Polityczny z grupami roboczymi.

Zarysowanie przez Traktat z Maastricht Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa UE, zakończyło działanie EWP.

4. Jednolity Akt Europejski, Traktat z Maastricht, Traktat Amsterdamski, Traktat z Nicei, projekt Traktatu ustanawiającego Konstytucję dla Europy

1. Jednolity Akt Europejski

- podpisany 17 II 1986 w Luksemburgu i 28 II w Hadze przez 12 państw członkowskich WE,

- wszedł w życie 1 VII 1987

- JAE był pierwszą, ale istotną modyfikacją wspólnotowego prawa traktatowego:

• usankcjonowano prawnie działalność Rady Europejskiej oraz określono jej skład i częstotliwość spotkań,

• stworzono podstawy prawne Europejskiej Współpracy Politycznej,

• przewidziano powstanie Sądu Pierwszej Instancji, jako dodatkowego organu Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości,

• poszerzono kompetencje Parlamentu Europejskiego przez wprowadzenie nowej procedury podejmowania decyzji – procedura współpracy (od tej pory PE ma prawo weta zawieszającego, czyli czasowego zablokowania propozycji Rady Unii Europejskiej).

2. Traktat ustanawiający Unię Europejską – Traktat z Maastricht

- powołuje UE i nowelizuje wcześniejsze traktaty,

- podpisany przez „12” 7 II 1992 w Maastricht, wszedł w życie 1 XI 1993

• UE nie zastępuje jednak dotychczasowych WE, które utrzymują odrębność organizacyjną i osobowość prawnomiędzynarodową, której UE nie przyznano,

• UE i WE mają funkcjonować w jednolitych ramach instytucjonalnych,

• wzmocniono kompetencje Parlamentu Europejskiego przez wprowadzenie nowej procedury podejmowania decyzji – procedura współdecydowania (PE uzyskał prawo weta absolutnego w odniesieniu do propozycji Rady UE),

• zwiększono liczbę kwestii, w których Rada UE musiała uzyskać zgodę PE,

• od tej pory PE zatwierdza członków Komisji Europejskiej oraz jej przewodniczącego,

• kadencję KE przedłużono z 4 do 5 lat (celem zrównania z PE),

• powołano nowe instytucje: Rzecznika Praw Obywatelskich UE (Ombudsmana), Komitet Regionów, Europejski Instytut Walutowy (w przyszłości powstanie z niego Europejski Bank Centralny),

• ustanowiono instytucję obywatelstwa UE.

C) Traktat amsterdamski

- podpisany przez „15’ 2 X 1997 w Amsterdamie, wszedł w życie 1 V 1999,

- istotne załączniki: tabela zmiany numeracji artykułów traktatowych oraz aquis Schengen (dorobek prawny obowiązujący w obszarze Schengen, dot. szczeg. Swobodnego przepływu osób)

• ustalono maksymalną liczbę europarlamentarzystów na 700, niezależnie od liczby państw członkowskich,

• powołano Urząd Wysokiego Przedstawiciela ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa.

D) Traktat nicejski

- traktat zmieniający t. z Maastricht oraz inne, podpisany przez „15” 26 II 2001 w Nicei, wszedł w życie 1 II 2003,

- celem wprowadzanych zmian była poprawa funkcjonowania UE, przede wszystkim w perspektywie rozszerzenia

• ustalono, że po rozszerz. każde państwo będzie miało jednego Komisarza w KE,

• zwiększono zastosowanie procedury współdecydowania,

• po rozszerzeniu liczba głosów w RUE miała wynosić 355 głosów, a większość kwalifikowana 245,

• zwiększono liczbę europarlamentarzystów do 732.

E) Traktat ustanawiający Konstytucję dla Europy

- opracowany przez Konwent Europejski pod przewodnictwem Giscarda d’ Estaign, przedstawiony 18 VII 2003 przewodniczącemu Rady Europejskiej, zatwierdzony 18 VI 2004 i podpisany 29 X 2004 w Rzymie

- propozycje traktatowego składają się z 4 części: zasadniczej, katalogu praw podstawowych obywateli UE, polityki i funkcjonowania UE i postanowień ogólnych.

- Traktat przyjęło do tej pory 16 państw UE plus Bułgaria i Rumunia, odrzuciły 2 – Francja i Holandia.

• złączenie WE i UE, ustanowienie cesji praw obydwu organizacji na rzecz UE oraz likwidacja struktury filarowej,

• traktat miałby uchylać i zastępować dotychczasowy dorobek prawny UE,

• UE miałaby uzyskać osobowość prawną,

• dokonuje podziału na kompetencje Unii, państw członkowskich i kompetencje dzielone,

• zakłada powołanie europejskiego msz,

• znosi wymóg jednomyślności przy głosowaniach w większości dziedzin,

• zmienia nazwę Rady Unii Europejskiej na Radę Ministrów i sposób głosowania - 55% większość państw reprezentujących co najmniej 65% ludności Unii; tylko jeśli Rada działa bez wniosku Komisji lub inicjatywy Ministra Spraw Zagranicznych wymagana jest większość 72% krajów (jest oczywiście korzystniejsze dla państw większych)

Problem niemiecki po II wojnie światowej; od podziału do zjednoczenia Niemiec

W związku z dość dobrze przygotowanym opracowaniem tego tematu (w załączeniu) z grupy, ograniczyłem się do: dopisania/ wyjaśnienia kilku terminów/zjawisk/ważnych moim zdaniem zagadnień, których zabrakło w opracowaniu. Do tego zamieszczam esencję z tekstów J. Kiwerskiej i J. Sułka. Miłej nauki! Waldek

J. Kukułka, Historia współczesna stosunków międzynarodowych 1945-2000 (notatki dodatkowe do opracowania)

Podział Niemiec na strefy okupacyjne

Do Programu 4D z Poczdamu:

1. Denazyfikacja - środki podjęte po II wojnie światowej w celu wykorzenienia zasad, ustaw oraz organizacji hitlerowskich (nazistowskich) z życia polityczno-społecznego Niemiec, a także Austrii.

Denazyfikacja została zakończona w strefie radzieckiej 1948, w amerykańskiej 1949, w brytyjskiej i francuskiej 1950.

2. Demilitaryzacja to inaczej rozbrojenie faszystowskich Niemiec po zakończeniu wojny. Było to podobne do rozbrojenia Niemiec po I wojnie św. kiedy odebrano Niemcom cały nowoczesny sprzęt wojskowy i zakazano utrzymywać armii większej niż 100 tys. żołnierzy. Połączona ona była z całkowitą likwidacją przemysłu zbrojeniowego.

3. Dekartelizacja – zdemonopolizowanie gospodarki, rozbicie zrzeszeń przemysłowych powiązanych z nazizmem.

4. Demokratyzacja – proces „dochodzenia” do demokracji, przejawiające się w tym przypadku w zmianie ustroju państwa, ale i w odnowie społeczeństwa niemieckiego.

Bizonia - nazwa połączonej brytyjskiej i amerykańskiej strefy okupacyjnej; powstała w styczniu 1947 roku, gdy do okupacyjnej strefy amerykańskiej przyłączono strefę brytyjską i powstałemu terytorium nadano nazwę Bizonia. W lipcu 1948 roku do Bizonii została przyłączona okupacyjna strefa francuska, powstała Trizonia.

Trizonia – poszerzona strefa powstała po dołączeniu w lipcu 1948 roku francuskiej strefy okupacyjnej w Niemczech do Bizonii, czyli połączonych stref amerykańskiej i angielskiej. Miało to na celu ujednolicenie gospodarki. W 1949 roku z Trizonii powstała RFN.

- po wejściu w życie Ustawy Zasadniczej (23 V 1949) stolicą Niemiec Zachodnich zostało prowincjonalne Bonn, co miało podkreślać tymczasowość rozwiązań

- od 26 czerwca do 8 sierpnia 1945 r. r odbyła się w Londynie specjalna konferencja przedstawicieli czterech mocarstw; przygotowali porozumienie w sprawie zasad Międzynarodowego Trybunału Wojskowego i statut, który stanowił integralną część porozumienia,

- 20 XI 1945 - 1X1946 proces w Norymberdze – w ciągu 218 dni odbyło się 406 posiedzeń roboczych (od 20 XI 1945 do 1 X 1946). Wyrokiem objęto 19 głównych zbrodniarzy, spośród których 12 skazano na karę śmierci.

- 1955 nawiązanie stosunków dyplomatycznych RFN/ZSRR (zgodnie z doktryną Hallsteina)

J. Kiwerska, Międzynarodowe uwarunkowania zjednoczenia Niemiec

- tylko w czerwcu i lipcu 1989 r. do RFN uciekło z NRD 20 tys. osób,

- czerwiec 1989 r., Gorbaczow w Bonn: „Mur berliński stanowi jedną z przeszkód w dalszym rozszerzeniu stosunków Wschód – Zachód”,

- 18 X 1989 Egon Krenz zastępuje Ericha Honeckera na stanowisku sekretarza Niemieckiej Socjalistycznej Partii Jedności (nieudolna próba ratowania NRD),

- reakcje wobec 10-pkt. planu Helmuta Kohla – zjednoczenie Niemiec jednoznacznie skrytykowane we Francji; M. Thatcher była „za”, jednak sugerowała, by proces ten przenieść w czasie o 10-15 lat; zjednoczenie wzbudzało niepokój także w Polsce – T. Mazowiecki mówił, że to „temat nie na dziś”, niepokój wprowadziło nie zawarcie w planie kwestii nienaruszalności granic,

- 4 XII 1989 prez. Bush przedstawia 4 zasady dążenia do niemieckiej jedności,

- 1 II 1990 do 4-pkt. planu Modrowa: założenie wojskowej neutralności zjednoczonych Niemiec

-14 VII 1990 spotkanie Gorbaczow – Kohl w miejscowości Achiz na Krymie; ustalenia (potwierdzone w Traktacie o ostatecznej regulacji, tzw. „2+4” z 12 IX) :

• obszar Niemiec Wsch. zostanie zdenuklearyzowany, ponadto nie będą tam stacjonowały inne niż niemieckie jednostki NATO,

• niemieckie siły zbrojne nie przekroczą 370 tys. żołnierzy,

• wojska radzieckie opuszczą obszar NRD do 31 sierpnia 1994 r.

J. Sułek, Pozycja międzynarodowa Niemiec po zjednoczeniu

- analizując sytuację Niemiec po zjednoczeniu, nie można zapominać, że ma się do czynienia z procesem in statu nascendi,

- msz RFN Klaus Kinkel: „Niemcy po zjednoczeniu znalazły się w sercu Europy”,

- przesunięcie geopolityczne: zjednoczone Niemcy miały wyznaczać wschodnią granicę NATO i UE (termin „państwa frontowego”),

- pierwszej poważnej redukcji uzbrojenia po zjednoczeniu, Niemcy dokonały w 1992 r., po wejściu w życie Wiedeńskiego Traktatu o Konwencjonalnych Siłach Zbrojnych (CFE),

- jednocześnie Niemcy angażowały się militarnie, m. in. w Iraku 1991, w misji ONZ w Somalii 1992, w uderzeniu lotniczym przeciwko bośniackim Serbom 1995 czy na Jugosławię i Kosowo 1999 - - - działania na rzecz wzrostu prestiżu międzynarodowego, uwiarygodnienie swojego statusu jako członek NATO, zrzucenie „historycznego garbu”,

- wspólnie z Francją i Polską, Niemcy stały się członkiem Trójkąta Weimarskiego (1991) – organizacji powołanej w celu rozwoju współpracy między tymi krajami i promocji odradzającej się Polski na arenie międzynarodowej.

Problem niemiecki po II wojnie światowej: od podziału do zjednoczenia Niemiec

I. Niemcy po II Wojnie Światowej - 1945 – 1949

1.Uzgodnienia na konferencjach „Wielkiej Trójki”:

- Teheran 28.11 – 1.12.1943 –

a) bezwarunkowa kapitulacja

b) projekty rozczłonkowania Niemiec

- Jałta 4.02. – 11.02.1945 –

a) określenie granic 4 stref okupacyjnych ( brytyjska, francuska, amerykańska, radziecka)

b) ustanowienie Sojuszniczej Rady Kontroli ( SRK ) z siedzibą w Berlinie

c) omówienie problemu reparacji

7.05 – bezwarunkowa kapitulacja III Rzeszy( wobec aliantów zachodnich) i 8/9.05 ( wobec ZSSR)

5.06 - „deklaracja berlińska” – przejęcie władzy zwierzchniej w Niemczech przez 4 mocarstwa

- Poczdam 17.07 – 2.08.1945 –

a) program 4D(denazyfikacja, demilitaryzacja, dekartelizacja i demokratyzacja)

b) przekazanie władzy Sojuszniczej Radzie Kontroli oraz Sojuszniczej Komendanturze Berlina. SRK miała obradować w gronie gubernatorów wojskowych poszczególnych stref i sprawować wspólną politykę w stosunku do Niemiec. W rzeczywistości decyzje podejmowali poszczególni gubernatorzy

c) reparacje miały obejmować łup wojenny i bieżącą produkcję przemysłową

2. Polityka mocarstw wobec Niemiec:

USA

- już w 1944 odejście od doktryny Morgentheau, zakładającej przekształcenie Niemiec w kraj rolniczo- pasterski

- do 1946/47 jednak dosyć restrykcyjna polityka w stosunku do Niemiec

- 09.1946 - przemówienie Byrnesa – konieczność odbudowy silnych Niemiec w sojuszu z Zachodem

- od 1947 zasadnicza zmiana, wynikająca z konieczności poszukiwania sojuszników w rywalizacji z ZSSR

Wielka Brytania

- ogólnie łagodne podejście do Niemiec. Już od 1945 dążenie do ścisłej współpracy z USA przy okupacji

- 1946 - powołanie Rady Strefy i 2 urzędów: Centralnego Urzędu Gospodarki i Centralnego Urzędu Wyżywienia i Rolnictwa

Francja

- polityka jej silnie wiązała się z odwiecznym antagonizmem niem. – fr. Celem było maksymalne osłabienie Niemiec, dlatego prowadzono zabiegi o kontrolę nad Zagłębiem Ruhry i o oderwanie Nadrenii od Niemiec

- do 1947 prowadzenie polityki obstrukcyjnej w SRK

- 1947/48 – odejście od restrykcyjnej polityki, wskutek wpływu USA (silnie uzależnienie gospodarcze Francji od USA)

- 1.01.1947 – porozumienie między Wielką Brytanią a USA o połączeniu ich stref okupacyjnych – powstanie Bizonii ( dwustrefy )

- 05.06.1948 – ogłoszenie Planu Odbudowy Gospodarczej Europy ( Plan Marshalla ). Realizacja planu wymagała scalenia stref zachodnich. Francja wyraziła zgodę na dołączenie swej strefy do Bizonii

23.02 – 06.06.1948 – dwie konferencje londyńskie - utworzenie Międzynarodowego Urzędu Kontrolnego, kontrolującego zasoby węglowe Zagłębia Ruhry, przyjęcie Statutu Okupacyjnego

08.04.1949 – formalne przystąpienie Francji do Bizonii – powstanie Trizonii(trójstrefy)

Powstanie RFN

- 08.05.1949 – uchwalenie Ustawy Zasadniczej ( nazwa wskazująca na jej tymczasowy charakter) prze Radę Parlamentarną Trizonii

- 23.05 – ratyfikacja UZ przez parlamenty krajowe. Powstanie RFN ze stolicą w Bonn

- 07.09 – pierwsze posiedzenie Bundestagu. Wybór Adenauera na kanclerza

- 21.09 – wejście w życie Statutu Okupacyjnego. Mocarstwa zachodnie zachowały wiele uprawnień ograniczających suwerenność RFN w takich dziedzinach jak: prawo do reprezentacji zewnętrznej, kontrola nad Zagłębiem Ruhry, uprawnienia w zakresie reparacji. Klauzula generalna ponadto upoważniała mocarstwa do wykonywania pełnej lub ograniczonej władzy w RFN, w sytuacjach kryzysowych

Problem reparacji ZSRR strefach zachodnich

- ściąganie reparacji było ściśle związane z dekartelizacją. Dążenie do pozyskania Niemców do konfrontacji z ZSRR doprowadziło jednak do zaprzestania rozbiórek zakładów przemysłowych i pobierania reparacji od 1947/48

Polityka ZSRR

- głównym celem w 1945 roku był jak największy udział ZSRR w okupacji (szczególnie Zagłębia Ruhry) i reparacjach. Nieosiągnięcie tych celów spowodowało nadmierną eksploatację własnej strefy i jej gospodarczą zapaść. Deklarowanym celem ZSRR było utrzymanie jedności Niemiec(w rzeczywistości bezkompromisowo wprowadzono własne rozwiązania ustrojowe)

- organem zarządzającym w strefie była Radziecka Administracja Wojskowa ( SMAD)

- 04.1946 – powstanie Socjalistycznej Partii Jedności Niemiec(SED), odtąd decydującej partii we wschodnich Niemczech

- 1947 – sformułowanie przez Stalina koncepcji „dwóch obozów”( imperialistyczny i antydemokratyczny z USA na czele i antyimperialistyczny i demokratyczny z ZSRR). Od tego momentu celem ZSRR niedopuszczenie do dalszego scalenia stref zachodnich Niemiec

- 20.03.1948 – faktyczny koniec funkcjonowania SRK. Demonstracyjne opuszczenie jej posiedzenia przez przedstawiciela ZSSR, marszałka Sokołowskiego, jako protest przeciwko uzgadnianiu spraw niemieckich bez konsultacji z ZSSR( konferencje londyńskie w 1948). Koniec formalnej współpracy 4 mocarstw w kwestii niemieckiej

Powstanie NRD

- ZSRR wstrzymywał się z utworzenie odrębnego państwa wschodnioniemieckiego, wciąż licząc na zjednoczenie Niemiec na swoje wyobrażenie. Powstanie Trizonii, a następnie RFN przyspieszyło podjęcie decyzji

- 19.03.1948 – utworzenie 1 Niemieckiej Rady Ludowej, na czele z Wilhelmem Pieckiem

- 15-16.05.1949 – wybory i wyłonienie 2 Niemieckiej Rady Ludowej.

- 7.10.1949 - przekształcenie Rady w Tymczasową Izbę Ludową oraz wejście w życie konstytucji NRD.

Sprawa Berlina – 1 kryzys berliński

- specyficzna sytuacja Berlina, został podzielony na 4 strefy okupacyjne, tak jak reszta Niemiec

- do konfliktu doszło po utworzeniu Bizonii i wprowadzeniu reformy walutowej w zachodnich strefach Berlina, bez uzgodnienia z ZSSR.

- 24.06.1948 – przystąpienie ZSSR do blokady dostępu do zachodniego Berlina. Blokada objęła transport lądowy, rzeczny, dostawy energii i zaopatrzenia. Celem blokady było zmuszenie państw zachodnich do rezygnacji z utworzenia Trizonii. Państwa zachodnie zorganizowały most powietrzny przez, który zaopatrywały mieszkańców w niezbędne środki

- 12.05.1949 – decyzja o zakończeniu blokady Berlina. Stalin wciąż liczył na porozumienie z zachodem w sprawie Niemiec. Decyzja jednak dość dziwna, tym bardziej, że w maju tego roku podpisano Pakt Północnoatlantycki wymierzony w ZSRR

3. Rfn w latach 1949 -55 – integracja z blokiem zachodnim

- decydującym wydarzeniem przesądzającym o integracji RFN z Zachodem był wybuch i przebieg wojny koreańskiej, czyli zaostrzanie się rywalizacji Wschód- Zachód. RFN poprzez związanie się z blokiem zachodnim chciała uzyskać większą niezależność

- 10.1949 – włączenie RFN do OEEC

- 22.11.1949 – Układ petersberski – RFN uzyskała zezwolenie na utrzymywanie stosunków międzynarodowych

- 08.08.1950 – przyjęcie do Rady Europy

- 06.03.1951 – utworzenie Urzędu Spraw Zagranicznych( Auswartiges Amt )

- 18.04.1951 – powstanie Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali ( RFN członkiem założycielem)

- 26.05.1952 – zawarcie przez 3 mocarstwa i RFN Układu o Niemczech przewidującego: zakończenie Statutu Okupacyjnego oraz ustanowienie wewnętrznej i zewnętrznej suwerenności RFN. Postanowienia te miały wejść w życie wraz z Traktem o Europejskiej Wspólnocie Obronnej z 27.05(oznaczającym remilitaryzację RFN)

- 08.1954 – odrzucenie przez Francję traktatu o EWO, wskutek czego upadł Układ o Niemczech

- 29.09 – 03.10.1954 – państwa paktu brukselskiego(1948) oraz RFN i Włochy, podpisują traktat o utworzeniu Unii Zachodnioeuropejskiej (UZE). Oznacza to remilitaryzację RFN, która rezygnuje jednak w układzie z posiadania określonych kategorii broni ciężkiej(zniesiono ograniczenie w 1984) oraz broni ABC (atomowej, bakteriologicznej i chemicznej)

- 19-23.10.54 – konferencja w Paryżu, zakończona podpisaniem „układów paryskich”:

a) niemiecko – francuski w sprawie Saary

b) między RFN a mocarstwami zachodnimi w sprawie zakończenia okupacji

c) w sprawie zmiany paktu brukselskiego na UZE i przyjęciu do niej Włoch i RFN

d) w sprawie przyjęcia RFN do NATO

- ponadto układy dodatkowo zabezpieczały bezpieczeństwo RFN przewidując stacjonowanie wojsk sojuszników zachodnich.

- 05.05.1955 – wejście w życie układów paryskich – RFN uzyskuje suwerenność

- 09.05 – przyjęcie RFN do NATO

- 07.1956 – wejście w życie Ustawy o Powszechnym Obowiązku Służby Wojskowej. Ustalenie docelowego stanu Bundeswehry na 500000(osiągnięto w latach 80.)

Plany zjednoczenia Niemiec w oczach Zachodu:

- plany zakładały zjednoczenie przez wolne wybory, uchwalenie konstytucji i podpisanie traktatu pokojowego. Przewidywały całkowitą swobodę działalności międzynarodowej zjednoczonych Niemiec

4. Sytuacja w NRD

- od początku jej istnienia traktowana przez ZSSR jako państwo satelickie

- 09.1950 – przystąpienie do RWPG

- 05.03.1953 – śmierć Stalina, łagodniejsza polityka Moskwy wobec NRD (rezygnacja z reparacji wojennych)

- 25.03.1954- przyznanie przez ZSSR suwerenności NRD

- 18.01.1956 – przyjęcie NRD do Układu Warszawskiego

Plany zjednoczenia Niemiec opinii ZSSR

- zgoda, co do wolnych wyborów, lecz zjednoczone Niemcy miały być państwem neutralnym. Ten punkt uniemożliwiał kompromis

2. Dwa państwa niemieckie

1. Polityka zachodnia

- najważniejszym celem polityki zachodniej RFN było:

a)zapewnienie bezpieczeństwa,- rozbudowa Bundeswehry, stacjonowanie zachodnich wojsk w RFN

b) rozwijanie integracji zachodnioeuropejskiej – Niemcy motorem napędowym integracji zachodnioeuropejskiej

c) priorytetowe traktowanie stosunków dwustronnych z USA i Francją

2. Polityka wschodnia

- na fali odwilży w ZSRR, w 1955 RFN dostał propozycję nawiązania stosunków dyplomatycznych. Dodatkowo podczas wizyty w Moskwie Adeanauer uzyskał zgodę na zwolnienie ponad 9000 jeńców niemieckich

- 12.1955 - przedstawiciel niemieckiego MSZ, Walter Hallstein, sformułował zasadę, że nawiązanie stosunków ze Związkiem Radzieckim ma wyjątkowy charakter, a RFN nie będzie utrzymywać stosunków dyplomatycznych z innymi państwami bloku radzieckiego. „Doktryna Hallsteina” obowiązywała do roku 1967

- 13.08.1961 – decyzja o budowie muru w Berlinie( spowodowana masowymi ucieczkami mieszkańców NRD do Berlina Zachodniego – 2 kryzys berliński. Ogólnie napięta sytuacja międzynarodowa

- 1966 – powstanie „Wielkiej Koalicji” ( CDU\CSU i SPD). Wejście SPD do rządu zapoczątkowało nowy etap stosunków RFN – Wschód.

- 1969 – powstanie rządu SPD i FDP. Nowy kanclerz przystępuje do realizacji „planu Bahra”(od nazwiska sekretarza w niemieckim MSZ). Plan zakładał rozmowy najpierw ZSRR( jako mocarstwem hegemonicznym w bloku wschodnim), a następnie z jego państwami satelickimi o wyrzeczeniu się użycia siły lub groźby jej użycia, oraz o normalizacji stosunków. Zmiany umożliwiła korzystna sytuacja międzynarodowa na początku lat 70.: rozmowy rozbrojeniowe SALT 1, rozpoczęcie procesu KBWE, oraz rozdźwięk między ZSRR a Chinami

- 12.06.1970 – podpisanie Układu RFN- ZSRR. Najważniejsze postanowienia: pokojowa regulacja sporów, nienaruszalność i integralność terytorialna w obecnych granicach. Wskutek Układu, RFN uznała de facto polityczno – terytorialne status quo

- 07.12.1970 – Układ RFN – PRL. Ten Układ wraz z poprzednim określa się jako „układy wschodnie”

- 21.12.1972 – Układ zasadniczy NRD – RFN. RFN uznał NRD za pełne, równoprawne i niezależne państwo

- 11.12.1973 – Układ RFN z Czechosłowacją

- 18.09.1973 – przyjęcie obu państw niemieckich do ONZ

Skutkiem polityki wschodniej był dalsza normalizacja stosunków RFN ze Wschodem. Zmiany umożliwiły także dojście do skutku KBWE, które stało się po 1975, centrum prowadzenia polityki odprężenia. Politykę odprężenia prowadziły kolejne rządy RFN do 1989.

2. Zjednoczenie Niemiec

Uwarunkowania międzynarodowe:

1. zmiana charakteru stosunków Wschód – Zachód

2. kryzys państw socjalistycznych

3. postępy integracji europejskiej

4. wzrost roli i pozycji międzynarodowej RFN

Uwarunkowania wewnętrzne:

1. kryzys wewnętrzny w NRD

2. stan powiązań NRD – RFN osiągnięty w 1989, dzięki prowadzeniu polityki odprężenia, oraz przekonanie mieszkańców Niemiec co do słuszności zjednoczenia

3. zachowanie opcji i doktryny ogólnoniemieckiej przez RFN

9.11.1989 – początek procesu zjednoczeniowego – otwarcie granicy „niemiecko – niemieckiej” i „upadek” muru berlińskiego. Wizyta Kohla w Berlinie.

28.11.1989 – Kohl przedstawia 10 punktowy „plan stopniowego przezwyciężenia podziału Niemiec i Europy”. Najważniejsze założenia: pomoc finansowa dla NRD, jej demokratyzacja i wprowadzenie wolnego rynku, następnie konfederacja państw niemieckich i końcowej fazie federacja

Chłodne przyjęcie planu wśród sojuszników zachodnich, zmusiło RFN do rozszerzenia strategii działania o następujące aspekty:

1. powiązanie jedności niemieckiej z integracją zachodnioeuropejską

2. nowe zdefiniowanie współpracy transatlantyckiej

3. uregulowanie siły militarnej Niemiec

4. doprowadzenie do uznania wszystkich istniejących granic w Europie (w tym granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej)

5. osiągnięcie zgody ZSRR na zjednoczeniem w zamian za określone koncesje i nowy wymiar współpracy

Stanowiska 4 mocarstw Niemiec sprawie zjednoczenia Niemiec:

USA – najbardziej przychylne jedności Niemiec. Administracja USA zwracała uwagę na konieczność całkowitej swobody międzynarodowej Niemiec i pozostania ich w NATO. Stanowisko USA miało wpływ na postępowanie pozostałych mocarstw zachodnich

Wielka Brytania – uważała, że proces jednoczenia przebiega zbyt szybko. M. Tchatcher uzasadniała to pierwszeństwem stabilizacji krajów Europy Środkowo – Wschodniej. (w rzeczywistości obawiała się potęgi zjednoczonych Niemiec)

Francja – obawiała się o zwolnienie tempa integracji zachodnioeuropejskiej i osłabienia osi Paryż – Bonn(w rzeczywistości także bała się zbyt potężnych Niemiec).

ZSSR – najtrudniejszą kwestią było stacjonowanie 400 000 żołnierzy w NRD i przewidywane straty ekonomiczne, wynikające z upadku NRD. ZSSR liczył w zamian za zgodę na zjednoczenie, na pomoc finansową i wiele umów gospodarczych.

07.12.1989 – obrady „okrągłego stołu” w NRD, w gronie koalicji rządowej i opozycji. Ustalono, że celem jest opracowanie demokratycznej konstytucji. Na Maj 1990 zaplanowano wolne wybory

01.02.1990 – 4-punktowy „plan Modrowa”( premier NRD). Główne założenie: powstanie konfederacji niemieckiej ze wspólnymi organami, w kolejnym etapie federacja lub państwo związkowe. Plan oznaczał przełom, gdyż po raz pierwszy zrezygnowano z zasady suwerenności NRD

10.02. – wizyta Kohla w Moskwie. Zapewnienie od Gorbaczowa, że ten uszanuje wynik wyborów w NRD(w zamian dostał pomoc gospodarczą)

18.03 – odbywają się pierwotnie zaplanowane na Maj wybory w NRD – wygrywa CDU/CSU, premierem zostaje Lothar de Maiziere

13.02.1990 - konferencja KBWE w Ottawie – uruchomiona zostaje formuła 2+4 – dwa państwa niemieckie + USA, ZSRR, W. Brytania i Francja. Na konferencjach 2+4 miano zająć się zewnętrznymi aspektami jedności Niemiec

05.05. – pierwsza runda rozmów „2 + 4” w Bonn.

22.06 – druga runda w Berlinie. Przed rozmowami wizyta Kohla w Moskwie i oferta kredytu w wysokości 5 mld DM. Także rozmowy o uznaniu polskiej granicy zachodniej.

Sprawa polskiej granicy:

- Polska domagała się udziału w procesie zjednoczeniowym. Polska chciała uczestniczyć na tym etapie konferencji, gdzie będzie poruszana kwestia granic. Wytworzyła się presja na Niemcy (USA) w celu uznania granic. Kohl zdecydował, że granice będą uznane, ale po zjednoczeniu. 21.06.1990, Kohl zmienia zdanie i dwa parlamenty niemieckie uchwalają jednobrzmiące deklaracje o uznaniu Odry i Nysy jako granicy ostetcznej. 17.07.1990 w obradach 2+4 w Paryżu bierze udział delegacja Polski i otrzymuje obietnicę, że traktat zjednoczeniowy będzie zawierał odesłanie do polskiej granicy. 14.02.1991 RFN podpisała z Polską układ graniczny.

17.07 – 3 runda rozmów w Paryżu. Przed nią Kohl uzyskał poparcie od Rady Europejskiej na szczycie Dublinie i na szczycie w Londynie od NATO. Dodatkowo trudna sytuacja ekonomiczna ZSRR i potrzeba kredytów, zdecydowały o uzyskaniu pozwolenia na zjednoczenie na warunkach niemieckich (pełna niezależność Niemiec)

31.08 – w Berlinie RFN i NRD podpisują układ o zjednoczeniu – ustalają że stolicą stanie się Berlin

12.09 – podpisany zostaje w Moskwie Traktat o ostatecznej regulacji w odniesieniu do Niemiec – jest on zgodą mocarstw na zjednoczenie. Najważniejsze postanowienia:

a) uzyskanie przez Niemcy pełnej suwerenności

b) potwierdzanie granic zjednoczonych Niemiec jako granic RFN i NRD oraz zobowiązanie do potwierdzenia granicy polsko – niemieckiej w osobnym układzie

c) wyrzeczenie się roszczeń terytorialnych przez zjednoczone Niemcy

d) wyrzeczenie się użycia siły w stosunkach międzynarodowych (chyba, że zgodnie z ich konstytucją i KNZ)

e) rezygnacja z produkcji i posiadania broni atomowej, biologicznej i chemicznej

f) wycofanie wojsk radzieckich z Niemiec do 1994 roku( do tego czasu mogły na terenie byłej NRD stacjonować wyłącznie niemieckie jednostki obrony terytorialnej, nie zintegrowane w jakimkolwiek sojuszu)

g) redukcja armii zjednoczonych Niemiec do 370 tys. Żołnierzy

01.10. – nie czekając na ratyfikację układu moskiewskiego, opublikowanie w Nowym Jorku oświadczenia 4 mocarstw o zrzeczeniu się ich praw wobec Niemiec. Tym samym z dniem 03.10 – mocarstwa zniosły moc obowiązującą swych praw i odpowiedzialności w stosunku do Berlina i Niemiec jako całości. Dzień ten jest dniem zjednoczenia Niemiec(oraz świętem narodowym)

2. Zjednoczone Niemcy

Niemcy od 1990 charakteryzuje poszukiwanie własnego miejsca i określenie roli w Europie i na Świecie, zgodnego z ich potencjałem gospodarczym i ludnościowym.

Najważniejsze zagadnienia po roku 1990 obejmują:

a) Integrację europejską - Niemcy wciąż pozostały motorem integracji europejskiej

b) Kwestie bezpieczeństwa

- pojawiła się potrzeba zdefiniowania na nowo wyzwań i zagrożeń dla Niemiec. Były one na początku lat 90. związane głównie z rozpadem bloku wschodniego i zagrożeniem destabilizacją w Europie Środkowo – Wschodniej. Stabilność wokół Niemiec i stabilizacja europejska stała się najważniejszym celem polityki niemieckiej. Cele te realizowano przede wszystkim, poprzez rozszerzenie Unii Europejskiej i NATO na Wschód i popieranie Rosji na jej drodze do budowy demokratycznego państwa o gospodarce rynkowej.

- polityka niemiecka już od podpisania Jednolitego Aktu Europejskiego w 1986 r., kładzie duży nacisk na zaistnienie europejskiej tożsamości obronnej i wzmocnienie europejskiego filaru NATO. Świadczą o tym: powołanie wspólnej francusko - niemieckiej brygady (umowa z 12 listopada 1987 r.), Wspólnej Rady Obrony (22 stycznia 1988 r.) czy też decyzja o utworzeniu Eurokorpusu (22 maja 1992 r.) . Od czasu podpisania traktatu w Masstricht w 1992 r., realizacja Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa stała się wspólnym celem państw członkowskich. Jednocześnie od 1992 Niemcy podejmują starania o uzyskanie stałego miejsca w Radzie Bezpieczeństwa ONZ. W 1998 r. nowy rząd Niemiec tworzony przez koalicję SPD i Zielonych zmodyfikował strategiczny cel państwa. W umowie koalicyjnej obie partie zobowiązały się dążyć do przyznania Unii Europejskiej stałego członkostwa w RB ONZ. Jeśli jednak nie udałoby się tego przeforsować, wtedy stałe miejsce w Radzie powinny jednak dostać Niemcy. Atutem Niemiec jest, że są trzecim, co do wielkości płatnikiem do kasy ONZ, po USA i Japonii. Wnoszą ok. 10 % budżetu organizacji. W międzynarodowych operacjach zbrojnych ONZ uczestniczy 8 tysięcy żołnierzy Bundeswehry

- od końca 1993 roku uwidacznia się stopniowa zmiana podejścia Niemiec do roli i zadań KBWE ( od 1995 OBWE). Opowiadają się one coraz bardziej zdecydowanie za umocnieniem znaczenia tej organizacji w budowaniu jedności europejskiej. Działania Niemiec dotyczą przede wszystkim lepszego przygotowania KBWE do pełnienia nowej roli związanej z zapobieganiem i rozwiązywaniem konfliktów regionalnych. Proponowane zmiany obejmowałyby między innymi wzmocnienie roli sekretarza generalnego OBWE, instytucjonalizację współpracy OBWE - Rada Bezpieczeństwa ONZ, poprawę organizacji i efektywności działania jej organów. Zakładają również ściślejszą współpracę z innymi organizacjami działającymi w tej samej przestrzeni polityczno - geograficznej, co OBWE, a w szczególności NATO.

c) stosunki dwustronne z najważniejszymi partnerami

- szczególną rolę odgrywają stosunki z Rosją. Rosja pozostaje pod względem politycznym, gospodarczym i militarnym znaczącym państwem w Europie i Azji. Rosja jest przede wszystkim szczególnie ważnym partnerem handlowym. Mimo zmian ekip rządowych w Niemczech, stosunki z Rosją nadal traktowane są priorytetowo

- bardzo dobre od czasu zjednoczenia stosunki z USA, zostały mocno naruszone przez wojnę w Iraku w 2003. Sprzeczności na tle wojny wyglądają na zderzenie amerykańskiego unilateralizmu, z niemieckim multilateralizmem ( szczególnie za rządów Schroedera). Obecna kanclerz Merkel, zapowiada jednak zmianę, w celu polepszenia stosunków z USA. Niemcy od początku lat 90. opowiadają się także za obecnością wojsk USA w Europie, oraz za wzmocnieniem NATO. Plany budowy europejskich sił reagowania nie mają zaś osłabiać NATO, lecz je usprawnić.

- nadal ogromne znaczenie mają stosunki z Francją, jako głównym partnerem w Unii Europejskiej. Niemcy zabiegają o wzmocnienie osi „Paryż - Berlin”, o Londyn (celem jest także poprawa stosunków z Wielką Brytanią, które po interwencji w Iraku były złe). Rok 2004 przyniósł spotkanie na szczycie tych trzech państw i powstanie tzw. Trójkąta Berlińskiego, który może stać się nowym motorem integracji europejskiej. Powstanie „trójkąta”, wyraźnie wskazuje na tendencję Niemiec, do poruszania się w „grupie” na arenie międzynarodowej.

Europejska Tożsamość Bezpieczeństwa I Obrony (esdi)-

Pisać to ja bym jeszcze mogła, ale nie wiem czy jest sens, materiału jest tyle ze i tak go nie przyswoimy, a ten temat jest wyjątkowo parszywy bo niespójny. Wycisnęła z tego to co najważniejsze i jak dla mnie w największym skrócie.

Maja

1. Przesłanki I geneza esdi:

   • Karta Północnoatlantycka (IV 1949) art. 5- strony udzielają pomocy państwom napadniętym, podejmując natychmiast akcję indywidualnie i w porozumieniu, nie wyłączając użycia siły- USA wykluczają wszelki automatyzm w sięganiu do środków wojskowych wobec Europy budziło to niezadowolenie i prowadziło do rozpoczęcia poszukiwać własnego systemu obrony.

   • 17.03. 1948- traktat Brukselski (GB, FR,BEL, HOL, LUX) casus foederis- udzielenie pomocy ofierze agresji wszystkimi dostępnymi środkami nie wyłączając wojskowych (art. 4- w zmodyfikowanym w 54’ traktacie art5 )

   • 23.10.1954 na mocy traktaty Brukselskiego utworzono Unię Zachodnioeuropejską. Państwa członkowskie zobowiązały się do ścisłej współpracy z NATO, a Rada i Agencjami UZE, w celu uniknięcia powtarzania i czynności sztabów NATO, organy UZE mają zgłaszać się z opinią i radą do NATO

W tym czasie nasilać zaczęła się Zimna Wojna.

• 12.12.1978 min. Spraw Zagr. i min. Obrony państw NATO wdrażają plan dozbrojenia Europy Zachodniej w amerykańską broń jądrową średniego zasięgu  zainstalowanie do końca 83’ w państwach sojuszu 572 rakiet Pershing II i pocisków samosterujących, jeśli ZSRR nie dokona wcześniej demontażu swoich broni jądrowych średniego zasiegu.

• 08.1981- podjęcie decyzji przez USA o wytwarzaniu broni neutronowej oraz przedstawinie programu produkcji rakiet strategicznych MX, bombowców B-1 i nowych okrętów podwodnych

ten zdecydowany kurs polityczny USA wobec ZSRR wywoływał rezerwę u państw Europy Zachodniej. Wiele z nich skorzystało na ociepleniu stosunków w Europie (RFN podpisało układ z NRD) . Zwiększyło to napięcia transeuropejskie.

• 23. 03. 1983- wysunięcie przez R. Reagana INICJATYWY OBRONY STRATEGICZNEJ (SDI) – system obrony strategicznej przeciwrakietowej w przestrzeni kosmicznej, którego zadaniem byłoby zapobieżenie atakowi radzieckich rakiet balistycznych (sprzeczne z SALT I i porozumieniu o ograniczeniu broni defensywnej (ABM)

11-12.10.1986 spotkanie Reagana i Gorbaczowa w Rejkjawiku (nieformalna zgodna Rosji na całkowite wyeliminowanie z arsenałów obu państw dwu klas broni jądrowej średniego i krótszego zasięgu.  układ w Waszyngtonie 8.12.1987

• zwrot w Europie Śr-Wsch ( upadek państw bloku komunistycznego, promoskiewska orientacja zmieniona została na kurs prozachodni, podjęcie zabiegów o rozwiązanie UW ( 1.04.1991/ 1.07.1991), rozwiązanie RWPG zmiana kształtu instytucjonalnego systemu międzynarodowego.

• Dodatkowo pojawienie się licznych nacjonalizmów i konfliktów etnicznych

• Pogłębianie się procesu integracji europejskiej

2. Rozwój I ewolucja koncepcji:

1. 1984-1993

• 27.10.1984 w Rzymie na nadzwyczajnej sesji UZE przedstawiono zarys koncepcji budowania autonomicznego systemu bezpieczeństwa w Europie Zach podpis. Deklaracji Rzymskiej (zdefiniowanie tożsamości bezpieczeństwa europejskiego i stopniową harmonizację polityki obronnej państw) Nakreślony program współpracy dot:

• spraw obrony

• kontroli i ograniczeń zbrojeń

• wpływu na bezpieczeństwo europejskie ewolucji stos wschod- zach

• wkładu Europy w umacnianie NATO

• rozwoju współpracy europejskiej w dziedzinie uzbrojenia

W Rzymie- zapowiedziano współpracę 7 państw członkowskich w zakresie rozwoju europejskiego przemysłu zbrojeniowego i zredukowanie, a później zniesienie kontroli nad ilością broni konwencjonalnej.

• 27.10.1987 Haga, UZE przyjęła „ Platformę Europejskich interesów w dziedzinie bezpieczeństwa” potwierdzano zarówno dodanie problemu bezpieczeństwa do współnot europejskich a także wzmocnienie solidarności z NATO. Przyszła UE powinna zając się równeiż polityka bezpieczeństwa i obrony, zjednoczona Europa wnosić będzie większy wkład do NATO. Kontynuowanie integracji w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony, wykorzystując mechanizmy UZE. Naczelna zasada to militarna zdolność odstraszania realizowana przez właściwe połączenie sił konwencjonalnych i nuklearnych  reakcja na spotkanie Reagan- Gorbaczow w Rejkjawiku.

• 10.12.1991 Maastrich- Traktat o UE. Podział na III filary- II filar obejmował WSPÓLNĄ POLITYKĘ BEZPIECZEŃSTWA I OBRONY (CFSP)- zastąpiła ona EWP. CFSP określona jako „obejmująca wszystkie kwestie dot. Polityki zagr i bezp”. Jej cele:

• ochrona wspólnych wartości, podstawowych interesów i niezależności UE

• umacnianie bezpieczeństwa UE i jej państw członkowskich

• zachowanie pokoju i umacnianie bezpieczeństwa międzynarodowego

• rozwój i konsolidacja demokracji

Dod. 2 deklaracje

• rola UZE i jej stos z UE i NATO

• propozycja nawiązania współpracy innych państw z UZE

2. 1992-1998

• Bonn, 19.06.1992 „Deklaracja petersberska”  upoważnienie UZE do „stosowania środków zapobiegania konfliktom i opanowywania sytuacji kryzysowych włączając w to działania podejmowane przez KBWE i RB ONZ

• prowadzenie misji humanitarnych

• misji pokojowych

• zadań bojowych przy opanowywaniu syt. Kryzysowych w tym przywracaniu pokoju

Kwestia misji petersberskich rozwinięta została w kolejnych dok Rady Ministerialnej z Noordwijk, Lizbony, a także z „Deklaracji z Kirchbergu” która dopuszczała do udziału w operacjach petersberskich partnerów stowarzyszonych oraz państw basenu Morza śródziemnego

~~BUDOWANIE ZDOLONOŚCI OPERACYJNEJ UZE~~

W deklaracjach petersberskich państwa oświadczyły swoją gotowość do oddania do dyspozycji organizacji jednostek wojskowych wszystkich rodzajów konwencjonalnych sił zbrojnych. Siły UZE postanowiono tworzyć, nie tylko z wojsk państw członkowskich ale również z państw NATO

8.11.1993 Zgromadznie UZE zwróciło się do NATO o określenie warunków na jakich powinno się opierać „nowe partnerstwo atlantyckie” i zaproponowało częstsze przeprowadzania konsutacji

14.11.1994 Noordwijk Rada Ministerialna UZE uznaje po otrzymaniu poparcia dla ESDI, że koncepcja Połączonych Sił Wielonarodowych do Zadań Specjalnych (CJTF) jest nowatorskim pomysłem, który pozwala skojarzyć działalność europejską i NATOwską. Podkreślono znaczenie uzgodnienia oddzielnych ale nie odrębnych zdolności wojskowych w ramach CJTF

 rozpoczęto rozmowę na temat wspólnej polityki obronnej w ramach UE. Określono 4 cele wspólnej polityki obronnej:

• bezpośrednia odpowiedzialność rządów krajów UZE za bezpieczeństwo i obronę swoich narodów i terytoriów ich państw

• odpowiedzialność za stabilność i bezpieczeństwo całej Europy

• wzamcnianie stabilności w rejonie Morza Śródziemnego

• ponoszenie odpowiedzialności za działania podejmowane przez RB ONZ. NATO i KBWE

~~EUROPEJSKIE ODSTRASZANIE JĄDROWE~~

Postulat budowy europejskiego systemu odstraszania jądrowego był szerzej omawiany na nieformalnym spotkaniu min. Spraw zagr UE w Santander w dniach 9-10.09.1995- spotkało się to z oporem ze strony państw neutralnych

9.12.1996 w Norynberdze podpisana została „Wspólna koncepcja francusko-niemiecka w sprawie bezpieczeństwa i obrony”- obie strany wyraziły gotowość w sprawie odstraszania jądrowego w Europie

~~WSPÓŁPRACA W DZIEIDZINIE UZBROJENIA~~

na wiosennej sesji w 1993 r Rada Ministrów ustaliła, że szefowie resortów obrony państw UZE będą się spotykać przynajmniej raz w roku przed posiedzeniami Rady, by dokonywać przeglądu działalności forum współpracy na rzecz uzbrojenia ( Zachodnioeuropejska Grupa do spraw Uzbrojenia- WEAG)

w XI 1994 w Noordwijk skonkretyzowano te postanowienia i zdecydowano o harmonizacji i rozszerzeniu o problematykę uzbrajania WPZiB UE.

ZAŁOŻENIA POLITYKI WSCHODNIEJ UZE:

Sesja w Vianden VI1991 Rada UZE zaproponowała przeprowadzenie dialogu z krajami Europy śr-wsch:

• nadanie mu charakteru bardziej politycznego

• ustanowienie wymiany informacji

• pogłębianie nowych poglądów

Na nadzwyczajnym spotkaniu Rady Ministrów UZE i 8 państw Europy śr-wsch (PL, CZ, SŁ, WEG, BUŁ, RUM, LIT, ŁOT, EST) w Bonn 19 VI 1992 określono główny przedmiot konsultacji z krajami Europy środkowo-wschodniej. Dla instytucjonalizacji dialogu powołano Forum Konsultacyjne.

9.05.1994 w Kirchbergu przyznano dziewięciu uczestnikom Forum Konsult. Statusu „Partnerstwa Stowarzyszonego. Jednocześnie rozpoczęto badanie czy państwa stowarzyszone mogą być włączone do Zgromadzenia UZE.

9-10.07.1997 Madryt- zaproszenie do UZE PL, CZ, WEG gdy tylko powstanie decyzja o przyjęciu tych państw do UE

• Debata w sprawie ESDI na Konferencji Międzyrządowej w 1996r.

Powodem rozpoczęcia dyskusji było zbliżanie się daty wygaśnięcia traktatu brukselskiego.

5.12.1995 Javier Solana na forum Zgromadzenia UZE stwierdził, że stopniowe połączanie UZE i UE jest najlepsze i nieuniknione. Jest to też najlepszy rozwój ESDI. Pozwoliłoby to zlikwidować wzajemne dublowanie się UZE i UE.

Zgromadzenie UZE w dniach 22-23.02.1996 przychyliło się do tej opcji.

7.05.1996 w Birmingham posiedzenie Rady Ministrów UZE stwiedziło, że kluczowym sposobem budowania ESDI jest UZE przy pomocy UE i NATO. Wyznaczono również 5 stopniowy plan działania:

• działanie wyłączenie narodowe

• działania koalicyjne podjęte ad hoc

• działania pod egidą UZE bez obowiązku uczestnictwa wszystkich członków

• użycie CJTF pod flagą UZE

• podejmowanie misji z udziałem UZE i NATO

3 VI 1996 decyzja berlińskiej sesji Rady Północnoatlatyckiej o budowie ESDI w ramach NATO.

Posiedzenie Rady Europejskiej 16-17 VI 1997 w Amsterdamie (Traktat o UE)

• ustanowienie Urzędu Wysokiego Przedstawiciela ds. CFSP, które ma sprawowac sekretarz generalny Rady UE

• powołanie do życia komórki Planowania Politycznego i Wczesnego Ostrzegania

• włącznie do CFSP misji petersbeskich

c) 1998-2000

Do tej pory największym przeciwnikim ESDI była GB. Jej stanowisko zmieniło się wiosną 1998 kiedy to przygotowane zostało memorandum zapowiadające podjęcie nowych inicjatyw politycznych. Zapowiedziano ustalenie IV filaru ds. obrony, oddzielonych przynjamniej czasowo od CFSP

• Oświadczneie T. Blaira w Portschach- nie może on dłużej wstrzymywać WPZiB (24-25.10.1998)

• 3-4.12.1998 szczyt GB_FR w Saint Malo „wspólna deklaracja o obronie europejskiej”  należy szybko wprowadzić w życie postanowienia traktaty amsterdamskiego dot. WPZiB  zgoda na prowadzenie autonomicznych europejskich działań w razie kryzysów  NATO stanowi ramy działania jednakże europejczycy dążyć będą do instytucjonalizacji stosunków międzynarodowych

• 3-4 VI 1999 Kolonia- pojawienie się nowego terminu CSDT (wspólna europejska polityka w dziedzinie bezpieczeństwa i obrony)

na szczycie w Helsinkach 10-11.12.1999 UE proklamowała Epółna Europejską Politykę Bezpieczeństwa i Obrony połączenie UE i UZE, przejęcie przez UE uprawnień UZE

3. Budowa esdi.

a) UZE jako regionalna organizacja obronna.

Cztery kategorie członków: 10 pełnoprawnych członków( FR,GB,HOL,BEL,LUX,WL,RFN,HISZ,PORT, GR), 6 członków stowarzyszonych (w tym Polska, CZ, WEG), 5 obserwatorów( DAN, AUST, SZWEC,FIN, IRL) i partnerzy stowarzyszeni (BUL, RUM, SŁ, LIT, ŁOT, EST, SŁOW) Wszyscy mogą uczestniczyć w dyskusjach dotyczących bezpieczeństwa europejskiego i rozwiązywaniu kryzysów.

Poszerzenie kompetencji UZE o możliwość prowadzenia operacji pokojowych. Dla Francji ESDI ma charakter antyamerykański, służy autonomizacji Europy w dziedzinie bezpieczeństwa.

b) rozbudowa organów UZE. Od początku UZE była podporządkowana NATO i nie mogła dublować prac organów NATO (poza Agencją Kontroli Zbrojeń).

Rada UZE – obraduje 2x w roku, na szczebli ministrów obrony i spraw zagranicznych. Siedzibą jest Bruksela. Najważniejszym organem pomocniczym jest Grupa Polityczno – Wojskowa, która zajmuje się analizą spraw bieżących i rozwiązywaniem kryzysów.

Sekretariat Generalny – stały organ, na jego czele stoi sekretarz generalny UZE, który przewodniczy obradom Rady i reprezentuje organizację na zewnątrz.

Zgromadzenie UZE – formułuje zalecenia i opinie pod adresem Rady, parlamentów i rządów państw członkowskich oraz organizacji międzynarodowych w zakresie polityki bezpieczeństwa i obrony. Składa się ze 115 przedstawicieli państw członkowskich. Zbiera się 2x w roku w Paryżu.

Komórka Planowania – przygotowuje plany użycia sił zbrojnych UZE, ćwiczeń, itp. W czasie kryzysów przygotowuje dla Rady opinie o rozwoju sytuacji i możliwościach interwencji, koordynuje i przygotowuje do użycia siły zbrojne UE. W 1995 utworzono w jej ramach Sekcję Wywiadu.

Centrum Sytuacyjne – obserwacja sytuacji w rejonach kryzysów, dostarczanie informacji Grupie Polityczno – Wojskowej.

Komitet Wojskowy – zbiera się 2x w roku, jako spotkanie szefów sztabów generalnych państw członkowskich.

Centrum Satelitarne – interpretacja obrazów satelitarnych, weryfikacja porozumień rozbrojeniowych, obserwacja rejonów kryzysów.

Instytut Studiów Bezpieczeństwa – współpraca z podobnymi instytucjami z innych krajów, stypendia.

Zachodnioeuropejska Grupa ds. Uzbrojenia – forum współpracy w dziedzinie przemysłu obronnego i dostaw uzbrojenia. Organizacja współpracy, ujednolicenie norm, otwarcie rynków, współpraca badawczo – rozwojowa.

Zachodnioeuropejska Organizacja ds. Uzbrojenia – rozwój wspólnej polityki zbrojeniowej, wspieranie rozwoju technologicznego. Współpraca ta napotyka na poważne trudności ze względu na zróżnicowanie przemysłów i dużą konkurencję ze strony USA.

4. Siły Zbrojne uze.

1992 – decyzja o utworzeniu sił podległych UZE (FAWEU) i pozostających w dyspozycji organizacji. Jednostki wydzielone z sił konwencjonalnych państw członkowskich mają służyć do wspólnej obrony i prowadzenia operacji humanitarnych. Łącznie FAWEU liczą ok. 2000 jednostek, także wielonarodowych.

Korpus Europejski (Eurokorpus) – jednostki z Niemiec, Francji, Hiszpanii, Belgii, Luksemburga. Może działać poza obszarem państw członkowskich NATO. Oddanie korpusu do dyspozycji NATO wymaga każdorazowo zgody Francji i Niemiec. W 2000 roku część korpusu została wysłana do Kosowa.

Dywizja wielonarodowa (Centralna)

Brytyjsko – Holenderskie Siły Amfibijne.

EuroFor – wspólne siły Francji, Włoch, Hiszpanii, Portugalii przeznaczone do szybkiego reagowania na obszarze Morza Śródziemnego. Zdolność operacyjną uzyskały w 1998 roku.

EUROMARFOR- wspólne siły Francji, Portugalii, Włoch i Hiszpanii- realizacja zadań petersberskich. Podobnie jak EUROFOR mogą być wykorzystywane prze NATO

Korpus Niemiecko – Holenderski.

Hiszpańsko – Włoskie Siły Amfibijne.

5. Europeizacja nato.

Głównym jej zwolennikiem była Francja, obawy USA o trwałość partnerstwa transatlantyckiego. Koncepcja powołania Połączonych Sił Wielonarodowych do Zadań Specjalnych (CTJF). Mają one służyć realizacji zadań petersberskich poza obszarem NATO. CTJF mają być kierowane przez międzynarodowe dowództwo w zgodzie ze standardami NATO.

3-4.06.1996 Berlin- zaakceptowano ideę budowania ESDI w ramach NATO z nie do końca jasną CJTF. Podstawowy element ESDI będą stanowić misje wspólnie przygotowywane przez NATO i UZE a kierowane przez UZE (tzw. formuła berlińska)

Mechanizm CFSP w UE.

W traktacie z Maastricht instrumentami CFSP są wspólne stanowiska i wspólne działania. Obowiązek konsultacji i prowadzenia wspólnej polityki (nie jest prawnie wiążący).

CFSP opiera się na zasadzie jednomyślności. Dziedziny wspólnych działań to:

• proces KBWE,

• ograniczenie i kontrola zbrojeń,

• nieproliferacja broni ABC,

• ekonomiczne aspekty bezpieczeństwa.

Instrumenty CFSP wg traktatu Amsterdamskiego: zasady i ogólne wytyczne, wspólne strategie, wspólne stanowiska, działania i systematyczne współdziałanie między państwami. Zasada konstruktywnego wstrzymania się od głosu. UE może wykorzystywać UZE do opracowywania i realizacji decyzji oraz do prowadzenia działań w zakresie obrony.

Zmiana stanowiska GB: koncepcja budowy europejskiej zdolności obronnej. Dążenie do uzyskania przez Europę autonomii w działaniach dotyczących bezpieczeństwa. Założenie współpracy z ONZ, OBWE, Radą Europy i innymi organizacjami na rzecz stabilizacji i zapobiegania konfliktom.

6. Funkcjonowanie esdi.

Decyzja o ustanowieniu misji petersberskich VI 1992. propozycja utworzenia stałych sił do interwencji humanitarnych VII 94’. Rozpatrywane to było przez Radę Północnoaltantycka i przez Rade Ministerialną w Lizbonie i w Madrycie. Ostatecznie w związku z masakrami w rejonie Ruwandy i Burundi. Zgromadzenie UZE w zaleceniu 566 z 29.11.1994 domagano się od Rady utworzenia wielonarodowych sił afrykańskich do utrzymania pokoju.

Współpraca z OJA, koncepcja prowadzenia operacji petersberskich w Afryce. Apele o zwołanie konferencji ws. konfliktów w Rwandzie i Zairze.

Operacje:

• Zatoka Perska – koordynacja operacji ochrony tankowców, operacja rozminowania cieśniny Ormuz („Cleansweep”),

• Operacje w b. Jugosławii – wskutek oporu GB nie zdecydowano się na operację zbrojną (sankcje i embargo na dostawy broni).

• Adriatyk (działania nadzorujące przestrzeganie embarga, równolegle z NATO. Na ok. 6000 skontrolowanych statków 1400 zawrócono).

• Operacja dunajska – pomoc Węgrom, Bułgarii, Rumunii w przestrzeganiu embarga (wspólnie z OBWE).

• Mostar – kontyngent policyjny i tymczasowa administracja. Misja łącząca zadania cywilne i wojskowe.

• Operacja rozminowania Chorwacji.

• Wielonarodowa Jednostka Policyjna w Albanii. Operacja wspólna z OBWE i UE.

Rozpad Jugosławii- ten temat opracowuje na podstawie yahoo. Moje obawy wzbudził fakt, że w sylabusie prof. Z. jest tylko tematyka do porozumienia z Deyton, dlatego kilka słów o Kosowie też. Na tym też się skupiałam. Dodałam wyjaśnienia trudniejszych rzeczy i opis konkretnych planów bo to jest chyba najważniejsze. Pozdr

Maja 

1. Zarys sytuacji po II wojnie światowej

1945 – 1980 r. - rządy Josip Broz Tito - niepodzielnie panującą w powojennej Jugosławii siłą polityczną była Komunistyczna Partia Jugosławii, na której czele stał dowódca komunistycznej partyzantki z okresu II wojny światowej, generał Josip Broz Tito. Partia ta jako jedna z niewielu w bloku wschodnim cieszyła się realnym poparciem społeczeństwa. Rządzona przez Tito Jugosławia była nie mniej totalitarną dyktaturą, niż którekolwiek z pozostałych państw komunistycznych w Europie środkowej i wschodniej. Jednocześnie Tito prowadził politykę niezależności od ZSRR. Jej skutkiem był, z jednej strony, ostry konflikt ze Stalinem w latach 1947 - 1948, z drugiej, uzyskanie pomocy gospodarczej od Zachodu. Jugosławia, która została przez komunistów skonstruowana jako państwo formalnie federalne, faktycznie dyktatorsko rządzone przez Tito, zostaje państwem komunistycznym poza blokiem sowieckim. Charyzma przywódcy i rządy silnej ręki utrzymywały spokój w państwie.

1980 r. – śmierć marszałka Josipa Broz Tito

1980 – 1990 r. - po śmierci marszałka Tito odżyły, tłumione wcześniej jego autorytetem i dyktatorską formą sprawowania władzy, antagonizmy narodowościowe. Narastający w latach 80. kryzys gospodarczy i strach przed rozpadem federacji – w której, podobnie jak przed wojną, największą rolę odgrywali Serbowie – wywołały wzrost wśród nich nacjonalizmu. W 1986 roku Slobodan Milošević zostaje przewodniczącym Związku Komunistów Serbii. W 1989 r. zostaje on prezydentem Serbii. Po dojściu do władzy Miloszevica najbardziej widocznym zjawiskiem w życiu politycznym Jugosławii stał się serbski nacjonalizm. Jego przejawem było m.in. zniesienie w 1990 r. autonomii Wojwodiny (z liczną mniejszością węgierską) i Kosowa, zamieszkanego głównie przez Albańczyków. Sytuacja zmieniła się wraz ze zmianami ustrojowymi w bloku komunistycznym. W 1989 roku, pogrążoną w kryzysie ekonomicznym Jugosławię, ogarnęła fala dążeń narodowo-wyzwoleńczych.

1990 r. - we wszystkich sześciu republikach odbyły się wolne wybory. W Słowenii, Chorwacji, Macedonii oraz Bośni i Hercegowinie zwyciężyły partie narodowe.

2. Przyczyny rozpadu Jugosławii.

A)Wewnętrzne:

1. Separatyzm chorwacki, słoweński i serbski

2. Tzw. pełzające rozbijanie federacji- dezintegracja federacji metodą faktów dokonanych, sprzecznych z prawem:

-22.XII.1990- nowa konstytucja Chorwatów proklamująca Chorwację jako państwo narodowe i pozbawiająca Serbów statusu narodu konstytutywnego.

-23.XII.1990- referendum niepodległościowe w Słowenii

-uzbrajanie oddziałów paramilitarnych w poszczególnych republikach

-parlament Chorwacji zatwierdza uchwałę, iż prawo federalne musi być zgodne z nową konstytucją

B)Zewnętrzne:

1. Silne lobby popierające secesję: Austria, RFN. Państwa te wspierały Słowenię i Chorwację.

2. Internacjonalizacja konfliktu- EWG/UE podejmuję się roli mediatora. RFJ nie może wykorzystać w pełni swej armii do obrony jedności terytorialnej.

3. Słowenia I Chorwacja

25.VI.1991 –Chorwacja I Słowenia ogłaszają niepodległość.

-Proklamacja niepodległości w znacznie mniejszym stopniu zagrażała Słowenii, ponieważ jest ona jednolita etnicznie. Chorwacja natomiast posiada na swoim terytorium wiele enklaw i sporą mniejszość serbską. Terenami spornymi są Kraina(od X.1990 istnieje Serbski Autonomiczny Region Krainy), Slawonia.

26.VI. –Jugosłowiańska Armia Ludowa (JAL) podejmuje działania w celu zachowania jedności Jugosławii na terytorium Słowenii. Dochodzi do umiędzynarodowienia konfliktu.

28.VI. –WE wysyłają swoją misje dyplomatyczną. Efektem jest zgoda Ch. i Sł. na 3 miesięczne zawieszenie skutków deklaracji niepodległości oraz zobowiązanie rządu belgradzkiego do wycofania wojsk do koszar.

3 VII doszło do starć między Serbami i Chorwatami nas co EWG zareagowała wprowadzeniem embarga na handel bronią i zawiesiła pomoc finansową dla Belgradu.

18.VII.- rząd federalny, na mocy rozejmu postanowił wycofać wojsko federalne z obszaru Słowenii. Belgrad odmawia natomiast wycofania wojsk z Chorwacji.  Prezydent Chorwacji Franjo Tudjman zwraca się do narodu z apelem o gotowość do wojny.

 VII-VIII ostre starcie Chorwatów i Serbów. Wojna przedłuża się mimo deklaracji Belgradu o bezwarunkowym zawieszeniu broni. Najcięższe walki toczą się w okolicach Vukovaru¹ i Osijeku (wsch. Slawonia) prośba SFRJ Stipe Mesica do ONZ o umiędzynarodowienie konfliktu.,

7.IX-z inicjatywy EWG w Hadze rozpoczyna się konferencja pokojowa pod przewodnictwem lord Carringtona

17.IX.- rozejm podpisany przez prezydentów Chorwacji i Serbii, federalnego ministra obrony oraz lorda Carringtona jako mediatora. Mimo rozejmu walki nie ustały.

JAL próbowała przed zawieszeniem broni zająć terytoria na których mieszkali Serbowie (Krainę oraz Slawonię). Do stycznia 1992 Serbowie zdobyli 30% terytorium Chorwacji.

-wojna przybiera charakter międzynarodowy, dlatego też ONZ postanawia wysłać do walczących republik swojego wysłannika- Cyrusa Vanca.

23.XI.-w obecności Cyrusa Vanca i lorda Carringtona, Milosević, Tudjman oraz federalny minister obrony Jugosławii podpisują kolejny rozejm. Kilka dni później Rada Bezpieczeństwa decyduje się na wysłanie do Chorwacji sił pokojowych.

11.XII.- Cyrus Vance przedstawia plan pokojowy. Przewidywał on utworzenie trzech zdemilitaryzowanych stref( Zachodnia i Wschodnia Slawonia oraz Kraina) i rozmieszczenie oddziałów pokojowych ONZ PLAN VANCE’A 1.01.91’

3.I.1992 – zawarcie zawieszenia broni.

-wobec tego RB ONZ postanawia utworzyć siły pokojowe ONZ w Jugosławii –UNPROFOR.

-nastąpił względny spokój między stronami walczącymi

X.1992- parlament Krainy oraz parlament proklamowanej w Bośni Republiki Serbskiej uchwalają deklarację o złączeniu się.

22.I.1993- wojska chorwackie podejmują działania zmierzające do opanowania kilku strategicznych punktów, co spotyka się z krytyką RB ONZ i przedłużenia mandatu UNPROFOR.

-toczą się rozmowy. Strona chorwacka domaga się jednak coraz ostrzej w zamian za przedłużanie mandatu sił pokojowych rozbrojenia serbskich oddziałów.

III.1995- kolejne przedłużenie mandatu sił pokojowych. Zmiana nazwy z UNPROFOR na UNCRO oraz zmniejszenie liczebności tych sił z 15 tys. do 8 tys., co jest korzystne dla Chorwatów którzy planują atak w celu odzyskania Krainy.

1.V.1995- rozpoczyna się operacja wojsk chorwackich. Wkraczają one do Zachodniej Slawonii2. Ofensywę potępia ue.

20.V.95- parlament Krainy zatwierdza uchwałę o jej połączeniu się z ustanowioną w Bośni Republiką Serbską.

3.VI.1995- wojska chorwackie atakują siły serbskie na południu Krainy.

4-8.VIII.1995-błyskawiczna kampania armii chorwackiej, która zajęła Krainę, likwidując Republikę Serbskiej Krainy oraz dokonując przy tym czystek etnicznych.

Ofensywa ta spotkała się z ostrym sprzeciwem ONZ, UE oraz Rosji

3.Wojna w Bośni I Hercegowinie3.

3.III.1992 –po przeprowadzeniu referendum Bośnia i Hercegowina ogłasza niepodległość

-każda z trzech podstawowych społeczności stawiała sobie odmienne cele strategiczne. W przypadku Chorwatów i Serbów były one podobne. Obie te społeczności stawiały sobie za cel połączenie się ze swoimi państwami ojczystymi. Celem Muzułmanów było zachowanie integralności całej Bośni i Hercegowiny. Liczyli na to, że z czasem staną się większością i pozwoli im to zdominować państwo. Serbowie od początku deklarowali, że wraz z ogłoszeniem niepodległości Bośni dokonają secesji i przyłączą się do Serbii.

X.1991- Prezydium Republiki( gdzie większość mieli Chorwaci i Muzułmanie) przegłosowało memorandum o suwerenności, co oznaczało zerwanie więzi z Belgradem. Przeciwstawili się temu bośniaccy Serbowie, którzy pragnęli pozostać w jednym państwie ze swymi rodakami z Serbii.

29.II-1.III.1992- ogłoszone zostało referendum niepodległościowe. Bośniaccy Serbowie zbojkotowali je. Jeszcze przed ogłoszeniem wyników proklamowali na północy i wschodzie Serbską Republikę Bośni i Hercegowiny ze stolicą w Banja Luce. Miała objąć prawie dwie trzecie powierzchni BiH.

3.III.1992- następuje ogłoszenie niepodległości BiH. Zaraz potem wybuchają walki. Toczą się głównie pomiędzy Serbami a Muzułmanami, Serbami a Chorwatami, ale także kilkanaście miesięcy pomiędzy Muzułmanami a Chorwatami. Dochodzi do starć w Sarajewie. Starcia rozlewają się po kraju w następnych tygodniach.

6.IV.1992- niepodległość BiH uznaje UE, a dzień później USA

 następuje intensyfikacja walk. Do końca kwietnia Serbowie kontrolują ponad połowę terytorium kraju, w tym połowę Sarajewa. Zaczęły powstawać armie narodowe. Najsilniejszą posiadali Serbowie. Chorwaci również tworzyli własną armię, dodatkowo byli wspierani przez regularne oddziały armii z Chorwacji. Oddziały paramilitarne tworzyła również partia Izedbegovica. Dodatkowo oddziały bośniackie były wspierane przez kilka tysięcy muzułmańskich bojowników. Wszystkie strony walczące dokonywały czystek etnicznych i zbrodni. Początkowo obwiniano jednak tylko Serbów

27.IV.1992- Serbia i Czarnogóra łączą się z RFJ – „nowa Jugosławia”

22.V.1992- Chorwacja, BiH oraz Słowenia zostały przyjęte do ONZ. Dzień później Jugosławia została zawieszona w pracach KBWE. Następnie ONZ wprowadziła sankcje na dostawy broni i paliwa do Jugosławii.

VII.1992- Serbowie zdobywają kontrolę nad wschodnią Bośnią, wschodnimi regionami Hercegowiny.

3.VII.1992- w zachodniej Hercegowinie i środkowej Bośni zostaje proklamowana autonomiczna chorwacka wspólnota Herzeg- Bosna (stolica Mostar). W sierpniu dochodzi do współdziałania Chorwatów i Serbów w walce z Muzułmanami. W październiku dochodzi do rozejmu między Chorwatami i Serbami. Zaczęli oni nawet współpracować na terenie środkowej Bośni, gdzie toczyły się walki Chorwatów z Muzułmanami.

26-27.VIII.1992- konferencja pokojowa w Londynie. Efektem było przekształcenie jej w stałą konferencje pokojową w Genewie. Współprzewodniczącymi zostali Cyrus Vance(ONZ) i David Owen(EWG).

9.IX.1992- RB ONZ zakazała lotów wojskowych nad obszarem BiH. Praktycznie godzi to tylko w Serbów.

27.X.1992- plan Vance’a –Owena. Podział BiH na 7-10 okręgów autonomicznych. Plan zaakceptowali Chorwaci (akceptował go ich przywódca Mate Boban 4.I.1993),Muzułmanie(25.III. pod silną presją międzynarodową)  w konsekwencji RB ONZ uchwaliła rezolucje w sprawie utworzenia Trybunału do osądzenia zbrodniarzy wojennych w byłej Jugosławii.

 następnie RB ONZ postanowiła, iż Srebrenica, Zepa, Sarajewo, Tuzla, Buhac i Gorażde stanowią strefy bezpieczeństwa ONZ i nie wolno ich atakować.

-bilans walk w 1992: Muzułmanie kontrolowali tylko 15% kraju, Serbowie 65% a Chorwaci 20%.

II.1993-wojska serbskie zaczynają atak na regiony znajdujące się w rękach Muzułmanów (Konjevic Polje,Cerska, Srebrenica⁴).

V.1993- dochodzi do walk Chorwatów z Muzułmanami w Mostarze. Powoduje to kolejne zbliżenie Chorwatów i Serbów.

23.VI.1993- przywódca bośniackich Serbów Radovan Karadzić oraz bośniackich Chorwatów Mate Boban przedstawiają wspólny plan rozwiązania konfliktu(trzy przyszłe państwa bośniackie mają utworzyć konfederację). tzw. projekt tworzenia państw etnicznych.

IX.1993- konflikt wśród Muzułmanów. Konsekwencją tego były walki zbrojne między separatystami z regionu Cazinska Kraina(wojska Fikreta Abdicia) a wojskami posłusznymi władzom w Sarajewie(w październiku i listopadzie).

-koniec roku 1993 nie przynosi rozstrzygnięcia. Żadna ze stron nie jest bliższa zwycięstwa.

ZAANGAŻOWANIE SIĘ NATO PRZECIW SERBOM

10.I.1994- szefowie państw NATO wydają oświadczenie o gotowości przeprowadzenia ataków lotniczych w Bośni z mandatu ONZ.

5.II.1994-wybuch pocisku na rynku w Sarajewie.68 osób zginęło. Państwa zachodnie od razu obwiniają Serbów, pomimo poszlak na prowokację Muzułmanów.

9.II.- NATO stawia ultimatum Serbom. Mają wycofać broń ciężką z pobliża Sarajewa. W przeciwnym razie NATO grozi atakiem lotniczym. Serbowie spełniają warunki.

III.1994- zawarcie w Waszyngtonie pod presją administracji USA porozumienia Chorwatów i Muzułmanów, przewidującego utworzenie chorwacko- muzułmańskiej federacji. Powstała ona 13 maja. Miało to zakończyć walki między nimi i umożliwić wspólną ofensywę przeciw Serbom.

10.IV.- w związku z serbską ofensywą na Gorażde samoloty amerykańskie dokonują ataku na pozycje serbskie.

22.IV.- NATO żąda powstrzymania ofensywy i wycofania się od miasta.

23.IX.1994- NATO zbombardowało serbskie oddziały w okolicach Sarajewa.

24.XII.1994- zawieszenie broni na okres 4 miesięcy, zawarte za pośrednictwem Jimmy’ego Cartera.

III.1995- porozumienie zerwane przez Muzułmanów, którzy rozpoczynają ofensywę na pozycje serbskie. W odpowiedzi Serbowie ostrzeliwują Tuzlę. Powoduje to kolejną interwencję NATO(nalot lotniczy na Pale- siedzibę władz republiki Serbów bośniackich).

V.1995- Serbowie odpowiadają akcją pojmowania oenzetowskich „błękitnych hełmów” (niemal 400 zakładników).18 czerwca uwalniają zakładników.

VII.1995- Serbowie zdobywają jedną z enklaw bezpieczeństwa ONZ- Srebrenicę. Dochodzi do rzezi. Następnie Serbowie zdobywają kolejną enklawę Zepa i podejmują ofensywę na Bihać. Powstrzymuje ich interwencja armii chorwackiej.

VIII.1995- skoordynowana akcja Chorwatów w Serbskiej Krainie oraz Chorwatów i Muzułmanów w Bośni. W Bośni Serbom udaje się utrzymać pozycje i wznowić ostrzał Sarajewa.

30.VIII.1995- rozpoczynają się działania NATO przeciw bośniackim Serbom, nazwane Deliberate Force. Tego same dnia Serbowie zgadzają się rozpocząć rozmowy.2 września NATO zawiesza bombardowania, by wznowić je po 3 dniach⁵.

9.IX.1995-w zachodniej i środkowej Bośni rusza wielka ofensywa chorwacko- muzułmańska, która odnosi znaczące sukcesy. Serbowie decydują się na wycofanie artylerii z okolic Sarajewa. NATO zawiesza naloty.

5.X.1995- ogłoszony zostaje 60 dniowy rozejm.

21.XI.1995- porozumienie pokojowe w Dayton.

Jeszcze przed tym porozumieniem podpisano zobowiązanie w którym prezydenci Serbii i Chorwacji zobowiązywali się do uregulowania sporu w sprawie obszaru Wschodniej Sławonii. Przyczynili się też do ponownego zjednoczenia Mostaru- miasta, które zostało podzielone po powstaniu chorwackiego państewka „Herceg- Bośni”

Na mocy porozumienia BiH miała się składać z Federacji Muzułmańsko- Chorwackiej(51%) i Republiki Serbów Bośniackich(49%) oraz z autonomicznego dystryktu Brčko, podległemu bezpośrednio rządowi centralnemu. Osoby oskarżone o ludobójstwo miały być wyłączone z życia publicznego. W BiH miało stacjonować ok. 60 tys. żołnierzy IFOR, czyli sił które miały zastąpił UNPROFOR

Obie części posiadają własne parlamenty, rządy i pełną autonomię w sprawach wewnętrznych. Nieliczne tylko kompetencje (w tym sprawy zagraniczne, polityka monetarna i celna) należą do rządu centralnego.

Przyniosło to za sobą decyzję o zapowiedzi stopniowego znoszenia embarga na bron dla państw byłej Jugosławii.

14 XII 1995 – traktat pokojowy- podpisany w Paryżu, gwarantami były USA, FR, ROS i GB, dodatkowo sekretarze generalni NATO- Javier Solana i Organizacji Konferencji Islamskiej- Hamid Algabid

4. Kontrowersje wokół postawy usa

USA nie zachowały całkowitej bezstronności wobec konfliktu wyraźnie angażując się po stronie Chorwatów i Muzułmanów. Razem z RFN zbroili Chorwatów, co wydatnie pomogło im w ofensywie na Serbską Krainę. W wojnie w Bośni również odegrali dużą rolę zezwalając łamanie embarga na dostawy broni dla Muzułmanów(dokonywała tego Turcja i Iran). Wymuszono na Serbach odblokowanie Sarajewa w 1992. Bardzo ważne było ustanowienie przez ONZ stref bezpieczeństwa(V.1993) nie przeprowadzając jednocześnie demilitaryzacji tych stref, co pozwoliło Muzułmanom na organizowanie wypadów na pozycje serbskie. Gdy 2 lata później Serbowie zaatakowali strefy spotkali się z represjami. Również całkowity zakaz lotów bojowych nad BiH godził niemal wyłącznie w Serbów.

5. Plany pokojowe

Model kantonalny (narodowy)

Projekt ustroju, wypracowany przez konferencję przedstawicieli trzech społeczności BiH, wzorowany na kantonach szwajcarskich. BiH miała być państwem złożonych z trzech konstytutywnych jednostek. Propozycja upadła wobec braku porozumienia co do wielkości kantonów.

Plan Vance- Owena

3.I.1993- przewidywał utworzenie 10 obdarzonych szeroką autonomią prowincji, przy zachowaniu centralnego rządu. Wszystkie miały mieć mieszany skład etniczny. Każda z trzech społeczności miała przeważać w 3 prowincjach. Projekt ten był niekorzystny dla Serbów, ponieważ ich regiony nie były położone wzdłuż granicy z Serbią. Mimo tego, iż Serbowie mieli oddać wg. planu ok.39% ziem Radowan Karadzić zgodził się, by stał się on podstawą pertraktacji. Chorwaci przyjęli plan w całości. Plan został jednak odrzucony w referendum przez społeczność serbską.

Plan Owena- Stoltenberga

BiH miała być unią trzech republik, a Sarajewo i Mostar miały się znaleźć pod kuratelą międzynarodową. Unia posiadałaby kolektywne prezydium, centralny rząd i parlament oraz trybunał konstytucyjny. Plan upadł wobec sprzeciwu Muzułmanów.

Plan tzw. Grupy Kontaktowej(przedstawiciele USA, Rosji, Wielkiej Brytanii, Francji i RFN)

VII.1994-przewidywał utworzenie federacji muzułmańsko- chorwackiej i jednostki serbskiej, które razem posiadałyby ograniczoną podmiotowość międzynarodową. Jednostka serbska mogłaby zawrzeć konfederację z Republiką Federalną Jugosławii, natomiast Federacja Muzułmańsko- Chorwacka z Chorwacją. Plan został odrzucony.

6. Problem Kosowa

Po zmianach w konstytucji Jugosławii rozwiązano parlament tego kraju, w którym zasiadali jedynie członkowie Partii Komunistycznej Jugosławii. Odbyły się wówczas wolne wybory, w których udziału odmówili reprezentanci mniejszości narodowych z licznych podległych Jugosławii prowincji. Kosowscy Albańczycy rozpisali własne wybory, jednak frekwencja nie przekroczyła wymaganych 50%, w związku z czym nie wybrano reprezentantów do nowego Zgromadzenia Narodowego. W 1992 roku przeprowadzono wybory prezydenckie, które wygrał Ibrahim Rugova. Nie były one jednak uznane przez żadne państwo.

Nowa konstytucja przekazała kontrolę nad państwowymi zakładami przemysłowymi do Belgradu. We wrześniu 1990 roku zwolnienie 123 tysięcy kosowskich Albańczyków z sektora budżetowego doprowadziło do licznych protestów i strajku generalnego. Albańczycy, którzy nie zostali zwolnieni, sami zrezygnowali ze swoich posad. Rząd tłumaczył swoje działania dekomunizacją sektora państwowego, jednak w Kosowie powszechnie uważano, że jest to działanie wymierzone w konkretną grupę etniczną – Albańczyków.

Stworzony w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych program nauczania, który wspierał dążenia autonomiczne Kosowarów, został wycofany. W jego miejsce wprowadzono ogólnoserbski program, którego celem było ujednolicenie programów nauczania na terenie całej Serbii. Zachowano przy tym język albański jako język nauczania. System edukacji rozwiązano w 1992 i ponownie stworzono w 1995. Z Uniwersytetu w Prisztinie, stanowiącego centralny ośrodek naukowy kosowskich Albańczyków, wstrzymano nauczanie w języku albańskim, oraz zwolniono większość kadry pochodzenia albańskiego.

Działania te rozsierdziły kosowskich Albańczyków, co doprowadziło do licznych niepokojów i zamachów terrorystycznych w 1999. Władze serbskie wprowadziły w odpowiedzi stan wyjątkowy i skierowały do prowincji dodatkowe oddziały wojska i policji.

Ibrahim Rugova apelował o zachowanie pokojowego charakteru protestów, jednak w 1996 roku swoje działanie rozpoczęła Armia Wyzwolenia Kosowa - (UCK), prowadząca działania o charakterze zbrojnym na terenie całej prowincji.

Oddziały UCK rozpoczęły wojnę partyzancką, przeprowadzając serię ataków i zamachów terrorystycznych na serbskie siły porządkowe, reprezentantów władzy, oraz domniemanych kolaborantów. W tej sytuacji w 1998 na pomoc serbskiej policji przyszła regularna armia jugosłowiańska, przeprowadzając szeroko zakrojoną akcję zbrojną, wymierzoną w UCK. W przeciągu następnych kilku miesięcy zginęły setki ludzi, a około 200 tysięcy uciekło z miejsca zamieszkania; większość z nich stanowili Albańczycy

W wyniku odrzucenia przez Serbów planu, przygotowanego przez Grupę Kontaktową na konferencji w Rambouillet, 24 marca 1999 r. wybuchła wojna. Atak NATO, któremu nadano nazwę „Sojusznicza siła” (Allied Force) składał się z kilku faz, które obejmowały szereg operacji zmierzających do uzyskania pełnej kontroli nad terytorium Kosowa. Rozkaz rozpoczęcia nalotów uzależniony był od decyzji politycznych i militarnych Rady Północnoatlantyckiej. Operacja Allied Force podzielona została na 6 faz:

ONZ szacuje, że w czasie działań wojennych na terenie Kosowa, w okresie od marca 1998 r. do kwietnia 1999 r., z rejonu tego uciekło lub zostało przeniesionych około 340 tysięcy Albańczyków. Większość z nich udało się do Albanii, Czarnogóry i Macedonii. Siły rządowe niszczyły dokumenty tożsamości uciekającej ludności. Działania te określane są dziś mianem czystki tożsamości. W znacznym stopniu utrudniły one identyfikację i kontrolę powracających po wojnie ludzi. Strona serbska twierdzi, że od czasu zakończenia wojny, na teren Kosowa przeniosło się około 300 tysięcy ludzi, podających się za byłych mieszkańców regionu. Z racji braku spisów śmierci i narodzin, sprawa nie może być rozstrzygnięta.

Po zakończeniu działań wojennych w 1999, albańskie siły UCK rozpoczęły prowadzenie czystek etnicznych na terenie Kosowa. Akcja obejmowała niszczenie serbskich i romskich wiosek, świątyń i pomników. W wyniku przeprowadzonych akcji 300 tysięcy Serbów i Cyganów zostało wypędzonych, reszta pozostała w nielicznych, strzeżonych przez NATO KFOR enklawach. Albańska UCK doprowadziła do zniszczenia ponad 150 świątyń prawosławnych (z których najstarsze pochodziły z XII wieku, niektóre były zabytkami uznanymi przez UNESCO za światowe dziedzictwo kultury - np. klasztor w Dechani ostrzelany z moździerza).

W 2004 roku miały miejsce tzw. pogromy marcowe. 17-18 marca 2004 roku, pod egidą władz UCK i ASRH, miały miejsce pogromy Serbów. Zorganizowane bandy albańskie (niektóre liczące ponad 3000 osób), pomimo ochrony KFOR-u wdzierały się na teren enklaw serbskich i dokonywały mordów i zniszczeń. Zgodnie z rozkazem, KFOR w pierwszej kolejności zapewniał bezpieczeństwo własnym żołnierzom, następnie ewakuował zagrożonych Serbów, zostawiając ich majątek, oraz świątynie, na pastwę Albańczyków.

Z prawnego punktu widzenia, Kosowo wchodzi w skład Serbii, jednak od 1999 jest ono protektoratem międzynarodowym pod auspicjami ONZ (na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ 1244,stwierdzającej jednak także ,iż Kosowo jest częścią Serbii). Rząd serbski nie ma faktycznie żadnego wpływu na decyzje międzynarodowej administracji. Prowincją zarządza misja ONZ UNMIK. Bezpieczeństwo stara się zapewnić misja NATO KFOR, podległa UNMIK.

7. Siły pokojowe w byłej Jugosławii

1. Unprofor

* Siły Ochronne ONZ dla Bośni i Hercegowiny, Chorwacji, Jugosławii (Serbia i Czarnogóra) i Macedonii. (United Nations Protection Force)

o Czas trwania: luty 1992 r. - marzec 1995 r.

o Miejsce działań: Bośnia i Hercegowina, Chorwacja, Jugosławia (Serbia i Czarnogóra) i Macedonia.

o Cele i przebieg misji: Siły pokojowe utworzono w celu zapobieżenia eskalacji konfliktu, jaki ogarnął terytorium byłej Jugosławii w 1991 r. UNPROFOR początkowo miał działać w Chorwacji w celu załagodzenia sporu i stworzenia warunków do zapewnienia pokoju i bezpieczeństwa koniecznych do rozpoczęcia rozmów nad rozwiązaniem kryzysu. Mandat upoważniał do utrzymywania kontroli nad trzema "strefami ochronnymi ONZ" w Chorwacji wolnymi od zbrojnych ataków i niepokojów. Po rozszerzeniu konfliktu na Bośnię i Hercegowinę w czerwcu 1992 mandat sił został rozszerzony, a ich kontyngent zwiększony. Od tej pory zadaniem UNPROFOR było także m.in. zapewnienie bezpieczeństwa lotniska w Sarajewie i ochrona pomocy humanitarnych. Wokół pięciu miast bośniackich ustanowiono strefy bezpieczeństwa ONZ pod nadzorem sił pokojowych. Siły Ochronne ONZ miały prawo używać siły jedynie w samoobronie i w odpowiedzi na ataki na strefy bezpieczeństwa, jak też współpracować z siłami NATO w działaniach powietrznych. UNPROFOR sprawował nadzór nad wprowadzeniem porozumienia o zawieszeniu broni pomiędzy rządem Bośni i siłami bośniackich Chorwatów w lutym 1994 r. Monitorował także ustalenia o zawieszeniu broni negocjowane przez rząd Bośni i siłami bośniackich Serbów, które weszły w życie 1 stycznia 1995 r. W Macedonii UNPROFOR rozmieszczony został jeszcze w grudniu 1992 r. w celu zapewnienia stabilności i bezpieczeństwa. 31 marca 1995 r. Rada Bezpieczeństwa ONZ postanowiła przekształcić UNPROFOR na 3 oddzielne misje, jakkolwiek pozostające ze sobą w łączności.

2. UNCRO

* Operacja ONZ Przywrócenia Zaufania w Chorwacji. (United Nations Confidence Restoration Operation )

o Czas trwania: marzec 1995 r. - styczeń 1996 r.

o Cele i przebieg misji: Ustanowiona 31 marca 1995 r. na mocy rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ misja UNCRO zastąpiła siły UNPROFOR w Chorwacji. Żołnierzy i obserwatorów rozmieszczono na obszarach kontrolowanych przez Serbów: zachodniej Slawonii, Krajiniei wschodniej Slawonii. Obserwatorzy stacjonowali również na półwyspie Prevlaka. Mandat UNCRO obejmował zadania polecone w porozumieniu o zawieszeniu broni z 29 marca 1994 r. Ponadto do obowiązków UNCRO należały:

+ pomoc we wprowadzaniu porozumienia gospodarczego z 2 grudnia 1994 r.

+ pomoc we wprowadzaniu rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ dotyczących regionu

+ udział w kontroli i monitorowaniu granic pomiędzy Chorwacją a Bośnią i Hercegowiną i Chorwacją a Federalną Republiką Jugosławii

+ pomoc w dostarczaniu pomocy humanitarnej do Bośni i Hercegowiny przez terytorium Chorwacji

+ nadzór nad demilitaryzacją półwyspu Prevlaka.

Zadecydowano, że UNCRO będzie pełniło tymczasowo funkcje pomocnicze dla regionu w celu stworzenia warunków, które przyczyniłyby się do zawarcia porozumienia zapewniającego terytorialną integralność Chorwacji i gwarantującego prawo i bezpieczeństwo wszystkim żyjącym tam społecznościom. Chorwacka siłowa reintegracja Slawonii i Krajiny w maju i sierpniu 1995 r. wyeliminowała potrzebę istnienia UNCRO i rozpoczęto jej wycofanie. Jedynie Wschodnia Slawonia - kontrolowana jeszcze przez Serbów - pozostawała pod nadzorem UNCRO. Jednakże ten problem postanowiono rozwiązać w rozmowach chorwacko - serbskich. Rozmowy te toczyły się przy udziale ONZ i zakończyły porozumieniem z 12 listopada 1995 r. w Dayton. Zapewniało ono pokojową reintegrację w ramach Chorwacji i wzywało Radę Bezpieczeństwa ONZ do ustanowienia tymczasowej administracji mającej zarządzać regionem przez okres przejściowy. Wraz z ustanowieniem administracji ONZ mandat UNCRO wygasł 15 stycznia 1996 r.

c) UNMIK - misja trwająca

* Misja Tymczasowej Administracji ONZ w Kosowie (United Nations Interim Administration Mission in Kosovo)

o Czas trwania: 10 czerwca 1999 r. - ........

o Cele i działalność misji: W 1999 r. doszło do interwencji NATO mającej na celu przerwanie konfliktu w prowincji Nowej Jugosławii - Kosowie. ONZ postanowiła włączyć się w zadanie odbudowy zniszczonej prowincji i przywrócenie ładu i bezpieczeństwa. Na podstawie rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ z dnia 10 czerwca 1999 r. utworzono cywilną administrację w Kosowie UNMIK. Do podstawowych zadań UNMIK należy:

+ utrzymanie porządku i bezpieczeństwa

+ koordynację pomocy humanitarnej wszystkich międzynarodowych agencji

+ popieranie odbudowy najważniejszej infrastruktury w prowincji

+ pełnienie podstawowych funkcji administracyjnych

+ dążenie do ustanowienia trwałej autonomii i samorządności w Kosowie

+ ułatwianie politycznego procesu określającego przyszły status Kosowa

+ zapewnienie bezpiecznego i niezagrożonego powrotu wszystkich uchodźców do ich domów w Kosowie

o Personel (na koniec 2003 r.): 38 żołnierzy, 4 097 policjantów, 4189 osób personelu cywilnego i lokalnego

o Specjalny Przedstawiciel Sekretarza Generalnego: Harri Holkeri (Finlandia)

WNP

Notatki:

1. Cziomer, Rosja i WNP [w]: Zarys współczesnych stosunków międzynarodowych, PWN 2001

Przesłanki upadku ZSRR:

1. Niereformowalność systemu polit-społ. i gosp.

2. Interwencja w Afganistanie (1979) – spadek znaczenia międzynarodowego ZSRR, wzrost jego izolacji;

3. Spóźnione próby poprawy sytuacji – Gorbaczow (1985)

4. Odśrodkowe konflikty etniczno-narodowościowe: Górny Karabach (1987)

5. Przegranie wyścigu zbrojeń – brak zdolności finansowych do kontynuacji procesu (podpisanie w 1987 z USA układu o likwidacji eurostrategicznych rakiet średniego zasięgu), wycofanie wojsk z Afganistanu 1988

6. Zmiana prowadzenia polityki zagranicznej – odcięcie się od doktryny breżniewa, zasada wolnego wyboru, próba reformy imperium wewnętrznego, kosztem polityki imperialnej na terenie Europy – brak interwencji po Jesieni Narodów w 1989, zgoda na zjednoczenie Niemiec i pozostanie RFN w strukturach euro-atlantyckich (układ 2 plus 4, traktat ostatecznej regulacji w sprawie Niemiec 12 IX 1990)

7. Odłączenie się republik bałtyckich – początek 1991 referenda niepodległościowe i odłączenie się od ZSRR.

8. Kulminacja to Pucz Janajewa 19-21 VIII 1991 – szybko opanowany i zdławiony: brak poparcia w społeczeństwie i armii. Wykorzystanie sytuacji przez Jelcyna, odsunięcie Gorbaczowa, rozwiązanie KPZR na terenie Rosji, co doprowadziło do tendencji odśrodkowych w ZSRR.

9. Moskwa uznała republiki bałtyckie, 17 IX 1991 przyjęte do ONZ

10. Deklaracje niepodległości:

• Armienia 28.8.1990 (wcielając ją w życie – 21.9.1991)

• Gruzja 9.4.1991

• Ukraina 24.8.1991

• Białoruś 26.8.1991

• Mołdawia 27.8.1991

• Kirgizja 31.8.1991

• Uzbekistan 31.8.1991

• Azerbejdżan 9.9.1991

• Kazachstan 16.9.1991

Powstanie i ewolucja WNP:

1. 8.12.1991 w Wiskuli pod Brześciem na Białorusi – Rosja, Ukraina, Białoruś decyzja o utworzeniu organizacji. ZSRR przestało istnieć jako podmiot prawa międzynarodowego i byt geopolityczny.

2. 21.12.1991 rozszerzenie WNP o 8 państw, podpisanie w Ałma – Acie / jako ostatnie dokumenty ratyfikacyjne złożyła Mołdawia 9.11.1994, w grudniu 1993 do WNP przystąpiła Gruzja

3. W protokole z 21.12.1991 potwierdzono wyłączność sukcesji Rosji po ZSRR, łącznie z prawem stałego miejsca w Radzie Bezpieczeństwa. Rosja przejęła całość zadłużenia zewnętrznego po ZSRR

4. Statut – 22.1.1993

5. Najważniejsze organy:

- Rada Szefów Państw (1991)

• Rada Szefów Rządów (1991)

• Zgromadzenie Międzyparlamentarne (3.1992, Petersburg)

• Rada Ministrów Spraw Zagranicznych (9.1993)

• Rada Ministrów Obrony (2.1992(

• Komitet Koordynacyjno-Konsultatywny wraz z sekretariatem (5.1993)

• Sztab ds. Koordynacji Współpracy Wojskowej (12.1993)

• Rada Głównodowodzących Wojsk Ochrony Pogranicza (9.1993)

• Trybunał Gospodarczy (7.1992)

• Komisja ds. Praw Człowieka (9.1993)

• Rada Celna (3.1992)

• Rada Elektroenergetyczna (2.1992)

Układy dotyczące bezpieczeństwa i gospodarki:

1. Układ o bezpieczeństwie zbiorowym podpisany 15.5.1992 w Taszkiencie

Uczestniczyło w nim 6 państw: Armienia, Kazachstan, Kirgizja, Rosja, Tadżykistan, Uzbekistan. Pod koniec grudnia 1993 przyłączył się Azerbejdżan, Białoruś i Gruzja. Zawarty na 5 lat. Casus foederis: Napaść zbrojna na jednego z sygnatariuszy przez jakiekolwiek państwo stanowi napaść przeciwko wszystkim sygnatariuszom i spotyka się z określonym przeciwdziałaniem, nie wykluczając pomocy wojskowej oraz użycia sił zbrojnych. - Rada ds. Bezpieczeństwa Zbiorowego (w praktyce Rosji i jej wojska rozmieszczone na terenie WNP)

2. Porozumienie o utworzeniu Unii Gospodarczej podpisane 24.9.1993 w Moskwie (poprzedzone porozumieniem o utworzeniu strefy rublowej z 7.9.1993)

Długofalowa integracja gospodarcza: od strefy wolnego handlu poprzez unię celną do unii gospodarczej. Turkmenia przyłączyła się do porozumienia dopiero w grudnu 1993, a Ukraina opowiadała się za statusem członka stowarzyszonego i pogłębianiu współpracy bilateralnej z Moskwą.

Dezintegracja w łonie WNP:

1. Brak wypracowanej oraz spójnej koncepcji integracyjnej

2. Niepowodzenie transformacji gospodarczo-społecznej w Rosji i innych państwach WNP

3. Brak zarówno wspólnych idei i wartości, jak też wspólnych interesów dla członków

Działania integracyjne:

1. Zorientowane na współpracę z Rosją

• Wspólnota Zintegrowanych Państw (Rosja, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan), powstała 29.3.1996, - docelowo zakłada utworzenie wspólnego rynku gospodarczego i unię płatniczą

• Związek Białorusi i Rosji – 2.4.1996, wszedł w życie w 8.1996; przewiduje w perspektywie wspólny rynek, unię płatniczą na bazie rubla, konfederację.

2. Bez udziału Rosji

• Środkowoazjatycki Obszar Gospodarczy – Kazachstan, Uzbekistan, Kirgistan – Rosja i Tadżykistan są tylko obserwatorami, styczeń 1994 – wspólny rynek i w dalszej perspektywie unię płatniczą.

• Wschodnioeuropejska Unia Celna – Ukraina, Mołdawia (Zadniestrze) – 11.3.1997, wstępna organizacja, początkowo utworzenie unii celnej, w dalszej perspektywie przystąpienie do CEFTA

• Wspólny Obszar Graniczny i Obronny – między Kazachstanem i Kirgistanem – 4.1997, wzajemna pomoc w kwestiach bezpieczeństwa zewnętrznego. W 1998 chęć przystąpienia wyraziły Turkmenistan i Tadżykistan – brak danych o konkretnych działaniach

• Współdziałanie informacyjne osi Gruzja/Ukraina/Azerbejdżan/Mołdowa – GUAM – od 1998 zmierza do wytyczenia sprawnych oraz bezpiecznych dróg tranzytowych dla ropy i gazu z rejonu Morza Kaspijskiego przy ominięciu terytorium Rosji.

Polityka zagraniczna i bezpieczeństwa Rosji:

1. Na politykę zagraniczną i bezpieczeństwa Rosji wpływają:

a) zmiana położenia geograficznego, surowce, stan gospodarki i społeczeństwa, poziom i nowoczesność technologii, ustrój polityczny, kształt i charakter przywództwa politycznego

b) nowe otoczenie zewnętrzne, sytuacja strategiczna, powiązania i prestiż międzynarodowych

2. Ustrój Rosji – pozycja prezydenta wzrosła po referendum w 1993, po konflikcie Jelcyna z Radą Najwyższą.

3. Problem establishmentu rosyjskiego z poczuciem tożsamości narodowej.

4. Cztery wizje i kierunki rozwoju polityki zagranicznej FR:

   1. Prozachodnia i proeuropejska: od 1993 poparcie Jelcyna, reforma R na wzór zachodni, zbliżenie do USA i Europy Zachodniej, oczekiwanie na dużą pomoc Zachodu, ze względu na rywalizację z USA, głównym partnerem miała być UE oraz RFN i F

   2. Euroazjatycka – eksperci i politycy konserwatywni geopolityczni – ze względu na położenie R powinna dążyć do podtrzymania polityki mocarstwowej na obszarze Azji i Europy bez zmiany sytemu polityczno-społecznego.

   3. Imperialna – odbudowa pozycji R za wszelką cenę – opcja nacjonalistyczna na wzór Rosji Carskiej (np. Partia Narodowo-Demokratyczna Władymira Żyrinowskiego) lub opcja komunistyczna – odbudowa ZSRR

   4. Geopolityczny realizm – od 1994 wykorzystanie realnych przesłanek do odbudowy pozycji Rosji

5. Teoretyczne ujęcie problemu polityki zagranicznej i bezpieczeństwa znalazło swoje odbicie w dokumentach przyjętych przez Radę Bezpieczeństwa Narodowego FR w 1993 r.:

• Podstawowe założenia polityki zagranicznej FR

• Podstawowe założenia doktryny obronnej FR

Dzieliły one otoczenie R na „bliższą” (WNP) i „dalszą” zagranicę. Kraje Europy Środkowo- Wschodniej zaliczone zostały do „obszaru żywotnego zainteresowania” pozostawiając sobie tam wszelkie możliwości działania nie wykluczając interwencji zbrojnej, gdyby doszło do zagrożenia interesów Rosji.

6. Duży udział w HZ przypada na UE – 1992-1997 40%, z czego 50% na Niemcy. Wynika to z podpisanego w 1994, a ratyfikowanego w 1997 porozumienia między UE a R o różnorodnych formach współpracy. Efektem było: zapraszanie FR na szczyt G-7 począwszy od Monachium 1992, przesądzenie o przystąpieniu R do Rady Europy – 1996 r., stworzenie dogodnego klimatu do udzielenia R korzystnych kredytów.

7. Zadłużenie zagraniczne R: od 1992 do 1998 wynosiło ono 170 mld $, z czego największe przypadało na RFN – 75 mld $. - 17.8.1998 – kryzys finanowy

8. Bezpieczeństwo w Europie: przekształcenie KBWE/OBWE w system regionalnego bezpieczeństwa zbiorowego z udziałem R w Radzie jako pewnego gwaranta bezpieczeństwa; oparcie bezpieczeństwa europejskiego na koncercie mocarstw z udziałem Rosji jako równorzędnego partnera; przejęcie przez R mandatu w imieniu OBWE w celu rozwiązywania konfliktów na obszarze WNP.

9. Rozszerzenie NATO na Wschód: rosyjskie argumenty przeciw:

   1. Stanowi to pogwałcenie kompromisu wypracowanego na konferencji 2 plus 4

   2. NATO jest reliktem „zimnej wojny”, winno się ono podporządkować kierownictwu OBWE i stanowić czynnik bezpieczeństwa zbiorowego

   3. Poszerzenie „granicy” NATO na Wschód zagrozi pozycji geopolitycznej R

   4. Decyzja taka doprowadziłaby do załamania postanowień układu o rozbrojeniu konwencjonalnym CFE między NATO a Układem Warszawskim z 11.1990, zmuszając strony do ponownych negocjacji

   5. Przyczyniłoby się to do wzrostu nacjonalizmu w R

   6. Koncepcja NATO jest sprzeczna z podpisaną w Paryżu Wielką Kartą Pokoju z 11.1990, która zakłada, że państwa członkowskie KBWE nie będą traktowały się jako przeciwnicy lub wrogowie.

   7. Slogan NATO, że przystąpienie do sojuszu umocni demokrację w nowych państwach nie odpowiada rzeczywistości – jest to tylko próba zwiększenia potencjału militarnego własnego bloku.

   8. Zachód chce narzucić R parcie do wzrostu militaryzmu i konfliktowych sytuacji.

10. Kompromis odnośnie NATO podpisano 27.5.1997 r., w Paryżu – Akt Stanowiący NATO-Rosja.: akt o charakterze tylko politycznym; NATO zadeklarowało, że na terytorium nowych państw nie rozlokuje broni nuklearnej oraz nie będą stacjonowały większe oddziały wojsk sojuszniczych; ustanowienie Rady NATO-Rosja – większy wpływ R na działania Sojuszu

11. Rosja – Chiny:

• wspólnota interesów – świat powinien być multilateralny (brak hegemonii USA)

• szczyt przywódców w Moskwie w 4.1997 r., na którym uregulowano spory:

  • demarkacji spornych odcinków granicy na Dalekim Wschodzie oraz ograniczenia obecności wojskowej po jej obu stronach

  • rozbudowę na szeroką skalę kontaktów przygranicznych zarówno gospodarczych, jak reż społecznych, umożliwiających napływ Chińczyków do Rosji

Agnieszka BRYC, Instytucjonalizacja wielostronnej współpracy na obszarze WNP, [w]: Instytucjonalizacja wielostronnej współpracy międzynarodowej w Europie, Parzymies, Zięba – Warszawa 2004

1. WNP miała pełnić funkcję amortyzatora łagodzącego proces rozpadu ZSRR, a jednocześnie instrumentu „cywilizowanego rozwodu” republik poradzieckich, zapewniającego tym samym elementarną strukturalizację obszaru byłego ZSRR.

2. Po rozpadzie ZSRR nastąpiła znaczna intensyfikacja w dążeniu do kontroli nad państwami Europy Środkowo-Wschodniej, a także krajów WNP. Szczególną pozycje w tej geopolitycznej grze zajmują USA, Chiny, Turcja i Iran, oraz państwa zachodnioeuropejskie. Turcja: republiki środkowoazjatyckie i zakaukazkie; Rumunii w Mołdowie, Polski na Białorusi i Ukrainie oraz USA i Europy Zachodniej w regionie M. Kaspijskiego, na Ukrainie i w Azji Środkowej. Silną pozycję posiada także Uzbekistan, pretendujący do roli lidera w regionie – posiada niezależność energetyczną i stabilność gospodarczą. Wpływowym krajem jest także Kazachstan.

3. Podział organizacji na obszarze WNP można dokonać na zasadzie kryterium wymiaru polityczno-strategicznego z jednej strony i gospodarczego z drugiej. Do pierwszej grupy zaliczymy:

GUUAM:

1. Organizacja jest wyrazem dążenia państw ją tworzących do usamodzielnienia się od Rosji, związania się ze strukturami zachodnimi oraz stworzenie pewnej alternatywy wobec integracji w ramach WNP. Miała ona stanowić forum dyskusji i konsultacji w kwestiach bezpieczeństwa, promocji rozwiązywania konfliktów oraz przeciwdziałania potencjalnym zagrożeniom stabilności i rozwoju w regionie.

2. Początek współpracy datuje się na szczyt Rady Europy w Strasburgu, 10.10.1997 r., gdzie prezydenci Gruzji, Ukrainy, Azerbejdżanu i Mołdowy wydali wspólny komunikat potwierdzający zasady nienaruszalności suwerenności, integralności terytorialnej, demokracji oraz prymatu prawa. Bezpośrednim impulsem był plan utworzenia transkaspijskiego korytarza transportowego Europa-Kaukaz-Azja. 24.4.1999 przyjęty został Uzbekistan – przekształcenie w GUUAM – wystąpienie w maju 2005 roku – powrót do początkowej nazwy

3. Deklaracja waszyngtońska: potrzeba zacieśniania wzajemnych kontaktów, koordynacja polityki w instytucjach międzynarodowych, wzmocnienie współdziałania w ramach PdP i EAPC, aktywizacja w sferze pokojowego rozwiązania sporów, poszerzenie i zdynamizowanie prac nad rozwojem korytarza transportowego. Z perspektywy instytucjonalizacji ciekawe jest zadeklarowanie zamiaru odbywania regularnych spotkań.

4. Memorandum Milenijne – przyjęte na szczycie ONZ 6.9.200r.: uruchomienie mechanizmu regularnych spotkań, na okres między szczytami koordynację działań grupy przekazano Komitetowi Koordynatorów Krajowych, najważniejszą motywacją współpracy jest zacieśnianie kontaktów i bezpośrednich związków między państwami i poszczególnymi organami państw, popieranie utworzenia korytarza tranzytowego, podejmowanie decyzji na zasadzie konsensusu, otwartość organizacji na państwa uznające i respektujące cele i zasady ich stowarzyszenia.

5. Podstawę instytucjonalną stanowi: Karta GUUAM przyjęta w Jałcie 7.6.2001: cele: rozwój społeczno-ekonomiczny, rozszerzenie kontaktów handlowych, wykorzystanie w interesie państwa członkowskich magistrali transportowo-komunikacyjnej, wzmocnienie bezpieczeństwa regionalnego we wszystkich jego wymiarach, rozwój stosunków w sferze humanitarnej oraz nauki i kultury, koordynację w ramach innych organizacji międzynarodowych, walka z terroryzmem międzynarodowym, zorganizowaną przestępczością, narkobiznesem.

6. Najważniejsze dla GUUAM są kontakty z USA – dlatego na drugim szczycie organizacji w Jałcie, udział wzięła delegacja USA (20.7.2002), podpisano porozumienie o współpracy w celu zwalczania międzynarodowego terroryzmu. Do kolejnego spotkania w tym gronie doszło 3-4.7.2003, gdzie postulowano wprowadzenie Wirtualnego Centrum GUUAM, oraz utworzenia Międzynarodowego Systemu Informacyjno-Analitycznego.

7. Głównym organem jest coroczna konferencja szefów państw. Zgodnie z Kartą Jałtańską do jej zadań należą: wytyczanie podstawowych kierunków polityki organizacji, ustalanie wspólnego stanowiska dotyczącego aktualnych wydarzeń.

8. Organem wykonawczym jest Rada Ministrów Spraw Zagranicznych – spotkania odbywają się co pół roku; szczegółowe zadania Rady zostały określone w Porozumieniu o Radzie MSZ przyjętym na szczycie w Jałcie w lipcu 2002 roku. Art. 3. - działania Rady na rzecz rozwoju współpracy, w tym współdziałanie w sferze dyplomatycznej.

9. Organem roboczym jest Komitet Koordynatorów Narodowych, przedstawiciele państw członkowskich mianowanych przez msz; komitet zapewnia działalność bieżącą i przygotowuje spotkania przedstawicieli na wyższym szczeblu. Spotkania planowane są co kwartał, ale na wniosek jednego z państw członkowskich zebrania mogą odbyć się poza wyznaczonym terminem.

10. Kolejnym organem roboczym jest Rada Handlowa – powołana na podstawie Porozumienia o powstaniu Rady Handlowej z lipca 2002 r., funkcje informacyjne pełni Biuro Informacyjne z siedzibą w Kijowie.

11. Kwestie sporne: problem uzależnienia od energetyki z Rosji, utworzenie strefy wolnego handlu, stosunek do Rosji,

Organizacja Układu o bezpieczeństwie zbiorowym państw stron WNP:

1. 15.5.1992 podpisano Traktat Taszkencki; początkowo Armenia, Rosja, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan, Uzbekistan, później Białoruś, Azerbejdżan, Gruzja. Układ wszedł w życie 20.4.1994 na okres 5 lat i podlegał prolongacie w 1999 r. W dniach 19-20.5.1999 Armenia, Białoruś, Rosja, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan przedłużyły protokół.

2. W układzie nie rozróżniono zapisów o wspólnej obronie (wypisany wcześnie casus foederis) od mechanizmów wspólnego bezpieczeństwa (świadczy o tym zapis o niestosowaniu siły lub groźby jej użycia oraz rozwiązywaniu sporów drogą pokojową, prowadzeniu konsultacji we wszystkich ważniejszych kwestiach bezpieczeństwa.)

3. Dążenie Moskwy do instytucjonalizacji: 7.10.2002 w Kiszyniowie podpisano Statut Organizacji Układu o bezpieczeństwie zbiorowym i Porozumienia o prawnym statusie organizacji – głównym celem jest zapewnienie pokoju, bezpieczeństwa regionalnego i międzynarodowego, stabilności i integralności terytorialnej oraz suwerenności państw stron układu. W tym celu organizacja będzie współpracowała z państwami trzecimi i innymi organizacjami. Obowiązek koordynacji działąń na arenie międzynarodowej w dziedzinie bezpieczeństwa.

4. Organy: Rada Bezpieczeństwa Zbiorowego – rozpatruje wszelkie kwestie związane z działalnością organizacji. Tworzą ją prezydenci państw, podejmują decyzje w sprawie realizacji celów i zadań, a także koordynują działalność UBZ, Rada może powoływać stałe i ad hoc organy.

5. Rada Ministrów Spraw Zagranicznych – funkcje konsultacyjne i wykonawcze

6. Rada Ministrów Obrony – konsultacje i wykonywanie polityki wojskowej, technicznej, oraz przemysłu wojskowego. Istniej także Komitet Sekretarzy Rady Bezpieczeństwa.

7. Sekretariat – administracja, analizy, konsultacje, współpracuje Stałą Radą w przygotowaniu projektów, decyzji i innych dokumentów. Siedziba – Moskwa, Sekretarza Generalnego Organizacji UBZ wyznacza Rada Bezpieczeństwa Zbiorowego na okres 3 lat, kieruje on działalnością sekretariatu oraz uczestniczy w posiedzeniach pozostałych organów.

Wojtaszczyk, Jakubowski, Społeczeństwo i Polityka, Warszawa 2003

Deklaracje niepodległości:

Estonia – 11.1988

Litwa – 5.1989

Łotwa – 7.1989

Azerbejdżan – 9.1989

Gruzja – 3.1990

Armenia – 9.1990

1. Pojawiła się próba stworzenia Związku Suwerennych Państw – konfederacji opartej o zasady niezawisłości i terytorialnej integralności tworzących go państw, a także przestrzeganiu praw człowieka i praw narodowościowych oraz sprawiedliwości społecznej i demokracji. Propozycja została zaakceptowana przez Radę Najwyższą ZSRR, ale sprzeciwiała się jej Ukraina, Armenia, Gruzja i republiki nadbałtyckie.

2. Politycy, którzy podpisali WNP – Jelcyn, Krawczuk (Ukraina), Szuszkiewicz – Białoruś

3. 21.12.1991 w rozmowach o przystąpieniu do WNP pozostałych republik uczestniczył także przedstawiciel Gruzji w charakterze obserwatora.

Cele i zasady:

1. zagwarantowanie swoim obywatelom równych praw i wolności

2. sprzyjanie rozwijaniu tożsamości etnicznej, kulturalnej, językowej i religijnej mniejszości narodowych

3. rozwijanie równoprawnej i wzajemnie korzystnej współpracy w dziedzinie polityki, gospodarki, handlu, kultury, nauki, kształcenia, ochrony zdrowia, oraz środowiska naturalnego, sprzyjanie szerokiej wymianie informacji, przestrzeganie wzajemnych zobowiązań.

4. Respektowanie integralności terytorialnej i nienaruszalności granic, gwarantowanie ich otwartości, swobody poruszania, przepływu informacji

5. współpraca w zapewnieniu pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego

6. respektowanie dążeń do uzyskania statusu strefy bezatomowej i państwa neutralnego

7. zachowanie pod zjednoczonym dowództwem wspólnej przestrzeni wojskowo-strategicznej

8. gwarantowanie niezbędnych warunków rozmieszczenia i funkcjonowania strategicznych sił zbrojnych

9. wspólne instytucje koordynujące Wspólnoty

10. przezwyciężenie następstw katastrofy czarnobylskiej

Odnośnie zagadnień ekonomicznych:

1. skoordynowane, radykalne reformy gospodarcze

2. zawrzeć umowy między bankami centralnymi,

3. uzgodniona polityka zmniejszania deficytów budżetowych

4. uzgodniona polityka liberalizacji cen i ochrony socjalnej

5. koordynować zagraniczną działalność gospodarczą

Instytucje inne niż wymienione wyżej:

1. Międzypaństwowa Rada Kosmosu – zbiera się okresowo,

2. Rada Transportu Kolejowego – częste sesje

3. Międzypaństwowa Rada Ekologiczna

4. Bank Międzypaństwowy – szefowie centralnych banków państw Wspólnoty, kierowanie i koordynowanie polityki monetarnej, kredytowej i finansowej państw Wspólnoty.

5. Sąd Gospodarczy WNP – przedstawiciele sądów gospodarczych państw

6. Międzypaństwowy Komitet Gospodarczy – koordynuje działalność gospodarczą państw, wyposażony jest w prawo zarządzania w dziedzinach, które mają ponadnarodowe znaczenie. Decyzje podejmowane są na zasadzie głosów ważonych – Rosja – 50%, Ukraina – 14%, Białoruś, Kazachstan, Uzbekistan – po 5%, a pozostałe państwa po 3%. Dla podjęcia decyzji potrzebna jest większość kwalifikowana – 4/5 głosów.

7. Komitet Koordynacyjno-Konsultacyjny – jedyny organ pracujący permanentnie, w skład wchodzi po dwóch stałych przedstawicieli pełnomocnych każdego państwa oraz koordynator Komitetu mianowany przez Radę Szefów Państw, powołany jest do realizacji decyzji Rady Szefów Państw, organizuje narady

Dodatkowo: z encyklopedii PWN

WSPÓLNOTA NIEPODLEGŁYCH PAŃSTW (WNP), Sodrużestwo Niezawisimych Gosudarstw (SNG), powstały XII 1991 związek gosp.-polit.-wojsk. Rosji i 10 (początkowo) byłych republik związkowych ZSRR; zbliżony do formuły konfederacji, utworzony po ogłoszeniu upadku ZSRR. Formalny rozpad ZSRR bierze początek w tzw. deklaracji suwerenności ogłoszonej przez Est.SRR (16 XI 1988), a następnie pozostałe republiki bałtyckie (Litwa — 18 V 1989, Łotwa — 28 VII 1989). Postulowały one reformę państwa związkowego przez podpisanie nowego układu związkowego, domagały się równoprawności tworzących go podmiotów, ograniczenia roli centrum. Podobny charakter miały ogłoszone w 2. poł. 1990 deklaracje suwerenności Rosji (12 VI), Uzbekistanu (20 VI), Mołdawii (23 VI), Ukrainy (16 VII), Białorusi (27 VII), Turkmenistanu (22 VIII), Tadżykistanu (25 VIII), Azerbejdżanu (23 IX), Kazachstanu (25 X) i Kirgistanu (12 XII). Jednocześnie postępował proces rzeczywistego rozpadu ZSRR. Wiosną 1990 republiki bałtyckie proklamowały niepodległość i oznajmiły o swym wyjściu z ZSRR (Estonia — 2 II, Litwa — 11 III, Łotwa — 4 V). Odmiennej formuły emancypacyjnej użyła Gruzja, wypowiadając (9 III 1990) ustawę z 1922 o utworzeniu ZSRR, a także Armenia, która ogłosiła deklarację o niezawisłości (23 VIII 1990). Federacja republik związkowych ZSRR uległa 1990 daleko posuniętemu rozkładowi, choć formalnie ZSRR nadal funkcjonował jako podmiot stosunków międzynarodowych.

Pod naciskiem republik 17 III 1991 przeprowadzono w ZSRR referendum w sprawie odnowienia federacji. Nie wzięły w nim udziału republiki bałtyckie, zakaukaskie i Mołdawia. Głosowanie w pozostałych republikach potwierdziło ich dążność do zachowania więzi federacyjnej. Niektóre republiki (Ukraina, Kazachstan) dodatkowo postawiły w referendum pytanie o celowość utworzenia „związku suwerennych państw” — co było pierwszym formalnym wprowadzeniem postulatu, który w okresie późniejszym przybrał kształt WNP. Rezultaty referendum Rada Najwyższa ZSRR uznała za obowiązujące na terenie całej federacji; prez. ZSRR, M.S. Gorbaczow, i Rada Federacji podjęli prace nad nowym układem związkowym; 16 VIII 1991 opublikowano jego projekt, którego podpisanie, planowane na 20 VIII, uniemożliwił przewrót państw. dokonany w Moskwie w nocy z 18 na 19 VIII 1991. Przewrót przyspieszył usamodzielnianie się kolejnych republik związkowych. Wkrótce po nim deklaracje niepodległości ogłosiły: Ukraina (24 VIII), Białoruś (25 VIII), Mołdawia (27 VIII), Uzbekistan (31 VIII), Kirgistan (31 VIII), Tadżykistan (9 IX), Armenia (23 IX), Azerbejdżan (18 X), Turkmenistan (27 X) i Kazachstan (16 XII). Na obradującym IX 1991 Nadzwyczajnym Zjeździe Deputowanych ZSRR prez. Gorbaczow i przywódcy 10 republik związkowych złożyli wspólne oświadczenie o potrzebie powołania związku suwerennych państw opartego na formule konfederacji, z prawem każdego podmiotu do indywidualnego określenia zasad swojego udziału w przyszłym związku. Krokiem na drodze do realizacji tego postulatu było podpisanie 18 X 1991 przez 8 republik (Armenię, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Rosję, Tadżykistan, Turkmenistan i Uzbekistan) Układu o Wspólnocie Gosp., do którego 6 XI 1991 przystąpiły także Ukraina i Mołdawia. Równocześnie funkcjonująca nadal koncepcja odnowienia federacji — przez podpisanie nowej wersji traktatu związkowego (tzw. proces nowoogariewski) — upadła XI 1991, po jego zanegowaniu przez Rosję i Ukrainę. 8 XII 1991 na spotkaniu w Puszczy Białowieskiej prez. Rosji B.N. Jelcyn, prez. Ukrainy Ł. Krawczuk i przewodn. Rady Najwyższej Białorusi S. Szuszkiewicz podpisali umowę o rozpadzie ZSRR i utworzeniu WNP. Porozumienie miało charakter otwarty „dla wszystkich państw — czł. ZSRR, a także dla innych państw”. Podpisanie formalnego układu o powołaniu WNP nastąpiło w Ałma Acie 21 XII 1991; sygnowali go przywódcy 11 republik: Azerbejdżanu — A. Mutalibow, Armenii — L.T. Petrosjan, Białorusi — Szuszkiewicz, Kazachstanu — N. Nazarbajew, Kirgistanu — A. Akajew, Mołdawii — M. Snegur, Rosji — Jelcyn, Tadżykistanu — R. Nabijew, Turkmenistanu — S. Nijazow, Ukrainy — Krawczuk i Uzbekistanu — I. Karimow. Podpisania układu odmówiła Gruzja, która przysłała do Ałma Aty tylko obserwatora. Jednak pod wpływem długotrwałego nacisku zewn. (gł. podsycania krwawych konfliktów w Osetii Pd. i Abchazji), 22 X 1993 prez. Gruzji E. Szewardnadze (który wcześniej przystąpił do porozumienia wojsk.) podpisał dokument o przystąpieniu Gruzji do WNP. Los ZSRR przypieczętowało rozwiązanie Rady Najwyższej, zlikwidowanie instytucji deputowanych lud. i złożenie urzędu prezydenta przez Gorbaczowa (25 XII 1991). Na spotkaniu przywódców WNP w Mińsku 30 XII 1991 oficjalnie ogłoszono ostateczną likwidację ZSRR i wszelkich postfederacyjnych struktur; oznajmiono zarazem o wyborze stolicy Białorusi — Mińska na siedzibę stałego Sekretariatu WNP.

WNP powstała jako struktura przejściowa i zachowała ten charakter mimo wielu porozumień szczegółowych, ustalających zasady jej współdziałania; z jednej strony WNP miała być zabezpieczeniem przed chaosem wynikającym z rozpadu ZSRR, z drugiej — wyjściem naprzeciw tendencji odbudowy imperium w nowej formule, zmniejszającej wszechwładną dotąd rolę centrum. Powstała komisja zarządzająca masą upadłościową, kontrolująca (w teorii) bardzo konfliktowy proces podziału armii, broni jądr., systemu energ., podziału aktywów za granicą itp. Projekty utworzenia instytucji na wzór EWG okazały się nierealne. Podstawowe spoiwo WNP tworzą porozumienia z zakresu gospodarki oraz bezpieczeństwa, uwzględniające nadrzędną w tych dziedzinach rolę Federacji Ros. (m.in. układ o kolektywnym bezpieczeństwie, porozumienie o oddziałach pokojowych i siłach rozjemczych, umowa tranzytowa, porozumienie o jednolitej taryfie celnej, układ paliwowo-energ., porozumienie o koordynacji działalności banków). Powołane do życia wyspecjalizowane instytucje WNP (m.in. Rada ds. Energii Elektrycznej, Rada ds. Transportu Kol., Trybunał Gosp.) w niewielkim stopniu odgrywają rolę czynników stabilizujących WNP. Odśrodkowo na koordynującą rolę WNP wpływała rywalizacja ros.-ukr. (sprawa przynależności Krymu i Floty Czarnomor.), jak też lokalne konflikty zbrojne (w Tadżykistanie, na Zakaukaziu, Naddniestrzu i Czeczenii). Z powszechnego przekonania, że niejasna formuła WNP (ani państwo, ani organizacja międzynar.) jest w dalszej przyszłości nie do utrzymania, wypływają inicjatywy jej przekształcenia. Najważniejszą z nich jest zgłoszona III 1994 przez prez. Kazachstanu Nazarbajewa idea utworzenia Unii Euroazjat. — instytucji koordynującej politykę gosp. i obronną tworzących ją państw. Kamieniem węgielnym unii miałyby być Rosja, Ukraina, Białoruś i Kazachstan, a w jej składzie znalazłyby się państwa członkowskie obecnej WNP.

Po zwycięstwie komunistów w wyborach parlamentarnych w Rosji (XII 1995), zdominowana przez nich Duma unieważniła 15 I 1996 umowę białowieską z 8 XII 1991. Decyzja ta, choć pozbawiona mocy prawnej, zmusiła zabiegającego o wybór na kolejną kadencję prez. Jelcyna do kontrposunięcia. Z jego inicjatywy 29 III 1996 prez. Federacji Ros., Białorusi, Kazachstanu i Kirgistanu podpisali porozumienie o „pogłębionej integracji ekonomicznej w ramach WNP”. Za cel postawiono: „stworzenie jednolitej przestrzeni gospodarczej” — zagwarantowanie swobody poruszania się, przepływu towarów i przemieszczania kapitału. W celu koordynacji poczynań w tym zakresie powołano Radę Międzypaństw. (prezydenci, premierzy i ministrowie spraw zagr.) oraz Kom. Integracyjny; zapowiedziano powołanie Kom. Międzyparlamentarnego. Zaproszenia do udziału w porozumieniu wystosowano pod adresem pozostałych państw WNP oraz republik bałtyckich i Bułgarii. 2 IV 1996 prez. Federacji Ros. i Białorusi, Jelcyn i A. Łukaszenka, podpisali kolejny układ powołujący (w ramach WNP) związek Rosji i Białorusi — Wspólnotę Suwerennych Republik (Sodrużestwo suwieriennych riespublik, SSR), mający na celu „pogłębienie integracji i wszechstronne zbliżenie”. Zapowiedziano powołanie wspólnych ponadnar. struktur władzy.

Wojna czeczeńska:

2. Przywódcą lojalnym wobec Moskwy na obszarze autonomicznej republiki w ramach Federacji Rosyjskiej – Czeczenii był Doku Zawgajew

3. Faktycznie władzę przejął Kongres Narodu Czeczeńskiego, jego przywódcą był Dżochar Dudajew.

4. 27.10.1991 przeprowadzono wybory prezydenckie – zwycięstwo Dudajewa – ponad 80% głosów

5. 1.11.1991 nowy prezydent oficjalnie proklamował niepodległość republiki.

6. Nie uznanie przez Rosję – Jelcyn wprowadził na obszarze Czeczenii i Inguszetii stan wyjątkowy – nieoficjalne wspieranie czeczeńskiej opozycji

7. Lądowanie rosyjskiej ekspedycji wojskowej w Groznym – stolicy Czeczenii – jej cel – zniszczenie dążeń niepodległościowych nie został osiągnięty, udaremniły to jednostki Dudajewa – wycofanie Moskwy po 3 dniach

1. ścisła blokada ekonomiczna

2. bardziej aktywne wspieranie opozycji antydudajewskiej

• W 3.1992 i w 5.1994 podjęto próbę obalenia prezydenta i zabicia Dudajewa – udaremnione

• W 7.1994 wybucha na obszarze Czeczenii wojna domowa inspirowana przez Federację Rosyjską. Początkowo siły opozycji odnosiły sukcesy – wojska Umara Awturchanowa opanowały zasobny w ropę Region Nadtiereczny. W okresie do września do listopada 1994 Dudajew rozbił przeciwników.

• 25 listopada 1994 grupa rosyjskich komandosów zaatakowała Grozny, ich atak załamał się po 24 godzinach, do niewoli czeczeńskiej dostało się 70 żołnierzy. 7 grudnia 1994 Rada Bezpieczeństwa Rosji zdecydowała użyć wszelkich sił potrzebnych do zdławienia rebelii

• 11 grudnia trzy silne kolumny wojsk rosyjskich ruszyły na stolicę Czeczenii – z Dagestanu, Osetii Północnej, Kraju Stawropolskiego – 31 grudnia 1994 Rosja dotarła do Groznego – klęska Rosji

• 19 stycznia 1995, po zdobyciu Pałacu Prezydenckiego zdobyto miasto-stolicę

• Wojna przeniosła się na prowincję, Rosjanie zdobyli miasta Argun, Gudermes i Szali; liczne są przypadki łamania praw człowieka i reguł prowadzenia wojny.

  • 17 kwietnia 1995 roku Rosjanie spacyfikowali wieś Samaszki – zabito 96 cywilów

• 20 kwietnia 1995 załamało się rosyjskie uderzanie na umocnione pozycje Czecznów w Bamucie. W początkach maja prezydent Jelcyn zarządził wstrzymanie walka na 2 tygodnie z powodu obchodzenia 50 rocznicy zwycięstwa nad hitlerowskimi Niemcami.

• Wznowienie walk nastąpiło 15 maja 1995, zmiana strategii czeczeńskiej – postanowiono uprawiać wojnę partyzancką; zaczęto też przeprowadzać ataki terrorystyczne – rajd Szamina Basajewa na Budionnowsk w Kraju Stawropolskim (wzięto 1500 zakładników) – próba odbicia przez antyterrorystów okazała się całkowitą porażką. W obliczu dramatu premier Rosji Wiktor Czarnomyrdin nawiązał bezpośredni (telefoniczny) kontakt z Basajewem określając warunki wypuszczenia zakładników. Basajew zażądał:

  • zgody władz rosyjskich na podjęcie rozmów pokojowych z przedstawicielami prezydenta Dudajewa

  • zapewnienie Basajewowi swobodnego opuszczenia miasta

  • zaaprobowanie warunków – 19 czerwca wypuszczono zakładników

6. 18 czerwca 1995 roku w Groznym rozpoczęły się negocjacje czeczeńsko-rosyjskie. Szybko udało się osiągnąć porozumienie w sprawie odseparowania walczących stron, jednak w późniejszej fazie rozmów Czeczeni zarzucili Rosji brak dobrej woli i chęci rozwiązania konfliktu (miało się to przejawiać w chęci okupacji Czeczenii). Walki w Czeczenii trwały. 30 lipca 1995 podpisano układ rosyjsko-czeczeński:

   1. zakończenie działań zbrojnych

   2. wymiana jeńców

   3. rozbrojenie jednostek czeczeńskich

   4. wycofanie wojsk rosyjskich z kraju

   5. przeprowadzenie w listopadzie 1995 wyborów do władz Republiki.

   6. Brak wzmianki o niepodległości kraju.

• Porozumienie nie było przestrzegane: wojska rosyjskie ociągały się z opuszczeniem Czeczenii, bojownicy nie składali broni, w górskich rejonach kraju trwały walki, wybory władz czeczenskich odbyły się ostatecznie w grudniu 1995 roku pod nadzorem wojsk rosyjskich – oznacza to zwycięstwo promoskiewskiego polityka Doku Zawgajewa, który stanął na czele „rządu pojednania narodowego”.

• Na początku 1996 roku walki przybrały na sile. Kontrofensywa Czeczeńska rozwijała się bardzo szybko. Ciosem dla Czeczenów była śmierć Dudajewa – został trafiony rosyjskim pociskiem rakietowym podczas rozmowy przez telefon satelitarny 21 kwietnia 1996 roku. Jego następcą został Zelimchan Jandarbijew. Latem 1996 roku oddziały czeczeńskie weszły znów do Groznego (wycofanie się Rosji).

• W sierpniu 1996 roku sekretarz Rady Bezpieczeństwa Rosji gen. Aleksander Lebiedź i szef sztabu sił czeczeńskich Asłan Maschadow podpisali porozumienie pokojowe w Chasaw-Jurcie 31 sierpnia 1996

  • Całkowite wycofanie wojsk Rosji z Czeczenii

  • Czeczenii wyrazili zgodę na odroczenie decyzji o statusie prawno-politycznym republiki na 5 lat

3. W wojnie zginęło oficjalnie 1,8 tys. Żołnierzy rosyjskich (nieoficjalnie 10-30 tys). Czeczenia wywalczyła samodzielność polityczną, jej niepodległość nie uzyskała uznania na płaszczyźnie międzynarodowej – żaden kraj nie utrzymywał z nią stosunków dyplomatycznych. W sensie prawa międzynarodowego konflikt nie stanowił wojny sensu stricto tylko konflikt wewnętrzny w ramach państwa rosyjskiego.

4. Wznowienie działań zbrojnych nastąpiło na początku lipca 1999 roku. Szamil Basajew wraz z Jordańczykiem Chattabą najechali na sąsiedni Dagestan ogłaszając powstanie islamskiego państwa czeczeńsko-dagestańskiego oraz wzywając wszystkich muzułmanów do świętej wojny przeciw Rosji.

5. We wrześniu 1999 w Moskwie, Wołogońsku i Bujnaksku wybuchły silne ładunki wybuchowe zabijając kilkaset osób – Rosja obarczyła Czeczenię. Premier Rosji Władimir Putin 17 września 1999 zapowiedział nowy etap wojny przeciw międzynarodowym terrorystom.

6. Cele operacyjne w II wojnie czeczeńskiej wyznaczał prezydent Putin, to on koordynował działania. Przez 2 tygodnie atakowano cele zaopatrzeniowe Czecznów z powietrza.

7. 1 października 1999 do wojny przystąpiły siły lądowe, zajmując północne rejony Czeczenii. Na początku marca 2000 w rękach Rosji był już niemal cały obszar Czeczenii wraz z Grozny,m. Rosjanie wysadzili desant na granicy czeczeńsko-gruzińskiej, odcinając Czeczenom strategiczną drogę do Gruzji. Działania wojenne ustały w kwietniu 2004 roku.

8. Pod egidą Rosji utworzono Radę Czeczenii, na której czele stanął Achmed Kadyrow.

Gruzja:

4. Trwająca od jesieni 1991 roku zbrojna konfrontacja między rządem a opozycją przerodziła się na przełomie 1991/1992 w otwartą wojnę domową.

5. Połączone siły Tengiza Kitowaniego i przywódcy milicji Mchedrioni, Dżaby Joselianiego przypuściły zmasowany atak na pałac prezydencki w Tibilisi. Prezydent Zwiad Gamsachurdia 6 stycznia 1992 uciekł do Armenii. Władzę przejęła rada wojskowa, która przywróciłą na urząd premiera Tengiza Siguę, zdymisjowanego przez Gamsachurdia w sierpniu 1991.

6. W marcu 192 na scenioe politycznej pojawił się Edward Szewardnadze, który stanał na czele Rady Państwa, wyposażonej w szerokie kompetencje. W tym czasie stronnicy Gamsachurdia zdobywali tereny w zachodniej Gruzji.

7. W październiku 1992 Szewardnadze został wybrany na prezydenta Gruzji i w ciągu następnych dwóch lat doprowadził do ustabilizowania sytuacji.

8. 19 stycznia 1992 roku przeprowadzono referendum, w którym ludność opowiedziała się za niepodległością Południowej Osetii oraz powrotu do Federacji Rosyjskiej. W regionie wybuchły walki, stolica Cchinwali była ostrzeliwana przez Gruzję.

9. 29 czerwca 1992 doszło do spotkania Szewardnadze Jelcyn, na mocy którego wycofano wojska rosyjskie z okolic Cchinwali i odblokowano gazociąg biegnący przez Południową Osetię.

10. W lipcu 1992 niepodległość państwową proklamowała Abchazja. Akt ten nie został uznany przez Radę Najwyższą Gruzji – doszło do walk. Gruzja oskarżyła Rosję o wspieranie separatystów.

11. 27 lipca 1993 roku Abchazja i Gruzja podjęły decyzję o zawieszeniu działań zbrojnych. Wojska gruzińskie opuściły Abchazję, a w ślad za nimi podążyło 250 tys. Uchodźców. We wrześniu 1993 roku walki wybuchły ponownie, siły abchazkie zajęły stolicę republiki Suchumi.

12. Zmiana taktyki we władzach Gruzji doprowadziła do wstąpienia do WNP w grudniu 1993 w zamian za zaprzestanie rosyjskiej pomocy dla Abchazji. W lutym 1994 Gruzja zawarła układ o przyjaźni i współpracy z Rosją.

13. W połowie maja 1994 roku, wskutek porażek Abchazja zgodziła się na utrzymanie terytorialnego status quo i rozmieszczenie oddziałów WNP w strefie buforowej.

14. Walka o władzę trwałą nadal. Po śmierci Gamsachurdii w grudniu 1993 roku. W 1995 roku Szewardnadze rozwiązuje Mchedrioni, która pod dowództwem Joselianiego przyczyniła się do obalenia prezydenta Gamsachurdia. 29 sierpnia 1995 doszło do zamachu na życie Szewardnadzego, oskarżono o ten zamach Joselianiego. Po wyeliminowaniu opozycji, Szewardnadze dążył do stabilizacji nie opierając się pokusom autorytarnym. Do kolejnego zamachu doszło 10 lutego 1998.

15. Stosunki z Rosją były stale napięte. W lutym 1999 roku Gruzja wystąpiła z systemu zbiorowego WNP i zażądała wycofania wojsk rosyjskich w ciągu 3 lat. Rosja oskarżyła Gruzję o udzielanie schronienia bojownikom czeczeńskim. Rosja wprowadziła wizy dla Gruzji, nie czyniąc tego w stosunku do Abchazji i Osetii.

Armienia:

3. Pod dowództwem Lewona Ter-Petrosjana walczono w niewypowiedzianej wojnie z Azerbejdżanem o Górski Karabach.

4. W momencie zacieśniania kontaktów między Azerbejdżanem a Turcją (odwiecznym wrogiem Ormian) Armenia podpisała 29 grudnia 1991 roku traktat o przyjaźni, współpracy i wzajemnym bezpieczeństwie z Moskwą. Efektem tego było podjęcie udanej ofensywy Ormian w Górskim Karabachu. Podobną akcję przeprowadzono we wrześniu 1993 roku opanowując część zachodniego Azerbejdżanu.

5. W 1994 przełamano azarską kontrofensywę, wpływy Armenii w Górskim Karabachu uległy wzmocnieniu.

6. W grudniu 1994 roku prezydentem Górskiego Karabachu został Robert Koczarian, kolejne wybory przeprowadzono 1 września 1997 roku, które wgrał Arkadij Gukasjan (wykluczał przyłączenie do Armenii)

7. Ceną za poparcie Armenii przez Rosję było coraz większe uzależnienie się od niej. 29 sierpnia 1997 roku prezydenci (Lewon Ter-Petrosjan i Jelcyn) podpisali w Moskwie nowy traktat o przyjaźni, współpracy i pomocy wzajemnej. Układ zawarto na 25 lat, przewidywał sojusz wojskowy z obustronnymi gwarancjami bezpieczeństwa i ścisła współpracę wojskowo-techniczną.

8. 3 lutego 1998 roku Lewon Ter-Petrosjan podał się do dymisji, nowym prezydentem został Robert Koczarin. Wybory parlamentarne w maju 1999 roku wygrała koalicji „Jedność”, premierem został Wazgen Sarkisian. 27 października 1999 doszło do strzelaniny w parlamencie, terroryści zastrzelili premiera, jego następcą został jego brat – Aram Sarkisian. Fundamentem polityki „Jedności” stał się sojusz z Rosją – układ o przyjaźni zawarty 26 września 2000 roku.

Azerbejdżan.

• Na początku 1992 roku prezydent Ajaz Mutalibow wprowadził bezpośrednie rządy prezydenckie w enklawie Górksiego Karabachu; postępu Ormian w Karabachu doprowadziły do dymisji Mutalibowa, którego następcą został Jagub Mamedow.

• W maju 1992 roku ponownie prezydentem został Mutalibow, który rozpisał nowe wybory na 7 czerwca 1992 roku. Zwyciężył w nich kandydat Frontu Ludowego Abulfaz Elczibej, który został obalony przez rebelianckie oddziały azerkie wspomagane przez Rosję w czerwcu 1993 roku., a dowodzone prze płk. Husejnowa.

• Następcą Elczibeja był komunistyczny lider republiki Hejdar Alijew

• W tle całego konfliktu dochodziło do rozmów gospodarczych mających na celu wydobywanie ropy z dna Morza Kaspijskiego oraz jego transport (jak upierali się zachodni kontrahenci przez Turcję). Zgoda na eksploatację złóż przez firmy USA – Exxon, Chevron i Mobil przyczyniła się do znacznej poprawy stosunków z USA (do tego czasu Azerbejdżan był jedyną postsowiecką republiką nie wspieraną przez USA)

Początek I wojny w Czeczenii datuje się na 11 grudnia 1994 roku, gdy do republiki wkroczyły wojska rosyjskie. Pomimo początkowych niepowodzeń - jak podjęta na rozkaz ówczesnego indolentnego ministra obrony Rosji Pawła Graczowa próba zdobycia Groznego na Nowy Rok wyłącznie przez nieosłaniane jednostki pancerne – Rosjanie zajęli stolicę Czeczenii (luty 1995). Dowódcą wojsk rosyjskich ,które zdobyły Grozny był gen. Lew Rochlin, który odmówił przyjęcia za zdobycie Groznego tytułu Bohatera Rosji, gdyż nie uznał za zaszczytne zwycięstwa odniesionego nad własnymi obywatelami.

Od tego momentu rozpoczęła się walka partyzancka, w której w walce z bojownikami czeczeńskimi przegrupowanymi w góry Rosjanie ponosili znaczne straty. Problemem dla sił rosyjskich były zwłaszcza walki w miastach, do których dowódcy i żołnierze rosyjscy byli kompletnie nieprzygotowani, jak też przenoszenie walk poza teren Czeczenii. W czerwcu 1995 r. Szamil Basajew przeprowadził terrorystyczny rajd na szpital w Budionnowsku, a w styczniu 1996 r. akcję o takim samym charakterze na szpital w Kizliarze przeprowadził inny dowódca czeczeński – Salman Radujew. W grudniu 1995 roku Czeczeni zdobyli drugie co do wielkości miasto republiki Gudermes, jednak po kilku dniach walk zostali zmuszeni do ustąpienia. 21 kwietnia 1996 r. po namierzeniu jego telefonu satelitarnego i przeprowadzeniu rosyjskiego ataku rakietowego zginął Dżochar Dudajew, a władzę po nim przejął Zelimchan Jandarbijew. Po zaskakującym dla wojsk rosyjskich letnim ataku bojowników w sierpniu 1996 r. Czeczenom udało się odbić Grozny.

Przejście konfliktu w stan przewlekły, porażki Rosji, a także okres wyborów prezydenta Rosji (czerwiec-lipiec 1996 r.) zaktywizowały działania polityczne, w których wielką rolę odegrał generał Aleksander Lebied' (Lebiedź), krótkotrwały sekretarz Rady Bezpieczeństwa Rosji – w ich wyniku 31 sierpnia 1996 r. w Chasawjurcie podpisano porozumienie pokojowe, kończące pierwszą wojnę czeczeńską. Na jego mocy m.in. problem statusu republiki został odłożony na 5 lat. W wojnie zginęło około 10 tysięcy bojowników oraz około 5,5 tysiąca żołnierzy rosyjskich. Nie są znane dokładne straty ludności cywilnej wiadomo, że były one znaczne.

II wojna czeczeńska. Po okresie niezależności Czeczenii w latach 1996-1999 nastąpił okres względnego spokoju, przerwany jesienią 1999 roku. Pretekstem do kolejnej interwencji wojsk Federacji Rosyjskiej stało się wkroczenie oddziałów Szamila Basajewa do sąsiedniego Dagestanu pod hasłem ustanowienia na Kaukazie islamskiego kalifatu wg zamysłu wahabitów i zamachy bombowe w Moskwie i Wołgodońsku w sierpniu i wrześniu tego roku, o które obwiniono czeczeńskich terrorystów. Pojawiły się jednak oskarżenia, że była to prowokacja FSB przeprowadzona przez jej agentów[1].

W początkowej fazie konfliktu wykorzystano zmasowane naloty lotnicze na wybrane cele. Rozpoczęły się one już we wrześniu 1999 roku. Oddziały lądowe przekroczyły granicę czeczeńsko-rosyjską 1 października 1999 roku, szybko zajęły nizinną część republiki do rzeki Terek, na brzegu której zatrzymały się na dość długo. Na początku grudnia pod kontrolą wojsk federalnych znajdowało się już ponad 50 proc. terytorium republiki. Po otoczeniu przez oddziały rosyjskie Groznego 6 grudnia 1999 roku wezwano mieszkańców miasta do jego opuszczenia zapowiadając, że osoby pozostające w mieście będą uważane za terrorystów i bandytów i zostaną zniszczone przez artylerię i lotnictwo. Szturm rozpoczęto 12 grudnia tego roku. Oddziały bojowników w sile około 2 tysięcy, ponosząc poważne straty na polach minowych, opuściły miasto w nocy z 31 stycznia na 1 lutego 2000 roku. 29 lutego 2000 roku siły federalne zajęły ostatnie miasto pozostające w rękach czeczeńskich – Szatoj. Rosja ogłosiła zwycięstwo, które stało się elementem kampanii wyborczej Putina w rosyjskich wyborach prezydenckich w marcu 2000 roku.

W 2002 roku, pomimo trwania walk, Rosja oficjalnie ogłosiła zakończenie działań zbrojnych i zaczęła wprowadzać w Czeczenii za pomocą działań politycznych plan normalizacji w celu zmarginalizowania i pozbawienia legitymacji wyborczej nieujętego prezydenta Asłana Maschadowa, kierującego niepodległościowym rządem. Podstawowymi elementami planu była nowa konstytucja i wybory prezydenckie oraz włączenie 20 tysięcy Czeczenów (w tym wg źródeł rosyjskich 7 tysięcy byłych separatystów, którzy ujawnili się i przeszli weryfikację) do struktur utworzonego oficjalnie w 2002 r. MSW Czeczenii oraz armii federalnej. Projekt konstytucji przedłożył Achmad Kadyrow – poprzednio duchowny islamski i jeden z dowódców polowych, po przejściu na stronę sił federalnych w 1999 r. szef prorosyjskiej administracji republiki. Przyjęto ją w referendum z 23 marca 2003 roku – weszła w życie 2 kwietnia 2003 r. Stwierdza ona jednoznacznie, że Czeczenia jest integralną częścią Rosji. Kadyrow wygrał wybory prezydenckie 5 października 2003 roku – ich uczciwość i ważność była kwestionowana przez obecnych międzynarodowych obserwatorów (m.in. OBWE).

W wyniku zamachu bojowników Kadyrow zginął 9 maja 2004 na stadionie w Groznym podczas obchodów Święta Zwycięstwa (ZSRR w II wojnie światowej). Obowiązki prezydenta przejął premier Siergiej Abramow, a Ramzan, syn Achmada i dotychczasowy szef służby bezpieczeństwa, został mianowany wicepremierem (premierem został w marcu 2006 r.) Termin wyborów prezydenckich wyznaczono na 29 sierpnia tego roku. Początkowo za ich faworyta uważano Ramzana Kadyrowa – tuż po zamachu prezydent Władimir Putin przyjął go na Kremlu, ale dość szybko uznano za istotną przeszkodę fakt, że nie ukończył wymaganych przez Konstytucję 30 lat i nie posiada nadzwyczajnych walorów intelektualnych i politycznych. Wśród faworytów wymieniano też lojalnego wobec Moskwy generała milicji i ministra spraw wewnętrznych Ału Ałchanowowa, który ostatecznie wygrał wybory. Choć władze promoskiewskie twierdziły, iż nie zanotowano rażących naruszeń prawa wyborczego, organizacje międzynarodowe miały jednak szereg zastrzeżeń do przebiegu wyborów. W listopadzie 2005 roku w Czeczenii przeprowadzono wybory do obu izb parlamentu republiki - mogły w nich startować tylko partie, które uznają, że Czeczenia jest częścią Federacji Rosyjskiej. Wybory wygrała prokremlowska partia Jedna Rosja przed komunistami KPFR i Sojuszem Sił Prawicowych. Komisarz ds. Zagranicznych Unii Europejskiej Dr Benita Ferrero-Waldner uznała wybory za krok w kierunku pokojowego i demokratycznego rozwiązania konfliktu, przyznała jednak, że relacjonowane były nieprawidłowości, a także, że warunki nie pozwalały na przysłanie niezależnych obserwatorów.

Walki partyzanckie i zamachy ze stopniowo zmniejszającą się intensywnością trwają do dziś. Część osłabionych separatystów od lat stosuje zamachy na rosyjskich cywilów. Jedną z najgłośniejszych tego typu akcji był atak na moskiewski teatr na Dubrowce w październiku 2002 roku - w czasie akcji odbijania zakładników zginęło ok. 125 osób. W sierpniu 2004 r. nastąpiło wysadzenie dwóch cywilnych rosyjskich samolotów przez kobiety-samobójczynie, tzw. szahidki i zamach w metrze moskiewskim. Najtragiczniejszą jak dotąd akcją było zajęcie szkoły w Biesłanie 1 września 2004 roku, które w wyniku działań zamachowców i szturmu rosyjskich oddziałów specjalnych, lokalnej milicji oraz miejscowej uzbrojonej ludności zakończyło się śmiercią ok. 350 osób z przypuszczalnych liczby ponad 1000 zakładników (w większości dzieci), a także zranieniem setek innych osób.

Do niektórych z tych zamachów (np. do zamachu na szkołę w Biesłanie) przyznał się dowódca jej oddziałów zbrojnych Szamil Basajew. Sprawcy zaminowali szkołę, tym samym stworzyli zagrożenie dla życia zakładników. Wg źródeł rosyjskich natychmiast po zajęciu szkoły napastnicy rozstrzelali około 30 mężczyzn, natomiast Szamil Basajew zaprzeczył temu iż atakujący mieliby umyślnie zabijać zakładników. Za ofiary w ludziach obwiniał siły rosyjskie. Prezydent Iczkerii Asłan Maschadow oficjalnie wielokrotnie odcinał się od tych taktyk. Potępił również zamach w Biesłanie i stwierdził, że gdy Czeczenia będzie niepodległa Basajew stanie przed sądem.

Obecnie (w 2006 roku) ogólna liczebność oddziałów zbrojnych separatystów w Czeczenii według różnych danych, w tym źródeł pochodzących od prorosyjskich władz Czeczenii oraz Armii Federalnej, to od 400 do 750 osób.

Separatystyczny prezydent Maschadow został przez oddziały federalne zabity w marcu 2005 r. W czerwcu 2006 r. zabito jego następcę Abdula Chalima Sadułajewa. Następcą Sadułajewa został Doku Umarow, który mianował Szamila Basajewa wiceprezydentem Iczkerii. 10 lipca 2006 roku Basajew zginął w Inguszetii podczas przewożenia dużej ilości materiałów wybuchowych.

Straty bezpowrotne (zabici i zmarli z ran) żołnierzy armii rosyjskiej w Czeczenii od 1999 roku według danych rosyjskich:

1999 - 547

2000 - 1397

2001 - 502

2002 - 485

2003 - 299

2004 - 162

2005 - 105

2006 - 54 (pierwsze 9 miesięcy)

Do podanych liczb nie wchodzą straty żołnierzy wojsk MSW – według zródeł rosyjskich ponad tysiąc dwustu zabitych – oraz nieznana liczba poległych funkcjonariuszy MSW i pracowników służb specjalnych.

Przyczyny i rodzaje konfliktów na Bliskim i Środkowym Wschodzie. Charakterystyka wybranych konfliktów.

Na Bliskim i Środkowym Wschodzie (BiŚW) zderzały się strategie „powstrzymywania komunizmu” i „umacniania socjalizmu”. Toczyła się tu również rywalizacja między tradycyjnymi wpływami brytyjskimi a nowymi wpływami amerykańskimi (względnie łatwo zostały wyrugowane wpływy francuskie). Powstały między państwami arabskimi (zwłaszcza między Irakiem i Syrią) rozbieżności na tle budowy ropociągów łączących złoża naftowe z portami Morza Śródziemnego. Rywalizacja anglo-amerykańska toczyła się w trzech wielkich kompaniach naftowych: Irak Petroleum Company, Anglo-Iranian Oil Company i Kuwait Oil Company.

Lata 70-te przyniosły duże wstrząsy w strefie Zatoki Perskiej. Wywołały je rewolucje w Iranie i Afganistanie oraz wojna iracko-irańska.

W latach 1968-1971 Wielka Brytania (WB), zmuszona do rezygnacji z części imperialnych interesów lub do ich modyfikacji, wycofała się z rejonu Zatoki Perskiej. Niektóre jej pozycje w samej Zatoce Perskiej i na Oceanie Indyjskim przejęły USA. Jednocześnie największe państwa tego regionu (Iran, Irak, Arabia Saudyjska) zaktywizowały swoją politykę regionalną pod patronatem amerykańskim. USA wspierały państwa konserwatywne, zaś ZSRR zacieśniał współpracę z państwami o nastawieniu radykalnym (Iran, Turcja, Afganistan). Następowała polaryzacja sił na Półwyspie Arabskim.

Cesarstwo Iranu coraz bardziej umacniało swoją pozycję międzynarodową, głównie dzięki zasobom i skali wydobycia ropy naftowej. Wzrost cen ropy naftowej w latach 70-tych powiększył dochody Iranu. Szach Reza Pahlawi prowadził do modernizacji kraju na wzór zachodni w ramach tzw. białej rewolucji. Znaczne środki przeznaczał na rozwój gospodarczy, import technologii i licencji, w latach 70-tych także uzbrojenia. Głównym dostawcą broni były USA. Pojawiły się jednak dysproporcje w rozwoju gospodarczym, korupcja na wyższych szczeblach władzy, niezadowolenie szerokich mas i kleru szyickiego. Iran dążąc do pozycji mocarstwa lokalnego, starał się unormować stosunki z Turcją, Irakiem i Afganistanem. Zapalnym punktem była od dawna granica irańsko-iracka wzdłuż Szatt-el-Arab.

Radykalna antymonarchiczna rewolucja islamska w Iranie zburzyła podstawy i założenia dotychczasowej międzynarodowej roli tego państwa. Po opuszczeniu kraju przez szacha (16 I 1979) oraz powrocie z 16-letniego wygnania w Iraku i we Francji duchowego przywódcy opozycji islamskiej, ajatollaha (imama) Ruhollaha Chomeiniego (1 II 1979), polityka zagraniczna Iranu stała się antyamerykańska i antyzachodnia. Proklamowanie Irańskiej Republiki Islamskiej (1 IV 1979) zaostrzyło ten kurs. Zniknął lokalny pretendent do roli mocarstwa. Do początku kwietnia 1979 Iran anulował różne zamówienia wojskowe na sumę 12 mld dolarów. Iran i Pakistan wycofały się z proamerykańskiego bloku CENTO (12 III 1979). Teheran dodatkowo uznał OWP.

Irak – iran

Wojna rozpoczęła się 22 IX 1980 r. ofensywą iracką na terytorium Iranu. Napięcie w stosunkach między obu państwami trwało od lata 1979 r. Bagdad poczuł się zagrożony, gdy fanatyczni ajatollahowie ujawnili chęć „eksportu” rewolucji islamskiej na kraje sąsiednie, wymieniając przy tym Irak. Rozpoczęło się podburzanie szyitów irackich przeciwko sunnickiemu rządowi w Bagdadzie. Teheran oskarżał rząd prezydenta Saddama Husajna o popieranie w Iranie ruchu kurdyjskiego. Irak oświadczył, że atak na którekolwiek państwo arabskie będzie traktował jako atak na siebie. Wyraził w ten sposób zamiar przejęcia w regionie dotychczasowej roli Iranu. Wiele wskazuje na to, że Saddamowi Husajnowi chodziło o rozbudzenie nastrojów nacjonalistycznych, aby zepchnąć na dalszy plan podziały wewnątrzislamskie w Iraku, na których skorzystałby Iran. Następnym krokiem rządu a Bagdadzie było żądanie od Teheranu rewizji układu z 6 III 1975 r. pod kątem powrotu Szatt el-Arab do Iraku, wycofanie wojsk z trzech wysp zajętych w roku 1971, zaprzestanie ataków dywersji wobec Iraku oraz ustanowienie autonomii dla Kurdystanu, Beludżystanu i Chuzestanu. Po odrzuceniu tych żądań i po eskalacji wzajemnych oskarżeń Teheran udzielił odmownej odpowiedzi na ultimatum Bagdadu w sprawie zwrotu trzech wysp. Doszło do zerwania stosunków dyplomatycznych i starć granicznych. Ostatnim aktem przed rozpoczęciem działań wojennych było podjęcie przez Radę Dowództwa Rewolucji Iraku decyzji o anulowaniu układu z 1975 r. i powtórzenie wcześniejszych żądań.

Wybuch wojny iracko-irańskiej zaniepokoił państwa muzułmańskie i niezaangażowane. Poróżniła ona także państwa arabskie, gdyż niektóre z nich, zwłaszcza konserwatywne poparły Irak, gdy inne opowiedziały się wraz z Izraelem po stronie Iranu (Libia, Syria, Algieria oraz niektóre organizacje palestyńskie). Wysoko rozwinięte państwa Zachodu obawiały się zahamowania dostaw naftowych, gdyż walki toczyły się przede wszystkim w Chuzestanie (Arabistan), gdzie znajduje się najwięcej złóż ropy a większość urządzeń po obu stronach została zniszczona.

Za pokojowym uregulowaniem konfliktu wypowiedział się też ZSRR proponując USA, państwom zachodnim, Chinom, Japonii i wszystkim krajom Zat. Perskiej wspólne zobowiązanie się do przestrzegania określonych zasad postępowania w tym rejonie. Podejmowane następnie wielokrotnie wysiłki mediacyjne Konferencji Islamskiej, Algierii, krajów niezaangażowanych i in. Nie doprowadziły do zaprzestania walk iracko-irańskich.

Sukcesy wojsk irackich nie trwały długo, lecz oddziały irańskie wkroczyły na obszar Iraku dopiero 12 VII 1982 r. Tu znowu się załamywały się kolejne ofensywy. Tymczasem mnożyły się i narastały negatywne konsekwencje dla obu stron. Straty wojenne obu stron sięgały dziesiątków miliardów dolarów. Długotrwała wojna pociągała za sobą następujące skutki: 1)była dotkliwym ciosem w jedność arabską, spychając na drugi plan konflikt z Izraelem, który rozprawił się z obozami palestyńskimi w Libanie; 2)przyczyniła się do skłócenia państw naftowych i podkopała jedność państw OPEC, co ograniczyło możliwość ich samoobrony w okresie spadku cen ropy; 3)spowodowała wzrost zbrojeń w regionie.

Pomimo iż o połowy 1982 r. w wyniku poniesionych porażek przywódcy Iraku dążyli do zakończenia wojny, to warunki stawiane przez Chomeiniego umożliwiały im to.

W czasie szczytu arabskiego w fezie 6 IX 1982 r. zarówno Irak jak i inni uczestnicy obrad zobowiązali się do poszanowania rezolucji 479 (28 IX 1980 r.) i 514 (12 VII 1982 r.) RB ONZ domagających się natychmiastowego zawieszenia broni i wycofania się obu stron na „granic międzynarodowe”. W celu ułatwienia państwom islamskim działań na rzecz zakończenia wojny Irak zgodził się (26 X 1982 r.) uznać ponownie granicę iracko-irańską wg porozumienia algierskiego z 1975 r. Rozpoczęcie rokowań pokojowych nie było jednak możliwi dopóki Iran nie chciał do nich przystąpić. Z publicznych wypowiedzi Chomeiniego wynika, że nie liczył na błyskotliwe zwycięstwo militarne, chociaż organizował kolejne ofensywy na froncie. Uważał natomiast za możliwe gospodarcze wyczerpanie przeciwnika. Stąd zaciekłość irańskich ataków i irackich rejonów naftowych Mosulu i Basry. Wojna się przedłużała. Iran miał przewagę w liczebności żołnierzy i ochotników, Irak natomiast dysponował skuteczniejszą techniką. Misja ONZ, która odwiedziła wojujące państwa i spotkała się z rannymi nie była w stanie wpłynąć na przebieg wojny. Do blokady gospodarczej Iranu nie doszło.

Konferencja ministrów spraw zagranicznych 19 członków LPA w Bagdadzie (14 III 1984 r.) postanowiła powołać „komitet dobrej woli” ( złożony z sekretarza generalnego i przedstawicieli 7 państw), mający na celu przekonanie walczących stron, aby przystąpiły do rokowań pokojowych.

Nad wodami terytorialnymi Arabii Saudyjskiej dochodziło do strąceń samolotów irańskich przez załogi amerykańsko-saudyjskie. W tych okolicznościach nie tylko Irak, lecz po raz pierwszy Iran zgodził się dostosować do apelu sekretarza generalnego ONZ i wstrzymać (10 VI 1984 r.) ataki na cele cywilne w miastach i wsiach położonych poza linią frontu. Przejściowe zawieszenie broni nie obejmowało ani tej linii, ani też wód terytorialnych obu państw. Po wielu miesiącach względnej ciszy i honorowaniu częściowego zawieszenia broni w III 1985 r. rozgorzała „wojna miast”; wzmogły się walki wokół Basry. Prezydent Mubarak (Egipt) i król Husajn (Jordania) udali się do Bagdadu na konsultacje z Saddamem Husajnem w sprawie wstrzymania działań wojennych.

Na wybuch wojny iracko-irańskiej państwa Zat. Perskiej zareagowały w sposób zróżnicowany. Irak zyskał poparcie o pomoc Jordanii oraz ciche wsparcie Arabii Saudyjskiej, Kuwejtu i Emiratów; później przerodziło się to w dotacje finansowe.

Jak już wspomniano od wiosny 1985 r. sekretarz generalny ONZ podejmował wysiłki na rzecz zakończenia wojny, a RB potępiła 23 IV użycie gazów bojowych przez Irak. Po długotrwałych konsultacjach RB uchwaliła (24 II 1986 r.) rezolucje, w której wzywała Iran i Irak do natychmiastowego przerwania ognia i wycofania wszystkich wojsk na granice międzynarodowe. Apelowała także o pełną wymianę jeńców wojennych i wykorzystanie możliwości mediacji w rozwiązywaniu konfliktów zbrojnych.

Teheran podkreślał iż nie żywi wobec Iraku roszczeń terytorialnych, dąży jedynie do obalenia tamtejszego reżimu.

USA nie chciały redukować swojej obecności na wodach zatoki. Latem 1987 r. zgłosiły wniosek, aby RB ONZ wezwała strony walczące do wstrzymani ognia, wycofania się z terytoriów okupowanych oraz proponowały wprowadzenie embarga na dostawy broni dla stron nie przestrzegającej przerwania ognia. Zgodność stanowiska Moskwy i Waszyngtonu oraz ich konsultacje z pozostałymi członkami RB doprowadziły do uchwalenia przez nią rezolucji 598 (20 VII 1987 r.) wzywającej Irak i Iran do przerwania ognia na wszystkich frontach oraz wycofania wojsk do granic narodowych. Tymczasem Irak coraz bardziej wspierała LPA zwłaszcza Arabia Saudyjska, oburzona na Iran po sprowokowaniu przez jej wysłanników trwałych incydentów w Mekce. Irak i OWP konsultowały się równolegle z Kuwejtem w sprawie przeciwstawienia się groźbie irańskiej.

Wszystkie wysiłki dyplomatyczne doprowadziły w końcu do zmiany stanowiska Teheranu i zaakceptowania rezolucji 598. Podczas posiedzenia RB (8 VIII 1988 r.) sekretarz generalny ONZ ogłosił, że 25 VII rozpoczną się w Genewie bezpośrednie negocjacje między Iranem i Irakiem. 20 VIII rozejm został podpisany. 25 VIII Irak i Iran rozpoczęli negocjacje w Pałacu Narodów w Genewie. Dopiero po jednoznacznej reakcji ONZ na inwazję Iraku na Kuwejt, Husajn ogłosił anulowanie warunków porozumienia z Iranem stawianych dotychczas przez Irak; uznał układ algierski z 1975 r., zaakceptował zasadę natychmiastowej wymiany jeńców wojennych i zgodził się na wycofanie wojsk irackich z Iranu. Mogło więc dojść do bezpośrednich rozmów. W ich rezultacie osiągnięto porozumienie w sprawie normalizacji stosunków politycznych oraz ponownego otwarcia misji dyplomatycznych w Bagdadzie i Teheranie (10 II 1990 r.).

KURDOWIE

Kwestia kurdyjska na Środkowym Wschodzie, a zwłaszcza w południowej i południowo-wschodniej Anatolii, graniczącej z Irakiem, Iranem, Syrią i Armenią, zaczęła się w drugiej połowie 1997 r. ewoluować w kierunku większej otwartości. Turcja była napiętnowana przez Trybunał Strasburski za nadzwyczajne ustawodawstwo na obszarze kurdyjskim, za domawianie Kurdom prawa do własnej kultury i tożsamości oraz za masowe ich przesiedlenia. Organizacje Kurdów irackich nawiązywały kontakty międzynarodowe i były uznawane przez różne kraje. Kurdyjska Partia Pracy (PKK) w Turcji rozwijała sieć komórek w krajach sąsiednich i wśród emigrantów w krajach europejskich. Lotnictwo tureckie i oddziały wojskowe od września 1997 r. bombardowały bazy bojowników PKK, nazywanych wyłącznie separatystami, na pograniczu turecko-irackim, wywołując protesty irackie i międzynarodowe. Ankara ostrzegła (2 I 1998) państwa UE, by nie przyznawały imigrantom tureckim (Kurdom) statusu uchodźców, gdyż stanowi to zachętę do nielegalnego opuszczenia Turcji. Mimo to exodus Kurdów do Europy nasilił się w 1998r. W irackim Kurdystanie od 13 X 1997 r. zostały wznowione walki między ugrupowaniem Barzaniego i Talabaniego (dwie frakcje kurdyjskie). Przywódca PKK Abdullach Ocalan ogłosił zawieszeni broni z dniem 1 IX 1998 r. w celu pokojowego uregulowania kwestii kurdyjskiej i rozpoczęcie dialogu z Turcją. Turcja odrzuciła jednak propozycję rozejmu. Prezydent Sulejman Demirel ostrzegł Syrię przed wspieraniem PKK. Jednocześnie Damaszek zarzucał Ankarze zbytnie zbliżenie z Izraelem. 30 X 1998 Syria i Turcja podpisały porozumienie, gdzie Damaszek zobowiązał się wstrzymać poparcie dla PKK. Wówczas Ocalan stracił ochronę Damaszku i wyjechał do Moskwy, potem do Włoch. Włosi odmówili jego ekstradycji. Ankara obwiniała go o śmierć 30 tys. osób. Konflikt turecko-włoski na tle tej ekstradycji oddalał możliwość uznania Turcji za kandydatkę do członkostwa w UE. 15 II 1999 służby tureckie ujęły Ocalana, po tym jak potajemnie opuścił Włochy. W procesie tureckim został on skazany na karę śmierci za zdradę stanu i dążenie do rozbicia Turcji. Wówczas PKK zaczęła akcentować znaczenie walki politycznej. Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu uznał skargę Ocalana dotyczącą naruszenia jego praw podczas procesu w Turcji.

Afganistan

Afganistan przez kilka dziesięcioleci przestrzegał zasad neutralności i niezaangażowania. Dopiero zwycięstwo rewolucji ludowo – demokratycznej 27 IV 1978 r. i proklamowanie Afgańskiej Republiki Demokratycznej zmieniło neutralny status tego kraju. Po podpisaniu radziecko – afgańskiego traktatu przyjaźni, dobrego sąsiedztwa i współpracy ( 5 XII 1978 ) Pakistan, Chiny i USA ujrzały w rewolucji afgańskiej „rękę Moskwy”, aczkolwiek rewolucja została przeprowadzona przez miejscowych marksistów. W kraju od wiosny 1979 r. narastało niezadowolenie z polityki rządowej. Wsparcie dla walczących z rządem nadchodziło głównie z Pakistanu. Obawiając się, że po upadku rządu Afganistan znajdzie się we władaniu sił proamerykańskich, Breżniew zdecydował się na interwencję zbrojną 27 XII. Administracja Cartera oskarżała Moskwę o chęć dotarcia do naftowego rejonu Zatoki Perskiej. Konflikt afgański stał się nowym konfliktem między dwoma blokami.

W świetle prawa międzynarodowego wkroczenie wojsk radzieckich do Afganistanu było nielegalne. Sekretarz generalny ONZ wezwał wszystkie strony do poszanowania „suwerennych praw narodu afgańskiego do decydowania o własnym losie”. W styczniu 1980 r. ZO ONZ przyjęło rezolucję wzywającą do wycofania wszystkich obcych oddziałów z Afganistanu i udzielenia pomocy uchodźcom afgańskim. USA szukały sposobu realizacji swoich interesów w rejonie Zatoki Perskiej. Na fali tego powstała doktryna Cartera, która głosiła, że „każda, podjęta przez jakąkolwiek siłę zewnętrzną, próba zapewnienia sobie kontroli nad rejonem Zat. Perskiej będzie uważana za atak na żywotne interesy USA i zostanie odparta wszystkimi niezbędnymi środkami, łącznie z siłą zbrojną”.

Wojna trwała i Reagan zaczął twierdzić, że ZSRR stosuje w Afganistanie broń chemiczną. Komisja Spraw Zagranicznych Senatu USA uchwaliła rezolucję popierającą „naród Afganistanu” i wezwała administrację do udzielenia materialnej pomocy rebeliantom. W odpowiedzi Babrak Karmal uznał rezolucję za „dowód ingerencji USA w wewnętrzne sprawy Afganistanu”. Impas trwał, próby mediacji ze strony ONZ nie przynosiły rezultatu. Bardziej dyskretnie, ale efektywniej pomagały afgańskim bojownikom Chiny, które jednocześnie udzielały poparcia politycznego Pakistanowi. Na obszarze Chin znajdowało się kilka obozów szkoleniowych dla wojskowych afgańskich. Duży wpływ na ten konflikt wywarła wojna iracko-irańska.

Większości obserwatorów międzynarodowych wydawało się, że z chwilą wycofania wojsk radzieckich nastąpi zakończenie konfliktu afgańskiego. Pogląd taki dominował także w ONZ. Gorbaczow traktował zaangażowanie ZSRR w Afganistanie jako poważną przeszkodę w dialogu z Zachodem i Chinami. Dlatego już latem 1985 r. postawił na Biurze Politycznym KPZR kwestię wycofania kontyngentu interwencyjnego, nie zyskał jednak dla niej poparcia większości. Tymczasem pod wpływem Moskwy po wcześniejszych konsultacjach radziecko-amerykańskich oraz wznowieniu przerwanych 1983 r. konsultacji radziecko-pakistańskich i misji zastępcy sekretarza generalnego ONZ, który miał przygotować nową fazę negocjacji afgańsko-pakistańskich, doszło do zmiany władzy w Kabulu. Babrak Karmal został zmuszony do rezygnacji z funkcji przewodniczącego Rady Rewolucyjnej Afgańskiej Republiki Demokratycznej i członkostwa Biura Politycznego KC L-DPA (20 XI 1986 r.). Nowy szef partii (od 5 VI 1986 r.) i państwa Mohammed Nadżibullah, który stał dotąd na czele służby bezpieczeństwa, nakazał aresztowanie niektórych zwolenników swojego poprzednika, zaczął głosić ideę pojednania narodowego i skutecznej walki z opozycją. Moskwie wydawało się, że Nadżibullah będzie wspierał formułę dyplomacji radzieckiej, która głosiła, że pełne wycofanie sił ZSRR z Afganistanu nastąpi wraz z politycznych uregulowaniem sytuacji wokół Afganistanu.

Afgańsko-pakistańskie rozmowy w Genewie wiosną 1987 r. stanowiły przełom w tym sensie, że przedstawiciele władz w Kabulu – po wcześniejszych zabiegach dyplomacji Szewardnadze – zgodzili się na wycofanie wojsk radzieckich w ciągu 18 miesięcy, jeżeli ustanie ingerencja zewnętrzna w wewnętrzne sprawy ARD. W ten sposób Moskwa mogła zachować twarz wobec rządu w Kabulu i wobec opinii światowej. Wzrosły natomiast oczekiwania pod adresem USA i Pakistanu, które zaopatrywały Duszmanów, a także przeciwdziałały pojednaniu narodowemu w Afganistanie. Kiedy po kolejnej wizycie w Kabulu (4-6 I 1988 r.) Szewardnadze zapowiedział, że wycofywanie wojsk radzieckich mogłoby rozpocząć się w ciągu 60 dni po podpisaniu porozumienia negocjowanego w Genewie, Schulz oświadczył, że pomoc amerykańska dla oddziałów opozycji ustanie wówczas gdy rozpocznie się wycofywanie wojsk radzieckich. Gorbaczow starał się te negocjacje przyspieszyć oświadczając publicznie, że ZSRR rozpocznie wycofywanie wojsk 15 V 1988 r. i zakończy je w ciągu 10 m-cy.

Afganistan powinien być państwem niezależnym, niezaangażowanym i neutralnym. Oświadczenie wygłoszone po porozumieniu się z Kabulem, pełne humanitarnych akcentów na temat tych, którzy zginęli w regionalnych konfliktach, pozostało pozytywnie przyjęte przez większość stolic i ułatwiło finalizacje rozmów genewskich. Gorbaczow i Nadżibullah podpisali w Taszkiencie (7 IV 1988 r.) wspólną deklarację, w której potwierdzono rozpoczęcie 15 V wycofywania wojsk radzieckich z Afganistanu, ponieważ usunięte zostały wszelkie przeszkody na tej drodze.

Ostatecznie w Genewie przygotowano 4 dokumenty: 1)porozumienie afgańsko-pakistańskie o wzajemnej nieingerencji w wewnętrzne sprawy drugiej strony 2)porozumienie tychże stron o powrocie uchodźców afgańskich do kraju 3)dokumenty dotyczące gwarancji USA i ZSRR w sprawie wcielanie porozumień w życie 4)akt obejmujący harmonogram ewakuacji wojsk radzieckich. Dokumenty podpisano 14 IV 1988 r.

Operacja wycofania wojsk radzieckich rozpoczęła się zgodnie z porozumieniem genewskim. Do dnia opuszczenia terytorium afgańskiego przez ostatni oddział radziecki (15 II 1989 r.) polaryzacja polityczna uległa pogłębieniu a kilkuset jeńców radzieckich pozostawało w rękach antyrządowych. Po ewakuacji wojsk radzieckich nastąpiła nowa faza konfliktu afgańskiego. ZSRR występował do państw zachodnich i do RB ONZ z wnioskiem o zawarcie porozumienia rozjemczego przez walczące strony afgańskie.

30 IX 1997 Rada Bezpieczeństwa zaapelowała do państw sąsiednich o zaprzestanie pomocy dla Afgańskich frakcji. Pakistan był oskarżany o wspieranie talibów (przywódca – mułła Omar), zaś talibowie kontrolujący już 2/3 kraju, zarzucali Rosji, Uzbekistanowi i Iranowi wspieranie opozycji. Władze talibów nazwały swoje państwo Islamskim Emiratem Afganistanu. Opozycji afgańskiej przewodniczył Massud. Talibowie kontrolowali jesienią 1997 r. obszary, w których produkowano 96% opium afgańskiego. Przedstawiciele frakcji afgańskich zgodzili się z mediacją ambasadora amerykańskiego przy ONZ, aby spotkać się 27 kwietnia 1998 r. w Islamabadzie i przedyskutować kwestię rozejmu pod auspicjami ONZ i Organizacji Konferencji Islamskiej. Udział mieli wziąć USA, Rosja i sąsiedzi Afganistanu. Talibowie ukrywali w okolicach Kandaharu milionera saudyjskiego Osamę ben Ladena, oskarżonego o organizowanie zamachów przeciwko oddziałom amerykańskim w 1996 r. Madeleine Albright oświadczyła nawet, że USA uznają rząd talibów, jeśli wydadzą oni poszukiwanego. Na spotkaniu w Islamabadzie utrzymano zawieszenie broni i przystąpienie do negocjacji pokojowych przy pomocy komisji ulemów. Niezgodność stanowisk spowodowała zawieszenie negocjacji.

Sukcesy talibów na froncie spowodowały, że w połowie sierpnia 1998 r. Moskwa zwróciła się do Islamabadu o zaprzestanie militarnego wspierania Talibów. Republiki postraddzieckie obawiały się napływu z Afganistanu uchodźców, broni i fanatycznych emisariuszy islamskich.

W 1999 r. sukcesy w walkach odnosili na przemian talibowie i Massud. Pomoc Pakistanu dla talibów była coraz wyraźniejsza. Massuda popierały Rosja, Iran, Tadżykistan. Rosja miała pretensje do talibów za szkolenie „talibów czczeńskich”. Po nałożeniu w XI 1999 r. przez Radę Bezpieczeństwa sankcji na Afganistan za odmowę wydania ben Ladena, doszło do otwarcia granicy irańsko-afgańskiej dla obrotu towarowego, co Kabul przyjął z zadowoleniem. Do częściowego porozumienia między rządem talibów a ugrupowaniami opozycyjnymi doszło w V 2000 r. Pod auspicjami Organizacji Konferencji Islamskiej zawarto porozumienie w sprawie rozejmu i wymiany jeńców.

W 2001 Rada Bezpieczeństwa uchwaliła rezolucję 1333, która wprowadzała na miejsce embarga na broń, zamknięcie zagranicznych biur przedstawicieli talibów, zakaz wyjazdów funkcjonariuszy talibów poza Afganistan oraz zamrożenie ich aktywów w zagranicznych bankach. Sankcje miały wejść w życie, jeśli w ciągu 30 dni Afganistan zamknąłby u siebie obozy szkoleniowe dla islamskich organizacji terrorystycznych oraz jeśli ben Laden zostałby wydany Międzynarodowemu Trybunałowi. W odpowiedzi talibowie zamknęli biura ONZ w Afganistanie, uznając rezolucję ONZ za atak na islam.

WOJNA O KUWEJT

I wojna w Zatoce Perskiej – nazwa konfliktu wojennego rozpoczętego zbrojnym najazdem Iraku na Kuwejt 2 sierpnia 1990 roku i zakończonego pokonaniem Iraku przez międzynarodową koalicję wiosną 1991 roku. Często wojna ta jest określana terminem "Pustynna Burza" (Desert Storm), choć był to kryptonim tylko jednej z kilku operacji przeprowadzonych podczas tej wojny.

Prezydent Iraku Saddam Husajn nie liczył się z możliwością zdecydowanej międzynarodowej kontrakcji w odpowiedzi na podbój Kuwejtu. Świat zareagował negatywnie nieomal jednomyślnie. Główną rolę w likwidacji skutków agresji miały odegrać Stany Zjednoczone. Całość operacji miała odbyć się pod sztandarem ONZ. Przeprowadzono dwie akcje: pierwsza miała kryptonim "Pustynna Tarcza" (od 7 sierpnia 1990 – miała to być ochrona zagrożonej przez Saddama Husajna Arabii Saudyjskiej). ONZ po licznych ostrzeżeniach wobec Iraku postawiła ultimatum wycofania się wojsk irackich z Kuwejtu do 15 stycznia 1991.

Po upływie terminu ultimatum rozpoczęła się operacja wojskowa - "Pustynna Burza" (od 17 stycznia 1991) oraz jej dalsza część "Pustynny Miecz". Były także inne akcje, jak np. Instant Thunder ("Nagły Grom") – akcja nalotów amerykańskich na Irak. 28 lutego 1992 roku prezydent George H. W. Bush ogłosił zwycięskie zakończenie wojny i wyzwolenie Kuwejtu.

Irak po przegranej spotkał się z wieloma sankcjami nałożonymi przez ONZ, boleśnie odczuwanymi przez Irakijczyków długi czas. Wprowadzono drastyczne obniżenie sprzedaży irackiej ropy naftowej. Irak zobowiązany był do wypłacenia olbrzymich odszkodowań za zniszczenia spowodowane w Kuwejcie. Nałożono również embargo na handel i wprowadzono nadzór międzynarodowy z ramienia ONZ. Ponadto zmuszono Irak do zniszczenia broni masowego rażenia i powołano na północy i południu kraju strefy wyłączone dla lotnictwa irackiego dla ochrony odpowiednio Kurdów i Szyitów.

Wojny arabsko- izraelskie

 WOJNA 1948-1949

Kraje arabskie nie uznając ONZ-towskiego podziału Palestyny pragnęły zniszczyć nowo powstałe państwo żydowskie. Oficjalnym powodem ich wkroczenia była obrona cywilnej ludności arabskiej przed działalnością bojówek żydowskich.

Przeciwko Izraelowi stanęły armie arabskie:

Transjordania - jej Legion Arabski stanowił największą wartość bojową wszystkich sił arabskich użytych w Palestynie. Był on dowodzony przez angielskiego generała Johna Bagota Glubba. Brytyjczycy ponadto obsadzali 37 oficerskich stanowisk dowódczych w Legionie. Do operacji w Palestynie wyznaczono około 10 tys. żołnierzy jordańskich, uzbrojonych w pojazdy opancerzone, małokalibrową broń przeciwpancerną oraz lekkie czołgi (wszystko produkcji brytyjskiej).

Egipt - skierował do tej operacji początkowo około 5 tys. żołnierzy z małokalibrową artylerią, niewielką liczbą lekkich czołgów i samolotów (wszystko produkcji brytyjskiej).

Irak - wysłał do Palestyny kontyngent liczący około 5 tys. żołnierzy dobrze wyposażonych w lekką broń artyleryjską, pojazdy opancerzone i samoloty.

Syria - te dodatkowe siły miały jedynie znaczenie symboliczne.Błąd, sprzeczność

Łącznie Arabowie przygotowali siły inwazyjne liczące ponad 27 tys. żołnierzy, wspieranych przez 150 dział, 150 pojazdów opancerzonych, 40 czołgów oraz 60 samolotów myśliwskich.

Dodatkowo w Palestynie działały:

Arabska Armia Wyzwoleńcza - około 8 tys. członków.

Arabska Armia Zbawienia - około 3 tys. członków.

Izrael do swojej obrony mógł wystawić jedynie paramilitarne oddziały, bez jednego naczelnego dowództwa, rozbite politycznie i słabo uzbrojone. Polityczne centrum stanowiły oddziały Hagany, które skupiały około 43 tys. ludzi (faktyczną wartość bojową stanowiło zaledwie 3 tys. ludzi Kompanii Uderzeniowych zwanych Palmach). Większość z nich stanowiło lokalną obronę osiedli, wiosek i zakładów przemysłowych. Na co dzień tam mieszkali i pracowali, byli zdolni do natychmiastowej walki obronnej. Było to więc właściwie pospolite ruszenie.

Hagana dysponowała lekkim uzbrojeniem i zapasami amunicji na 3 dni walki. Prawe skrzydło stanowiły Irgun oraz Lehi, skupiające razem około 2.600 ludzi. Obie te formacje były przygotowane wyłącznie do działań dywersyjnych i terrorystycznych, toteż w regularnej wojnie miały małą wartość bojową. Dodatkową siłę stanowiła tzw. Gwardia Narodowa, złożona z mieszkańców wiosek i miasteczek. Paramilitarne Młodzieżowe Bataliony Gadna (G'dudei Noar), skupiały okoliczną młodzież w wieku 15-17 lat. Istniał jeszcze Nachal (Fighting Pioneer Youth), który zrzeszał osadników biorących swoich osiedli przed atakami wroga. Żydzi nie dysponowali ani jednym czołgiem, działem, ani samolotem bojowym.

Do pierwszego aktu wojny doszło już późnym wieczorem 14 maja 1948 roku, kiedy to egipskie siły zaatakowały kibuc Kfar Darom, położony na południe od Gazy.

Arabska inwazja rozpoczęła się o rankiem 15 maja 1948 roku. Po egipskim nalocie na Tel Awiw, arabskie armie jednocześnie ze wszystkich kierunków przekroczyły granice Izraela.

Pierwszy rozejm

11 czerwca 1948 roku Rada Bezpieczeństwa ONZ narzuciła czterotygodniowy rozejm w Palestynie. Rozejm trwał do 9 lipca. Był nadzorowany przez mediatora ONZ hrabiego Folke Bernadotte (mianowany przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 21 maja 1948 r.), który wraz z oficerami belgijskimi, francuskimi, szwedzkimi i amerykańskimi, mieli za zadanie nie dopuścić do militarnego wzmacniania swoich pozycji przez walczące strony. Po ogłoszeniu zawieszenia broni utworzono międzynarodowe siły pokojowe UNTSO (United Nations Truce Supervision Organization), bazujące w Jerozolimie.

27 czerwca hrabia Folke Bernadotte przedstawił wstępne propozycje rozwiązania konfliktu na Bliskim Wschodzie. Palestyna miała stać się unią arabsko-żydowską. Izrael miał zatrzymać Galileę, natomiast Arabowie pustynię Negew. Jerozolima miała się znaleźć pod międzynarodową kontrolą ONZ. Równocześnie miała zostać wstrzymana żydowska imigracja do Palestyny, a arabscy uchodźcy mieli powrócić do swych domostw. Wspólne rozmowy nie powiodły się, gdyż Arabowie nie zgodzili się na przyjęcie postanowień ONZ i zażądali zmniejszenia terenów będących w posiadaniu Żydów.

Dziesięciodniowa bitwa

9 lipca 1948 roku Izraelczycy rozpoczęli operację "Danny", której celem było odblokowanie strategicznej drogi Tel Awiw-Jerozolima. Duże żydowskie siły uderzyły na Legion Arabski na centralnym froncie. Po "dziesięciodniowej bitwie", Izraelczycy zdołali opanować lotnisko i miasto Lod oraz Ramlę z okolicznymi wioskami. Z Lod i Ramli wypędzono około 50 tys. arabskich mieszkańców.

Izraelczycy przeprowadzili także dodatkową operację "Dekel", w czasie której usunięto arabskie oddziały z centralnej Galilei, łącznie z Nazaretem (16 lipca).

14 lipca Izraelczycy przeprowadzili propagandowy nalot trzech bombowców na pałac egipskiego króla Faruka w Kairze. Nalot przeprowadziły bombowce B-17, które lecąc z Czechosłowacji do Izraela, zbombardowały po drodze Egipt. Wywarło to duże wrażenie na Egipcjanach, którzy przyjęli postawę defensywną na całym froncie. Izraelczycy natomiast zdołali utworzyć niewielki korytarz łączący z osiedlami na pustyni Negew. W następnych dniach, celem izraelskich nalotów stały się arabskie miasta: Gaza, El-Arish, Kair, Amman i Damaszek.

Drugi rozejm

18 lipca 1948 roku wszedł w życie drugi rozejm w Palestynie i trwał do 15 października tego roku. Postanowienia drugiego zawieszenia broni nie były przestrzegane. Legion Arabski przez cały czas prowadził intensywny ostrzał Starego Miasta Jerozolimy, a 12 sierpnia zburzył stację pomp w Latrun (pomimo faktu, że obiekt był pod kontrolą sił ONZ). W tej sytuacji Izraelczycy pośpiesznie zbudowali rurociąg, którym dostarczali wodę do Jerozolimy.

3 sierpnia zostały zapoczątkowane poufne rozmowy izraelsko-transjordańskie w Paryżu. Izrael oczekiwał uznania państwa żydowskiego, zgadzając się przy tym na zmiany terytorialne, tzn. był gotów zaakceptować zdobycze transjordańskie w zamian za utworzenie korytarza łączącego Jerozolimę z wybrzeżem. Największa przeszkoda w rozmowach pojawiła się przy temacie powrotu do domów uchodźców arabskich, na co strona izraelska nie wyrażała zgody.

22 sierpnia wojskowi izraelscy, egipscy i transjordańscy uzgodnili procedurę zapobiegania incydentom zbrojnym w Jerozolimie.

17 września został zamordowany w Palestynie specjalny wysłannik ONZ, hrabia Folke Bernadotte.

22 września Liga Arabska jednostronnie powołała w Gazie arabski rząd Palestyny z muftim Jerozolimy na czele i proklamowała niepodległość arabskiej części Palestyny. Transjordania sprzeciwiła się utworzeniu tego rządu i odmówiła uznania nowego państwa arabskiego. Pogorszyło to stosunki Transjordanii z Ligą Arabską. Król Abdullah w obawie przed wrogością krajów arabskich, przerwał paryskie rozmowy izraelsko-transjordańskie. 15 października Egipcjanie ostrzelali chroniony przez ONZ konwój żydowski. Ten incydent stał się pretekstem dla rozpoczęcia nowej izraelskiej ofensywy.

Operacja „Dziesięć plag”

15 października 1948 roku izraelskie oddziały uderzyły na zgrupowanie wojsk egipskich w rejonie Gazy. Równocześnie izraelskie lotnictwo zbombardowało bazy egipskie na Synaju, a płetwonurkowie zatopili egipski okręt flagowy "Emir Farouk". Egipcjanie bardzo szybko zostali wyparci z pasma nadmorskiego Tel Awiw-Gaza, zdobyto Beer Szewę, nawiązano kontakt z osadami na Negewie, a wreszcie okrążono 4 tys. żołnierzy egipskich w tzw. worku Faluja. Arabski rząd Palestyny uciekł do Kairu (w Egipcie).

21 października Legion Arabski zajął opuszczoną przez Egipcjan drogę Betlejem-Hebron. Dawid Ben Gurion nie pozwolił oddziałom izraelskim na atakowanie sił jordańskich.

Trzeci rozejm

22 października 1948 roku ONZ doprowadziło do kolejnego przerwania ognia w Palestynie. Postanowienia trzeciego zawieszenia broni nie były przestrzegane.

Operacja "Hiram"

28 października 1948 roku armia izraelska uderzyła na północną Galileę. Na przełomie października i listopada tego roku wysiedlono Arabów z Galilei i przygranicznego pasa wzdłuż granicy z Libanem. W wioskach Ilaboun, Dawayama i Hula doszło do masakr Arabów.

Operacja "Horew" (zwana rownież Ajin) 22 grudnia 1948 roku izraelska armia uderzyła na siły egipskie na pustyni Negew. Do końca grudnia siły egipskie zostały rozbite i tylko utrzymywały się jeszcze w rejonie Gazy (na linii Gaza - Umm-Reshresh), natomiast izraelskie oddziały weszły głęboko w półwysep Synaj.

30 listopada Izraelczycy osiągnęli porozumienie z Arabami w rejonie Jerozolimy, dzięki któremu wprowadzono tutaj trwałe zawieszenie broni.

30 grudnia Wielka Brytania wystosowała pod adresem Izraela ultimatum, domagając się wycofania wojsk izraelskich z Egiptu, pod groźbą brytyjskiej interwencji wojskowej. Podobnej treści list przesłał na ręce izraelskiego premiera Ben Guriona także prezydent USA Truman. Na początku stycznia 1949 roku w stolicy Transjordanii, w Ammanie, pojawił się brytyjski batalion piechoty, który miał chronić przed izraelskim zagrożeniem.

Izraelczycy ustąpili przed brytyjskim ultimatum i do 8 stycznia 1949 roku wycofali swoje oddziały z Egiptu. W trakcie tej operacji Izraelczycy zestrzelili 6 stycznia pięć brytyjskich myśliwców, nadzorujących ruchy izraelskich oddziałów na Synaju.

13 stycznia na wyspie Rodos przeprowadzono pokojowe rozmowy izraelsko-arabskie. Państwa arabskie nie chciały uznać istnienia Izraela, ani złożyć deklaracji o zakończeniu wojny, odmawiały też akceptacji terytorialnych rozstrzygnięć wojny, jednak de facto Palestyna została podzielona między Izrael (77% terytorium kraju, czyli o 21% więcej niż przewidywała to rezolucja ONZ z 1947 r.), Jordanię (Judea i Samaria) oraz Egipt (Strefa Gazy). Irak całkowicie odmówił prowadzenia rozmów z Izraelem.

25 lutego zawarto rozejmowy układ izraelsko-egipski. Na mocy porozumienia, Izrael wypuścił z okrążenia egipskie wojska, które mogły powrócić do baz na Synaju. W marcu izraelska armia zajęła opuszczone przez Egipcjan pozycje i doszła do Morza Czerwonego, zajmując port Ejlat.

W marcu 1949 roku Izrael i Jordania dokonały wymiany jeńców wojennych.

23 marca zawarto rozejmowy układ izraelsko-libański.

3 kwietnia zawarto rozejmowy układ izraelsko-jordański. Izrael zgodził się na zastąpienie w Samarii wojsk irackich jordańskim Legionem Arabskim. Jordania zgodziła się na utrzymanie przez Izrael pustyni Negew. Nie uregulowana została sprawa Jerozolimy.

20 lipca zawarto rozejmowy układ izraelsko-syryjski. Ustalono linię demarkacyjną. Irak i Arabia Saudyjska nie podpisały porozumień o zawieszeniu broni.

Zawieszenie broni ustabilizowało sytuację na frontach, których linie stały się granicami Izraela. Jednak nie dla Arabów: wszystkie państwa Ligi Arabskiej nie uznały istnienia Izraela i pozostawały z nim nadal w stanie wojny. Przez granice, zwłaszcza z Gazy i Zachodniego Brzegu, nieustannie przechodzili dywersanci dokonujący w Izraelu zamachów; w odpowiedzi Izrael przeprowadzał brutalne akcje represyjne. Kraje arabskie ogłosiły bojkot gospodarczy Izraela. Wiele krajów w obawie przed reperkusjami w stosunkach z krajami arabskimi, nawet nie podejmowało próby zbliżenia do Izraela.

 KRYZYS SUESKI

Kryzys sueski, określany też nazwą Operacja Kadisz to konflikt zbrojny, który miał miejsce w roku 1956. Wiązał się z atakiem państw nieformalnej koalicji: Izraela, Francji i Wielkiej Brytanii na Egipt. Przyczyną konfliktu była chęć utrzymania kontroli nad Kanałem Sueskim po ogłoszeniu przez władze egipskie jego nacjonalizacji.

W 1952 roku oficerowie armii egipskiej przeprowadzili zamach stanu, który zakończył rządy króla Faruka I będącego brytyjską marionetką i wprowadzili półdyktaturę wojskową. Nowy rząd prowadził dość agresywną politykę antyizraelską, wspierając m.in. rajdy fedainów na terytorium Izraela. Izrael zareagował na to kilkoma "karnymi" ekspedycjami w rejon Półwyspu Synaj, znajdującego się na obszarze Egiptu, na którym znajdowały się bazy fedainów. Poirytowany prezydent Egiptu Gamal Abdel Naser zablokował Kanał Sueski dla statków płynących do i z Izraela. W odwecie, Francja, Wielka Brytania i USA odmówiły przyznania wcześniej obiecanego kredytu na budowę Tamy Asuańskiej na Nilu. Reakcją Nasera był dekret o nacjonalizacji Kanału i wprowadzenie bardzo wysokich opłat za jego użytkowanie, co uzasadnił oficjalnie koniecznością zebrania środków na budowę Tamy. W praktyce jednak opłaty te całkowicie zablokowały ruch przez Kanał.

Blokada ta uderzyła ekonomicznie głównie w Wielką Brytanię i Izrael. Brytyjski premier Anthony Eden starał się przekonać parlament o rozpoczęciu wojny z Egiptem, natrafił jednak na dużą opozycję, która uniemożliwiła mu oficjalne zorganizowanie inwazji. Kilka miesięcy później (22-24 października 1956 r.) odbyła się tajna narada przedstawicieli rządu Izraela, Francji i Wielkiej Brytanii w Sèvres pod Paryżem, na którym zaplanowano, że Izrael dokona inwazji na Półwysep Synaj, zaś Francja i Wielka Brytania udzieli sekretnego wsparcia logistyczno-finansowego, a następnie oba państwa wystąpią jako "rozjemcy" i wkroczą do Egiptu aby "rozdzielić walczące strony", przejmując przy okazji kontrolę nad Kanałem. Cały plan otrzymał kryptonim "Operacja Muszkieter".

- Izraelska operacja "Kadesz"

29 października 1956 roku o godzinie 17.00 Izrael rozpoczął operację "Kadesz". Izraelczycy wysadzili desant spadochronowy na Przełęczy Mitla (315 km od granic Izraela i 45 km od Kanału Sueskiego). Jednocześnie jedna brygada spadochronowa rozpoczęła lądem marsz z pomocą w kierunku Przełęczy Mitla. Ta operacja desantowa miała znaczenie bardziej polityczne, niż stategiczne lub taktyczne. Była ona zaplanowana we wspólnym działaniu z Wielką Brytanią i Francją. Jednakże opanowanie Przełęczy Mitla odcinało część egipskich oddziałów w rejonie Gazy od możliwości wzmocnienia i przegrupowania ich sił. Równocześnie izraelskie oddziały piechoty zajęły strategiczne pozycje w rejonie Rafah (Strefa Gazy)

Zaatakowany Egipt natychmiast wezwał Syrię i Jordanię aby uderzyły na Izrael. Armia egipska zaczęła przerzucać swoje rezerwowe oddziały na wschodni brzeg Kanału Sueskiego.

W toku prowadzonych walk, 30 października 1956 roku Francja i Wielka Brytania wystosowały ultimatum, w którym domagały się od Egiptu i Izraela wstrzymania walk i wycofania wojsk na odległość 10 mil od obu brzegów Kanału Sueskiego. Egipt odrzucił ultimatum, natomiast Izrael przyjął ultimatum i ... rozpoczął operację przesuwania swoich oddziałów na odległość 10 mil od Kanału Sueskiego.

31 października 1956 roku egipski niszczyciel "Ibrahim al-Awal" ostrzelał Zatokę Hajfy w Izraelu. Gdy izraelskie okręty próbowały podjąć z nim walkę, egipski okręt ukrył się w pobliskiej grupie neutralnych amerykańskich okrętów wojennych. Izraelski bombowiec Dakota wykrył go i oznaczył, po czym dwa izraelskie samoloty Dassault Ouragan ostrzelały rakietami. Ciężko uszkodzony egipski niszczyciel został przejęty przez izraelską marynarkę, odholowany do portu w Hajfie i naprawiony. Później był znany jako INS "Haifa".

31 października 1956 roku Izrael, widząc ograniczoną reakcję Syrii i Jordanii, przystąpił do zmasowanego natarcia na Egipt. Główne walki rozgorzały na przedpolach Abu Ageila, którą Egipcjanie bronili do 1 listopada.

- Aliancka operacja "Muszkieter"

31 października 1956 roku wieczorem samoloty alianckie rozpoczęły bombardowania obiektów wojskowych w Egipcie. W ciągu dwóch dni przestało istnieć całe egipskie lotnictwo (255 samolotów).

Nocą 31 października 1956 roku prezydent Naser zarządził ewakuację wojsk egipskich z Półwyspu Synaj i koncentrację w rejonie Aleksandrii i Port Saidu.

2 listopada 1956 roku pierwsze izraelskie oddziały doszły w pobliże Kanału Sueskiego. Zajęta została także Strefa Gazy.

2 listopada 1956 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przegłosowało amerykańską rezolucję wzywającą do bezwarunkowego zawieszenia broni, wycofania swych wojsk i otwarcia Kanału Sueskiego dla powszechnej żeglugi. Izrael, na prośbę Francji i Wielkiej Brytanii, poprosił Zgromadzenie Ogólne ONZ o sprecyzowanie treści rezolucji. Było to granie na czas, z którego korzystały europejskie mocarstwa przygotowujące swe siły inwazyjne do lądowania w Egipcie.

5 listopada 1956 roku wojska brytyjskie i francuskie rozpoczęły desant w Port Saidzie. Prawie bez walki 30 tys. alianckich komandosów zajęło 20-milową strefę Kanału Sueskiego wraz z portami Said i Suez. Przed utratą kontroli nad Kanałem wojska egipskie zdołały jednak zatopić 40 zablokowanych w Kanale statków, co aż do 1957 całkowicie zablokowało ruch na Kanale.

Chaotycznie i niezbyt dobrze zorganizowane walki o Kanał trwały jeszcze do 7 listopada. Wojska francusko-brytyjskie były ciągle atakowane przez szarpane ataki regularnej armii egipskiej oraz oddziały partyzanckie i pojedynczych snajperów.

- Zawieszenie broni

6 listopada 1956 roku na skutek silnej presji międzynarodowej zostały wstrzymane wszystkie działania wojenne.

6 grudnia 1956 roku Izrael pod międzynarodową presją przesunął swoje oddziały na odległość 30 mil od Kanału Sueskiego. 22 grudnia Wielka Brytania i Francja wstrzymały operację "Muszkieter" i wycofały wojska z Egiptu. 7 marca 1957 roku Izrael zakończył wycofywanie swoich wojsk z Półwyspu Synaj i Strefy Gazy.

- Skutki konfliktu

Z czysto wojskowego punktu widzenia cała operacja zakończyła się pełnym sukcesem, jednak efekty polityczne konfliktu dla Francji i Wielkiej Brytanii okazały się wysoce negatywne. Zdecydowała o tym postawa USA, dla której konflikt ten był bardzo niewygodny. Ekonomicznie Stany Zjednoczone nie były zainteresowane przejęciem kontroli nad Kanałem Sueskim i jednocześnie obawiały się eskalacji konfliktu na cały Bliski Wschód. Niemal w tym samym czasie rozpoczęła się radziecka inwazja na Węgry, co pogorszyło i tak nie najlepsze relacje między USA i ZSRR. Amerykanie obawiali się, że Naser poprosi oficjalnie ZSRR o pomoc wojskową, co mogłoby spowodować bezpośredni konflikt wojskowy między Zachodem i ZSRR i przekształcić Zimną wojnę w prawdziwy konflikt zbrojny na skalę globalną. W celu jak najszybszego zakończenia konfliktu prezydent USA Dwight Eisenhower zmusił Wielką Brytanię do ogłoszenia jednostronnego zawieszenia broni z Egiptem. Dokonano tego zarówno poprzez legalne działania dyplomatyczne jak i przez silny nacisk ekonomiczny. M.in. rząd Eisenhowera rozpoczął na dużą skalę wyzbywanie się waluty brytyjskiej, co spowodowało jej drastyczny spadek notowań, który z kolei doprowadził do groźby gwałtownej recesji gospodarki brytyjskiej.

Groźba ta spowodowała upadek rządu Edena. Nowy rząd wycofał siły wojskowe z Egiptu w marcu 1957 r. Francuzi wycofali się z konfliktu kilka tygodni wcześniej. Egipt ponownie przejął kontrolę nad Kanałem, po czym zaczął atakować wojska izraelskie, wciąż okupujące Półwysep Synaj i Strefę Gazy. Mediacji między walczącymi stronami podjął się Lester Pearson, minister spraw zagranicznych Kanady. Zaproponował on na forum ONZ utworzenie UNEF - międzynarodowych sił szybkiego reagowania, które miałyby zastąpić wojska angielsko-francuskie i rzeczywiście rozdzielić walczące strony. Za inicjatywę tę, Pearson otrzymał pokojową Nagrodę Nobla w 1957 r.

Porażka polityczna konfliktu dotknęła w największym stopniu Wielką Brytanię. Często twierdzi się, że upadek rządu Edena był swoistym symbolem końca Imperium Brytyjskiego. Konflikt wykazał, że Wielka Brytania nie może już praktycznie prowadzić całkowicie samodzielnej polityki zagranicznej, gdyż w każdym poważnym konflikcie międzynarodowym decydującą rolę odgrywają relacje między "supermocarstwami" tj. USA i ZSRR.

Francja odebrała zachowanie USA w konflikcie jako rodzaj "zdrady", która uświadomiła jej, że nie można opierać swojej polityki na zbyt ścisłym aliansie z tym krajem, gdyż interesy obu państw są często sprzeczne. Konstatacja ta na długo określiła politykę zagraniczną Francji.

Naser, dzięki wygranej w konflikcie, stał się rodzajem arabskiego bohatera. Wokół niego zaczął się krystalizować ruch panarabizmu, postulującego wyzwolenie wszystkich krajów arabskich spod kontroli Zachodu. Spadek znaczenia międzynarodowego Francji i Wielkiej Brytanii na skutek konfliktu przyspieszył proces dekolonizacji na całym świecie.

Izrael, zgodnie z rezolucją ONZ opuścił na wiosnę 1957 r. Półwysep Synaj i Strefę Gazy, które dostały się pod tymczasową kontrolę UNEF. Sumaryczny efekt konfliktu był jednak dla tego państwa w gruncie rzeczy pozytywny. Groźba ataku ze strony Egiptu została praktycznie zlikwidowana na długie lata. Konflikt ten uświadomił też USA, że bez jego wsparcia Izrael czeka wcześniej czy później upadek, co w rezultacie zacieśniło relacje między tymi krajami.

 „Bitwa o wodę” 1964-1967

10 czerwca 1964 roku Izrael uruchomił krajowy system wodny dostarczający do pustynnych rejonów kraju wodę z Jeziora Tyberiadzkiego. Dzięki tym inwestycjom rozbudowywano osady i rolnictwo na pustyni Negew. Prace nad systemem wodnym objęły również obszar strefy zdemilitaryzowanej na granicy izraelsko-syryjskiej. Syria uznała to za naruszenie integralności terytorialnej i wezwała wszystkie kraje arabskie do wypowiedzenia wojny Izraelowi.

Wymiana ognia artyleryjskiego na granicy izraelsko-syryjskiej rozpoczęła się 13 listopada 1964 roku. Jednocześnie Syria, Jordania i Liban rozpoczęły prace budowlane, mające na celu odwrócenie biegu niektórych dopływów rzeki Jordan (Hacbani i Banias), które znajdowały się na ich obszarze, tak aby uniemożliwić przepływ wody do Izraela. Nasilały się także ataki terrorystyczne.

W lipcu 1966 roku izraelskie samoloty zbombardowały i zniszczyły syryjskie kanały oraz sprzęt budowlany, który miał posłużyć do odwrócenia biegu niektórych dopływów rzeki Jordan.

4 listopada 1966 roku Egipt i Syria podpisały układ o sojuszu i wzajemnej obronie wymierzony przeciwko Izraelowi.

14 maja 1967 roku prezydent Egiptu Gamal A. Naser rozpoczął mobilizację i koncentrację wojsk egipskich na Półwyspie Synaj. 16 maja Egipt zażądał wycofania się wojskowych oddziałów ONZ (około 4 tys. żołnierzy), które stały na straży pokoju w strefie Gazy i na Półwyspie Synaj. Egipcjanie nie czekając na odpowiedź sekretarza generalnego ONZ siłą przejęli posterunki sił pokojowych. Sekretarz generalny ONZ wyraził zgodę na rozkaz Egiptu odwołania sił ONZ (UNEF) z Synaju. Nikt nie stanął w obronie Izraela. 23 maja Egipt ogłosił zamknięcie Cieśniny Tirańskiej dla statków izraelskich. 28 maja Egipt zagroził całkowitym zamknięciem Kanału Sueskiego, gdyby jakiekolwiek państwo spróbowało interweniować w trakcie wojny izraelsko-egipskiej. 29 maja prezydent Egiptu Naser zażądał od Izraela oddania portu Ejlat i innych terytoriów wzdłuż linii demarkacyjnej, czyli powrotu do stanu z 1947 roku.

30 maja 1967 roku zawiązało się porozumienie sojusznicze Egiptu i Jordanii. Armia jordańska została podporządkowana Egiptowi. Jednocześnie Irak, Kuwejt, Tunis, Sudan, Maroko i Algieria zgodziły się skierować swoje wybrane oddziały przeciwko Izraelowi. Po stronie Zjednoczonej Republiki Arabskiej opowiedziały się: Pakistan, Indonezja, ZSRR i Chiny.

 WOJNA SZEŚCIODNIOWA 1967 r.

W tej sytuacji, 5 czerwca 1967 roku Izrael rozpoczął działania wojenne przeciwko Egiptowi, Syrii i Jordanii. Izrael odniósł zwycięstwo zajmując ponad 60 tys. km² ziem arabskich. Pod izraelską okupacją znalazły się: syryjskie Wzgórza Golan, jordański Zachodni Brzeg Jordanu i część Jerozolimy, egipski Półwysep Synaj oraz Okręg Gazy (kontrolowany przez Egipt). Pod naciskiem Rady Bezpieczeństwa ONZ zaprzestano działań wojennych.

Rada Bezpieczeństwa ONZ 22 listopada 1967 roku przyjęła rezolucję 242, wzywającą Izrael do wycofania się z ziem zagarniętych w czasie ostatniej wojny.

W latach 1967-1970 na granicy izraelsko-jordańskiej doszło do 5.840 incydentów zbrojnych, w większości były to przypadki ostrzału artyleryjskiego i moździerzowego prowadzone z terytorium Jordanii. W Jordanii ulokowały się również główne bazy OWP, która rozpoczęła nasilać kampanię terroru przeciwko Izraelowi.

29 sierpnia 1967 roku szczyt Ligi Arabskiej przyjął słynną uchwałę "Trzy Razy Nie" ("nie" dla pokoju z Izraelem, "nie" dla uznania Izraela, "nie" dla negocjacji z Izraelem).

21 października 1967 roku egipskie okręty rakietowe zatopiły izraelski niszczyciel "Ejlat", który zbliżył się do egipskich wybrzeży.

W 1968 roku OWP zaczęła przenosić część swoich baz z Jordanii do Libanu, którego południowa część szybko zamieniła się w wielką bazę szkoleniową światowego terroryzmu.

12 kwietnia 1968 roku dziesięć żydowskich rodzin pod przywództwem rabina Mosze Lewingera z Bloku Wiernych (Gusz Emunim) osiedliło się w Hebronie i za zgodą władz rozpoczęło budowę osiedla Kiriat Arba w bezpośrednim sąsiedztwie miasta. Było to pierwsze osiedle wybudowane w Judei.

 WOJNA NA WYCZERPANIE 1967-1973

8 marca 1969 roku prezydent Egiptu Naser ogłosił, że egipsko-izraelskie porozumienie o zawieszeniu broni jest nieważne. Rozpoczęła się "wojna na wyczerpanie". Arabski ostrzał artyleryjski koncentrował się głównie wzdłuż Kanału Sueskiego. Do mniejszych incydentów dochodziło na granicach z Syrią i Jordanią. Organizacja Wyzwolenia Palestyny działając z Libanu w 1969 roku przeprowadziła 97 operacji terrorystycznych przeciwko Izraelowi. W ramach działań odwetowych izraelska armia w latach 1968-1972 przeprowadziła 5.270 operacji lądowych, morskich i powietrznych. Równocześnie nasiliła się walka z terroryzmem, który przyjął charakter międzynarodowy. Cele izraelskie były atakowane na całym świecie. Wszystkie te działania były obliczone na osłabienie Państwa Izrael.

 WOJNA JOM KIPPUR 1973 r.

Wojna Izraela z koalicją Egiptu i Syrii w 1973 roku (znana także jako wojna październikowa lub wojna ramadanowa; hebr. יום הכיפורים, Milkhemet Yom HaKipurim, arab. حرب تشرين, ħarb Tishrin), trwająca od 6 do 22/24 października. Wojna rozpoczęła się w dniu żydowskiego święta Jom Kippur, od zaskakującego uderzenia połączonych sił Egiptu i Syrii. Najechały one Półwysep Synaj i Wzgórza Golan, które pozostawały w posiadaniu Izraela od 1967 roku, od czasu wojny sześciodniowej.

Egipcjanie i Syryjczycy posuwali się naprzód przez pierwsze 48 godzin inwazji, później jednak szala przechyliła się na korzyść Izraela. W drugim tygodniu wojny, Syryjczycy zostali wyparci z całego terytorium Wzgórz Golan. Na Synaju Izraelczycy uderzyli w przerwę pomiędzy dwiema armiami, którze przekroczyły Kanał Sueski (gdzie znajdowała się dawna linia przerwania ognia), co spowodowało odcięcie tych oddziałów od zaopatrzenia z kraju.

Działania wojenne

Egipt i Syria podjęły próbę odzyskania siłą terytorium znajdującego się pod izraelską okupacją. Ich armie przypuściły skoordynowany atak 6 października 1973 r., w czasie muzułmańskiego święta Ramadan, które zbiegło się w tym roku z żydowskim świętem Jom Kippur. Siły syryjskie zaatakowały fortyfikacje na Wzgórzach Golan, natomiast siły egipskie - fortyfikacje wzdłuż Kanału Sueskiego i na Półwyspie Synaj. Oddziały te zadały armii izraelskiej ciężkie straty. Jednak po ponad dwóch tygodniach walk i uruchomieniu amerykańskiego mostu powietrznego z dostawami materiałów wojskowych, Izrael odepchnął siły arabskie na ich pozycje wyjściowe.

Epilog

22 października ogłoszono zawieszenie ognia, ale zaufanie opinii publicznej w Izraelu zostało nadszarpnięte - kraj okazał się nieprzygotowany na niespodziewany atak i niezdolny do szybkiego odparcia go. Za brak przygotowania obwiniono ministra obrony Mosze Dajana i zażądano jego rezygnacji. Przewodniczący Sądu Najwyższego powołał komisję do zbadania postepowania dowództwa w czasie wojny. Komisja zaleciła rezygnację szefa sztabu, ale zrezygnowała z oceny Dajana. Prasa i opinia publiczna potępiły go jednak, a po uroczystym pogrzebie wojskowym ofiar wojny, w czasie którego rodzice zabitych żołnierzy nazwali go mordercą ich synów, Dajan złożył w 1974 r. swą rezygnację premier Goldzie Meir.

W Egipcie i Syrii wojnę uznano za zwycięstwo. Nieprzenikniona linia obronna Bar Lev została przełamana, lotnictwo izraelskie poniosło ciężkie straty, a mit o niezwyciężoności izraelskiej armii został rozbity na Półwyspie Synaj i Wzgórzach Golan. Izraelczycy zostali zmuszeni do rezygnacji z niektórych wcześniejszych zdobyczy terytorialnych w drodze serii umów z Syrią i Egiptem, którym patronował amerykański sekretarz stanu Henry Kissinger, aczkolwiek nie zawarto jeszcze szeroko zakrojonego paktu pokojowego, do którego dążyła kierowana przez Rosjan i Amerykanów bliskowschodnia konferencja pokojowa.

 DO POKOJU Z EGIPTEM

21 grudnia 1973 roku w Genewie rozpoczęła się konferencja pokojowa z udziałem delegatów Izraela, Egiptu, Jordanii i Syrii, oraz ZSRR i USA. ONZ reprezentował Sekretarz Generalny Kurt Waldheim. Po ciężkich negocjacjach ustalono w maju 1974 roku porozumienie izraelsko-jordańskie dotyczące strefy granicznej na Wzgórzach Golan. Utworzono międzynarodowe siły UNDOF, których celem było nadzorowanie spokoju w tym rejonie.

1 września 1975 roku doszło do zawarcia izraelsko-egipskiego porozumienia w sprawie Półwyspu Synaj. Na jego mocy Izrael w okresie od 15 listopada 1975 r. do 26 lutego 1976 r. w czternastu etapach wycofał się z Synaju. W zamian Egipt obiecał złagodzić bojkot ekonomiczny oraz umożliwić żeglugę po Kanale Sueskim statkom handlowym wiozącym towary do lub z Izraela.

W 1977 roku oficjalnie wprowadzono dla terytoriów okupowanych na Zachodnim Brzegu Jordanu nazwy Judea i Samaria. Zaczęto je traktować jako prastare dziedzictwo narodowe Izraela.

W 1977 roku ZSRR wyraził zgodę na imigrację 17 tys. radzieckich Żydów do Izraela.

10 listopada 1977 roku prezydent Egiptu Anwar Sadat ogłosił gotowość do negocjacji pokojowych z Izraelem. W dniach od 19 do 21 listopada doszło w Jerozolimie do przełomowego spotkania prezydenta Egiptu Anwara Sadata z premierem Izraela Menachemem Beginem. 25 grudnia miała miejsce wizyta Menachema Begina w Egipcie.

W marcu 1978 roku izraelska armia przeprowadziła operację "Litani" wymierzoną przeciwko bazom Organizacji Wyzwolenia Palestyny w południowym Libanie. Przez ponad trzy miesiące te tereny znajdowały się pod pełną kontrolą izraelskiej armii, która ostatecznie wycofała się pod presją ZSRR i USA. Izraelczycy wycofując się, pozostawili południowy Liban podzielony na dwie części. Pierwsza część była patrolowana przez jednostki lokalnych chrześcijańskich milicji (uzbrojonych i wyszkolonych przez Izrael). Drugą strefę patrolowały międzynarodowe siły UNFIL (United Nations Interim Force in Lebanon), których zadaniem było nadzorowanie zawieszenia broni na granicy izraelsko-libańskiej.

Camp David

W dniach od 5 do 18 września 1978 roku odbyła się trójstronna konferencja Izraela, Egiptu i Stanów Zjednoczonych w Camp David w USA. 18 września podpisano porozumienie izraelsko-egipskie. W ciągu 9 miesięcy Izrael i Egipt miały ustanowić stosunki dyplomatyczne. W ciągu 3 lat Izrael miał wycofać ostatnie wojska z Półwyspu Synaj. Granica izraelsko-egipska miała zostać obsadzona przez pokojowe siły ONZ. Izraelska flota miała otrzymać swobodę żeglugi przez Kanał Sueski, Cieśninę Tirańską oraz Zatokę Akaba. Wyznaczono również program ramowy do zbudowania pokoju na Bliskim Wschodzie, łącznie ze szczegółową propozycją ustanowienia samorządu palestyńskiego na terytoriach. Niestety, Organizacja Wyzwolenia Palestyny wspierana przez arabskich liderów, odrzuciła tą propozycję.

26 marca 1979 roku podpisano układ pokojowy pomiędzy Izraelem a Egiptem. 27 maja otwarto granicę egipsko-izraelską.

30 kwietnia 1979 roku pierwszy izraelski frachtowiec przepłynął przez Kanał Sueski.

18 lutego 1980 roku nastąpiło otwarcie ambasady Izraela w Kairze.

7 czerwca 1981 roku izraelskie siły powietrzne przeprowadziły operację "Babilon", podczas której zbombardowano iracki ośrodek nuklearny w Osirak (odległy o 1.100 km od Izraela). Według Izreala była to akcja samoobronna. Podano iz w nuklearnym ośrodku Osirak, Irakijczycy przy pomocy Francuzów pracowali nad skonstruowaniem bomby atomowej, która mogła zostać użyta przeciwko Izraelowi. Po perfekcyjnym powietrznym uderzeniu, z tego ośrodka pozostały tylko ruiny.

14 grudnia 1981 roku izraelski parlament Knesset przyjął uchwałę o objęciu Wzgórz Golan izraelskim systemem prawnym i administracyjnym. Wzgórza Golan zostały wcielone do państwa Izrael. Rada Bezpieczeństwa ONZ nie uznała tej decyzji.

 WOJNA LIBAŃSKA 1982-1985

Wojna między Izraelem i oddziałami partyzanckimi OWP, Druzów, wspieranymi przez Syrię oraz Islamski Dżihad i Hezbollah, wspieranymi przez Iran. Konflikt rozpoczął się 6 czerwca 1982 roku od ataku wojsk izraelskich na obozy uchodźców palestyńskich w strefie przygranicznej Libanu. W konflikt została wciągnięta mniejszość chrześcijańska Libanu, USA oraz Francja. Na skutek konfliktu została całkowicie rozchwiana sytuacja polityczna w Libanie, co doprowadziło do trwających wiele lat starć partyzanckich wewnątrz Libanu, stale podsycanych przez zewnętrzne strony konfliktu, które obróciły ten kraj w ruinę. Wojna zakończyła się wyniku zawartego porozumienia, 10 czerwca 1985 roku na mocy którego wojska izraelskie wycofały się z Libanu. Konflikt przygraniczny tlił się jednak aż do połowy 2000 r.

Wiosną 1981 roku ze wzmożoną siłą wybuchła wojna domowa w Libanie. Oddziały chrześcijańskiej Armii Południowego Libanu zaatakowały pozycje wojsk syryjskich, które od 1976 roku okupowały część Libanu z tytułu mandatu Ligi Państw Arabskich. Natomiast przeciwko chrześcijańskim falangom wystąpiły radykalne muzułmańskie organizacje.

W czerwcu 1982 roku Izrael zdecydował się na ingerencję w pogrążonym w chaosie wojny domowej Libanie. Celem wojskowej operacji "O pokój dla Galilei" była likwidacja baz i rozbicie oddziałów Organizacji Wyzwolenia Palestyny (która miała swoją główną siedzibę w Bejrucie), które ostrzeliwały północny Izrael rakietami typu Katiusza.

I faza wojny (6 czerwca- 23 sierpnia 1982)

6 czerwca 1982 roku do Libanu wkroczyło 11 pancernych dywizji i 11 brygad piechoty, wspieranych przez 600 bojowych samolotów. Zmechanizowane kolumny wojskowe wbiły się klinami głęboko w terytorium Libanu, i szybko posuwały się wzdłuż wybrzeża Morza Śródziemnego w kierunku Bejrutu. W terenach górskich toczono intensywne walki z oddziałami OWP. Szpicą nacierających sił izraelskich byli komandosi 35 Brygady Spadochronowej Canchanim, którzy prowadzili działania rozpoznawcze, szturmowe oraz dywersyjne. Komandosi סיירת שלדג [Sajeret Szaldag] (dosł. "Jednostka Zwiadowcza 'Zimorodek'", lepiej znana jako "Jednostka 5101") oznaczyli stanowiska artylerii przeciwlotnicznej, dzięki czemu w ciągu kilku godzin izraelskie lotnictwo zniszczyło większosć stanowisk tej artylerii. Specjalna jednostka antyterrorystyczna policji Jamam (ימ"מ) aresztowała większość przywódców palestyńskich.

8 czerwca izraelskie oddziały pancerne oskrzydliły siły Organizacji Wyzwolenia Palestyny na południe od Bejrutu. Równocześnie Izraelczycy usiłowali przejąć kontrolę nad strategiczną autostradą Bejrut-Damaszek, by w ten sposób odciąć Palestyńczyków od pomocy z Syrii. W tej sytuacji w wojnę libańską włączyła się Syria, która zaczęła przerzucać do Libanu dodatkowe oddziały wojska. W Libanie znajdowało się 6 syryjskich dywizji wspieranych przez 500 bojowych samolotów. W Libanie działała także szyicka organizacja Hezbollah, mająca około 1,5 tys. ludzi pod bronią.

9 czerwca w odpowiedzi na ruchy wojsk syryjskich Izraelczycy zniszczyli syryjskie baterie artylerii przeciwlotniczej w Dolinie Bekaa (Juhmur al-Biqa‘). W dwóch wielkich bitwach powietrznych Izraelczycy strącili 96 syryjskich myśliwców, przy stracie tylko jednego własnego samolotu.

10 czerwca izraelskie oddziały dotarły do Bejrutu.

11 czerwca pod naciskiem światowych mocarstw wprowadzono w Libanie syryjsko-izraelskie zawieszenie broni.

13 czerwca izraelskie oddziały połączyły się z chrześcijańskimi oddziałami we wschodniej części Bejrutu. Otoczone obozy palestyńskich bojowników były systematycznie likwidowane przy bardzo silnym oporze OWP.

14 czerwca kilkaset izraelskich dział i czołgów oraz okrętów wojennych i samolotów rozpoczęło niszczący ostrzał Bejrutu. Odcięto dostawy wody, prądu i żywności dla miasta. Sytuacja mieszkańców miasta była tragiczna. 20 czerwca prezydent Libanu Elias Sarkis zwrócił się z prośbą o spełnienie izraelskich żądań i wycofanie oddziałów syryjskich oraz OWP z Libanu. Początkowo Arabowie odrzucili te prośby. Jednak już w lipcu dowództwo Organizacji Wyzwolenia Palestyny zaczęło się godzić na izraelskie propozycje. Przy pomocy amerykańskiej dyplomacji Jordania zgodziła się przyjąć 2 tys. palestyńskich bojowników, reszta miała ewakuować się do Tunezji, Algierii, Jemenu, Sudanu i Iraku.

Ewakuacja OWP z Libanu trwała od 21 do 30 sierpnia 1982 roku. Jako jeden z ostatnich Bejrut opuścił Jaser Arafat. Ogółem wyjechało około 8,8 tys. palestyńskich bojowników. Równocześnie Bejrut opuściło około 6 tys. syryjskich żołnierzy.

Tak zakończyła się pierwsza faza wojny libańskiej. Była to typowa konwencjonalna wojna, w której zginęło 368 izraelskich żołnierzy. W trakcie działań zginęło także 600 żołnierzy syryjskich i ponad 3 tys. bojowników palestyńskich. Nieznana jest liczba ofiar wśród libańskiej i palestyńskiej ludności cywilnej. Według źródeł arabskich przekraczyła ona 10 tys. osób.

Izrael wiązał swoje nadzieje na normalizację sytuacji wewnętrznej w Libanie z przywódcą chrześcijańskiej Falangi, Baszirem Dżemajelem. Na początku 1982 roku został on wybrany prezydentem Libanu. Był on skłonny do współpracy z Izraelem, a zawarcie pokoju z Libanem dawało szansą na bezpieczeństwo od północy. Wszystkie izraelskie plany zostały pokrzyżowane przez wywiad syryjski, który 14 września 1982 roku przeprowadził w Bejrucie zamach terrorystycznym, w którym zginął Baszir Dżemajel. Izrael stracił nadzieję na kontrolowanie sytuacji w Libanie poprzez libańskich chrześcijan.

16 i 17 września 1982 roku oddziały Falangi chrześcijańskiej, dowodzone przez Eli Hobejkę, wkroczyły do obozów uchodźców palestyńskich Sabra i Szatila (patrz Masakra w Sabra i Shatila). W wyniku rzezi zginęło według różnych źródeł od 700 do 3500 Palestyńczyków. Był to odwet za śmierć w zamachu bombowym nowo wybranego prezydenta Libanu. Palestyńczycy oskarżyli Izraelczyków o współudział w tej zbrodni. Liban stał się sceną krwawej wojny domowej. Rząd libański nie był zdolny do utrzymania własnego autorytetu i w całym kraju zapanował chaos i anarchia. Oddziały libańskich chrześcijan walczyły z Druzami i muzułmańskimi Szyitami, którzy byli wspomagani przez Syrię. Bejrut został pozielony między walczące strony i zmieniał się w miasto ruin.

W listopadzie 1982 roku w Bejrucie zaczęły lądować międzynarodowe siły pokojowe ONZ (amerykańskie, francuskie, brytyjskie i włoskie). Ich celem miało być utrzymanie rozejmu pomiędzy walczącymi stronami i powstrzymanie eskalacji domowej wojny w Libanie.

11 listopada w wybuchu gazu w izraelskiej bazie wojskowej w porcie Tyr zginęło 75 izraelskich żołnierzy.

W kwietniu 1983 roku muzułmańscy ekstremiści przeprowadzili zamach bombowy na ambasadę USA w Bejrucie. Zginęły 83 osoby, a rannych zostało 130.

Wiosną 1983 Syria rozmieściła baterie rakiet ziemia-powietrze z radziecką obsługą w Dolinie Bekaa.

W lipcu Stany Zjednoczone zaangażowały się w konflikt w Libanie po stronie chrześcijańskiej Falangi. Amerykański pancernik USS "New Jersey" rozpoczął ostrzeliwać pozycje druzyjskie w rejonie Bejrutu. Druzowie byli wspierani przez Syrię.

Strefa bezpieczeństwa

W obliczu narastającej fali przemocy, we wrześniu 1983 roku izraelska armia wycofała się z okolic Bejrutu i przegrupowała siły na linię rzeki Awali, na północ od Sydonu. W ten sposób stworzono w południowym Libanie "strefę bezpieczeństwa", która miała chronić terytorium Izraela przed atakami z Libanu. Jednakże przednia straż izraelskiej armii była wystawiona na silne ataki, głównie ze strony Hezbollahu. W czasie wojny libańskiej dokonano 1 350 ataków (średnio 450 w ciągu roku), w których zginęło 306 izraelskich żołnierzy.

W październiku 1983 roku w zamachu terrorystycznym na główną kwaterę marynarki USA i koszary francuskie w Bejrucie zginęło 297 amerykańskich i francuskich żołnierzy. Do zamachu przyznała się szyicka organizacja terrorystyczna Hezbollah.

4 listopada Islamski Dżihad przeprowadził zamach na izraelską bazę wojskową w porcie Tyr. Zginęło 40 izraelskich żołnierzy.

Na początku 1984 roku siły pokojowe ONZ wycofały się z Libanu.

8 listopada w Nagura rozpoczęły się izraelsko-libańskie rozmowy o wycofaniu wojsk izraelskich z Libanu. W wyniku zawartego porozumienia, 10 czerwca 1985 roku wojska izraelskie wycofały się z Libanu. Na południu Libanu pozostała jedynie "strefa bezpieczeństwa" o szerokości 3-15 km, nadzorowana przez siły Armii Południowgo Libanu.

W latach 1985-1990 utrzymywało się stałe napięcie na granicy z Libanem. W tym okresie miało tam miejsce 2 400 ataków, w których zginęło 41 izraelskich żołnierzy, a rannych zostało 181. Dodatkowe straty w ludziach poniosła Armia Południowego Libanu, w liczbie 416 żołnierzy.

W dniach 21-23 maja 2000 roku Izrael ostatecznie opuścił strefę bezpieczeństwa w południowym Libanie.

 PIERWSZA INTIFIADA 1987- 1991

Pierwsze powstanie – Intifada Kamieni - wybuchło 9 grudnia 1987 roku w sprzeciwie wobec izraelskiej okupacji na Zachodnim Brzegu i w strefie Gazy. Palestyńskie osiedla zostały otoczone barykadami, za którymi ukrywali się młodzi bojówkarze atakujący kamieniami izraelskie posterunki. Mieszkańcy osiedli mogli się cieszyć wolnością nie ograniczoną obecnością izraelskich żołnierzy, którzy nie mogli dostać się na ich teren. Działaniami kierowali lokalni przywódcy religijni wywodzący się z Centrum Islamskiego (działające od lat 70. na Uniwersytecie w Gazie) w Gazie. Jako zbrojne ramię wystąpił wówczas po raz pierwszy Hamas. Wsparcie zapewniali dysydenci OWP i radykalne organizacje islamskie działające poza granicami kraju. Celem Intifady było stworzenie suwerennego państwa Palestyna.

Bezpośrednim powodem wybuchu Intifady był wypadek samochodowy (8 grudnia) do którego doszło w Strefie Gazy. Izraelska ciężarówka wojskowa zabiła palestyńskiego pasażera samochodu osobowego.

Jako odpowiedź na wybuch palestyńskiego powstania, żołnierze izraelscy otrzymali zgodę na stosowanie broni palnej i ostrej amunicji. Wojsko stosowało także kule gumowe, które zmniejszały liczbę ofiar. Pomimo to, do sierpnia 1988 roku w starciach ulicznych zginęło 324 Palestyńczyków. Buldożery burzyły domy aresztowanych palestyńskich aktywistów. Przeprowadzano masowe aresztowania i osadzania w więzieniach.

Latem 1988 roku Palestyńczycy stworzyli Zjednoczone Narodowe Kierownictwo Powstania, składające się z przedstawicieli wszystkich palestyńskich organizacji, w tym OWP i Hamasu, które rywalizowały ze sobą o wpływy wśród Arabów. W odpowiedzi na eskalację zamieszek, izraelski rząd podjął decyzję zamknięcia aż do odwołania wszystkich palestyńskich szkół, aby w ten sposób spróbować zdławić Intifadę.

W okresie od sierpnia 1988 do czerwca 1989 roku w straciach ulicznych zginęło 574 Palestyńczyków. Radykalne ugrupowania palestyńskie zdecydowały się wówczas powórcić na drogę terroryzmu. 6 lipca 1989 roku w zamachu bombowym na miejski autobus zginęło 16 Izraelczyków.

2 sierpnia 1990 roku wojska irackie zajęły Kuwejt. Palestyński przywódca Jaser Arafat już w trzecim dniu wojny poleciał do Bagdadu i gorąco obcałował się z Saddamem, który finansował jego poczynania kwotą 4 milionów dolarów miesięcznie. Uwikłanie się Arafata po przegranej stronie Iraku bardzo osłabiło jego pozycję i w 1991 roku siła palestyńskiego powstania zaczęła słabnąć.

Od wybuchu powstania w grudniu 1987 roku zginęło ogółem 1225 Palestyńczyków (w tym 697 w starciach z Izraelczykami, pozostali w wyniku walk wewnętrznych) i 13 izraelskich żołnierzy. Jednocześnie wyburzono 2 tys. palestyńskich domów.

 Druga intifiada (al- aksa) 2000- 2004

25 lipca 2000 r. załamały się izraelsko-palestyńskie rozmowy pokojowe w Camp David (11-25 lipca 2000 r.). W konsekwencji społeczeństwo palestyńskie, zniechęcone brakiem efektów procesu pokojowego i rozgoryczone trudnymi warunkami życia, wznieciło kolejne powstanie. Powodem wybuchu zamieszek była wizyta Ariela Szarona na Wzgórzu Świątynnym w Jerozolimie (28 września 2000 r.) i zabicie palestyńskiego nastolatka, przez izraelskiego snajpera. Druga intifada od nazwy Wzgórza Świątynnego nosi nazwę Al-Aksa.

29 września wybuchły gwałtowne zamieszki w wielu miastach Autonomii Palestyńskiej, w których zginęło 18 Palestyńczyków i 1 Izraelczyk. Po raz pierwszy wystąpiła wówczas zbrojnie organizacja Brygady Męczenników al-Aksy.

4 października władze Autonomii podjęły decyzję o uwolnieniu przetrzymywanych dotąd więźniów, odpowiedzialnych m.in. za zamachy w Izraelu.

12 października tłum Palestyńczyków dokonał linczu 2 izraelskich żołnierzy na posterunku policji palestyńskiej w Ramalli. W odwecie izraelskie śmigłowce zniszczyły ten posterunek.

W obliczu eskalacji przemocy amerykański prezydent Bill Clinton przygotował szczyt izraelsko-palestyński w egipskim kurorcie Szarm al-Szejk (16-17 października 2000 r.). Zawarte porozumienie zobowiązywało obie strony do powstrzymania przemocy. Tym postanowieniom nie podporządkowały się jednak radykalne ugrupowania palestyńskie, takie jak Hamas, ani izraelska armia.

18 października Izrael realizując warunki zawartego porozumienia wycofał swoje oddziały z Nablusu. Jednak równocześnie aresztowano 8 Palestyńczyków podejrzewanych o lincz na izraelskich żołnierzach (12 października) w Ramalli (zatrzymanie przeprowadzono w Strefie A, co wywołało oburzenie Palestyńczyków). Pomimo tego władze Autonomii Palestyńskiej wezwały za pośrednictwem telewizji całą ludność palestyńską do powstrzymania się od aktów przemocy. Nic to jednak nie dało i 20 października starcia ponownie wybuchły. W okolicach Nablusu i Ramli zginęło 10 Palestyńczyków, a 400 zostało rannych.

Gdy 22 października państwa Ligi Arabskiej zapowiedziały udzielenie pomocy finansowej Palestyńczykom w wysokości 1 mld. dolarów, premier Izraela Ehud Barak oficjalnie wstrzymał wszelkie rozmowy pokojowe z Autonomią Palestyńską. W październiku w starciach zginęło ogółem 148 Palestyńczyków i 10 Izraelczyków. Radykalne organizacje palestyńskie postanowiły posłużyć się tym razem inną bronią - zamachami terrorystycznymi.

Operacja „Mur obronny”

28 marca 2002 roku Izrael w porozumieniu ze Stanami Zjednoczonymi podjął decyzję o przeprowadzeniu dużej operacji wojskowej na terenach Autonomii Palestyńskiej. 29 marca izraelskie oddziały wkroczyły do większości palestyńskich miast prowadząc rewizje i aresztowania. W wielu miejscach doszło do gwałtownych walk.

Operacja „Zamknięta droga”

22 czerwca 2002 roku izraelska armia ponownie zajęła wszystkie duże miasta Autonomii na Zachodnim Brzegu. Na wszystkich drogach wystawiono punkty kontrolne mające na celu ograniczenie komunikacji pomiędzy grupami terrorystycznymi działającymi w różnych miastach. W wielu miejscach doszło do walk.

Plan "Najpierw Gaza I Betlejem"

Izraelski plan zakładał stopniowe wycofywanie się wojsk z Gazy i miasta Betlejem na Zachodnim Brzegu Jordanu i przejmowanie ich obowiązków przez palestyńskie służby bezpieczeństwa. 20 sierpnia w ręce palestyńskich służb bezpieczeństwa przekazano miasto Betlejem. Nie zrealizowano natomiast planu wycofania ze Strefy Gazy z powodu dużego napięcia w tym rejonie.

Operacja "Wysunięta straż"

25 października 2002 roku duże izraelskie siły wkroczyły do większości palestyńskich miast. Celem operacji było sprowokowanie palestyńskich bojówek do ujawnienia się, a następnie w walce ich likwidacja.

Operacja "Gorąca zima"

30 stycznia 2003 roku izraelska armia ponownie zajęła większość palestyńskich miast, wprowadzając godzinę policyjną, prowadząc rewizje i aresztowania osób podejrzanych o współpracę z ugrupowaniami terrorystycznymi. Kolejne miasta ogłaszano "strefami zamkniętymi" przeszukując dom po domu. Nieustannie ściagano dowódców palestyńskich ugrupowań radykalnych. Izraelskie siły bezpieczeństwa udaremniały średnio około 55 zamachów terrorystycznych w miesiącu.

Szczyt w Akabie

4 czerwca 2003 roku odbył się w Akabie szczyt prezydenta Stanów Zjednoczonych George Busha z premierem Izraela Arielem Szaronem i premierem Autonomii Palestyńskiej Mahmudem Abbasem. Szaron wyraził poparcie dla powstania w przyszłości państwa palestyńskiego. Abbas oświadczył, że zbrojne powstanie palestyńskie (Intifada) musi się zakończyć i oficjalnie potępił terroryzm.

Proklamowano zawieszenie broni, jednak radykalne ugrupowania palestyńskie odrzuciły taką możliwość. Za kontynuacją zbrojnego powstania Intifady opowiedziały się: Ludowy Front Wyzwolenia Palestyny, Hamas oraz Islamski Dżihad, które wspólnie nasiliły swoją działalność w Strefie Gazy.

Plan Szarona

18 grudnia 2003 roku izraelski premier Ariel Szaron przedstawił własny plan rozwiązania konfliktu izraelsko-palestyńskiego drogą pokojową. Szaron powiedział, że jeśli impas w konflikcie będzie trwał, jego kraj wytyczy nowe "linie bezpieczeństwa", oddzielące Izrael od terytoriów palestyńskich na Zachodnim Brzegu i w Strefie Gazy. Plan zakładał wcześniejsze powstanie państwa palestyńskiego i likwidację części osiedli żydowskich. Nowe granice miały być chronione przez budowaną "barierę bezpieczeństwa". To posunięcie spotkało się z oskarżeniem, że poprzez wytyczonie w ten sposób granicy Izrael bezprawnie anektuje część terytorium Zachodniego Brzegu Jordanu.

Operacja "Tęcza"

W maju 2004 roku izraelska armia przeprowadziła rozległą operację wojskową w Strefie Gazy wymierzoną w infrastrukturę palestyńskich organizacji terrorystycznych. Zniszczono dużą ilość warsztatów zbrojeniowych oraz przejęto wielkie ilości broni i materiałów wybuchowych.

Operacja "Dni pokuty"

W październiku 2004 roku izraelska armia przeprowadziła dużą operację wojskową w Strefie Gazy. Celem było uniemożliwienie ostrzału rakietowego terytorium Izraela. W toku operacji doszło do ciężkich walk z grupami Hamasu, w których zginęło 111 a rannych zostało 350 Palestyńczyków.

Arabsko- izraelski dialog pokojowy. Problem palestyński

 podziały w świecie arabskim po wojnie o Kuwejt:

Wojna o Kuwejt podzieliła państwa arabskie- 9 z nich wystąpiło po stronie koalicji antyirackiej, 8 państw wstrzymało się od działań. Osłabiona została pozycja OWP, która opowiedziała się za Irakiem. Na znaczeniu straciła też Rada Współpracy Arabskiej

Po zwycięstwie w Iraku Waszyngton nabrał ochoty do odgrywania roli arbitra; wierzono, że doprowadzenie do izraelsko-arabskiego dialogu jest możliwe

 plan Mubaraka normalizacji stosunków na Bliskim Wschodzie- 3 marca 1991

Plan przedstawiony w egipskim parlamencie był adresowany do świata arabskiego, USA i Izraela. Plan zawierał postulaty:

• zaniechania odwetu i zemsty- dotyczył zarówno Iraku jak innych aktorów sceny bliskowschodniej

• budowa wzajemnego zaufania przez uregulowanie sporów granicznych, problemu palestyńskiego, współpracy rozwojowej na BW oraz umocnienia demokracji w świecie arabskim

• uznanie BW za strefę wolną od broni jądrowej, chemicznej i biologicznej

 „dyplomacja wahadłowa Bakera”

Liczne podróże sekretarza stanu USA Bakera- w czasie pierwszej podróży (9-14 III 1991) odwiedził Izrael, sąsiadujące z nim państwa i spotkał się z 11 Palestyńczykami z Zachodniego Brzegu

Szef dyplomacji amerykańskiej opowiadał się za rozwiązaniami zgodnymi z rezolucjami nr 242 i 338, a więc za pokojem za cenę zwrotu przez Izrael terytoriów okupowanych

 propozycje chińskie rozwiązania kryzysu bliskowschodniego:

14 III Chiny zaproponowały 5 zasad rozwiązania kryzysu bliskowschodniego:

1. Odrzucenie użycia siły i uregulowanie wszystkich kwestii tylko środkami politycznymi

2. Zwołanie międzynarodowej konferencji pokojowej pod egidą ONZ z udziałem pięciu stałych członków RB i państw zainteresowanych

3. Do rozwiązania może doprowadzić tylko dialog, prowadzony w różnych formach i przez wszystkie strony, w tym także dialog Izraela z OWP

4. Izrael będzie bezpieczny, jeśli przestanie nękać naród palestyński i wycofa się z terytoriów okupowanych

5. Palestyna i Izrael powinny uznać się wzajemnie i współistnieć pokojowo jako niepodległe państwa

Propozycje chińskie pokrywały się ze stanowiskiem arabsko- palestyńskim.

 wznowienie stosunków dyplomatycznych między ZSRR a Izraelem- 18 października 1991 (Borys Pankin- David Levy)

Bliskowschodnia konferencja pokojowa

 I runda bliskowschodniej konferencji pokojowej odbyła się w Madrycie

30 Października- 1 listopada 1991

Za sukces uznano fakt, że konferencja doszła do skutku. W Madrycie spotkali się Izraelczycy, Palestyńczycy, Jordańczycy, Libańczycy, Syryjczycy i Egipcjanie ( w roli obserwatorów).

Koszty rundy pokryły USA i Hiszpania

 II runda, 14 grudnia 1991- 18 stycznia 1992

Wspólna delegacja jordańsko- palestyńska została podzielona na dwa komitety. W sprawach dotyczących głównie Palestyńczyków delegacja izraelska miała rozmawiać z 9 Palestyńczykami i 2 Jordańczykami

 III runda- połowa stycznia 1992, Waszyngton

Palestyńczycy przedstawili projekt kształtowania samorządu na terenach okupowanych, mającego doprowadzić do niepodległości- odrzucony przez Izrael. Pod koniec stycznia wielostronna konferencja w Moskwie na temat ogólnych problemów regionu BW

 główne problemy kolejnych rund negocjacyjnych:

• stopniowa instytucjonalizacja władzy Palestyńczyków na obszarach okupowanych przez wybory bezpośrednie pod kontrolą międzynarodową- Izrael zgadzał się tylko na wybory burmistrzów; VI 1992 wybory parlamentarne w Izraelu wygrywa Partia Pracy- nowy premier Icchak Rabin zapowiada wstrzymanie budowy osiedli na obszarach palestyńskich, dopuszcza możliwość wycofania się ze Wzgórz Golan

• akcje proirańskich fundamentalistów na obszarach okupowanych i sposób rozprawiania się z nimi przez władze izraelskie (m.in. kwestia 416 Palestyńczyków z Hamasu deportowanych do Libanu)

 legalizacja uchwałą parlamentarną zakazane od 1986 kontakty z Organizacją Wyzwolenia Palestyny- 19 stycznia 1993

 IX i X runda- impas w rokowaniach- doszło do nowych kompromisów: delegacja palestyńska zgodziła się na koncepcję przejściowej autonomii i rozpoczęcie jej od Strefy Gazy; delegacja izraelska zgodziła się przekazać Palestyńczykom pewne uprawnienia samorządowe jeszcze przed wprowadzeniem autonomii, zgoda na międzynarodową kontrolę wyborów samorządowych

 tajne negocjacje Izrael- OWP pod patronatem Norwegii

Spotkanie w Norwegii (już w zaawansowanych negocjacjach) Msz Izraela i Mahmud Abbas Przedyskutowano tezy planu „Gaza- Jerycho”, który zakładał:

• 1,7 mln Palestyńczyków otrzyma autonomię

• wojska izraelskie wycofają się z tego obszaru w ciągu 4 miesięcy od podpisania porozumienia

• Palestyńczycy przeprowadzą wybory samorządowe

• Izrael i OWP formalnie się uznają

W taki sposób powstała Izraelsko- Palestyńska Deklaracja Pokojowych Intencji (30 VIII 1993)

 9 września 1993 r. o godzinie 1 w nocy Arafat napisał list do premiera Rabina zawierający:

• uznanie przez OWP państwa Izrael

• wyrzeczenie się przez OWP terroryzmu

• wolę regulowania wszystkich spraw drogą rokowań

• przyszłą zmianę Karty Palestyńskiej pozostającej w sprzeczności z deklaracją zasad

Wzajemne uznanie się Izraela i OWP- 10 września 1993

 spotkanie w Białym Domu- podpisanie porozumienia izraelsko- palestyńskiego

13 września 1993 r. (porozumienie podpisali minister Peres i Abbas; jako świadkowie Kozyriew i Christopher). Główne postanowienia:

• utworzenie tymczasowego samorządu palestyńskiego w strefie Gazy i Jerycha na okres 5 lat,

• przeprowadzenie wyborów do Rady Palestyńskiej w ciągu 9 miesięcy

• podjęcie negocjacji w sprawie terenów okupowanych od dwóch lat,

• wycofanie armii izraelskiej ze strefy Gazy i Jerycha oraz z zaludnionych terenów Zachodniego Brzegu,

• ochrona bezpieczeństwa wewnętrznego na obszarach autonomicznych przez samych Palestyńczyków, a bezpieczeństwa zewnętrznego przez Izrael,

• rozwiązanie spornej kwestii Jerozolimy na drodze negocjacji

• zbudowanie połączenia komunikacyjnego między Gazą a Zachodnim Brzegiem

• rozstrzygnięcie sprawy uchodźców przez Izraelczyków, Palestyńczyków, Jordańczyków i Egipcjan

• rozpatrywanie spraw spornych lub specjalny komitet arbitrażowy.

Przewidziano kalendarz etapowej realizacji zobowiązań:

• 1 października 1993- wejście w życie

• 3 XII 1993-7 IV 1994- wycofanie się wojsk izraelskich ze strefy Gazy i Jerycha

• 7 VII 1994- wybory samorządowe

• 10 VII 1994- przegrupowanie oddziałów izraelskich na głównych szlakach komunikacyjnych

• 30 IV 1996- rozpoczęcie negocjacji w sprawie ostatecznego statusu terytoriów okupowanych

• 7 IV 1999- zakończenie okresu przejściowego

Ratyfikacja dokumentu przez Kneset- 23 września, przez Centralną Radę OWP- 12 października.

 wstępne porozumienie izraelsko- jordańskie: 14 września 1993

 po wejściu w życie porozumienia waszyngtońskiego prace rozpoczęła komisja mieszana ds. realizacji porozumienia waszyngtońskiego ( zbierała się głównie w Kairze lub Tabie)

 podpisanie układu o ograniczonej autonomii palestyńskiej w strefach Gazy i Jerycho odbyło się w Kairze 4 maja 1994 (strefy przeszły oficjalnie pod palestyński zarząd 18 maja 1994)

 rokowania na temat dalszych etapów autonomii palestyńskiej odbyły się w Paryżu (6-7 VII) między Arafatem, Rabinem i Peresem; w Paryżu dostali nagrodę UNESCO; 12 XII cała trójka otrzymała Pokojową Nagrodę Nobla,

 rezygnacja ze stosowania przemocy przez OWP- 15 grudnia 1994

 traktat z Taby w sprawie rozszerzenia Autonomii Palestyńskiej- 24 września 1995 (parafowany w Tabie i podpisany w Waszyngtonie 28 września przez Arafata i Rabina)

OWP miała przejąć kontrolę nad 1/3 terytoriów okupowanego Zachodniego Brzegu. Na styczeń przewidziano wybory do 83-osobowej Rady Autonomii Palestyńskiej, uprawnionej do zarządzania wszystkimi sprawami tego obszaru poza bezpieczeństwem zewnętrznym. Zobowiązania zawarto na 5 lat. (dodatkowo inne źródło: 28 września 1995 r. podpisano w Waszyngtonie (USA) izraelsko-palestyński układ Oslo II, regulujący przekazywanie władzy na Zachodnim Brzegu Jordanu Autonomii Palestyńskiej i zasady wycofywania wojsk izraelskich. Obszar palestyński podzielono na trzy sektory: Strefa A - (3% terytorium i 29% ludności - 362 tys. Arabów) wchodziła pod pełną kontrolę Autonomii Palestyńskiej; Strefa B - (pozostałe miasta i miasteczka palestyńskie - 825 tys. Arabów) Izrael zachowywał odpowiedzialność za bezpieczeństwo, a sfera cywilna przechodziła do Autonomii Palestyńskiej; Strefa C - (74% terytorium i 4% ludności, oraz osady żydowskie z 140 tys. osadników) Izrael zachowywał pełną kontrolę, z wyłączeniem ludności palestyńskiej, której sprawy regulowała Autonomia Palestyńska. W zamian strona palestyńska została ponownie (powtórnie po układzie Oslo I) zobowiązana do wprowadzenia zmian w Karcie Palestyńskiej, która wzywa do całkowitego zniszczenia Izraela.     Umowa przejściowa ustanowiła liczne wspólne instytucje: Wspólny Komitet Kontaktów Izraelsko-Palestyńskich na wysokim politycznym poziomie; Komitet Wspólnego Bezpieczeństwa (JSC) zajmujący się sprawami bezpieczeństwa na ziemiach Autonomii Palestyńskiej (po stronie izraelskiej na szczeblu generała, składającego raporty do Sztabu Głównego IDF); dwa Komitety Regionalnego Bezpieczeństwa (dla Zachodniego Brzegu Jordanu i Strefy Gazy), zorganizowane na szczeblu pułkownika składającego raporty do odpowiedniej dywizji; współpracę Komitetów Regionalnego Bezpieczeństwa z Komitetem Wspólnego Bezpieczeństwa i innymi komitetami organizował Komitet Sterujący i Monitorujący; w Strefie Gazy utworzono dwa Biura Koordynacji Dystryktem (DCO) i osiem na Zachodnim Brzegu Jordanu, na szczeblu porucznika, składającego raporty do odpowiednich brygad. Na najniższym szczeblu koordynowano działanie wspólnych patroli policyjnych, monitorowano przypadki naruszenia bezpieczeństwa publicznego i organizowano ruch w kompleksie mozaiki stref A, B i C.)

 zamordowanie Icchaka Rabina- 4 listopada 1995

 zaprzysiężenie Jasira Arafata jako pierwszego wybranego prezydenta Zarządu Palestyńskiego- 12 luty 1996

 zwycięstwo Likudu w wyborach do Knesetu- 29 kwietnia 1996; premierem zostaje Beniamin Netanjahu, przywódca partii Likud- krytyk procesu pokojowego,

 izraelsko- jordański traktat pokojowy- 26 października 1996 ( podpisany w Ejn Ewrona) –

• zapowiadał wymianę ambasadorów i nawiązanie normalnych stosunków międzypaństwowych

 antyterrorystyczny szczyt 29 państw w Szarm el-Szejk , 13 marca 1996 r.

USA podpisały z Izraelem (28 IV) porozumienie w sprawie wspólnej obrony Izraela przed akcjami terrorystycznymi i atakami rakietowymi.

 Netanjahu zniósł wszelkie ograniczenia dla osadnictwa żydowskiego na Zachodnim Brzegu Jordanu i w Strefie Gazy- i tym samym zakłócił proces pokojowy

 spotkanie Netanjahu- Arafat w Erez, 4 września 1996

Potwierdzili wolę realizacji warunków porozumienia pokojowego. Nie uzgodnili kwestii wycofania wojsk izraelskich z Hebronu. Izrael zapewniał, że nie będzie tolerował zbrojnych akcji Hamasu i Dżihadu

 szczyt waszyngtoński 1-2 października 1996; premier Izraela,, przewodniczący AP, król Jordanii i prezydent Egiptu (który nie wziął udziału w szczycie). Zdołano uzgodnić przeprowadzenie rozmów izraelsko- palestyńskich na przejściu granicznym Erez na temat przegrupowania wojsk w Hebronie i zagadnień bezpieczeństwa na terenach palestyńskich. Premier Netanjahu odmówił zamknięcia tunelu pod Wzgórzem Świątynnym.

 wizyta Arafata w Izraelu- październik 1996

 USA wysyła pod koniec grudnia 1996 emisariusza Dennisa Rossa, doprowadził do spotkania Arafat- Netanjahu (5 I 97), któro nie przyniosło żadnych wyników.

 porozumienie z Erezu, 15 I 1997- Izrael zobowiązał się do wycofania wojsk z Hebronu i z wiejskich terenów Zachodniego brzegu Jordanu- oficjalne porozumienie zostało podpisane 17 marca 1997 r. w Jerozolimie,

 dwudniowe rozmowy przewodniczącego AP i premiera Izraela w Erez (8-9 luty 1997) doprowadziły do powołania wspólnej komisji do przedyskutowania spraw spornych:

• palestyńskich biur w Jerozolimie

• palestyńskiego lotniska

• swobodnego przejazdu ze Strefy Gazy na Zachodni Brzeg

• Izrael zobowiązał się do zwolnienia z więzień wszystkich palestyńskich kobiet

dwa tygodnie później ogłoszono plan wybudowania izraelskiej dzielnicy mieszkaniowej na wzgórzu w arabskiej części Jerozolimy- wielkie oburzenie, przyjazd Rossa, który próbował skłonić strony do kompromisu;

 po załamaniu się próby mediacji USA inicjatywę podjął prezydent Egiptu Hosni Mubarak

 W dniach 15-23 października 1998 r. prowadzono rozmowy pokojowe izraelsko-palestyńskie w Wye Plantation w USA. Uczestniczyli w nich prezydent USA Bill Clinton oraz król Jordanii Husajn. Rozmowy zostały zakończone podpisaniem porozumienia. Kalendarz transferu przewidywał przekazanie do 5 IX 1999 r. 7% strefy C do A, do 15 IX 1999 r. 2% z C do B i 3 % z B do A oraz do 20 I 2000 r. 1 % z C do A oraz 5,1 % z B do A. Regulacjom objęta została ponadto kwestia więźniów palestyńskich - Izrael zgodził się na uwolnienie 750 więźniów palestyńskich oraz około 2000 w późniejszym terminie. Strona palestyńska zobowiązała się do działań na rzecz położenia kresu terroryzmowi, usunięcia z Karty Palestyńskiej zapisu o dążeniu do zniszczenia państwa izraelskiego oraz do redukcji swoich sił policyjnych z 36 tysięcy do 24 tysięcy osób.

 4 września 1999 roku premier Ehud Barak zawarł memorandum izraelsko-palestyńskie w Szarm el-Szejk. Była to konkretyzacja zawartych wcześniej porozumień. Na mocy porozumienia Izrael przekazał Palestyńczykom kolejne ziemie.

 W dniach 11-25 lipca 2000 r. prowadzono rozmowy izraelsko-palestyńskie w Camp David w USA. Clinton opowiadał się za poszerzeniem granic miasta Jerozolimy, włączeniem osiedli żydowskich na zachodnim brzegu do Wielkiej Jerozolimy oraz ulokowanie parlamentu palestyńskiego w dzielnicy Abu Dis. Barak postulował przekazanie Palestyńczykom częściowej kontroli nad wschodnią Jerozolimą oraz ewentualny wspólny zarząd nad Wzgórzem Świątynnym. Niestety, sztywne stanowisko Arafata nie dopuszczało innej możliwości jak ustanowienie stolicy państwa palestyńskiego we wschodniej Jerozolimie. Rozbieżność optyk doprowadziła do fiaska Camp David. Prezydent USA Bill Clinton obarczył odpowiedzialnością za ich niepowodzenie Jasira Arafata.

 Premierzy Izraela i Autonomii Palestyńskiej otrzymali plan rozwiązania konfliktu bliskowschodniego, opracowany przez Stany Zjednoczone, ONZ, Unię Europejską i Rosję. Amerykańską propozycję pokojową, czyli tak zwaną "mapę drogową", przedstawiono publicznie 1 maja 2003 r.

Poniżej przedstawiamy główne punkty tego trzyetapowego planu, zwanego także "mapą drogową".

    Celem jest ostateczne i kompleksowe rozwiązanie konfliktu palestyńsko- izraelskiego. Plan pokojowy ma być wdrażany powoli, punkt po punkcie. W taki sposób, by nie można było ominąć żadnego "przystanku" w drodze do głównego celu, którym jest ustanowienie wolnego państwa palestyńskiego. Ma to być niepodległe, demokratyczne i zdolne do funkcjonowania państwo palestyńskie, współistniejące z Izraelem w pokoju i bezpieczeństwie.

Pierwszy etap zakłada, że:

    Autonomia Palestyńska - uzna "prawo Izraela do istnienia w pokoju i bezpieczeństwie", - zikwiduje "potencjał i infrastrukturę terrorystyczną", - położy kres wszelkiemu podżeganiu przeciwko Izraelowi, - przeprowadzi wolne, otwarte i uczciwe wybory.

    Izrael: - potwierdzi zgodę na powstanie "niepodległego, zdolnego do funkcjonowania i suwerennego       państwa palestyńskiego", - wstrzyma rozbudowę osiedli żydowskich, - dokona rozbiórki nielegalnych placówek osadniczych zbudowanych po marcu 2001 r., - wycofa się ze stref, które ponownie okupuje od jesieni 2000 r., kiedy to wybuchło drugie       powstanie palestyńskie.

Drugi etap zakłada, że:

- Izrael dokona posunięcia, aby zapewnić państwu palestyńskiemu "maksymalną spójność       terytorialną", - władze i parlament Autonomii Palestyńskiej ratyfikują konstytucję palestyńską, - zbierze się konferencja międzynarodowa, aby doprowadzić do powstania państwa       palestyńskiego, na razie w tymczasowych granicach.

Etap trzeci zakłada, że (do końca 2005 roku):

    konferencja międzynarodowa uzgadni: - stałe granice państwa palestyńskiego, - status Jerozolimy, przyszłość uchodźców palestyńskich i osiedli żydowskich, - warunki pokoju między Izraelem i innymi krajami arabskimi.

 inicjatywa genewska - bliskowschodni plan pokojowy przedstawiony w Szwajcarii 1 grudnia 2003, powstały na podstawie porozumienia kilkuset polityków i działaczy pokojowych Izraela i Palestyny. Zakładał powstanie niepodległego państwa palestyńskiego w Strefie Gazy i prawie na całym Zachodnim Brzegu Jordanu oraz przewidywał podział Jerozolimy za pomocą kuloodpornej szyby na dwie części, a każda z nich miała zostać stolicą Palestyny i Izraela.

II wojna w zatoce perskiej

Druga wojna w Zatoce Perskiej to konflikt zbrojny, który rozpoczął się 20 marca 2003 między koalicją sił międzynarodowych (głównie USA, Wielkiej Brytanii i Polski) a armią Iraku. Po ok. trzech tygodniach walk siły międzynarodowe objęły kontrolę nad większością terytorium Iraku, obalając rząd tworzony przez partię Baas i Saddama Husajna i rozpoczynając okupację tego kraju, trwającą formalnie do 2005 r. Siły międzynarodowe liczyły ok. 250 000 żołnierzy amerykańskich, 45 000 brytyjskich, 2000 australijskich i ponad 100 polskich. Oprócz tego siły te były wspierane od północy przez ok. 50 000 partyzantów kurdyjskich. Siły międzynarodowe wkroczyły do Iraku od południa, przekraczając granicę od strony Kuwejtu i Zatoki Perskiej.

Przeciwstawiły się im znacznie liczniejsze, lecz słabo uzbrojone i źle przygotowane siły irackie. Siły te składały się z:

• regularnej armii irackiej, liczącej wg różnych szacunków od 280 000 do 350 000 żołnierzy

• Gwardii Republikańskiej, składającej się z czterech dywizji pancernych, liczących od 50 000 do 80 000 doborowych żołnierzy

• oddziałów fedainów Saddama - słabo uzbrojonych, ale zdeterminowanych oddziałów paramilitarnych liczących od 20 000 do 40 000 członków

W sumie siłom inwazyjnym opierało się ok. trzynastu zwykłych dywizji piechoty, dziesięciu dywizji zmechanizowanych lub pancernych i kilku oddziałów sił specjalnych. Siły powietrzne i marynarka Iraku nie odegrały w konflikcie żadnej istotnej roli.

Konflikt, jakkolwiek do działań przygotowywano się już od kilku miesięcy, rozpoczął się formalnie od odezwy prezydenta USA George'a W. Busha, który domagał się od prezydenta Iraku Saddama Husajna i jego dwóch synów - Udaja i Kusaja, aby opuścili swój kraj w przeciągu 48 godzin. Saddam Husajn kilka godzin później odmówił opuszczenia Iraku. Następnego dnia Ari Fleischer, rzecznik prasowy prezydenta USA, ogłosił, że Stany Zjednoczone zaatakują Irak niezależnie od tego, czy Saddam Husajn opuści swój kraj, czy też nie, i że ostatecznym celem ataku będzie całkowite oczyszczenie tego kraju z sił wiernych Saddamowi Husajnowi i partii Baas.

Działania militarne Stanów Zjednoczonych zostały oficjalnie nazwane Operation Iraqi Freedom, działania Wielkiej Brytanii były prowadzone pod nazwą Operation Telic, zaś siły australijskie nazwały swoje działania Operation Falconer.

Preludium

Po zakończeniu I wojny w Zatoce Perskiej w 1991 r. relacje między USA i Irakiem były napięte. Nadzieje na to, że dojdzie do obalenia Saddama Husajna przez samych Irakijczyków, okazały się płonne. Obawiano się, że Husajn dąży do odbudowy swojego potencjału militarnego, zwłaszcza w zakresie broni masowego rażenia.

Rada Bezpieczeństwa ONZ oraz rząd USA zastosowały po wojnie szereg sankcji ekonomicznych, mających na celu zmuszenie Husajna do przestrzegania rezolucji ONZ, zakazujących mu rozwijania programów rozbudowy broni masowego rażenia. W trakcie trwania rządów administracji Billa Clintona USA patrolowało stale przestrzeń powietrzną Iraku, aby dopilnowywać realizacji rezolucji ONZ, zakazującej lotów wojskowych w wyznaczonych strefach, zaś w samym Iraku stale przebywali inspektorzy ONZ, którzy nadzorowali przestrzeganie rezolucji ONZ o zakazie posiadania broni masowego rażenia.

W ramach wyborczej kampanii prezydenckiej USA w 2000 r. jednym z kluczowych postulatów George'a W. Busha było pełne wprowadzenie ustawy, przegłosowanej przez Kongres w roku 1998, Iraq Liberation Act, w której zalegalizowano finansowe i polityczne wspieranie opozycji antysaddamowskiej, skupionej w organizacji o nazwie "Narodowy Kongres Iraku", co miało w zamyśle doprowadzić do obalenia Husajna.

Początkowo zamiarem Busha i skupionego wokół niego grona doradców wojskowych pracujących nad "Project for the New American Century", było zwiększenie liczby lądowych wojsk amerykańskich stacjonujących wokół Iraku (w Arabii Saudyjskiej, Kuwejcie i Turcji) oraz zaostrzenie nacisków dyplomatycznych i ekonomicznych na rząd Husajna, tak aby doprowadzić do jego obalenia przez samych Irakijczyków. Równolegle jednak, wg słów Paula O'Neilla, pierwszego sekretarza skarbu rządu Busha, zlecono też opracowanie planu inwazji na Irak, w sytuacji gdyby naciski dyplomatyczno-ekonomiczne nie przyniosły efektu.

Drastyczne zaostrzenie polityki Busha w stosunku do Iraku nastąpiło po ataku terrorystycznym 11 września 2001. Po akcie tym stworzono doktrynę "ataku prewencyjnego", przyznając sobie "prawo inwazji na dowolny kraj w dowolnym momencie" w ramach tzw. "wojny z terroryzmem". Wśród pierwszych potencjalnych celów tego rodzaju ataku od samego początku wymieniano rząd Husajna.

Pod koniec 2002 r. zaczął narastać kryzys wokół realizacji rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ, które nakazywały pozbycie się przez Irak broni masowego rażenia i które zdaniem nadzorujących inspektorów ONZ nie były właściwie realizowane przez rząd Husajna. We wrześniu 2002 r. Senat i Izba Reprezentantów USA uchwaliły "Wspólną rezolucję zezwalającą na użycie sił zbrojnych USA przeciw Irakowi". Rezolucja ta pozwalała prezydentowi USA "chronić bezpieczeństwo narodowe USA przed ciągłym zagrożeniem ze strony Iraku oraz użyć przeciw niemu wszelkich środków legalnych w świetle Rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ", co w praktyce otwierało Bushowi możliwość rozpoczęcia działań zbrojnych, ale nie oznaczało formalnego wypowiedzenia wojny.

W listopadzie 2002 Rada Bezpieczeństwa ONZ uchwaliła Rezolucję nr 1441, która dawała Irakowi 30 dni na ostatecznie zastosowanie się do wcześniejszych rezolucji ONZ, a w szczególności przedstawienie dowodów zniszczenia zapasów broni masowego rażenia i dopuszczenie inspektorów ONZ do wszystkich obiektów na terenie Iraku. Przedostatni punkt (nr 13)[1] tej rezolucji groził Irakowi bliżej niesprecyzowanymi "poważnymi konsekwencjami", co było później interpretowane przez rządy "koalicji antyirackiej" jako legalna podstawa rozpoczęcia inwazji na ten kraj.

Z opinią tą do samego końca nie zgadzał się sekretarz generalny Kofi Annan, a także trzech stałych członków Rady Bezpieczeństwa ONZ: Chiny, Rosja i Francja, argumentując, że taka interpretacja punktu 13. rezolucji 1441 jest sprzeczna z aktem wyższego rzędu - Kartą Narodów Zjednoczonych, której artykuł 42, wyraźnie stwierdza nielegalność militarnego naruszenia granic suwerennego państwa bez osobnej rezolucji Rady Bezpieczeństwa, która jawnie zezwalałaby na takie naruszenie. Tymczasem przeciw planowanemu atakowi na Irak wypowiedziała się większość członków Rady Bezpieczeństwa - trzech z pięciu stałych (z których każdy ma prawo weta) oraz 7 z 10 członków niestałych.

Deklarowane powody ataku

Po ataku terrorystycznym 11 września i sukcesie inwazji na Afganistan w 2001 r. administracja Busha doszła do wniosku, że istnieje wystarczająco silne poparcie społeczne w USA, aby podjąć kolejne operacje militarne na Bliskim Wschodzie. Relacje między Irakiem a członkami dawnej koalicji antyirackiej, która wyzwoliła Kuwejt w 1991 r., pozostawały od tego czasu niezmiennie napięte. Tzw. strefy zakazu lotów, ustanowione na mocy rezolucji ONZ, były stale patrolowane przez lotnictwo dawnej koalicji, zaś Irak, niezgodnie z rezolucją, stale prowadził radarową kontrolę tej strefy.

Od połowy 2002 r. administracja USA deklarowała jawnie, że jednym z jej głównych celów jest jak najszybsze obalenie Husajna lub zmuszenie go do radykalnej zmiany polityki. Pod koniec 2002 r. ton wypowiedzi przedstawicieli administracji USA zaczął się jeszcze bardziej radykalizować. Jako główne powody ewentualnego rozpoczęcia ataku na Irak podawano groźbę użycia broni masowego rażenia, powiązania rządu Husajna z międzynarodowym terroryzmem oraz drastyczne naruszenia praw człowieka.

Zgodnie z deklaracjami sekretarza obrony USA Donalda Rumsfelda najważniejszymi celami ataku były:

• obronne

  • znalezienie i eliminacja broni masowego rażenia oraz baz terrorystów.

  • zdobycie cennych informacji na temat powiązań międzynarodowych organizacji terrorystycznych

• humanitarne

  • zakończenie sankcji ekonomicznych nałożonych na Irak i dostarczenie do tego kraju pomocy humanitarnej

• prawne

  • zrealizowanie rezolucji ONZ nr 1205 z 1999 r.

  • zrealizowanie rezolucji ONZ nr 1441 z 2002 r.

• polityczne

  • likwidacja reżimu Husajna

  • pomoc w ustanowieniu demokracji w Iraku

• ekonomiczne

  • zabezpieczenie pól naftowych Iraku i innych zasobów naturalnych tego kraju

Wielu doradców i członków administracji Busha uzasadniało rozpoczęcie wojny bardziej ambitnymi celami, twierdząc, że ustanowienie dobrze prosperującej demokracji w Iraku stanie się na zasadzie dobrego przykładu katalizatorem podobnych przemian w innych krajach islamskich, które miałyby nastąpić spontanicznie i w rezultacie spowodować zanik przyczyn występowania terroryzmu. Marzenia te jednak nigdy nie były podawane jako jeden z oficjalnych celów wojny i miały charakter wypowiedzi kuluarowych.

Przeciwnicy wojny nie zgadzali się z wieloma argumentami przedstawianymi przez rząd USA. Twierdzono, że większości z tych celów nie da się zrealizować, że wojna da odwrotne do zakładanych rezultaty, i że deklarowane cele mają charakter czysto propagandowy. Rozmaite grupy politologów w różnych krajach twierdziły, że prawdziwymi celami wojny było:

• ekonomiczne

  • przejąć kontrolę nad irackimi rezerwami ropy naftowej i gazu ziemnego - po to, aby utrzymać monopol dolara na rynku paliwowym (Irak jako jeden z nielicznych krajów rozliczał swoje kontrakty paliwowe w euro)

  • aby udowodnić, że USA sprawuje pełną kontrolę militarną nad największymi zasobami paliw na świecie

  • niedopuszczenie do wzrostu cen paliw na świecie, co mogłoby skutkować ogólnoświatowym kryzysem ekonomicznym

• wewnętrzne

  • utrzymać i powiększyć dopływ państwowych środków finansowych do sektora militarno-zbrojeniowego

  • utrzymać i wzmocnić "wojenną" popularność prezydenta Busha, która zapobiega obarczaniu go winą za atak terrorystyczny na Nowy Jork

Przebieg ataku Przygotowania do inwazji

Przed oficjalnym rozpoczęciem inwazji, od początku 2002 r., amerykańskie i brytyjskie lotnictwo przeprowadziło akcję znaną jako Operation Southern Focus, która polegała na wykorzystaniu lotów patrolowych w ONZ-owskich strefach zakazu lotu, do zniszczenia znacznej części infrastruktury obrony przeciwlotniczej Iraku. Od połowy 2002 r., po zniszczeniu obrony przeciwlotniczej, celami ataku z powietrza stały się dokładnie wyselekcjonowane elementy lądowego systemu obronnego Iraku - takie jak centra dowodzenia, linie umocnień itp.

Intensywność nalotów w ramach Operation Southern Focus była stopniowo intensyfikowana. W kwietniu 2002 r. użyto 0,3 tony bomb, między majem i sierpniem zużywano już od 7 do 14 ton bomb miesięcznie, zaś szczyt bombardowań miał miejsce we wrześniu, kiedy to spuszczono na Irak aż 54,6 ton. Wszystko to miało miejsce przed oficjalnym zaaprobowaniem rozpoczęcia wojny przez Kongres USA, 11 października 2002 r. Kulminacją ataków bombowych był rajd 100 samolotów, który miał miejsce 5 września 2002. Wg relacji gazety "New Statesman" celem ataku nie było zapobieżenie atakom na amerykańskie patrole graniczne, jak to oficjalnie twierdzono, lecz zabezpieczenie utajnionej akcji wkroczenia brytyjskich oddziałów specjalnych z terenu Jordanii do południowego Iraku, których zadaniem było przygotowanie rebelii kurdyjskie.

Pierwszy etap inwazji

Inwazja rozpoczęła się oficjalnie o godzinie 02.30 UTC, (17.30 czasu lokalnego) nalotem bombowym na Bagdad skoordynowanym z przekroczeniem granicy Iraku od południa przez Australian Special Air Service Regiment. O 3.15 UTC (22.15 czasu lokalnego), prezydent USA George W. Bush ogłosił publicznie, że wydał rozkaz wojskom koalicji, aby przystąpiły do ataku na Irak.

Przed inwazją oczekiwano powszechnie, że zostanie ona poprzedzona długotrwałą kampanią niszczenia kluczowych celów strategicznych z powietrza, tak jak to było w czasie I wojny irackiej. Tym razem jednak dowództwo sił koalicyjnych zdecydowało się od samego początku prowadzić akcję z powietrza i lądu, jednocześnie licząc na efekt zaskoczenia przez mobilne i szybko przemieszczające się dywizje pancerne oraz oddziały sił specjalnych. Liczono przy tym, że szok wywołany inwazją spowoduje szybki upadek reżimu Husajna, poprzez rebelię wewnątrz kraju i masowe poparcie dla sił inwazyjnych, w momencie gdy stanie się oczywiste, że wojska Husajna nie mają żadnych szans na zwycięstwo.

Ze względu na to, że Turcja odmówiła w ostatniej chwili zgody na użycie jej terytorium na zorganizowanie ataku od północy, musiano porzucić plan jednoczesnego zmasowanego ataku z obu stron na raz i cała operacja inwazyjna była prowadzona z baz w Kuwejcie i innych krajów Zatoki Perskiej. W rezultacie wiele jednostek, które miały atakować od północy, zostało nagle przeniesionych do baz w Kuwejcie i nie osiągnęło stanu gotowości bojowej w dniu rozpoczęcia inwazji. Wielu obserwatorów uważało, że siły amerykańskie na początku inwazji były niewystarczające, co w połączeniu z brakiem oczekiwanego poparcia ludności i nieoczekiwanym początkowym silnym oporem wojsk irackich zwiększyło straty i spowolniło przebieg całej operacji. Niemniej jednak, w ocenie większości obserwatorów inwazja przebiegła szybko, prowadząc do upadku rządu i likwidacji sił zbrojnych Iraku w przeciągu trzech tygodni od rozpoczęcia tej operacji.

Szczególnie dużą uwagę w pierwszym etapie inwazji zwrócono na zabezpieczenie pól roponośnych i infrastruktury wydobycia i transportu ropy naftowej, aby uniknąć sytuacji podpalenia tych pól i spowodowania katastrofy ekologicznej, jak to miało miejsce w czasie I wojny irackiej. Stworzyło to początkowo wrażenie braku postępu inwazji, gdyż zadaniem tych oddziałów nie było wkraczanie w głąb terenów Iraku, lecz umocnienie się i zabezpieczenie ściśle określonych, niewielkich obszarów tego kraju. Zadanie to wypełniało m.in. brytyjskie 3 Commando Brigade Royal Marines, które przeprowadziło atak z użyciem amfibii na półwysep Al-Faw wieczorem 20 marca i było wspierane przez okręty Royal Navy, Royal Australian Navy, oraz działania sił specjalnych, m.in. polskiego Gromu. 15th Marine Expeditionary Unit, razem z polskim Gromem, wspierane przez główne oddziały 3 Commando Brigade miało za zadanie przejęcie kontroli nad portem Umm Basr i zajęcie tego miasta. Podobne zadanie na południu Iraku dostała 16 Air Assault Brigade, która zabezpieczyła tereny roponośne Rumaila.

Zadaniem głównej części sił inwazyjnych było przeprowadzenie jak najszybszego rajdu do wnętrza Iraku, ze szczególnym ukierunkowaniem na Bagdad, z początkowym pominięciem innych miast po drodze. W ramach tych sił zdecydowanie przeważały jednostki amerykańskie. W ramach tego planu U.S. 3rd Infantry Division kierowała się przez tereny pustynne z zachodu na północ, a U.S. 1st Marine Expeditionary Force i brytyjska 1 Armoured Division podążała na północ od wschodu przez tereny podmokłe wzdłuż dolin Eufratu i Tygrysu. Siły te programowo omijały duże miasta i ogniska oporu wroga, chyba że ich atak był strategiczną koniecznością.

Wyjątek zrobiono tylko dla miasta Basra, wokół którego toczyły się ze zmiennym szczęściem dwutygodniowe, wyczerpujące walki pancerne, głównie z udziałem sił brytyjskich: 7 Armoured Brigade (The Desert Rats), 3rd Parachute Regiment i Royal Scots Dragoon Guards. Ta ostatnia jednostka stoczyła największą walkę pancerną w tej wojnie, niszcząc w bezpośrednim boju 14 czołgów irackich i zajmując 27 marca przedmieścia Basry. Zadaniem tych walk było jednak w głównym stopniu związanie elitarnych sił fedainów Husajna i Gwardii Republikańskiej, aby odciągnąć je od blokowania marszu na Bagdad, oraz zabezpieczenie głównego portu przeładunkowego sił inwazyjnych czyli Umm Qasr. W momencie gdy siły amerykańskie maszerujące od wschodu przez pustynię zostały zatrzymane 9 kwietnia pod Al Amarah, część oddziałów brytyjskich zaangażowanych pod Basrą została natychmiast przerzucona, aby wesprzeć i przyspieszyć atak na Bagdad, co spowodowało spowolnienie walk wokół Basry.

Oddziały skierowane do ataku na Bagdad od zachodu natrafiły na pierwszy poważny opór w okolicach Hillah i Karbali. Marsz został spowolniony przez intensywne burze piaskowe oraz kłopoty z logistyką i zaopatrzeniem, które umożliwiły siłom irackim zorientowanie się w sytuacji i zorganizowanie ognisk oporu. Walki o Basrę zostały wsparte przez 2nd Battalion, U.S. 5th Special Forces Group (tzw. Zielone Berety), do którego zadań należał też rekonesans i zwalczanie ognisk oporu w Karbali i kilku innych miastach. Zadania te wspomagał też polski Grom.

Na północy zostały zrzucone z powietrza brytyjskie oddziały specjalne (m.in. 10 SFG), które dostały zadanie wsparcia powstania zorganizowanego przez Unię Kurdystanu i Demokratyczną Partię Kurdystanu. Zadaniem 10 SFG i Bravo Company, oddziału amerykańskich sił specjalnych, które wcześniej przeniknęły na te tereny, było zniszczenie Ansar al-Islam, głównej siedziby armii irackiej w Kurdystanie, znajdującej się w mieście Sargat. Po zdobyciu Sargat, oddziały aliantów wraz z powstańczą armią kurdyjską skierowały się na południe, aby zaatakować Tikrit, rodzinne miasto Husajna. Równolegle, US 173rd Airborne Brigade została zrzucona na H3 – największą bazę lotniczą Iraku, aby wyłączyć ją z działań bojowych.

Zajęcie Bagdadu

Po zniszczeniu ognisk oporu w Karbali i Hillah droga do Bagdadu stanęła otworem. Po trzech tygodniach od rozpoczęcia inwazji, oddziały amerykańskie dotarły pod Bagdad od południa i zachodu i szczelnie go otoczyły. Początkowo planowano rozpoczęcie walk miejskich „o każdą ulicę”, z użyciem oddziałów specjalnych zrzucanych na Bagdad z powietrza, które miały przebiegać pod kodową nazwą „Thunder Run”.

Wcześniej jednak przeprowadzono rekonesans, wysyłając na rogatki Bagdadu oddział 30 czołgów, którego zadaniem było zajęcie lotniska cywilnego. Oddział ten napotkał bardzo silny opór, złożony jednak prawie wyłącznie z oddziałów słabo uzbrojonych fedainów, których jedyną skuteczną bronią były samobójcze ataki na czołgi. Po zajęciu lotniska zdecydowano się kontynuować atak pancerny, który po dwóch dniach zakończył się wkroczeniem oddziałów amerykańskich do centrum Bagdadu i zajęciem głównego pałacu Husajna, do którego przeniesiono główną bazę operacji. Po ukazaniu się w mediach relacji telewizyjnej z zajęcia pałacu Husajna iracka obrona Bagdadu uległa samorzutnej dezorganizacji poprzez masowe dezercje całych oddziałów irackich. Członkowie rządu irackiego albo zaczęli się ukrywać, albo dobrowolnie oddawali się do amerykańskiej niewoli. 9 kwietnia 2003 r. Bagdad znajdował się już formalnie pod kontrolą sił amerykańskich i ogłoszono oficjalnie przejęcie władzy w całym kraju.

Saddam Husajn i większość członków jego rodziny zniknęli. Wielu Irakijczyków wyszło na ulice i zaczęło niszczyć obiektu kultu Husajna, obalając jego pomniki i niszcząc jego wizerunki. Spontaniczność tych aktów była później dyskutowana i podawano wiele dowodów, że były one w dużym stopniu inicjowane przez siły amerykańskie w celach propagandowych. Jednym z najbardziej znanych aktów tego rodzaju było obalenie pomnika Sadama na głównym placu w Bagdadzie z użyciem czołgu amerykańskiego, przy aplauzie obserwujących to mieszkańców Bagdadu. Później wielu z tych mieszkańców twierdziło, że zostali zapędzeni pod pomnik siłą i wyrażali swój „entuzjazm” ze strachu.

Generał Tommy Franks, po ogłoszeniu przejęcia władzy w Iraku, został mianowany głównodowodzącym wojsk okupacyjnych. Zaraz po nagłym i zaskakującym załamaniu się obrony Bagdadu, krążyły opowieści, że między dowódcami amerykańskimi a iracką elitą wojskową została zawiązana cicha umowa, w ramach której zapłacono bliżej nieznane sumy pieniędzy i zapewniono osobiste bezpieczeństwo, w zamian za odstąpienie od walk. W maju 2003 r. generał Frank, po odejściu na emeryturę, potwierdził w wywiadzie prasowym dla czasopisma Defense Week, że tego rodzaju porozumienie istotnie miało miejsce, jednak nie podał na ten temat żadnych bliższych szczegółów.

Po zajęciu kluczowych punktów w Bagdadzie głównym zadaniem wojsk, zwanych od tego momentu okupacyjnymi, było znalezienie i aresztowanie kluczowych postaci reżimu Husajna, których listę przedstawiono w mediach formie kart do gry z twarzami poszukiwanych. Cała operacja została nazwana "Operation Red Dawn".

22 lipca 2003, w czasie rajdu US 101st Airborne Division i żołnierzy z Task Force 20, zabici zostali synowie Sadama Husajna – Udaj Husajn i Kusaj Husajn, a także jedno z jego wnucząt. Sadam Husajn został aresztowany 13 grudnia 2003 przez U.S. 4th Infantry Division i żołnierzy z Task Force 121.

Walki w innych rejonach Iraku

Na północy, siły kurdyjskie od dawna już posiadały rzeczywistą kontrolę nad iracką częścią Kurdystanu. Siły kurdyjskie, z pomocą brytyjskich i amerykańskich oddziałów specjalnych oraz amerykańskiego wsparcia lotniczego otoczyły i zajęły Kirkuk 10 kwietnia.

Amerykańskie siły specjalne prowadziły też działania w zachodnim Iraku, w celu przejęcia kontroli nad drogami i bazami lotniczymi przy granicy z Syrią. Działania te miały częściowo charakter pozorowany, którego celem było głównie stworzenie wrażenia, że nie ma co liczyć na pomoc ze strony Syrii, i że ewentualna droga ucieczki do tego kraju jest już zablokowana.

Najsilniejszy opór wojsk irackich utrzymywał się w rodzinnym mieście Husajna, Tikricie, który był otoczony przez partyzanckie siły kurdyjskie oraz nieliczne oddziały brytyjskich i amerykańskich sił specjalnych. Tikrit został ostatecznie zdobyty dopiero 15 kwietnia, po wsparciu atakiem z powietrza i oddziałami pancernymi przysłanymi z okolic Bagdadu.

Podsumowanie działań militarnych

Z czysto militarnego punktu widzenia wojna zakończyła się pełnym sukcesem. Siły koalicji obaliły rząd Husjana i opanowały kluczowe miasta Iraku w raptem 28 dni, przy stosunkowo niskiej liczbie strat własnych, ograniczonej liczbie ofiar wśród ludności cywilnej, a nawet irackich żołnierzy. Dokonano tego przy użyciu niemal 5-krotnie mniejszej liczbie żołnierzy niż w czasie I wojny w Zatoce Perskiej. Użycie tak skromnych liczbowo sił okazało się jednak błędem. Tuż po zwycięstwie brakowało bowiem przez długi czas wystarczających sił, aby zaprowadzić elementarny porządek na zajętych terenach, czego skutkiem był dość długi okres panowania niemal całkowitego bezprawia i chaosu na terenie podbitego Iraku. Dało to również czas na zorganizowanie się i zakonspirowanie irackich sił partyzanckich, które w warunkach chaosu nie miały żadnego problemu z pozyskaniem dużych zasobów uzbrojenia i organizacją kryjówek.

Armia iracka stworzona przez Saddama Husajna okazała się niemal całkowicie niezdolna do walki ze świetnie uzbrojonymi siłami koalicyjnymi i jej działalność ograniczała się do stworzenia nielicznych, chaotycznych i źle zorganizowanych ognisk oporu, które w niewielkim tylko stopniu opóźniły postępy inwazji. Czołgi T-72, najlepszy element uzbrojenia armii irackiej, okazały się zupełnie przestarzałe i na dodatek brakowało do nich części zamiennych, na skutek czego nie stanowiły dla koalicyjnych sił pancernych równorzędnego przeciwnika. Większość z nich została zniszczona z powietrza, a resztki, które zostały, nie miały żadnych szans w starciu z aliantami. Lotnictwo irackie zostało całkowicie uziemione jeszcze przed rozpoczęciem inwazji i koalicja miała przez cały czas absolutną przewagę w powietrzu, niszcząc większość oddziałów irackich zanim docierały do ich pozycji jednostki lądowe.

Dwa główne czołgi sił koalicji, amerykański M1 Abrams i brytyjski Challenger 2, dowiodły swojej skuteczność w szybkiej akcji zajmowania terenów wroga. Ani jeden z tych czołgów nie został stracony w walce z czołgami I artylerią przeciwnika. Stracono jedynie kilka czołgów w wyniku ataków z ręcznych wyrzutni rakietowych oraz w wyniku „przyjacielskiego ognia”.

Armię iracką cechowało od początku konfliktu niskie morale, nawet w elitarnych jednostkach Gwardii Republikańskiej. W obliczu nadciągających oddziałów koalicyjnych „znikały” całe jednostki irackie, których żołnierze zrzucali z siebie mundury i znikali wśród ludności cywilnej. Wielu oficerów armii irackiej zostało przekupionych przez CIA lub przymuszonych do poddania się po otoczeniu przez wojska koalicji lub odcięciu od źródeł zaopatrzenia i pozbawieniu centralnego dowodzenia. Co więcej, armia iracka była fatalnie dowodzona przez niekompetentnych polityków. Przykładem tego była obrona Bagdadu, dowodzona przez syna Saddama – Kusaja Husajna, który kilkanaście razy przed przybyciem wojsk koalicji zmieniał jej koncepcję, zmuszając elitarne oddziały do niepotrzebnych manewrów, uniemożliwiających skuteczne przygotowanie pozycji obronnych, co dodatkowo obniżyło ich morale i zniechęciło do stawienia prawdziwego oporu.

POZATYM WARTO PRZECZYTAĆ W KUKUŁCE O UNSCOM I UNMOVIC- PODOBNO TO KRĘCI PROF. ZIĘBE

Polityka usa wobec bliskiego wschodu

Doktryna Jimmy’ego Cartera- zgodnie z jej założeniami każda próba podjęta przez jakąkolwiek siłę zewnętrzną zapewnienia sobie kontroli nad rejonem Zatoki Perskiej miała być uważana za atak na żywotne interesy Stanów Zjednoczonych i odparta wszelkimi niezbędnymi środkami, łącznie z użyciem siły zbrojnej; sformułowana na początku 1980 roku.

Główne interesy Stanów Zjednoczonych w regionie Bliskiego Wschodu:

1. Utrzymanie stabilnych dostaw ropy naftowej

2. zapewnienie bezpieczeństwa najbliższemu sojusznikowi- Izraelowi

3. wieloaspektowa stabilizacja regionu i jego rozwoju

Cele Stanów Zjednoczonych w regionie Bliskiego Wschodu:

1. Rozwiązanie konfliktu arabsko- izraelskiego

2. Walka z terroryzmem

3. Działania na rzecz rozbrojenia i niepoliferacji broni masowego rażenia

4. Rozwijanie współpracy gospodarczej z poszczególnymi państwami bliskowschodnimi i tworzenie wielostronnych form współpracy ekonomicznej w regionie

5. Promocja demokracji i praw człowieka

Wysiłki na rzecz rozwiązania konfliktu arabsko-izraelskiego

 początek lat 90.- prezydent George Bush decyduje się podjąć wzmożone wysiłki na rzecz pokojowego rozwiązania konfliktu (wystąpienie prezydenta podczas specjalnej sesji Kongresu 6 marca 1991)

 30 października 1991 Madryt- pod wspólnym przewodnictwem ZSRR i USA została zorganizowana międzynarodowa konferencja, która zapoczątkowała proces pokojowy

 działania pokojowe kontynuowane przez Billa Clintona i jego administrację- szczególną aktywność wykazywali kolejni sekretarze: Warren Christopher (1993-1997), Madeleine Albright (1997-2000), a także specjalny wysłannik USA na Bliski Wschód- Dennis Ross

 władze USA zapraszały przywódców skonfliktowanych stron do prowadzenia negocjacji, w USA podpisano następujące porozumienia pokojowe:

• palestyńsko- izraelską Deklarację Zasad (13.09.1993)

• Układ Tymczasowy (28.09.1995)

• Memorandum z Wye River (23.10.1998)

• Deklaracja jordańsko- izraelska (25.07.1994)

 rola Waszyngtonu- ułatwianie negocjacji, a nie proponowanie własnych rozwiązań

(zasada złamana kilkukrotnie: propozycje Clintona w kwestii ustabilizowania sytuacji w Libanie- IV 1996, negecjacje w Wye River- X 1998, rozmowy izraelsko- syryjskie- I 2000)

 od stycznia 2001 prezydentem George Bush- polityka nowego prezydenta ukształtowała się po 11 września 2001- priorytetem staje się idea „walki z terroryzmem” przejawiająca się głównie w bojkotowaniu prezydenta AP- Jasira Arafata i sprzyjaniu władzom izraelskim

• 24 czerwca 2002 r. Bush wezwał społeczeństwo palestyńskie do obalenia JA

 wysłanie w tym samym czasie na Bliski Wschód kolejnego specjalnego przedstawiciela USA- Anthonego Zinnia

 USA podjęła współpracę z przedstawicielami Rosji, ONZ i UE (tzw. Kwartet Bliskowschodni) W ramach tej grupy George Bush ogłosił 30 kwietnia 2003 roku nowy plan pokojowy dla Bliskiego nazwany „Mapą Drogową” Propozycja przewidywała trzy etapy dochodzenia do ostatecznego zakończenia konfliktu:

• I etap zaplanowany na okres do maja 2003 przewidywał zakończenie aktów terroru i przemocy, pokojowe znormalizowanie życia Palestyńczyków oraz stworzenie instytucji palestyńskich,

• II etap-od czerwca do grudnia 2003- miał obejmować wycofanie się Izraela z terenów zajętych po 28 września 2000 r., wprowadzenie politycznych i ekonomicznych reform w AP oraz utworzenie tymczasowego państwa palestyńskiego

• III etap- zaplanowany na lata 2004/2005 miałby zakończyć się podpisaniem ostatecznego porozumienia pokojowego

 śmierć Jasira Arafata- 11 listopada 2004

 wybór Mahmuda Abbasa na nowego prezydenta Autonomii Palestyńskiej- 9 stycznia 2005

 szczyt izraelsko-palstyński, symbolizujący dobrą wolę obu stron (8 luty 2005)

 14 kwietnia 2005 r.- Kwartet Bliskowschodni podjął decyzję o mianowaniu specjalnego przedstawiciela ds. planu wycofania się Izraela ze Strefy Gazy, został nim prezes Banku Światowego- James Wolfensohn

Walka z terroryzmem oraz działania na rzecz rozbrojenia i niepoliferacji broni masowego rażenia

 styczeń 1991 pod przywództwem USA koalicja międzynarodowa, po uzyskaniu mandatu RB ONZ, przeprowadziła skuteczną akcję militarną w Iraku (Pustynna Burza)

 kwiecień 1991 r.- RB ONZ przyjęła rezolucję nr 687, której celem było m.in. niedopuszczenie do uzyskania przez Irak broni masowego rażenia

Husajn przyjął rezolucję i do 1997 roku współpraca Bagdadu ze specjalną komisją ONZ dokonującą inspekcji na obszarze państwa irackiego (UNSCOM) układała się poprawnie. Później uległa gwałtownemu pogorszeniu i USA podjęły bardziej zdecydowane działania (grudzień 1998 r. USA i UK dokonały bombardowań na fabryki i urządzenia irackie zdolne do wyprodukowania broni masowego rażenia)

 polityka Billa Clintona- polityka dwoistego powstrzymywania (dual containment)

Polegała ona na podejmowaniu działań na rzecz maksymalnego równoczesnego osłabienia Iraku i Iranu

Polityka wobec części państw bliskowschodnich została niejako zdefiniowana w artykule doradcy ds. bezpieczeństwa, Anthonego Lake’a („Foreign Affairs”1994) Iran, Irak, Libia Kuba i Korea Północna zostały określone jako państwa zbójeckie (rogue countries)

 po 11 września 2001 zaczęto mówić o konieczności zmian na Bliskim Wschodzie;

29 stycznia 2002 prezydent USA zaliczył Irak oraz Iran, obok Korei Północnej do tzw. „osi zła”; administracja Busha porzuciła politykę dwoistego powstrzymywania

 20 marca 2003 r. wojska amerykańskie (przy czynnym poparciu jednostek brytyjskich, australijskich i polskich, zaatakowały Irak

Wkrótce po dokonaniu ataku oficjalne powody inwazji okazały się nieprawdziwe (nie znaleziono broni masowego rażenia, nie udowodniono kontaktów z Al. Kaidą). Eksperci mówią o dwóch głównych, nieoficjalnych powodach wojny w Iraku:

• uzyskanie swobodnego dostępu do ropy naftowej

• przerzucenie wojsk z Arabii Saudyjskiej, w której niechęć do Amerykanów stale rośnie, do Iraku

 Iran- po rewolucji 1979 roku Waszyngton nie utrzymywał z tym państwem stosunków dyplomatycznych, a w czasie wojny irańsko-irackiej udzielał dużego wsparcia Husajnowi.

W latach 90. USA prowadziła politykę izolowania tego państwa. Ostrożne próby polepszenia kontaktów nastąpiły po wyborach prezydenckich w 1997 roku- gdy wygrał je umiarkowany Mohammad Chatami. Od 1995 roku USA stosują wobec Iranu sankcje gospodarcze zakazujące inwestycji amerykańskich w tym kraju, w tym również w irański sektor energetyczny oraz zabraniają wymiany handlowej z Iranem.

Politykę Clintona kontynuował G.W. Bush- administracja USA początkowo współpracowała z Iranem w kwestii zwalczania Talibów. W styczniu 2002 Bush zalicza Iran do „osi zła”. Po ataku na Irak w marcu 2003 roku pojawiają się opinie, że Waszyngton rozważa możliwość interwencji zbrojnej w Iranie. 22 lutego 2005 roku na szczycie w Brukseli G.W Bush zaprzecza pogłoskom.

W marcu 2005 roku USA poparły rozmowy Unii Europejskiej w kwestii wykorzystywania przez Teheran energii jądrowej dla celów pokojowych, w zamian za rozwijanie współpracy politycznej i gospodarczej. Pierwsze spotkanie odbyło się 25 maja 2005 r- uzgodniono, że dialog będzie kontynuowany. Jednak 24 czerwca 2005 r. w drugiej turze wyborów prezydenckich zwycięstwo odniósł konserwatysta Mahmud Ahmadinedżad

Wspieranie rozwoju gospodarczego regionu bliskowschodniego Program mena/bmena

 konferencja w Casablance, 30 października- 1 listopada 1994

Odbyła się pod patronatem prezydentów: Borysa Jelcyna i Billa Clintona, dotyczyła rozwoju ekonomicznego na obszarze Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej, zwana w skrócie MENA.

Udział w konferencji wzięło 60 państw i ponad 1000 przedstawicieli świata biznesu, zabrakło dwóch najważniejszych krajów: Syrii i Libanu.

W deklaracji końcowej uczestnicy konferencji postanowili:

1. podjąć odpowiednie działania w celu wprowadzenia na obszarze Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej strefy swobodnego przepływu towarów, kapitału i siły roboczej,

2. powołać grupę ekspertów w celu opracowania zaleceń w sprawie utworzenia Bliskowschodniego i Północnoafrykańskiego Banku Rozwoju (MENABANK)

3. utworzyć radę ds. turystyki w celu promocji regionu śródziemnomorskiego jako ciekawego rejonu turystycznego

4. zachęcić prywatnych przedsiębiorców do utworzenia regionalnej izby handlowej oraz rady biznesu w celu ułatwienia stosunków handlowych pomiędzy państwami regionu

Ponadto stworzono ramy instytucjonalne: Komitet Kierujący i Sekretariat (w Rabacie)

 drugi szczyt ekonomiczny MENA odbył się w dniach 29-31 października 1995 r. w Ammanie ( również pod przewodnictwem USA i Rosji)

Podczas szczytu powołano do życia instytucje wymienione w postanowieniach pierwszego szczytu (MENABANK z siedzibą w Kairze i inne). Podkreślono konieczność zwiększenia liczby prywatnych inwestorów w regionie

 pomimo zaostrzonej sytuacji w regonie (m.in. wygranie wyborów parlamentarnych przez prawicową partię Likud w Izraelu) odbył się trzeci szczyt w ramach programu MENA w Kairze- 12-14 listopada 1996 r. Obietnica otwarcia MENABANK do końca 1997 roku. Ponadto zapowiedź udzielania pomocy Palestyńczykom w utworzeniu dobrze prosperującego wolnego rynku. W dokumencie końcowym znalazł się zapis o konieczności przestrzegania zasady „ziemia za pokój”

 czwarty szczyt MENA- 16-18 listopada 1997 w Doha- potwierdzono wcześniej przyjęte postulaty, ale zahamamowanie izraelsko-arabskiego procesu pokojowego uniemożliwiło uruchomienie MENABANKu. Było to ostatnie spotkanie, zbojkotowane już przez kilka arabskich państw. Miejsce MENA zajęła inicjatywa UE utworzenia Partnerstwa Eurośródziemnomorskiego

 pod koniec 2003 roku Waszyngton podejmuje starania o wznowienie współpracy (8-10 czerwca 2004- spotkanie G-8, gdzie podjęto decyzję o wznowieniu wielostronnej współpracy w regionie)

 w efekcie w grudniu 2004 w Rabacie odbyło się spotkanie pod nazwą „Forum dla przyszłości”; udział: 20 państw z Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu.

Przyjęto następujące zobowiązania:

1. utworzenie regionalnego funduszu na rzecz rozwoju prywatnych przedsiębiorstw przy Międzynarodowej Korporacji Finansowej (IFC)

2. utworzenie programu „Pomoc na rzecz Dialogu Demokratycznego”, który ma się przyczynić do większej partycypacji społeczeństw obywatelskich państw bliskowschodnich w przeprowadzaniu reform wewnętrznych,

3. utworzenie w Ammanie finansowego ośrodka szkoleniowego dla organizacji pozarządowych udzielających pożyczek lokalnym przedsiębiorcom, którzy nie otrzymali wsparcia finansowego w bankach

Spotkanie było początkiem regularnej współpracy krajów regonu północnoafrykańskiego i bliskowschodniego zwanej BMENA (Broader Middle East and North Africa). Do udziału w niej nie zaproszono Izraela.

Bliskowschodnia Strefa Wolnego Handlu (MEFTA)

 propozycja prezydenta Busha- utworzenie MEFTA- 9 maja 2003 r. Inicjatywa rozumiana jako część walki z terroryzmem, zwalczanie tego zjawiska poprzez budowanie dobrobytu w regionie. Program adresowany do 19 państw Bliskiego Wschodu i Afryki Północnej oraz do Strefy Gazy i Zachodniego Brzegu. Głównym założeniem programu jest wprowadzenie do 2013 roku strefy wolnego handlu pomiędzy USA a zainteresowanymi stronami.

aby stać się stroną porozumienia państwa muszą spełnić następujące warunki:

1. uzyskać członkostwo w WTO

2. uczestniczyć w Ogólnym Systemie Preferencji

3. zawrzeć układy handlowe w sprawie inwestycji handlowych (TIFA’s)

4. zawrzeć dwustronne traktaty z USA w sprawie inwestycji

5. podpisać układ o wolnym handlu (FTA)

6. uczestniczyć w budowaniu tzw. Zdolności handlowej

Promowanie demokracji I praw człowieka w regionie

 grudzień 2002 r.- sekretarz stanu Colin Powell ogłosił nowy program działania- Inicjatywę Partnerstwa Bliskowschodniego- (MEPI), którego głównym celem jest podniesienie stopy życiowej społeczeństw Bliskiego Wschodu i stworzenia im lepszych warunków życia. Program obejmuje cztery filary działania: polityczny, gospodarczy, edukacyjny, ds. kobiet

Środkami realizacji celów są działania na rzecz:

• wzmocnienia społeczeństw obywatelskich w państwach arabskich

• rozwijania przedsiębiorstw prywatnych i promocji praw kobiet

 Zgodnie z założeniami USA mają przekazywać liczne, ale niewielkie granty instytucjom pozarządowym realizującym projekty na rzecz implementacji programu

Liga Państw Arabskich

25września 1944r zwołana została w Aleksandrii konferencja przygotowawcza dla mającej powstać panarabskiej organizacji regionalnej. Jej efektem był opublikowany 7października 1944 r komunikat końcowy znany pod nazwą Protokołu Aleksandryjskiego. Określał on cele i zasady działalności jednoczących się państw oraz ich stosunek do najważniejszych problemów tego rejonu świata. 22 marca 1945 zaś podpisany został w Kairze Pakt ustanawiający Ligę Państw Arabskich. Tworzyło ją siedem wówczas niepodległych państw sygnatariuszy Protokołu Aleksandryjskiego: Egipt, Irak, Syria, Liban, Arabia saudyjska, Transjordania i Jemen.

Później dołączyły: Algieria (1962), Bahrajn (1971), Komory (1993), Dżibuti (1977), Kuwejt (1961), Libia (1953), Mauretania (1973), Maroko (1958), Oman (1971), Katar (1971), Somalia (1974), Południowy Jemen (1967), Sudan (1956), Tunezja (1958) i Zjednoczone Emiraty Arabskie. Organizacja Wyzwolenia Palestyny, pomimo że nie podpisała statutu, została przyjęta do Ligi w 1976 r i uzyskała te same prawa co pozostałe państwa członkowskie.

Cele i założenia Ligi określała już sama preambuła Paktu. Mówiła ona o pragnieniu zacieśnienia więzów między krajami arabskimi na bazie respektowania niepodległości i suwerenności każdego z tych państw, kierując swe wysiłki ku wspólnemu dobru wszystkich państw arabskich, polepszeniu ich losu, zapewnieniu ich przyszłości i realizacji aspiracji (czyt. Niepodległość polityczna i wyzwolenie krajów arabskich). Artykuł 2 Paktu zaś precyzuje bliżej główny cel Ligi, którym jest „ zacieśnienie stosunków między krajami członkowskimi i koordynowanie ich akcji politycznej” w celu umocnienia ich niepodległości, suwerenności i obrony wspólnych interesów. Wymienione są także dziedziny ścisłej współpracy, a więc ekonomiczna, finansowa, oświatowa, rolnicza, celna, przemysłowa, komunikacji, społeczna, medyczna.

Liga Arabska stosunkowo różni się od takich organizacji jak Unia Europejska ponieważ nie osiągnęła takiego stopnia regionalnej integracji. Jako wyraz dążeń jednościowych Arabów już Pakt Ligi można uznać za niepowodzenie, gdyż w swym podstawowym dokumencie konstytucyjnym zakładał jedynie ograniczoną współpracę w pełni suwerennych rządów. Z kolei brak możliwości egzekwowania podejmowanych uchwał bądź rezolucji ( państwa, które zgłosiły sprzeciw, dana uchwala nie wiąże) bywał często źródłem wielu słabości Ligi. Z drugiej strony jednak statut Ligi zakłada koordynację działań związanych z gospodarką, włączając w to wymianę handlową, komunikację, a także sprawy kulturalne, narodowość, paszporty, wizy, kwestie związane z polityką społeczną i zdrowotną. Pod wpływem porozumień traktatowych regulujących i koordynujących część tych kwestii powstały: Arabska Unia Telekomunikacyjna (1953), Arabska Unia Pocztowa (1954), Arabski Bank Rozwoju (później znany jako Arabska Organizacja Finansowa). Arabski Wspólny Rynek został ustanowiony w 1965 r. i jest otwarty dla wszystkich krajów członkowskich. Porozumienie to zakłada zniesienie stawek celnych na artykuły rolnicze i surowce naturalne, wolny przepływ siły roboczej i kapitału w ramach Ligi, a także koordynację rozwoju ekonomicznego. Pakt przewiduje również pokojowe regulowanie sporów miedzy państwami arabskimi, jak również podstawowy system bezpieczeństwa zbiorowego W wypadku agresji lub groźby agresji kraje członkowskie Ligi mogą żądać natychmiastowego zwołania Rady Ligi, która zadecyduje o podjęciu odpowiednich środków przeciwko ewentualnemu agresorowi. Jedyną natomiast sankcją przewidzianą przez pakt- jeśli agresorem jest kraj członkowski- jest wykluczenie z organizacji.

Struktura organizacyjna Ligi:

-Rada Ligi- jest to najwyższy organ organizacji zbierającej się na sesje zwyczajne dwa razy w roku, w marcu i we wrześniu. Ponadto może się zbierać na sesje nadzwyczajne także poza główną siedziba. Pewną słabością tego organu jest fakt, że przyjęte uchwały obowiązują tylko te kraje, które głosowały za daną uchwałą W zależności od wagi spraw mających być przedmiotem obrad, przedstawicielami są ministrowie spraw zagranicznych bądź stali przedstawiciele w randze ambasadorów. Każde państwo ma tylko jeden głos, a decyzje Rady podejmowane są jednomyślnie, przy czym niekiedy w zależności od problemów dyskusji niekiedy wystarcza zwykła większość, dwie trzecie głosów lub quasi-jednomyślność (np. W wypadku głosowania nad wykluczeniem jakiegoś państwa z Ligi).

-Rada Wspólnej Obrony (założona w 1950r., po zawarciu umowy o Wspólnej Obronie i Współpracy Gospodarczej)

-Rada Gospodarcza (założona w 1950 r., po zawarciu umowy o Wspólnej Obronie i Współpracy Gospodarczej)

-Sekretariat Główny jest to główny organ administracyjny i finansowy Ligi. Na jego czele stoi sekretarz generalny desygnowany przez Rade na 5 lat z możliwością reelekcji. Sekretariat generalny składa się z departamentów zajmujących się poszczególnymi dziedzinami np. Polityczny, ekonomiczny, informacji, społeczny, naftowy itp. Każdym z nich kieruje mianowany przez sekretarza generalnego dyrektor wraz ze współpracownikami.

Liga a wydarzenia z udziałem jej członków:

* W 1945 r. Liga była po stronie Libanu i Syrii w ich sporze z Francją, a także domagała się niezależnej Libii.

* Z kolei w 1961 r. poparła Tunezję w konflikcie z Francją.

* Od samego początku Liga sprzeciwiała się powstaniu państwa żydowskiego na terenie Palestyny, która miała być w całości niezależna i zamieszkana w zdecydowanej większości przez Arabów. Po powstaniu państwa Izrael w 1948 r. państwa członkowskie wspólnie zaatakowały państwo żydowskie, jednakże Izrael odparł atak. W kolejnych latach Liga bojkotowała Izrael i przedsiębiorstwa prowadzące z nim wymianę handlową. Konferencje na szczycie w l. 1964-65 utworzyły wspólne arabskie siły zbrojne, które jednak okazały się nieskuteczne we wspólnym planie obalenia Izraela i wyzwolenia Palestyny. Egipt był zawieszony w prawach członkowskich Ligi w l. 1979-1989 ponieważ podpisał traktat pokojowy z Izraelem. Tym samym siedziba organizacji została przeniesiona z Kairu do Tunisu. W 1998 liga zaakceptowała plan wynegocjowania ugody z Izraelem wysunięty przez OWP. Kair stał się ponownie siedzibą organizacji w 1991 r. W trakcie wojny między Irakiem a Iranem (1980-88) Liga popierała Irak, natomiast była podzielona jeśli chodzi o zaatakowanie Kuwejtu przez Irak w 1991 r. W 1993 r. organizacja ta wydała oświadczenie potępiające wszelkie formy terroryzmu. W 2002 r. Liga po raz pierwszy zaproponowała Izraelowi normalizację stosunków z państwami arabskimi pod warunkiem wypełnienia określonych warunków, jednakże wiele z nich było nie do zaakceptowania dla Izraela. Przez wiele lat sama organizacja nie stanowiła monolitu. W trakcie zimnej wojny część państw członkowskich Ligi optowała za Związkiem Radzieckim, a część była po stronie Stanów Zjednoczonych. Ostatnio podziały przebiegały na linii między bojowymi i funda mentalistycznymi państwami muzułmańskimi i tymi z bardziej umiarkowanym podejściem do islamu.

Decyzje podjęte przez Ligę wiążą tylko te kraje, które za nimi głosowały, tym samym powoduje to wysoką nieskuteczność organizacji. W niektórych kwestiach decyzje są jednomyślne, np. pełne poparcie dla Palestyńczyków pod okupacją izraelską, chociaż często nie wynika z tego nic poza deklaracjami. Jednym z nielicznych wyjątków był ekonomiczny bojkot Izraela w l. 1944-1993. Jednakże Liga była o wiele bardziej skuteczna w innych obszarach działalności, jak np. ustalenia dotyczące programu nauczania w arabskich szkołach, zachowanie cennych manuskryptów czy tłumaczenie nowoczesnych terminów technologicznych na użytek krajów członkowskich. Liga była również skuteczna w decyzjach dotyczących telekomunikacji i bezprzewodowej komunikacji.

Przy ocenie funkcjonowania Ligi państw Arabskich trzeba wziąć pod uwagę to jak ogromnie złożona jest sytuacja polityczna, ideologiczna i społeczna w świecie arabskim i jakie trudności w swojej działalności Liga napotyka. Mimo więc wielu głosów krytycznych trzeba zaznaczyć to, że LPA może się poszczycić także wieloma istotnymi osiągnięciami w różnych dziedzinach współpracy międzyarabskiej, w podejmowanych próbach stałego rozwoju i konsolidacji państw tego regionu, którego obraz byłby zapewne inny bez istnienia tej organizacji.

Afryka spory I konflikty oraz współpraca regionalna w afryce

Literatura:

1. J.J. Milewski ; W. Lizak – „ Stosunki międzynarodowe w Afryce ”

2. Materiały z yahoo + fragmenty ksiązki prof. Kukułki

3. Wikipedia

1. Instytucjonalizacja regionalizmu afrykańskiego. Od OJA do Unii Afrykańskiej.

1. PIERWSZE DZIAŁANIA INTEGRACYJNE :

1. XIX/XX w. – pierwsze idee , zrodzone wśród afroamerykańskich działaczy z Karaibów i Ameryki PN ,

którzy walczyli przeciwko kolonializmowi oraz w obronie sprawiedliwości i godności każdego człowieka.

2. Do końca II WŚ odbyło się 5 konferencji panafrykańskich ( najważniejsza była ostatnia – X. 1945- w

Manchesterze , gdyż pojawili się tam przedstawiciele ruchów społ. i polit. działający na Czarnym Lądzie ) :

Zróżnicowane poglądy dotyczące panafrykanizmu :

- mniej radykalne programy mówiły o równości ras , konieczności reform w koloniach

- inne wzywały do politycznego wyzwolenia i wzajemnego wsparcia narodów uciskanych

- przedstawiciele kolonii francuskich dali początek ideologii negritude , zwracającej uwagę na kulturalne i

społeczne aspekty „ czarnej świadomości ”

- najbardziej radykalne hasła , związane z marksizmem , postulowały koniec kolonializmu i zjednoczenie

kontynentu

Poza tym ideologowie panafrykańscy byli pod silnym wpływem Mahatmy Ghandiego , zalecali walkę bez użycia przemocy.

3. Po II WŚ zmianie ulegają główne cele ruchu :

Apele o przyznanie praw politycznych rdzennym mieszkańcom kolonii i Afrykańczykom w metropoliach

zastąpiono zdecydowanymi żądaniami zakończenia kolonializmu i realizacji prawa do samostanowienia.

Po wojnie nadal brak było jednoznacznie zdefiniowanej ideologii panafrykanizmu. Kwame Nkrumah zaproponował instytucjonalizację ruchu panafrykańskiego w postaci Unii Państw Afrykańskich i utworzenie Rządu Jedności.

4. IV. 1958 r. – I Konferencja niepodległych państw afrykańskich

- w Akrze ( Ghana ) na zaproszenie prezydenta Nkrumaha

- uczestnicy : Liberia , Etiopia , Egipt , Tunezja , Maroko , Sudan, Libia , Ghana ( RPA – odmowa udziału )

- poruszono kwestię relacji między niezależnymi państwami Afryki i wsparcia ruchów wyzwoleńczych na

całym kontynencie

- propozycja Nkrumaha dot. utworzenia stałej instytucji reprezentującej interesy kontynentu na forum

między. nie uzyskała jednomyślnego poparcia

- Liberia i Etiopia : konserwatyzm , tradycyjna polityka izolacji

- poparto politykę niezaangażowania państw afr. w dwublokowy podział świata ( co nie było realizowane ,

gdyż byłe kolonie już posiadały lub zawierały nowe umowy obronne z dawnymi metropoliami )

- przyjęto nieformalny mechanizm uzgadniania stanowisk przedstaiwnych przez kraje kontynentu na forum

ONZ

5. XII. 1958 r. Akra – pozarządowa konferencja narodów Afryki

- ponad 200 delegatów np. Julius Nyerere z Tanzanii , Kenneth Kaunda z Rodezji PN

- poruszano problemy : antykolonializmu , antyimperializmu , antyrasizmu , niezaangażowania

- dyskutowano o afryk. Jedności , postulowano zlikwidowanie sztucznych granic kolonialnych

- II i III Konferencja ludów Afryki : 1960 – Tunis , 1961 – Katar

6. 1961 r. -> Związek Państw Afrykańskich ( w Afr. Zach.)

- 1959 : deklaracja o unii Ghany i Gwinei

- 1961 : przyłączenie się Mali

1958 r. -> panafrykański Ruch Wolności Afryki Wschodniej i Środkowej

- dominująca rola J. Nyerere

- 1961 – przyjęcie organizacji południowo – afrykańskich

Wśród byłych kolonii frankofońskich ; kilka inicjatyw integracyjnych , z reguły nieskutecznych ,

Krótkotrwałych.

7. Spotkanie przywódców afryk. Na konferencjach w Monrowii ( VIII 59’) i Addis Abebie ( VI. 60’)

- początkowo uwaga skoncentrowana tylko na koniczności zlikwidowania kolonializmu , problem

jedności na dalszym planie

- 1960 – przełom , oficjalnie ogłoszony „rokiem Afryki ” ( wzmocnienie ruchów narodowych )

• zagadnienie suwerenności stało się podstawą dalszej współpracy i powołania OJA

• na wszystkich konferencjach poruszano sprawy wspólnego rynku i szerokiej współpracy ekonom. ( dla K. Nkrumaha był to fundament szybkiego i pełnego rozwoju , jednak wielu przywódców postrzegało to jako neokolonializm i zagrożenie niepodległości )

2. Powatanie Organizacji jedności Afrykańskiej

Na szczycie w Addis Abebie w 1963r. spotkały się delegacje 31 państw oraz 20 partii i organizacji z krajów pozostających w kolonialnej zależności. Istniały 3 grupy transterytorialne :

• „ Grupa Brazzaville ”- powołana w XII. 1960r. przez konserwatywnych przywódców z 12 krajów dawnej frankofońskiej części Afryki ( Kamerun , Republika Środkowej Afryki , Czad , Kongo-Brazzaville , Dahomej , Gabon , Wybrzeże Kości Śłoniowej , Madagaskar, Mauretania , Niger , Senegal , Górna Wolta). Postulowała poszanowanie istniejących granic ,nieingerencję w sprawy wewnętrzne państw. W sprawie Konga –Leopoldville ( kryzys z VII. 60’) opowiadali się za zwołaniem „okrągłego stołu ”i wypracowaniem kompromisu. W kwestii algierskiej ( powstanie antyfranc. 1954 r.) skłaniali się w stronę FRA , a Mauretanię uznano za niepodległe państwo , a nie część Maroka.

• „ Grupa Casablanki”- powstała w styczniu 61’ na konferencji w Casablance .Tworzyły ją radykalne państwa ( Algieria , Egipt , Ghana , Gwinea, Mali , Maroko i Libia , która opuściła ją szybko ).

Promowały wizję Stanów Zjednoczonych Afryki , współpracę ekonomicznę , budowę systemu bezpieczeństwa kontynentalnego. Liderem związku był K. Nkrumah.

Grupa popierała Maroko w sporze z Mauretanią ,opowiadała się po stronie Patrice’a Lumumby korzystającego z pomocy ZSRR w rozwiązaniu konfliktu w Kongu. Potępiała działania FRA w Algierii.

Powołała stałe organy : biuro z siedzibą w Bamako , komitety : polityczny , ekonomiczny , kulturalny orza naczelne dowództwo wojskowe.

• „ Grupa Monrowii ”-VIII. 1961- Monrowia : konferencja w której uczestniczyły państwa Grupy Brazzaville , większość byłych kolonii brytyjskich + Libia. Opowiedziano się za niezależnością każdego kraju w rozwiązywaniu problemów wewnętrznych , podkreślano potrzebę przyspieszenia rozwoju gospodarczego i koordynacji działań polit. wszystkich państw.

K. Nkrumah potępiał działania tej grupy jako niszczące wizję zjednoczonej Afryki.

22- 25 maj 1963 r. Z inicjatywy cesarza Etiopii , Hajle Sellasje I zorganizowano w Addis Abebie konferencję. Nastąpiło to po ustabilizowaniu sytuacji w Kongo- Leopoldville i proklamowaniu niepodległości Algierii.Miano rozstrzygnąć kwestię integracji bądź w postaci federacji bądź związku niezależnych państw.

Dyskutowano nad 2 projektami :

1. Przedstawiony przez Nigerię -> Karta z Lagos z 1962r. uchwalona na konferencji „ grupy Monrowii ” ( unia suwerennych państw).

2. Przedstawiony przez Etiopię , dażącą do kompromisu między „ Monrowią ” a „ Casablanką ”. Był podobny do koncepcji powyżej ( podobne cele i zasady współpracy , instytucjonalizacji ) , dodatkowo miał zapisy o kontynentalnej kooperacji wojskowej i utworzeniu Rady Obrony.

Zatwierdzono etiopski projekt. Dołączono do niego : osobne dokumenty dotyczące zacieśnienia równoprawnej współpracy państw Afryki z ONZ , rezolucje na temat edukacji , nauki , kultury , zdrowia i spraw społecznych , współdziałania ekonomicznego.Dołączono też ważne rezolucje dotyczące utworzenia strefy bezatomowej na terenie Afryki , zakazu testowania broni jądrowej,likwidacji nieafrykańskich baz wojskowych, wycofania się krajów Afryki ze wszystkich umów wojskowych zawartych z obcymi mocarstwami.

Większość delegacji popierała elastyczne struktury i stopniowy rozwój współpracy. Tylko nkrumah i Milton Obote ( premier Ugandy ) opowiadali się za silną ponadnarodową unifikcją. Przedstawiciele Senegalu (Leopold Sedar Senghor) , Egiptu ( Gamal Abdel Naser) i Algierii ( Ahmad Ben Bella) wątpili w sukces zjednoczenia.

Ostateczna nazwa organizacji – z inicjatywy Nkrumaha . 25 maja , dzień przyjęcia Karty OJA , uznano za Dzień Afrykańskiego Wyzwolenia.

Sygnatariusze : 30 niepodległych państw afrykańskich . Później podpisały ją Togo i Maroko , które uznano za

członków założycieli . Nie dołączyła RPA ( osłabiając znaczenie OJA jako organizacji

kontynentalnej).

CELE ORGANIZACJI :

Art.2 :

1. umacnianie jedności i solidarności państw afrykańskich;

2. koordynowanie i pogłębianie ich współpracy oraz wysiłków w celu stworzenia narodom Afryki lepszych warunków bytu;

3. obrona ich suwerenności , integralności terytorialnej i niepodległości;

4. zlikwidowanie kolonializmu w Afryce we wszystkich jego postaciach;

5. popieranie współpracy międzynarodowej , uwzględniając w należytym stopniu Kartę Narodów Zjednoczonych i Powszechną Deklarację Praw Człowieka.

ZASADY ORGANIZACJI :

Art.3

1. suwerennej równości wszystkich państw członkowskich ;

2. nieingerencji w sprawy wewnętrzne państw;

3. poszanowania suwerenności i integralności terytorialnej każdego z państw i niezaprzeczalnego prawa do niezawisłości ;

4. pokojowego rozstrzygania sporów drogą rokowań , mediacji , koncyliacji lub arbitrażu ;

5. bezwzględnego potępienia morderstw dokonywanych z pobudek politycznych , jak również działalności wywrotowej , prowadzonej przez sąsiednie państwa lub przez jakiekolwiek państwa ;

6. bezwarunkowego oddania się sprawie całkowitego wyzwolenia terytoriów afrykańskich, jeszcze zależnych ;

7. polityki nieprzystępowania do żadnych bloków

OJA – forum pojednania afrykańskiego i rzecznik interesów całego kontynentu w stosunkach międzynarodowych.

Obowiązki – określone bardzo ogólnie ( art. 5 i 6 ) poprzez odwołanie do 7 podstawowych zasad Organizacji.

Każde państwo – prawo delegowania swych przedstawicieli do organów OJA. Poszczególne instytucje posiadały pewną autonomię działania.

GŁÓWNE ORGANY OJA :

Art.7

Zgromadzenie Szefów Państw i Rządów : tworzone przez przywódców każdego państwa-członka ,

dysponującego 1 głosem. Organ najwyższy.

Funkcja koordynowania i harmonizowania generalnej polityki OJA. Upoważnione do dokonywania rewizji struktur i zadań wszystkich organów oraz do interpretowania i wprowadzania poprawek do Karty.

Szefowie państw i rządów mianują także sekretarza generalnego i jego zastępców oraz powołują różne komitety i komisje.

Do uprawnień Zgromadzenia należy też : uchylanie decyzji innych organów , w tym Rady Ministrów.

Podejmuje decyzje większością 2/3 członków , a w sprawach proceduralnych większością zwykłą.

Posiada kompetencje do powoływania komitetów ad hoc i czasowych grup roboczych.

Każdej sesji Zgromadzenia przewodniczy przywódca kolejnego kraju członkowskiego. W przypadku gdy obrady odbywają się w innym państwie niż Etiopia , to przewodniczącym jest szef tego państwa.

Przewodniczący ze swoimi 8 zastępcami tworzy Biuro Zgromadzenia. Po zakończeniu sesji przez cały następny rok przewodniczący pełni funkcję rzecznika OJA oraz łącznika pomiędzy państwami członkowskimi.

( W latch 80 spór o Saharę Zachodnią podważył znaczenie sekretarza na rzecz przewodniczącego. Związane to było z tym , że ówczesny sekretarz gener. Edem Kodjo zdecydował o przyjęciu Sahary Zach . do OJA , wbrew członkom żądającym referendum rozstrzygającego o jej przyszłości. Przewodniczącego cechuje jednak krótki okres kadencji ).

Rada Ministrów : składająca się z ministrów spraw zagr. lub innych wyznaczonych przedstawicieli.

Odpowiedzialna za wykonywanie postanowień Zgromadzenia i przygotowywanie jego sesji zwyczajnych i nadzwyczajnych. Rozstrzyga większość zwykła.

Spełnia funkcję instytucji łączącej Zgromadzenie z innymi organami OJA. Przyjmuje, rozpatruje i przesyła szefom państw projekty rezolucji wypracowane przez podległe komitety.

Wykazuje większą dynamikę działania niż Zgromadzenie i ma mniej skomplikowane procedury decyzyjne.

stały Sekretariat Generalny :z siedzibą w Addis Abebie. Do jego obowiązków należy : koordynacja działalności różnych organów OJA i ich administracyjna i techniczna obsługa. Przygotowuje roczny raport o działaniach całej Organizacji , roczny plan i budżet przedkładany Radzie Ministrów.

Rola sekretarza generalnego – w Karcie – czysto administracyjna ( choć osoby które piastowały tę godność często udowadniały niezależność i przedsiębiorczość).

Sekretariat jest wspierany przez biura regionalne w Lagos, Kairze , Dar es-Salam , Nowym Jorku , Brukseli , Genewie.

Komisja Mediacji , Koncyliacji i Arbitrażu :

Protokół regulujący pracę tej komisji został przyjęty w 1964r. Zaczeła ona funkcjonować 3 lata później.

Pierwsze komisje wyspecjalizowane rozpoczęły pracę w 63’ : Komisja Gospodarczo- Społeczna , obrony ; Prawników ; Oświaty i Kultury ; Ochrony Zdrowia , Higieny i Wyżywienia; Naukowo-techniczna ; Transportu i Telekomunikacji. Do poł. lat 80 przetrwały 3 pierwsze. Obecnie są do : spraw ekonom. , społecznych , transportu i komunikacji , edukacji , nauki , kultury i zdrowia, obrony , praw człowieka , pracy.

Wg Wikipedii OJA zrzeszała niemal wszystkie państwa afrykańskie oprócz Maroka.

3. Aktywność oja do lat 90.

OJA realizowała wyzwalanie Afryki spod kolonializmu lub rządów białej mniejszości poprzez : nakładanie sankcji ; izolację potępianych reżimów ; finansowe i materialne wsparcie ruchów wyzwoleńczych. Skierowane to było gł. przeciw apartheidowi w Pd Afryce , układowi sił w Rodezji i kolonializmowi portugalskiemu.

• 1963 r. ->powstaje Komitet Wyzwolenia :

- obowiązki : harmonizacja działań ruchów narodowych , zarządzanie specjalnym funduszem ( przyczyna

wewn. sporów , dylematy co do podziału , brak funduszy )

- popierał gł. bardziej aktywne i radykalne ruchy : Front Wyzwolenia Mozambiku –FRELIMO ; Organizację

Ludu Afryki Pd – Zach. –SWAPO ; Afrykański Kongres Narodowy –ANC z RPA ; Afrykańską Partię

Niepodległości Gwinei i Wysp Zielonego Przylądka –PAIGC z Gwinei Bissau ; Ludowy Front Wyzwolenia

Sakijat al – Hamra i Rio de Oro –POLISARIO z Sahary Zach.

• Rezolucje :

- 1965 r. : wzywająca do zerwania kontaktów dyplomatycznych z UK i Rodezją

- 1968 r. : wprowadzająca szerokie sankcje przeciw RPA

Nie przyniosły rezultatu. Często łamane np. Malawi otwarcie handlowało z RPA

• Walka przeciw kolonializmowi - > zakłócana brakiem kontynentalnego przewodnictwa , zależnością

od zagranicy.

OJA potępiała formy zagranicznej interwencji w sprawy afrykańskie :

- 1977r. rezolucja potępiająca udział najemników w walkach w Zairze.

Członkowie OJA przyjęli różne stanowiska odnośnie wojsk pozaafr. w Zairze ( 1977-78) i Angoli (1975 -89) ->

wynik powiązań niektórych krajów z dwoma mocarstwami blokowymi.

• Problem Sahary Zach. :

- II. 1976r. proklamowanie niepodległości , utworzenie demokratycznej republiki

- Maroko i Mauretania nie uznają jej niezależności , dążą do aneksji

- 1978 r. Mauretania rezygnuje z walki o Saharę Zach., Maroko walczy dalej

- większość państw uznało prawo SADR do niepodległości i opowiedziało się za jej przystąpieniem do OJA

- 1982 r. przyjęcie Sahary Zach. do OJA

- 1984r. Maroko zawiesza członkostwo w OJA

• Rozłam między członkami pogłębiały kontrowersje wokół polityki przywódcy libijskiego płk. Mu’ammara al Kadafiego dążącego do aneksji Czadu

- 1982 r. – nie zgromadzono quorum potrzebnego do zwołania szczytu państw , mającego obradować w

Trypolisie pod przewodnictwem Libii.

• 1967r – OJA - > poparcie dla Egiptu , który znalazł się w konflikcie z Izraelem

- 1974r. – większość członków OJA zrywa stosunki dypl. z Izraelem , przez ok. 15 lat jest on traktowany przez

niektóre kraje , jako przeciwnik porównywalny do rasistowskiej RPA.

• Od 1964 r. łamanie zasady o nieingerencji w sprawy wewn. państw :

- 1964r. złamanie tej zasady w czasie konfliktu kongijskiego

- po secesji Biafry , prowadzono mediacje między zwaśnionymi ugrupowaniami w Nigerii

- wysłanie przez OJA militarnych oddziałów ( Inter – African Forces ) na operacje utrzymania pokoju w

Czadzie ( 1979-82 i 1986 )

- wszystkie te działania – nieskuteczne ; do lat 90 OJA nie czyniła więcej prób regulowania konfliktów wewn.

Np. w czasie walki Erytrei o wyzwolenie spod kontroli Etiopii , OJA stawała po stronie Etiopii , tłumacząc się realizacją zasady nieinterwencji. Dopiero w 1989 r. podjęła starania o zakończenie konfliktu , który ostatecznie rozstrzygnięto siłą.

Powstrzymała się też od interwencji w sprawy wewn. Ghany po zamachu na K. Nkrumaha ( II. 66’)

Pozostała neutralna wobec Idi Amina ( 71’- przejął władzę w Ugandzie na drodze zamachu stanu ) ; a w 1975r. na miejsce szczytu wyznaczyła Kampalę ( naruszała przez to zasadę o potępieniu morderstw politycznych i działalności wywrotowej ).

• 1981 r. – formalnoprawne zezwolenie na ingerowanie w politykę wewn. państw , przyznane OJA w Karcie Praw Człowieka i Ludów.

- powołano Komisję Praw Człowieka i Ludów , kontrolującą implementacje postanowień Karty.

Przedstawia ona Zgromadzeniu Szefów Państw i Rządów roczny raport , na podstawie którego podejmuje ono odpowiednie kroki przeciw krajowi łamiącemu standardy.

W zakres instytucjonalnej ochrony praw człowieka wchodzi także problem uchodźców.

Zgodnie z konwencją z 1969 r. OJA sprawuje ponadpaństwową opiekę nad Afrykańczykami , którzy przestali być chronieni przez władze kraju swego pochodzenia.

OJA ściśle współpracuje z UNHCR i innymi organizacjami pozarządowymi , co pozwala rozwiązać jej duże problemy finansowe.

• W OJA wykształcił się zwyczaj formowania grup wspólnych interesów lub grup regionalnych dla forsowania konkretnych decyzji , co łamie ideę panafrykanizmu. Np. w czasie sporu na temat sytuacji w Angoli ( 1976 )

• Przy realizacji celów ekonomicznych OJA była i jest silnie uzależniona od instytucji regionalnych np. SADCC / SADC , ECOWAS ( ma duży wpływ na decyzje polityczne ).

• Podziały wewnątrz OJA uwidoczniły się także na gruncie ideologicznym ( grupy radykalne , umiarkowane , konserwatywne ) , przeszłości kolonialnej oraz między Afryką arabską , a subsaharyjską.

Szczególnie widoczne podczas wyborów sekretarza generalnego w 1974 i 1983 r.

Konserwatywne państwa frankofońskie : tworzyły silną mniejszość popieraną przez państwa Zachodu ,

wykazywały rozbieżne postawy wobec walki z kolonializmem.

Ich atut to znaczny stopień instytucjonalizacji - w 1965r. utworzyły Wspólną Unię Afrykańsko- Malgaską , na bazie „ grupy Brazzaville ”. Było to postrzegane jako zagrożenie dla OJA. FRA , która popiera te kraje i daje im dotacje , konsoliduje je i wywiera znaczny wpływ polityczny.

Przeciwwagę stanowiły państwa , które wstąpiły do Commonwealthu , aby silniej oddziaływać na Rodezję i Afrykę Pd.

Od połowy lat 80-tych ( kryzys ekonom. , zmierzch zimnej wojny) czynniki ideowe straciły na znaczeniu.

• Afryka Północna

- współpraca na forum Ligi Państw Arabskich zmniejszała przywiązanie tych krajów do struktur afrykańskich

- prowadziły rozbieżną politykę zagr. , nie występowały w OJA jako jednolity blok

- Algieria w okresie walki antykolonialnej wykazywała silne przywiązanie do panafrykanizmu

- lata 70 – wspólna krytyka Izraela ( p. arabskie + OJA )

- lata 80 – negatywny podział między światem arabskim i Afryk. Spowodowany konfliktami religijnymi ( m.in.

w Sudanie i Mauretanii )

• Wnioski :

- Grupy wewnątrz organizacji zniekształcają ja i wpływają na procesy decyzyjne.

- System przyjmowania rezolucji jest taki , że państwo może mieć decydujący głos , choć nie ma

zdecydowanego przywództwa i nie tworzy dominującej koalicji.

- Kraje słabsze są pod presją silniejszych , mają możliwość targowania się o koncesje w zamian za poparcie

państwa silniejszego.

- OJA nie dysponuje żadnymi możliwościami nakładania kar i sankcji na państwa , które złamały prawo.

decyzje Zgromadzenia mają char. wskazówek i zaleceń.

- Bardzo słaby budżet. Brak skuteczności działania.

- Trudności z wprowadzeniem poprawek do Karty OJA. Zapisy ustalone w 1963r. były jedynie uzupełniane

osobnymi dokumentami , oddzielnie ratyfikowanymi.

1964 – deklaracja kairska , o utrzymaniu granic pokolonialnych

1973 – deklaracja o wspólnej polityce

1979 – postanowiono o przyznaniu sekretarzowi generalnemu kompetencji wykraczających poza zwykłą

administrację, szczególnie w zakresie konsultacji prewencyjnych

1979 – powołanie Komitetu ds. Rewizji Karty OJA , nie osiągnął znacznych rezultatów

1984 – deklaracja przeciwko kolonializmowi i apartheidowi

4. Oja po „ zimnej wojnie ”

• VII. 1990 – szczyt w Addis Abebie

Przyjęcie deklaracji , mówiącej o zmianach zachodzących na świecie po upadku dwubiegunowego podziału i ich znaczeniu dla Afryki. Priorytetowe cele : demokratyzacja ; rozpowszechnianie idei społeczeństwa obywatelskiego , realizacja praw człowieka i obywatela.

• Potrzeba rewizji zasad dotyczących walki z kolonializmem i apartheidem

- 1990 r. uchwalenie konstytucji Namibii przez demokratycznie wybrany rząd

- znoszenie przez Frederika de Klerka południowoafrykańskiego ustawodawstwa o segregacji rasowej

- 6. VI. 1994 r. przyjęcie RPA do OJA , a potem rozwiązanie Komitetu Wyzwolenia

- Maroko pozostaje obserwatorem ( zawiesiło uczestnictwo od 1984 r.) , wznowienie członkostwa uzależnia od

korzystnego rozwiązania problemu SADR.

• V. 1993 r. – Konferencja Panafrykańska w Addis Abebie

Zaapelowano do wszystkich krajów , które czerpały zyski z kolonializmu , by zadośćuczyniły państwom afrykańskim w postaci transferu kapitału lub umorzenia długów.

• 1991 r. – Kampala – rozważano utworzenie Konferencji Bezpieczeństwa , Rozwoju i Współpracy w Afryce.

• 28 – 30 VI. 1993 r. Kair – XXIX szczyt państw. Podpisanie deklaracji ustanawiającej mechanizmy do regulacji konfliktów ( Mechanizm Prewencji , Opanowywania i Rozwiązywania Konfliktów ).

Rozpatrywano możliwość reaktywowania Komisji Mediacji , Koncyliacji i Arbitrażu ( praktycznie

nigdy nie podjęła żadnych działań pojednawczych ; została zawieszona w 1977 r. )

Przyjęty mechanizm podkreśla nadrzędność przewidywania sytuacji konfliktowych i zapobiegania im.

Uruchamia go inicjatywa sekretarz generalnego , wyposażonego w kompetencje monitorowania

sytuacji na kontynencie ; interweniowania przez wysyłanie mediatorów lub misji factfinding.

Istnieje też Organ Centralny , otrzymujący od sekretarza raport o nowym zagrożeniu , który

wyraża swoje stanowisko przyjęte poprzez consensus , udziela wskazówek i decyduje o podjęciu

akcji peacemaking lub peacebuilding ( np. cywilna lub wojskowa misja obserwacyjna ).

Jeśli konflikt ulega rozszerzeniu i wymaga użycia siły militarnej , OJA zwraca się do ONZ o

wsparcie finansowe , logistyczne i wojskowe.

Niestety znaczenie mechanizmu osłabia brak środków przymuszających zwaśnione strony do

przyjęcia misji mediacyjnych , realizacji kompromisowych postanowień.

1993 r. – ustalenie specjalnego funduszu dla opanowywania konfliktów i utrzymywania pokoju ( stanowi 5 %

budżetu OJA + dobrowolne wpłaty ).

• 28. VI. 1995 r. – XXXI szczyt w Addis Abebie.

Zdecydowano o potrzebie ustanowienia panafrykańskich sił szybkiego reagowania oraz integracji i koordynacji ze światowym systemem wczesnego ostrzegania.

Zwrócono uwagę na konieczność współpracy wszystkich organizacji regionalnych i pozarządowych pod nadzorem OJA.

• 1997 r. – Harare

Deklaracja o popieraniu demokracji ; potępiająca przywódców , którzy doszli do władzy w nielegalny sposób.

Demaskuje ona hipokryzję i podwójne standardy działania OJA , gdyż Organizacja z jednej strony potępia przewroty , a z drugiej akceptuje w swym gronie prezydentów : Czadu , Mauretanii , byłych wojskowych przywódców Burkina Faso , Konga , Libii i Togo.

• 8-10 . VI. 1998 r. Wagadugu

Deklaracja zakładająca m.in. usprawnienie kierowania konfliktami i pilnowania pokoju przez ustanowienie w każdym państwie członkowskim instytucji nadzorujących obronę , skoordynowanych z identycznymi organami funkcjonującymi w pozostałych krajach afrykańskich.

Przedstawiciele 30 krajów podpisali protokół o utworzeniu Afrykańskiego Trybunału Praw Człowieka i Ludów. Nie wyjaśniał on jednak w jaki sposób trybunał miałby pracować , przestrzegając kontrowersyjnej zasady nieingerencji w sprawy wewnętrzne państw.

• Misje OJA

- XI. 1993 r. – misja obserwacyjna w Burundi ( OMIB ) ; nadzorowała proces pojednania narodowego i

Prawidłowe przeprowadzenie wyborów

- 1991- 93 – Rwanda ; wysłanie militarnie neutralnej grupy obserwacyjnej ( NMOG ) , złożonej z żołnierzy z 4

krajów afrykańskich , wspieranych przez siły ONZ

- 1993 r. – oddziały ugandyjskie i tanzańskie skierowano do Liberii

- III. 1994 r. – Sierra Leone – rozlokowanie specjalnej misji OJA wspieranej przez ONZ i Commonwealth

- X. 1997r. – wysłanie wojskowych obserwatorów na Komory ( niepokojące działania secesjonistów ) , XII –

zorganizowanie konferencji. Mediacje między rządem , a secesjonistami nie przyniosły rezultatu – V. 1999 r.

wycofanie przedstawicieli OJA.

- 1998r. – wykazanie dużej aktywności w związku wybuchem wojny między Etiopią , a Erytreą oraz kryzysem

w Demokratycznej Republice Konga.

• 14. VII. 1998 r. Algier ( tzw. deklaracja algierska)

Dyskusja na temat deklaracji z 1997 r. ( wyżej ) , wyznaczono 3-letni okres - do szczytu w Lome w 2000 r.- na wprowadzenie zmian.

Potwierdzono zasadę poszanowania istniejących granic , odziedziczonych w momencie uzyskania niepodległości , podkreślono znaczenie pokojowego rozstrzygania sporów w zgodzie z zasadami suwerennej równości i nieingerencji.

• 10-12 VII. 2000 r. – Lome ( Togo )– XXXVI szczyt :

Zawieszenie dyskusji nad rozwiązywaniem sporów. Szefowie Angoli i Demokratycznej Republiki Konga zbojkotowali spotkanie. Chcieli przez to wyrazić dezaprobatę wobec ingerencji prezydenta Togo w kongijsko- angolski handel bronią i diamentami.

Uznano za porażkę próby zakończenia konfliktów w Somalii i w Czadzie.

Unia afrykańska

Na XXXVI szczycie Zgromadzenia Państw i Rządów przyjęto projekt Aktu Ustanawiającego Unię Afrykańską, gdzie zapisano , że integracja będzie prowadzona na szczeblu mniejszych regionów.

• 8-9 . IX. 1999r. w Syrcie :

M. al- Kadafi ( przywódca libijski) przedstawił plan utworzenia rządu afrykańskiego , stojącego na czele Stanów Zjednoczonych Afryki.

Projekt spotkał sicze zdecydowanym sprzeciwem ; RPA , Nigerii , Egiptu , Algierii i Kenii.

Uznano jednak konieczność zmian.

• 3. VI . 2000r. – nadzwyczajna sesja Rady Ministrów OJA , obradująca w Trypolisie przygotowała ostateczny projekt Aktu Ustanawiającego Unię Afrykańską , przyjęty przez 27 państw obecnych na Zgromadzeniu Szefów Państw i Rządów w Lome ( VII . 2000)

W preambule odwołanie do idei panafrykanizmu , solidarności , wszystkich zasad zapisanych w Karcie OJA i traktacie z Abudży ( 3. VI. 91’ – zapowiadał powstanie Afrykańskiej Wspólnoty Ekonomicznej ).

Położono nacisk na przyspieszenie procesu tworzenia Afrykańskiej Wspólnoty Ekonomicznej. Konflikty – główny hamulec postępu i integracji. Promocja praw człowieka i procesów demokratyzacji.

ZASADY UA art.4 :

Wspólna obrona kontynentu ; zakaz użycia lub groźby użycia siły ; nieingerencja w sprawy wewnętrzne suwerennego państwa ; prawo do poproszenia Unii o pomoc przez natychmiastowe zwołanie Konferencji dla podjęcia decyzji o interwencji pokojowej ; eliminacja barier w wymianie gospodarczej ; potępienie zabójstw politycznych i niekonstytucyjnych zmian.

ORGANY art.5 :

KONFERENCJA : tworzona przez szefów państw i rządów

RADA WYKONAWCZA : zasiadają reprezentanci każdego kraju członkowskiego + przewodniczący

komitetów technicznych

Wyspecjalizowane komitety

PARLAMENT PANAFRYKAŃSKI : tworzony przez wybranych parlamentarzystów z krajów członkowskich

Trybunał Sprawiedliwości

Komisja Wykonawcza pełniąca rolę sekretariatu Unii

Komisje : Ekonomiczna , Społeczna , Kulturalna

Instytucje finansowe : Afrykański Bank Centralny , Afrykański Fundusz Monetarny , Afrykański Bank

Inwestycyjny

Art. 33 -> przedstawiciele rządu utworzonego w sposób niekonstytucyjny , zostaną zawieszeni w prawach

członka Unii Afrykańskiej.

Ustalono , że UA zacznie oficjalnie funkcjonować po ratyfikowaniu Aktu Ustanawiającego prze 2/3 ( 36 ) spośród 53 państw członkowskich OJA.

• 25.X.2000 r. RPA

Ustalono protokół powołujący Parlament Panafrykański – początkowo uprawnienia doradczo-dyskusyjne nad inicjatywami własnymi i innych organów. Ma się on zająć harmonizacją systemów prawnych państw członkowskich.

Na późniejszym etapie będzie miał uprawnienia legislacyjne. Każdy kraj będzie reprezentowany przez 5 przedstawicieli , a 35 % z 400- osobowego składu będą stanowić kobiety.

9.V.2001r. – Mali i Namibia jako pierwsze podpisały powyższy protokół.

• 26.IV. 2001 r.

Sekretarz generalny ogłosił oficjalnie , że zgodnie z postanowieniami z Lome , Akt Ustanawiający UA wejdzie w życie 26 maja , po 30 dniach od uzyskania koniecznej liczby ratyfikacji. Następny rok to okres przejściowy , w czasie którego funkcjonuje struktura OJA i są tworzone instrumenty Unii.

Do krajów , które zwlekały z ratyfikacją aktu należały : Algieria , Angola , Kamerun , Republika Konga ,

Demokratyczna Republika Konga , Egipt , Gabon ,

Gwinea , Kenia , Madagaskar,, Mauretania , Mozambik ,

Nigeria , Suazi.

OJA została rozwiązana 8.VII.2002r., a jej miejsce zajęła Unia Afrykańska powołana 9.VII.2002r. na szczycie w Durbanie. Siedzibą UA pozostała siedziba OJA, czyli Addis Abeba w Etiopii.

Członkowie to wszystkie państwa afrykańskie oprócz Maroka.

SUBREGIONALNE WSPÓLNOTY EKONOMICZNE :

5 organizacji o najszerszych uprawnieniach ( RECs- Regional Economic Communities ) :

- Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Zachodniej ( ECOWAS )

- Południowoafrykańska Wspólnota Rozwoju ( SADC )

- Wspólny Rynek Afryki Wschodniej i Południowej ( COMESA )

- Międzynarodowa Władza ds. Rozwoju ( IGAD )

- Wspólnota Gospodarcza Państw Afryki Centralnej ( ECCAS )

12. VII. 2000 r. – Deklaracja Zgromadzenia Szefów Państw i Rządów -> integracja Afryki zostanie osiągnięta dzięki dynamicznej kooperacji między regionalnymi wspólnotami gospodarczymi. Udzielono poparcia tym wspólnotom i podkreślono znaczenie ich współpracy z OJA w nadzorowaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Zaakceptowano regionalne mechanizmy pokojowe i postawiono za wzór wprowadzenie przez ECOWAS w 2000r. moratorium na import , eksport i produkcję uzbrojenia.

Jeżeli ktoś chce pogłębić swoją wiedzę na temat wspólnot ekonomicznych to więcej informacji znajdzie na str.89-95 książki pana Milewskiego i Lizaka 

2. Przyczyny wojen I konfliktów zbrojnych w afryce

1. Brak równowagi politycznej , represje polityczne, lekceważenie dla ochrony praw człowieka , brak praw politycznych wzmagają ryzyko konfliktu wewnętrznego.

2. Przekształcanie się konfliktów wewnętrznych w wojny regionalne.

3. Czynniki etniczne ( zwłaszcza w odniesienu do Afryki subsaharyjskiej ) .

Nienawiść i uprzedzenia mogą być wykorzystane , w sprzyjających okolicznościach , przez grupy usiłujące przejąć władzę.

4. Czynniki ekonomiczne :

- wewnętrzne : bieda , pogarszanie się warunków życia , brak jakichkolwiek perspektyw dla większości

społeczeństwa

- zewnętrzne : ogromny popyt nielegalnego rynku światowego na afrykańskie minerały i inne surowce ,

wielka podaż na nielegalnym rynku uzbrojenia

Np. Angola -> początkowy konflikt ideologiczny między MPLA i UNITA stał się obecnie walką gospodarczą.

Przywództwo UNITA , pomimo otrzymania koncesji na zbieranie dochodów z wydobycia diamentów , odmówiło honorowania swych zobowiązań wynikających z umowy pokojowej w Lusaka z 1994 r.

Dostęp do kopalni , będący podstawą siły ekonomicznej , zachęcił UNITA do odrzucania każdego porozumienia zawartego dla wprowadzenia zgody w kraju.

Wojna domowa w Liberii , zapewne nie trwałaby 7 lat , gdyby nie możliwość eksploatacji diamentów , drewna i innych bogactw naturalnych.

Wojny domowe w Kongo i Demokratycznej Republice Konga wiązały się z wydobyciem ropy i diamentów.

Bogactwa naturalne umożliwiają zdobycie uzbrojenia dla kontynuacji konfliktów.

5. Składniki środowiska przyrodniczego :

- szczupłość zasobów wodnych i ziemi nadającej się pod uprawę w gęsto zaludnionych rejonach , gdzie

rywalizujące grupy robią wszystko , aby zdobyć to dla siebie

Np. RPA , Zimbabwe.

W Afryce Pd ziemie uprawne ( najlepsze zajęte przez białych ) stały się jednym z najważniejszych przedmiotów sporu po upadku apartheidu.

6. Występowanie tzw. „ prywatyzacji przemocy ” .

Pojęcia tego zwykło się używać zwłaszcza do opisu uczestników konfliktów działających poza państwem lub wbrew niemu , którzy często wywodzą się z instytucji cywilnych lub armii rozpadających się państw.

Powstawanie : brak odpowiednich środków do opłacania i wyżywienia walczących zmusza żołnierzy do zadbania o własne interesy bądź poprzez pozaprawne ściąganie podatków z ludności cywilnej np. przy blokadach dróg , bądź poprzez plądrowanie i grabież dokonywane na ludności.

Dochodzi do rozczłonkowania uzbrojonych grup i utraty kontroli nad nimi.

3. Ważniejsze konflikty I problemy w afryce :

1. Wojna o niepodległość Algierii :

1. Wojnę o niepodległość Algierii poprzedziło uzyskanie niepodległości przez Maroko (2 III 1956) i Tunezję (15 VI 1956). Ogromną rolę odegrało 1,1 mln kolonistów francuskich – Algieria uznawana była za integralną część terytorium francuskiego (hasło Algieria Francuska). Z drugiej strony światowa opinia publiczna wyraźnie sprzyjała patriotom algierskim. Kolejni gubernatorzy podnosili liczbę wojsk francuskich w Algierii

2. Front de Liberation Nationale – Front Wyzwolenia Narodowego, któremu przewodniczył Ahmed Ben Bella był głównym politycznym kierownikiem powstania. Zjazd FLN w sierpniu 1956 postawił za cel niepodległość w postaci republiki demokratycznej. NA zjeździe wybrano Radę Narodową Rewolucji Algierskiej, która stała się najwyższym organem politycznym i wojskowym FLN; wojna stała się ogólnonarodową rewolucją.

3. Reakcja Paryża – hasło zawieszenia broni ze strony rządu Guy Molleta, który doszedł do władzy w 1956r. FLN nie podjął tej propozycji, ale nawiązał z władzami francuskimi półoficjalne kontakty.

4. Rezolucja ZO NZ – 16 II 1957 domagająca się „rozwiązania pokojowego i demokratycznego”

5. Porwanie przywódców FLN – próby zdławienia za wszelką cenę FLN zaostrzyły stosunki Francji z Marokiem i Tunezją. 22 października 1957 miało odbyć się w Tunisie spotkanie sułtana Maroka, prezydenta Tunezji i przywódców FLN. Ben Bella i czterej inni przywódcy polecieli do Maroka, skąd na pokładzie marokańskiego samolotu udali się do Tunisu. Okazało się , że pilot był na usługach francuskiego wywiadu i wylądował w Algierze, gdzie przywódcy FLN zostali aresztowani. Zarówno Maroko, jak i Tunezja zerwały rokowania z Francją.

6. Nastąpiło zaostrzenie walki narodowowyzwoleńczej – 18 września1958proklamowana została Republika Algierska i powstał rząd Tymczasowy, który w następnych tygodniach uznały liczne państwa. Kolonizatorzy nadal chcieli siłą zaprowadzić porządek – masakra tunezyjskiego miasteczka Sakiet Sidi Youssef 8 II 1958 r. pod pretekstem rozbicia skoncentrowanej tam Armii Wyzwolenia Narodowego, co spowodowało falę oburzenia nie tylko na świecie, ale i we Francji. Miesięczny kryzys rządowy we Francji. Koloniści algierscy domagali się utworzenia Komitetu Ocalenia Publicznego i obrony Algierii Francuskiej. 13 maja generałowie gaullistowscy dokonali puczu i utworzyli Komitet Ocalenia Publicznego, na którego czele stanął gen. Jacques Massu – śmiertelny kryzys IV Republiki

7. Prezydent de Gaulle został poproszony o zapobieżenie groźbie wojny domowej . De Gaulle powołał 1. czerwca 1958r. rząd, który otrzymał inwestyturę i specjalne pełnomocnictwa.

8. Otwarcie dni pojednania przez de Gaulla – oznaczało to zarówno unikanie hasła Algierii Francuskiej, jak i zapowiedzi niepodległości oraz dążenie do kompromisowego „pokoju dzielnych”. Algierczycy wbrew apelowi FLN nie zbojkotowali referendum konstytucyjnego – 80% frekwencji. 16 IX 1959 de Gaulle proklamował zasadę samostanowienia ( w postaci całkowitej niepodległości lub secesji, pełnej asymilacji z Francją albo autonomii i stowarzyszenia z metropolią. Generał nie proponował jednak zawieszenia broni.

9. 1960 – nowa faza konfliktu, wzmocnienie FLN wyposażeniem z Układu Warszawskiego. Skrajne koła kolonistów zaczęły oskarżać gen. De Gaulla o zdradę i zorganizowały w największych miastach Algierii tydzień barykad (23-30 I 1960). Armia algierska pozostała wierna de Gaullowi. Decyzja generała o podjęciu rozmów z TRRA i wysunięcie hasła Algierii Algierskiej stowarzyszonej z Francją i pozbawionej Sahary. Rozmowy odbyły się w Melum – czerwiec 1960 r. Żądanie kapitulacji armii algierskiej doprowadziło do zerwania rozmów

10. Referendum we Francji w sprawie algierskiej 8 I 1961 – 75% francuzów i 65% Algierczyków opowiedziało się za samostanowieniem – zadowolenie TRRA z wyniku referendum

11. Rozpoczęcie rokowań 18 maja 1961r. na granicy francusko – szwajcarskiej w Evian. Brak zgody na proces pokojowy ze strony zwolenników Algierii Francuskiej. W nocy z 21 na 22 kwietnia wybuchł w Algierze pucz generałów, którzy utworzyli Dyrektoriat i zamierzali przejąć władzę ( generałowie Salan, Challe, Zeller i Jouhaud). Część poddała się, część przeszła do podziemia, tworząc Organizację Tajnej Armii, która rozpoczęła działania terrorystyczne.

12. Porozumienie w Evian – 18 III 1962. Francja uznała niepodległość Algierii łącznie z Saharą, uwarunkowaną jedynie referendum przewidzianym na 1 lipca tego roku. Niepodległa Algieria miała pozostać związana z Francją umowami o współpracy( przynależność do strefy franka i do unii celnej, gwarancja praw majątkowych i osobistych kolonistów francuskich oraz wspólne eksploatowanie ropy saharyjskiej).Przez trzy lata Algierczycy mogliby korzystać z podwójnego obywatelstwa i dopiero pod koniec tego okresu musieliby dokonać wyboru przynależności państwowej , a Francuzi przez ten okres mieli prawo utrzymywać w Algierii 90 - tysięczną armię( korzystając z lotnisk i baz na Saharze). Referendum we Francji – 8 kwietnia 1962 – 90% za postanowieniami z Evian – OAS wzmogła terror – 800 tys. kolonistów francuskich zmuszonych do opuszczenia Algierii

13. Akceptacja postanowień eviańskich przez FLN na zjeździe w Trypolisie VI 1962. Referendum w Algierii 1 VII 1962 – Algierczycy za niepodległością i porozumieniami z Evian. 2 VII 1962 proklamowanie niepodległości Algierii, którą nazwano Algierską Ludową Republiką Demokratyczną. Jej pierwszym premierem, a następnie prezydentem został Ben Bella.

Mapa przedstawiająca dekolonizację 

2. Biafra :

Biafra (Republika Biafra) - państwo, które istniało w południowo-wschodniej Nigerii od 30 maja 1967 do 15 stycznia 1970. Jego nazwa pochodzi od Zatoki Biafra, część Zatoki Gwinejskiej.

Przesłanką kryzysu było zróżnicowanie etniczne, kulturowe, społeczne i ekonomiczne Nigerii. Plemiona północne Hausa-Fulani były najbardziej zacofane, ale objęły najwięcej stanowisk. Wywołało to niezadowolenie zachodnich plemion Joruba oraz wschodnich Ibów(najbardziej zaawansowanych cywilizacyjnie). Gen. Johnson Hensi z plemienia Ibów obalił w styczniu 1966 rząd i zastąpił ustrój federalny unitarnym. W lipcu kolejny zamach stanu ppłk Yakubu Gowona- powrót federacji . Gubernator Regionu Wschodniego ppłk Odenegwu Ojukwu odmówił uznania władz federalnych, zażądał jednomyślnego podejmowania decyzji w Najwyższej Radzie Wojskowej i prawa Regionu do dysponowania bogactwami naturalnymi(80% nigeryjskiej ropy). Po odrzuceniu przez rząd jego żądań, ogłosił 30.V.1967 powstanie Republiki Biafry, uznanej następnie przez Gabon, Tanzanię, Wybrzeże Kości Słoniowej i Zambię. Rząd centralny uzyskał poparcie ZSRR, Wielkiej Brytanii. Po stronie Biafrańczyków pod przywództwem płk Odumegwa Ojukwu opowiedziała się Francja (dostawy broni). OJA powołała Komitet Konsultacyjny(IX 1967) 6 państw w celu utrzymania integralności Nigerii w imię wyższych interesów ogólnoafrykańskich. Biafrę popierała propaganda zachodnia i pekińska oraz grupy kapitałowe, stronę rządową-UW. W 1968 zaczęły zwyciężać wojska federalne. Władze Biafry oskarżyły rząd o ludobójstwo. Międzynarodowa komisja(m. in. Polska) nie potwierdziła zarzutów. Pod patronatem OJA(podzielonej co do konfliktu) przeprowadzono serię rozmów(1967-1969). Rząd federalny i OJA sprzeciwiły się przeniesieniu sprawy Biafry na forum ONZ. W 1969, po serii klęsk, Ojukwu uciekł. Resztki wojsk secesjonistów skapitulowały 14.I.1970.

3. Rodezja Południowa :

Była brytyjską kolonią w południowej Afryce od roku 1923. Rodezyjski Front białych kolonistów Rodezji Pd ( Zimbabwe ) dążył do utworzenia państwa rasistowskiego. Londyn odmawiał przyznania niepodległości na takich zasadach.

- od 1961 r. sprawą zajmowała się ONZ , a następnie OJA

- 11. XI. 1965 r. – wbrew Londynowi i opinii publicznej premier Ian Smith ogłosił „ jednostronną

deklarację niepodległości” , mającą zapewnić 240 tys. białej ludności panowanie nad 5 mln Murzynów

- ONZ ani żadne państwo nie uznały tego.

- Zgromadzenie Ogólne ONZ stwierdziło ,że Rodezja nadal podlega prawnie zwierzchnictwu angielskiemu

i wezwało Londyn do położenia kresu buntowi.

- Naruszanie przez port Beira ( Mozambik ) embarga na ropę dla Rodezji.

- RB ONZ wydała rezolucję , uznającą walkę narodu Zimbabwe za słuszną i wzywającą do szerokiego

bojkotu reżimu Smitha.

- RPA i Mozambik nie przestrzegały sankcji gospodarczych wobec Rodezji Pd.

- 2. III. 1970 r. – proklamowanie Republiki Rodezji ( po przeprowadzeniu referendum wśród białej

ludności ). GB i wszyscy członkowie ONZ zerwali z nią stosunki dyplomatyczne.

- Walka zbrojna prowadzona przez ZANU , ZAPU i FROLIZI .

- 1974 r. – ZO NZ uchwaliło rezolucje potępiające rasizm rodezyjski i wzywające do przekazania władzy

czarnej większości.

- 13. XI. 1979r. – parlament brytyjski uchwalił przywrócenie Rodezji statusu dominium brytyjskiego i

wysłanie tam gubernatora generalnego.

- 21 . XII – podpisanie ( przez lorda Carringtona , Roberta Mugabe , Joshua Nkomo , Abela Muzorewę )

porozumienia konstytucyjnego , kończącego 14-letni okres rebelii rodezyjskiej ; określającego

treść konstytucji oraz warunki zawieszenia broni i działania kraju w okresie przejściowym.

- 14. II . 1980 r.- wyznaczone przez gubernatora wybory dla białych dały Rodezyjskiemu Frontowi Iana

Smitha przewidziane 20 mandatów.

- 27-29. II .1980 r. – właściwe wybory. Zwycięstwo ZANU Roberta Mugabe ( 57 mandatów ). Partia

Komo – 20 , Muzorewy -3.

- Przywódca ZANU został premierem rządu , który gwarantował również – zgodnie z konstytucją – prawa

białej ludności.

- 18. V. 1980 r. – proklamacja niepodległości Zimbabwe , które następnie przyjęto do ONZ i OJA .

4. Namibia :

Terytorium obecnej Namibii od 1884 stanowiło niemiecką kolonię o nazwie Niemiecka Afryka Południowo-Zachodnia. W latach 1903-1906 toczyło się stłumione przez wojska kolonialne powstania ludów Nama i Herero. W 1915 Afrykę Południowo-Zachodnią zajęły wojska południowoafrykańskie, a w 1920 kolonia stała się

terytorium mandatowym RPA.

RPA wprowadziła w Afryce Południowo- Zachodniej politykę apartheidu , choć ONZ protestowała przeciw temu , a MTS orzekł w 1966 r., że obszar ten powinien być przekształcony w terytorium powiernicze,

- IX. 1967 r. ZO NZ uchwaliło , że obszar ten uzyska niepodległość jako Namibia w czerwcu 1968r.

RPA odmówiła realizacji tej uchwały i utworzyła w Namibii 7 bantustanów.

- 20. III. 1969 r. – rezolucja 264 RB NZ – wzywała RPA do wycofania administracji z terenów Namibii

- 12. VIII. 1969 r. – rezolucja 269 – potępienie Pretorii za lekceważenie autorytetu ONZ ; domagała się

przekazania administracji namibijskiej do 4. X. siłom miejscowym ; zaapelowała do członków ONZ

o wstrzymanie się od współdziałania z rządem RPA w sprawach , w których działa on rzekomo w imieniu

Namibii. Uznawała przez to legalność walki ludności Namibii.

- 27. IX.- 20. X. 1971 r. – rezolucja 301 – przyjmująca opinię MTS , podkreślała niezbywalne prawo narodu

Namibii do niepodległości i wolności oraz wzywała państwa członkowskie ONZ do pstępowania zgodnie

z tą opinią .

- 1972 r. – OJA uznała SWAPO za jedynego legalnego przedstawiciela narodu Namibii , a w 1973r. uczyniło

to ZO NZ.

- 30. I. 1976 r. – rezolucja 385 – domagała się , by RPA zaprzestała tworzenia „ krajów tubylczych ”

( homelands ) , podkreślała konieczność zorganizowania wolnych wyborów.

- 29. III. 1978r. – Plan pięciu . Przewidywał doprowadzenie do wyborów Zgromadzenia Ustawodawczego,które

Proklamowałoby niepodległość Namibii przed końcem 1978 r. Zakładał zredukowanie wojsk RPA ( z 20 tys.

do 1,5 tys.) , ale pozostawienie policji, zainstalowanie na czas przejścia do niepodległości jednostek ONZ i

wycofanie partyzantów SWAPO do baz. Nie wszedł w życie .

- 29. VIII. 1978 r. – plan Waldheima.

W raporcie dla RB NZ Waldheim przedstawił plan urzeczywistnienia jej rezolucji. Przewidywał :

*powołanie Przejściowej Grupy Pomocniczej NZ ( UNTAG ) , składającej się z 7, 5 tys. żołnierzy i

1200 osób cywilnych

*ustanie wrogich działań wszystkich stron

*wybory Zgromadzenia Konstytucyjnego

*przyjęcie konstytucji , wprowadzenie jej w życie i proklamowanie niepodległości Namibii

- RB NZ rezolucją 435 przyjęła plan Waldheima.

- RPA odrzuciła plan.

- Pobłażliwość państw zach. wobec RPA . Nie dopuściły one do uchwalenia przez RB NZ rzeczywistych sankcji

i nie przestrzegały tych , które udało się uchwalić.

- Od 1981 r. RPA i USA uzależniały realizację rezolucji 435 od wycofania z Angoli wojsk kubańskich.

- 22. XII. 1988 r. – Nowy Jork :

+ dwustronna umowa angolsko – kubańska

+ trójstronny układ między Angolą , Kubą i RPA

+ porozumienie przewidywało przyznanie niepodległości Namibii połączone z powrotem do kraju wojsk

południowoafrykańskich ; wycofanie wojsk kubańskich z Angoli do VII 91’ ; wstrzymanie pomocy dla

UNITA ze strony RPA oraz dla ANC ze strony Angoli.

- 1. IV. 1989 r. – redukcja obecności wojskowej RPA w Namibii ; powrót zmniejszonych oddziałów do baz do

dnia 1. VII. 89’; ostateczne ich wycofanie w tydzień po przeprowadzenie wyborów parlamentarnych

przewidzianych na jesień 1989r.

- VI. 1989 r. – uchylenie większości dyskryminujących pod względem rasowym ustaw ; ogłoszenie amnestii dla

emigrantów politycznych i uchodźców.

- XI. 1989 – wybory. Wygrała SWAPO – 57, 3 % głosów , 41 miejsc na 72. Natomiast DTA ( Demokratyczny

Sojusz Turnhalle , powiązany z administracją południowoafryk.) 28. 6 % -> 21 miejsc.

- II. 1990 – Parlament uchwalił konstytucję -> przyszła niepodległa Namibia będzie wielopartyjną demokracją.

S. Nujoma został wybrany na prezydenta.

- 21. III. 1990 – formalne uzyskanie niepodległości przez Namibię.

- XII. 1994 – pierwsze niepodległościowe wybory prezydenckie i parlamentarne. Wygrała SWAPO -> 73, 9 %

DTA – 20 , 8 %

- Umacnianie pozycji SWAPO : nadużywanie władzy , autokratyczne metody rządzenia ; korupcja ; bezkarność;

preferowanie stanowiącego połowę mieszkańców Namibii ludu Owambo ,

z którego wywodził się S. Nujoma.

- V. 1997 – decyzja SWAPO , że S. Nujoma będzie się po raz 3 ubiegać o stanowisko prezydenta ; X. 1998 –

odpowiednia zmiana konstytucji.

- III. 1999 – powstanie opozycyjnego Kongresu Demokratów ( COD ) , pod przewodnictwem Bena Ulengi ,

byłego działacza SWAPO.

- XI/XII. 1999- wybory zdecydowanie wygrywa SWAPO – 77% ; COD ma 10 % ; DTA 9%.

S. Nujoma wybrany na 3 kadencję większością 77 % głosów.

Należy przyznać , że Namibia jest stosunkowo spokojnym i praworządnym krajem , zapewniającym w odpowiednim stopniu wolności polityczne i uczciwy przebieg wyborów .

5. RPA:

W 1948r. krajem zaczyna rządzić Partia Narodowa, która buduje system apartheidu (segregacji rasowej). Przywódcy Partii Narodowej przystępują do wcielania w życie programu „bantustanizacji”, który stał się ucieleśnieniem celu apartheidu- terytorialnego-podziału RPA na państwo białych i państwa czarnych.

1970r. premier RPA Vorster proponuje nawiązanie rozmów w sprawie zawarcia dwustronnych paktów o nieagresji na bazie uznania status quo w RPA, a więc polityki segregacji rasowej. W OJA zarysował się podział. Część państw opowiedziała się za „dialogiem”(głównie ze względu na obietnice ekonomicznych korzyści składane przez Vorstera).

1971r. Addis Abeba-sesja Zgromadzenia Szefów Państw i Rządów OJA w sprawie „dialogu”. Ostatecznie OJA odrzuciła ideę „dialogu” z rasistowskim reżimem RPA.

1975r. Dar es-Salaam- nadzwyczajna sesja Rady Ministerialnej OJA-poświęcona ustaleniu dalszej strategii państw afrykańskich wobec rasistowskiego południa. Przyjęto Deklarację z Dar es-Salaam, w której stwierdzono, że Afryka pomoże w podjęciu rokowań, których celem będzie ułatwienie przekazania władzy większości mieszkańców(RPA, Namibii i Rodezji), równocześnie jednak przygotuje się do walki zbrojnej, jeżeli środki pokojowe zostaną zablokowane. RPA znalazła się w międzynarodowej izolacji(głównie za sprawą jej zbrojnej interwencji w Angoli).

1976r. Vorster-premier, a następnie prezydent RPA ogłasza program „kontrolowanego osłabiania barier rasowych”, kontynuowany następnie przez jego następcę Bothę-spowodowane to było osłabieniem pozycji RPA w regionie(utrata sojusznika w postaci faszystowskiej dyktatury w Portugalii)

1989r. kolejnym prezydentem zostaje Frederik W. de Klerk-za swój główny cel stawia sobie stopniowe zlikwidowanie systemu apartheidu, przywódcy Partii Narodowej ostatecznie zrezygnowali z wcielania w życie programu „bantustanizacji”.

- II. 1990 – zalegalizowanie ANC ( Afrykański Kongres Narodowy ) , zwolnienie z wiezienia Nelsona Mandeli

- V. 1990 – rozpoczęcie oficjalnych rozmów między stroną rządową a ANC

- VIII – ANC zawiesił prowadzoną od 1961 r. walkę zbrojną

- X. 1990 – zniesienie systemu apartheidu w miejscach publicznych

- VI. 1991 – anulowanie ostatnich ustaw tworzących system segregacji rasowej : o ziemi ; segregacji miejsc

zamieszkania ; klasyfikacji ludności

- 30 . VI . – oficjalne ogłoszenie kresu apartheidu

- XII. 1991 – rozpoczęła pracę Konferencja na rzecz Demokratycznej Pd Afryki ( CODESA ) - >

przedstawiciele różnych sił polit. negocjowali kształt tymczasowej konstytucji.

- III . 1992 – referendum , 68, 7% białych Południowoafrykańczyków opowiedziało się za kontynuacją

procesu reform.

- XI. 1993 – rządząca Partia Narodowa , ANC + 17 mniejszych ugrupowań uzgodniło zapisy konstytucji

- Jesień 1993 – powstała Przejściowa Rada Wykonawcza ( TEC ). W jej ramach po raz pierwszy biali i

czarni mieszkańcy RPA decydowali o losach swego państwa.

- X . 1993 – F.W. de Klerk i N. Mandela otrzymali Pokojową Nagrodę Nobla

- 26-29 IV. 1994 – pierwsze wielorasowe wybory :

+ wygrał ANC

+ kilka dni później parlament wybrał przez aklamację na prezydenta N. Mandelę oraz Trabo Mbekiego (ANC)

i F.W. de Klerka (Partia Narodowa ) na wiceprezydentów

+ powstał rząd jedności narodowej ( utworzyły go zgodnie z tymczasową konstytucją partie , które uzyskały w

wyborach przynajmniej 5% głosów) : ANC ; Partia Narodowa : Partia Wolności Inkatha.

6. Angola :

- XVI – XVII w . podbój przez Portugalczyków

- od 1885r. formalnie kolonia

- od 1951r. prowincja zamorska pod nazwą – Portugalska Afryka Zachodnia

- od 1961 r. walka zbrojna o niepodległość :

+ MPLA – Ludowy Ruch Wyzwolenia Angoli

+ UNITA – Narodowy Związek na rzecz Całkowitej Niepodległości Angoli

+ FNLA – Narodowy Front Wyzwolenia Angoli

+ rywalizujące ze sobą

- 11.XI.1975r. Angola uzyskała niepodległość na mocy układu podpisanego przez przedstawicieli Ludowego Ruchu Wyzwolenia Angoli MPLA, Narodowego Frontu Wyzwolenia Angoli FLNA i Narodowego Związku na rzecz Pełnej Niepodległości Angoli UNITA oraz przedstawiciela rządu portugalskiego.

- Powstał rząd koalicyjny , który rozpadł się w niedługim czasie.

- Proklamowanie przez MPLA Ludowej Republiki Angoli spowodowało wzrost zaangażowania USA, RPA i ChRL po stronie FLNA i UNITA(państwa te obawiały się postępowego rządu i zwycięstwa MPLA. Natomiast państwa socjalistyczne-m. in. Związek Radziecki i Kuba popierały MPLA.

- od 1976 r. – jednopartyjny system polityczny

- od 1977 –wojna domowa

- 1982 r. – interwencja RPA , która wkroczyła 200 km. w głąb Angoli.

- 22.XII. 1988 r.- Nowy Jork :

+ dwustronna umowa angolsko – kubańska : wycofanie żołnierzy kubańskich w ciągu 27 miesięcy

+ trójstronny układ między Angolą , Kubą i RPA

+ porozumienie przewidywało : przyznanie niepodległości Namibii połączone z powrotem do kraju wojsk

RPA ; wycofanie wojsk kubańskich z Angoli do VII 1991 ; wojska RPA opuściły Angolę do końca VIII

1989r. ; wstrzymanie pomocy dla UNITA ze strony RPA oraz dla ANC ze strony Angoli.

- porozumienie nowojorskie w ograniczonym stopniu wpłynęło na poprawę sytuacji w samej Angoli ; gdyż

nie zostało uzupełnione o umowę pokojową zawartą przez angolskich uczestników wojny trwającej od 1975 r.

- 1989- dalszy ciąg wojny domowej , przeplatanej negocjacjami

- IV. 1990 – obie strony rozpoczęły rozmowy pokojowe w Portugalii.

- V – UNITA uznał głową państwa dotychczasowego prezydenta Jose Eduardo dos Santosa

- na początku lata Komitet Centralny MPLA wprowadził system wielopartyjny

- X . 1990 -> MPLA ; występuje z propozycją reform : odejście od ideologii komunistycznej ; budowa

gospodarki wolnorynkowej ; demokracja wielopartyjna , wolne wybory ; odpolitycznienie armii ; itp.

- X. 1990 – UNITA zaakceptował rząd MPLA w roli tymczasowej administracji aż do czasu przeprowadzenia

Wyborów.

- III. 1991 – oficjalne zezwolenie na tworzenie partii polit.

- 1.V.1991 – ( naciski USA i ZSRR )porozumienie pokojowe między MPLA i UNITA w Estriol w Portugalii :

+ zawieszenie ognia

+ przerwanie pomocy zagranicznej dla obu stron konfliktu

+ demobilizacja wrogich sił i utworzenie zjednoczonej armii narodowej

+ przeprowadzenie wolnych i demokratycznych wyborów do końca 1992 r.

Obie strony czyniły wszystko by wbrew postanowieniom pokojowym utrzymać własne oddziały wojskowe.

- VII. 1992r.- usunięcie z konstytucji nazw instytucji , także z nazwy oficjalnej kraju , wszystkich określeń

wskazujących na komunistyczny charakter państwa.

- 29 – 30 . IX. 1992 - wybory parlamentarne i prezydenckie . Wgrał MPLA – 120 miejsc na 220 ; UNITA-70.

Wybory prezydenckie nie zostały rozstrzygnięte w I turze. Jonas Savimbi ( kandydat z UNITA ) uznał wybory

za sfałszowane.

- UNITA odrzuca wyniki wyborów z IX. 1992 r.

- oddziały J. Savimbiego rozpoczęły działania wojenne i do końca XI . ok. 2/3 terytorium Angoli znalazło się

pod kontrolą UNITA.

- J.E. dos Santos objął urząd prezydenta, parlament rozpoczął funkcjonowanie bez deputowanych UNITA.

- 1992/93 – siły rządowe przejęły kontrolę nad większością głównych miast w kraju.

- III. 1993 – RB NZ potępiła UNITA za naruszanie porozumień pokojowych.

- USA zdecydowały się uznać rząd MPLA ( ugodowe stanowisko podczas negocjacji w Abidżanie ,

w przeciwieństwie do UNITA )

- RPA odcięła dopływ pieniędzy dla UNITA

- IX. 1993 – ONZ nałożyła embargo na handel bronią i ropą z UNITA

- 31. X. 1994 –uzgodniono porozumienie pokojowe w Lusace : 10 – punktowe ; przewidziano zawieszenie broni , wycofanie i rozbrojenie wszystkich sił rebelianckich , utworzenie nowej armii narodowej złożonej z żołnierzy obu stron , udział UNITA we władzach wszystkich szczebli. Rosja , USA i Portugalia miały czuwać nad przestrzeganiem porozumienia.

Podpisano je 20. XI. w Lusace , 22 . XI – ogłoszono w Angoli zawieszenie broni.

- V. 1995 – Lusaka ; spotkanie dos Santosa z J. Savimbim. Savimbi uznał Santosa prezydentem Angoli ; obiecał

pełny udział w procesie jednoczenia państwa.

- VI – MPLA zaproponował wprowadzenie do konstytucji poprawki ustanawiającej 2 stanowiska

wiceprezydentów. 1- dla lidera UNITA , pod warunkiem rozwiąznia sił zbrojnych UNITA.

Spotkało się to z przychylnym przyjęciem.

- VIII. 1995 – ( spotkanie obu liderów w Gabonie )lider UNITA wstępnie przyjął stanowisko wiceprezydenta

Angoli.

- III. 1996 – Santos i Savimbi uzgodnili powołanie rządu jedności narodowej i pojednanie do końca lipca 1996r.

- VIII. 1996 – UNITA odrzuca propozycję objęcia stanowiska wiceprezydenta przez J. Savimbiego.

- IV. 1997 – porozumienie w sprawie statusu J. Savimbiego – stał się liderem opozycji.

Do Luandy przybyli członkowie UNITA ,aby objąć stanowiska w rządzie i mandaty w parlamencie.

- 11.IV. 1997 – zaprzysiężony rząd jedności narodowej i pojednania. Nie oznaczało to zakończenia walk.

- V. – ofensywa wojsk rządowych w celu odbicia terenów diamentonośnych zajmowanych przez UNITA.

- Rząd angolski osiągał izolację UNITA w regionie ( m.in. wspierał w DR Konga stronę , która nie pomagała

UNITA )

- III. 1998 – UNITA wydał deklarację ogłaszającą rozwiązanie swoich sił zbrojnych ; w efekcie został uznany

oficjalnie za legalną partie polityczną.

- V. 1998 – załamywanie procesu pokojowego ; eskalacja walk

- 1 . VII – RB ONZ – kolejne sankcje na UNITA : blokada kont bankowych , zakaz handlu diamentami z

UNITA , zakaz sprzedaży UNITA sprzętu górniczego i środków transportu.

- 31. VIII. – rząd zawiesił udział UNITA w rządzie i w parlamencie.

- XII –ostateczne odnowienie wojny. Zmagania wojenne ukazały , że ukształtowała się równowaga sił między antagonistami.

- II. 1999 – wycofanie sił pokojowych ONZ z Angoli ( mała efektywność )

- J.E. dos Santos oświadczył ,że jedyną szansą na przywrócenie pokoju w Angoli jest zniszczenie UNITA na

drodze wojny. Odrzucał konsekwentnie możliwość ponownego wszczęcia rokowań z UNITA.

- MPLA oskarżało Zambię o wspieranie UNITA. Odmówiła ona udostępnienia swego terytorium wojskom

angolskim dla walki z UNITA. Na granicy doszło do incydentów.

Natomiast UNITA oskarżała Namibię o pomoc rządowi ; zorganizowała tam zamachy odwetowe za to , że Namibia użyczyła w XII . 1999 r. wojskom angolskim swych baz i terytorium.

7. Rwanda I Burundi :

Niepodległe od 1962 r.

PRZYCZYNY KONFLIKTÓW :

• Przesłanki etniczne + uwarunkowania ekonomiczno – polityczne

W obu krajach istnieje podobna struktura etniczna :

1. Największa grupa : HUTU ( Rwanda – 90% , Burundi – 85% ). Przybyli na te tereny na przełomie I/II tys. , z

rejonu Międzyjezierza , stanowili ludność rolniczą.

2. TUTSI : Rwanda – 9 % , Burundi 14 %. Napłynęli miedzy XV a XVII wiekiem z ziem zlokalizowanych na

od regionu Wielkich Jezior . Był to lud pasterski.

3. TWA – ok. 1% , najprawdopodobniej ludność pierwotna.

Występują nie tylko różnice etniczne , ale także antropologiczne.

W okresie przedkolonialnym napływowym Tutsim udało się narzucić rolnikom Hutu własny system wartości , określający pozycję jednostki w społeczeństwie w odniesieniu do posiadanych przez nią stad bydła. Tutsi zajęli wyższe pozycje w hierarchii. Wytworzył się system quasi –feudalny , jednak istniała możliwość zmiany swej pozycji społ. , niezależnie od pochodzenia. Dochodziło też do mieszanych małżeństw.

W dobie panowania kolonialnego ( najpierw GER , po I WŚ – Belgia ) wprowadzono elementy gosp. towarowej , upowszechniono oświatę w stylu europejskim , a co za tym idzie nowe idee. Sprzyjało to kształtowaniu nacjonalizmów.

Hutu , zajmujący niższe miejsce w hierarchii społ, zaczęli wysuwać postulaty wolnościowe , dążąc do odrzucenia tradycyjnego systemu społ. – polit.

Oba kraje : najgęściej zaludnione w Afryce ; deficyt ziemi uprawnej.Powoduje to rywalizację międzyetniczną o kontrolę nad nią.

RWANDA :

- 1959 : powstanie Hutu przeciw dominacji arystokracji wywodzącej się gł.ze społ. Tutsich.

- 1961 : obalenie tradycyjnej monarchii; wprowadzenie systemu republikańskiego ; dominacja

elit wywodzących się z Hutu.

- Emigracja Tutsich do Burundi

- 1. VII. 1962 – Rwanda odzyskała niepodległość jako republika , gdzie rolę dominującą odgrywali

Hutu , a Tutsi stali się grupą dyskryminowaną.

- lata 60 – powstanie ruchu partyzanckiego Tutsich – Inyenzi ; wspieranego przez Burundi

- 5. VII. 1973 – wojskowy zamach stanu : szefem państwa został gen. Juvenal Habyarimana.

- lata 70/80 – w obu krajach powstania dyskryminowanych wspólnot etnicznych , prowadziły do masowych

represji (często w postaci ludobójstwa ).

- Powstanie Patriotycznego Frontu Rwandy ( geneza- lata 80 – w okresie wojny domowej w Ugandzie ) ,

założonego przez Tutsich przebywających na terytorium Ugandy.

- Od 1.X.1990 FPR rozpoczął operacje zbrojne wymierzone przeciw rządowi centralnemu J. Habyarimany

( popierane przez Burundi , Tanzanię )

- FPR został powstrzymany przez siły rządowe wsparte przez Zair oraz FRA ( gł. wsparcie logistyczne)

- konflikt przybrał char. długotrwałej wojny domowej

- Początek lat 90 – próba realizacji polityki pojednania. Inicjowały ją USA , FRA , sąsiednie państwa afryk.

zainteresowane stabilizacją w regionie np. Tanzania , OJA , ONZ.

- VII. 1994 – nad lotniskiem w Kigali ( Rwanda) strącono samolot wiozący prezydentów : Rwandy i Burundi

( J. Habyarimanę , C. Ntaryamirę ). Obaj zginęli. Odpowiedzialnością obarczano przedstawicieli rwandyjskiej

armii, zaniepokojonych perspektywą konieczności podziału władzy z reprezentantami Tutsich.

Zamach stał się początkiem pogromów , których dopuściła się rwandyjska armia i bojówki Hutu ( tzw. Interhamwe ) na przedstawicielach Tutsich.

- Front Patriotyczny Rwandy (gł Tutsi ) przeprowadził kolejną ofensywę i odniósł zwycięstwo. Zajął większą

część kraju. Po przejęciu władzy starał się zaprezentować jako ugrupowanie ponadplemienne , zmierzające do

odbudowy jedności narodowej.

- Do wyłonionych struktur władzy wprowadzono szereg polityków Hutu. Prezydentem państwa został Pasteur

Bizimungu ( Hutu ) , choć faktycznym liderem władz okazał się wiceprezydent – Paul Kagame ( stojący na

czele FPR ).

- Wkrótce ujawniła się skłonność władz do prowadzenia polityki represji. Masowe migracje Hutu do Zairu ( DR

Konga ). Obecność bojówek Hutu w DRK , skłoniła władze Rwandy do zaangażowania w konflikt w Kongu ,

aby zapewnić stabilność zach. granic i zabezpieczyć się przed atakami ze strony partyzantów Hutu.

- 9.VI. 1999 – przedstawiciele FPR zapowiedzieli przedłużenie na dalsze 4 lata działalności rządu

tymczasowego Rwandy . Zapowiedzieli podjęcie działań na rzecz nowej konstytucji.

- 23. III. 2000 – ustąpił dotychczasowy prezydent : Pasteur Bizimungu ( Hutu ) , zastąpił go wiceprezydent –

Paul Kagame ( 17. IV. oficjalnie został wybrany na prezydenta ).

BURUNDI :

- Początkowo równowaga międzyetniczna : rządy niepodległej Burundi składały się z obu społeczności

plemiennych.

- 15.I. 1965 – zabójstwo premiera – Pierre’a Ndengomdunwe ( Hutu) przez przedstawiciela Tutsich

( emigranta z Rwandy ). Niezadowolenie Hutu.

- 29. XI.1966 – armia przejmuje władzę , autorytarny reżim wojskowy , utrwalający dominację

mniejszościowej grupy Tutsich.

- 1. IV.1993 – demokratyczne wybory – zwycięstwo reprezentanta Hutu – Melchiora Ndadaye.

- 21. X. – wojskowy amach stanu , zabójstwo prezydenta .

- Burundyjski parlament , aby pokazać dobrą wolę wdrażania procesu pokojowego , wysuwa na szefa

państwa przedstawiciela Hutu – Cypriana Ntaryamira ( ginie w 1994 w Rwandzie )

- Zabójstwo prezydenta w Rwandzie nie przyniosło w Burundi tak dramatycznych konsekwencji jak w

Rwandzie.

- Dokonano wyboru szefa państwa spośród polityków Hutu – Sylvestre Nitbantunganya

- 26. VII. 1996 – armia dokonała zamachu stanu ( koniec utrzymywania fikcyjnych rządów cywilnych ),

Do władzy powrócił major Pierre Buyoya ( prezydent do 1993 ).

-Zmonopolizowanie władzy przez Tutsich - > wybuch powstania Hutu.

+ destabilizują kraj , nie są w stanie poważnie zagrozić władzom.

- 28 . VIII. 2000 – Arusza ( Tanzania) porozumienie pokojowe :

+ powstanie wieloetnicznego rządu

+ dążenie do zachowania równowagi etnicznej w armii Burundi

+ 3 – letni okres przejściowy na drodze do pełnej demokratyzacji systemu.

8. Kryzys w Somalii :

1.) Proces rozpadu państwa

-1960r. powstała Somalia z połączenia angielskiego protektoratu(Somali Brytyjskie) i włoskiego terytorium powierniczego(Somali Włoskie)

-1969r. zamach stanu, prezydent Shermarke zamordowany, władzę przejęła wojskowa Najwyższa Rada Rewolucyjna. Nowe władze z Mohammedem Siad Barre na czele nawiązały współpracę z ZSRR. Somalia stała się państwem socjalistycznym.

-1976r. powstała Somalijska Rewolucyjna Partia Socjalistyczna

-1977r. wojna z Etiopią o etiopski Ogaden(zamieszkany niemal wyłącznie przez Somalijczyków). ZSRR uznało Somalię za agresora i poparł Etiopię, dlatego Somalia zwraca się w stronę USA.

-koniec lat 80-tych-zaczynają się konflikty klanowe w Somalii. Siad Barre wprowadził politykę polegającą na zwalczaniu członków głównych plemion, które mogłyby zagrozić jego panowaniu.

-USA odwróciły się od rządów Barre, opozycyjne klany postanowiły więc wykorzystać sytuację i obalić jego dyktaturę

-1991r. partyzantom udaje się wkroczyć do Mogadiszu i zmusić Siada Barre do ucieczki(po 22 latach rządów). Władzę przejął Zjednoczony Kongres Somalijski(jego liderzy Mohammed Farah Aidid i Mohammed Ali Mahdi).

-kraj znowu pogrążył się w anarchii z powodu podziału na zwalczające się frakcje

-znowu zaczęły się konflikty pomiędzy poszczególnymi klanami, przestały działać instytucje państwowe, dochodziło do kradzieży i gwałtów, zwłaszcza na ludności cywilnej, która chroniła się w obozach dla uchodźców

-walki pomiędzy Zjednoczonym Kongresem Somalijskim a Somalijskim Ruchem Patriotycznym toczyły się na południu kraju. Na północy było w miarę spokojnie, ujawniły się tam silne tendencje separatystyczne, które doprowadziły do utworzenia przez Somalijski Ruch Narodowy nowego państwa-Republiki Somalilandu. Tej proklamacji jednak nie uznało żadne państwo. Pojawiła się groźba rozpadu państwa.

-7.VI.1991r. konferencja pokojowa w Dżibuti, dzięki mediacji Włoch i Egiptu, wzięły w niej udział zwalczające się ugrupowania, które wkrótce podpisały tzw. ugodę z Dżibuti(przewidywała zaprzestanie walk, wolne wybory i ustanowienie rządu tymczasowego). Porozumienie to nie weszło w życie. Znowu wybuchły walki

-27.I.1991r. siły Zjednoczonego Kongresu Somalijskiego weszły do stolicy Somalii Mogadiszu, prezydentem został Mahdi. Okazało się jednak, że w samej partii występują podziały. Gen. Aidid-rywal Mahdiego-wybrany na przewodniczącego Zjedn. Kongresu Somalijskiego, postanowił obalić Mahdiego i sam przejąć władzę

-nastąpił ostateczny rozłam w Zjedn. Kongresie Somalijskim- powstał Zjednoczony Kongres Somalii/Sojusz Ocalenia Somalii(USC/SSA) z Mahdim na czele oraz Somalijski Sojusz Narodowy(SNA) gen. Aidida.

-ta rywalizacja już całkowicie zrujnowała kraj. Próbę załagodzenia konfliktu podjęła ONZ w 1992r-zaproponowała zawieszenie broni, którego nie zaakceptowała jedynie partia Aidida(SNA)

-zorganizowano spotkanie dwóch głównych rywali(Aidida i Mahdiego), zakończone podpisaniem 3-miesięcznego zawieszenia broni

2)Działania onz w Somalii

-w tym czasie w Somalii zapanował chaos, nędza i głód. To spowodowało utworzenie misji ONZ, tzw. UNOSOM

-uzbrojone oddziały Aidida ostrzeliwały wojska UNOSOM, co utrudniało niesienie pomocy. Na forum ONZ propozycja wysłania liczniejszych sił pokojowych do Somalii w ramach misji peacemaking(zwolennikiem ówczesny sekretarz generalny Butrus Ghali)

-9.XII.1992r. rozpoczęła się w Somalii, z inicjatywy ONZ operacja „Przywrócić nadzieję”. W Somalii wylądowali żołnierze w ramach sił UNITAF, które miały współpracować z UNOSOM w niesieniu pomocy i zapewnieniu bezpieczeństwa

-koniec grudnia 1992r. z inicjatywy amerykańskiej odbyło się kolejne spotkanie Aidida z Mahdim, podczas którego zawarli oni rozejm, ale na krótko. Znowu odżyły walki

-1993r. konferencja w Addis Abebie, większość zwalczających się ugrupowań zgodziła się na zawieszenie działań zbrojnych

-27.III.1993r. porozumienie głównych partii somalijskich, powstała Tymczasowa Rada Narodowa

-4.V.1993r. kolejna misja pokojowa ONZ UNOSOM II przejęła dowództwo od UNITAF nad operacją „Przywrócić nadzieję”. Oddziały były słabo uzbrojone. Gen. Aidid oskarżył ONZ o naruszenie mandatu, jaki siły UNOSOM II miały realizować. Zastawił zasadzkę, w której zginęło kilkudziesięciu żołnierzy pakistańskich oraz amerykańskich. To spowodowało decyzję o wycofaniu oddziałów amerykańskich z Somalii. Powoli zaczęły opuszczać Somalię wszystkie kontyngenty UNOSOM II.

-ONZ zagroziła wstrzymaniem pomocy zagranicznej, jeśli nie dojdzie do zgody. Gen. Aidid i Mahdi zgodzili się wysłać swoich reprezentantów na spotkanie z przedstawicielem ONZ w celu omówienia warunków konferencji pokojowej

-24.III.1994r. konferencja w Nairobi, dwaj przywódcy podpisali „Deklarację pojednania narodowego”-zgoda na przerwanie ognia i dobrowolne rozbrojenie oraz przywrócenie pokoju w kraju. Nie oznaczało to jednak zaprzestania walk pomiędzy rywalizującymi frakcjami

-1995r. ostateczne wycofanie sił pokojowych ONZ z Somalii

3)Wysiłki na rzecz przywrócenia pokoju I odbudowy państwa

-Gen. Aidid zwołał konferencję niektórych somalijskich ugrupowań, które wybrały go tymczasowym prezydentem. Nie dawało mu to jednak dużej władzy, gdyż kontrolował tylko niewielki obszar kraju

-1996r. walki między Aididem a Mahdim i ich sojusznikami. Aidid został ranny i wkrótce zmarł. Jego następcą został syn Husejn Mohammed Aidid

-większość konfliktów rozgrywała się teraz pomiędzy głównymi ugrupowaniami klasowymi

-pojawiły się próby pokojowego rozwiązania konfliktu

-3.I.1997r. w Soderze (Etiopia) liderzy licznych klanów i grup rodowych podpisali „Deklarację narodowych zobowiązań”. Utworzono Radę Ocalenia Narodowego, która miała doprowadzić do powołania Tymczasowego Rządu Centralnego. Układ z Sodery miał wielu przeciwników

-rywalizacja o wpływy w Somalii między Kenią a Etiopią(chciała wpływu na sytuację wewnętrzną kraju)

-propozycja pokojowa Egiptu. 12.XI.1997r. Kair, podpisanie przez przywódców klanów Somalijskiej Deklaracji Zasad(sygnatariuszami m.in.Husejn Aidid i Mahdi), zapowiedziano zawieszenie broni

-1998r. Egipt znowu doprowadza do podpisania przez 3 przywódców klanów: Husejna Aidida, Mohammeda Ali Mahdiego oraz Mohammeda Qanyare Afraha(lidera frakcji USC kontrolującej część Mogadiszu)porozumienia o wspólnej administracji Mogadiszu. Utworzono tzw. Administrację Benadiru. Był to kolejny sukces dyplomacji egipskiej

-1998r. w płn-wsch Somalii ustanowiono autonomiczny region Puntland(wcześniej w 1991r. niepodległość ogłosił Somaliland)

-przykłady Somalilandu i Puntlandu pokazały, że powołanie efektywnej administracji przez większe klany jest możliwe na terenach przez nie zamieszkanych. Pojawiła się koncepcja „blokowa”-oficjalna strategia rozwiązania kryzysu somalijskiego promowana przez organizację regionalną Międzyrządowa Władza ds. Rozwoju(IGAD), skupiająca państwa Rogu Afryki(Dżibuti, Etiopia, Erytrea, Kenia, Somalia, Sudan, Uganda). Ta koncepcja zakładała utworzenie państwa federalnego, składającego się z 5-6 regionów z dużą autonomią(2 z nich już istniały: Somaliland i Puntland)

-podobną koncepcję miały Włochy-pomysł utworzenia kilkunastu regionów(emiratów)-miałyby powstać Zjednoczone Emiraty Somalijskie. Ten plan miał jednak zbyt wielu przeciwników

-koniec lat 90-tych-powstały dwa kolejne konkurujące ze sobą plany pokojowe: Libii oraz Dżibuti. Państwa te miały odmienne cele-Dżibuti chciało silnej Somalii, aby zmniejszyć rolę Etiopii w regionie. Libia natomiast(Al.-Kaddafi)chciała, poprzez zaangażowanie w konflikt zwiększyć swoje znaczenie w Afryce.

Plan libijski-utworzenie rządu opartego na dwóch głównych koalicjach ugrupowań somalijskich

-pojawiła się propozycja zwołania konferencjo pokojowej w Dżibuti(marzec/kwiecień 1999r.)

-przełomowe znaczenie w procesie pokojowym miało wystąpienie nowego prezydenta Dżibuti Guelleha na sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ-przypomniał on światu o przemocy i łamaniu praw człowieka w Somalii i wezwał Somalijczyków oraz wspólnotę międzynarodową do wspólnego rozwiązania konfliktu. Plan ten zyskał duże poparcie z zewnątrz, m.in. ze strony Ligi Państw Arabskich, OJA, ONZ, UE

-2.V.2000r. Somalijska Narodowa Konferencja Pokojowa. Przyjęto Tymczasową Kartę Narodową, która przewidziała wybór Tymczasowego Zgromadzenia Narodowego

-2000r. Tymczasowe Zgromadzenie Narodowe wybrało nowe władze-prezydentem został Abdulkkassim Salat Hassan -koniec tworzenia struktur władzy w Somalii .

9. Demokratyczna Republika Konga :

Konflikty w Demokratycznej Republice Konga

-początek lat 60-tych-wojny domowe w Zairze, które omal nie doprowadziły do rozpadu państwa

-1965r. początek autorytarnych rządów Mobutu Sese Seko, który doszedł do władzy w wyniku wojskowego zamachu stanu

1971r. prezydent Mobutu zmienił nazwę kraju na Zair. Do 1960r. zwane było Kongiem Belgijskim.

-okres zimnej wojny -prezydent Mobutu sojusznikiem Zachodu-w zamian za to otrzymywał pomoc polityczną, wojskową i gospodarczą, co pozwoliło mu utrzymać władzę

-po zakończeniu zimnej wojny mocarstwa zachodnie zaczęły zabiegać o przeprowadzenie demokratycznych reform w tym kraju

-niestabilność wewnętrzna w Zairze-niedotrzymane obietnice reform powodują problemy gospodarcze-niezadowolenie społeczeństwa i izolacja od władz

-1994r. konflikty na tle etnicznym w sąsiedniej Rwandzie wywołały falę migracji przedstawicieli Hutu, obawiających się represji ze strony nowych władz zdominowanych przez Tutsich. Uchodźcy chronili się we wschodnich prowincjach Zairu. Zamieszkujący te tereny Banyamulenge(część wspólnoty etnicznej Tutsich)poczuli się zagrożeni, gdyż i tak już byli dyskryminowani przez władze Zairu, które traktowały ich jak imigrantów

-1996r.-wybuch zbrojnego powstania Banyamulenge-popierane przez ludność, która widziała w nim możliwość zakończenia rządów dyktatora

-po stronie powstańców zaangażowały się Rwanda i Uganda

-powstańcy powołali do życia Sojusz Sił Demokratycznych na rzecz Wyzwolenia Konga(ALDLC), na jego czele Laurent-Desire Kabila

-powstanie rozprzestrzeniło się na cały kraj

-1997r. klęski armii rządowej, prezydent Mobutu Sese Seko opuścił kraj i wkrótce zmarł w Maroku

-prezydentem został L.D. Kabila, który przywrócił pierwotną nazwę kraju-Demokratyczna Republika Konga

-1998r. rozłam między prezydentem Kabilą a jego sojusznikami wywodzącymi się spośród Tutsich oraz wspierającą ich Rwandą (Rwanda popierająć Kabilę dążyła do zagwarantowania bezpieczeństwa swojej granicy zachodniej, ale po przejęciu władzy nowy rząd nie chciał angażować się w konflikt)

-Rwanda i Uganda dążą do wzmocnienia własnego bezpieczeństwa

-we wschodnich prowincjach kraju wybuchło powstanie skierowane przeciw Kabili

-Rwanda i Uganda-oprócz względów bezpieczeństwa oba rządy eksploatowały na kontrolowanych przez siebie terenach Konga bogactwa naturalne(gł. diamenty)

-Angola, Namibia i Zimbabwe wspierają militarnie DRK-powstrzymanie ofensywy rebeliantów i umiędzynarodowienie konfliktu

-pojawiły się sprzeczności w dotychczas jednolitym obozie antyrządowym

-listopad 1998r. powstała nowa organizacja Kongijski Ruch Wyzwolenia (MLC) z Jean-Pierre Bemba na czele-wspierany przez Ugandę

-dotychczasowe główne ugrupowanie opozycyjne Kongijskie Zgromadzenie na rzecz Demokracji(RDC) wspierane przez Rwandę

-pierwsze sprzeczności między Rwandą a Ugandą

-1999r. lider RDC Ernest Wamba dia Wamba usunięty ze stanowiska, nowym liderem Emile Ilunga

-nowy przywódca RDC wspierany przez Rwandę, a poprzedni schronił się na terenach kontrolowanych przez Ugandę, od której uzyskał wsparcie

-w rezultacie doszło do rozłamu w RCD-powstały dwa nowe ugrupowania: RCD-Goma z Ilungą na czele oraz RCD-ML z Wamba dia Wamba

-starcia zbrojne między dotychczasowymi sojusznikami

-próby mediacyjne(podejmowane przez RPA, Zambię, Tanzanię, Libię, a także Francję, Wielką Brytanię, USA, ONZ i OJA) nie przynosiły początkowo rezultatów

-10.VII.1999r. udało się dojść do porozumienia, Lusaka (Zambia)- porozumienie o przerwaniu działań zbrojnych podpisane przez Angolę, DRK, Namibię, Rwandę, Ugandę i Zimbabwe, a wkrótce także przez przedstawicieli MLC oraz obu frakcji RCD

-działania na rzecz realizacji porozumienia: powołano Wspólną Komisję Wojskową oraz Misję Obserwacyjną NZ w Demokratycznej Republice Konga-początek rozmieszczania sił ONZ w ramach misji utrzymania pokoju

-jednak jeszcze w tym samym roku naruszenia porozumienia o przerwaniu działań zbrojnych

-16.I.2001r. zabójstwo prezydenta L.D. Kabili, jego następcą syn Joseph Kabila -deklarował gotowość realizacji porozumienia z Lusaki, ale do tej pory nie nastąpił przełom w procesie pokojowym.

Proponuję mimo wszystko zajrzeć jeszcze do książki prof. Kukułki , ponieważ jest tam dużo informacji o początkowym procesie dekolonizacji i konfliktach w innych krajach niż wymienione powyżej.

Miłej nauki 

8. Polityka usa wobec azji wschodniej.

W okresie zimnej wojny Azja Wschodnia była jednym z ważniejszych obszarów USA z ZSRR. Realizowano strategię powstrzymywania wobec Chin, Japonii i półwyspu Koreańskiego.

CHINY.

USA po zwycięstwie Mao Zedonga w 1949 roku uznały CHRL jako część bloku komunistycznego jednocześnie poparcie rządu na Tajwanie. Lata '70 – Nixon zmienił politykę wobec CHRL – zaprzestał uznania rządu Tajwańskiego. 1.01.1979 r. - Zerwanie stosunków dyplomatycznych z Tajwanem (relacje z wyspą mają charakter nieoficjalny).

JAPONIA

Po II WŚ. USA kupowały Japonię, ale wobec zagrożenia Radzieckiego przekształciły ją w sojusznika (Traktat Sojuszniczy – 19.01.1960 r.). Przez okres zimnej wojny Japonia pod parasolem obronnym USA, problemem sojuszu była nierównowaga w handlu wzajemnym.

PÓŁWYSEP KOREAŃSKI

Polityka określona przez agresję KRL-D na Koreę Płd. z 1950 r. USA odstraszały ew. Kolejną agresję ze strony Korei Pn. (drugi po Japonii filar obecności USA w regionie).

11. Interesy i cele USA w Azji Wschodniej

Chiny – najpoważniejszy potencjalny rywal USA w regionie. Japonia, Korea Płd. sojusznicy USA (stacjonowanie tam sił USA). USA po rozpadzie ZSRR pozostały najsilniejszym państwem, którego celem jest zachowanie status quo w regionie.

Stosunku amerykańsko-chińskie. Zniknięcie wspólnego wroga ZSRR, który był spoiwem współpracy. Chiny mają szansę zdobycia czołowej pozycji w Azji Wschodniej. Podstawowym wyzwaniem USA w regionie był wzrost potęgi CHRL (konflikt interesów w relacjach USA-CHRL). Na pogorszenie stosunków wpłynęły wydarzenia na placu Tiananmen (1989 r. - w Europie rozpadł się system socjalistyczny). Chiny pozostały ostoją komunizmu (autorytarny reżim). Łyskotliwe zwycięstwo USA w wojnie w Zatoce Perskiej 1991 r. Pokazało Chinom rozmiar supremacji wojskowej amerykańskiej nad resztą świata.

Narodowe Strategie Bezpieczeństwa USA

1996 r. - (Bill Clinton) największe zagrożenie dla regionu napięcia w Korei, zaniepokojenie programem nuklearnym KRL-D; polityka „jednych Chin”; Japonia – rozwiązywanie sprzeczności gospodarczych (zapewnienie producentom amerykańskim dostępu do Japońskiego rynku).

1998 r. - w duchu odnowionych sojuszy z Koreą i Japonią; wobec Chin: utrzymanie strategicznego dialogu, przywiązanie Chin do międzynarodowych reżimów nieproliferacji.

2002 r. - (George W. Bush) nowa administracja prezydenta chciała uczynić Azję Wschodnią kluczowym obszarem polityki zagranicznej – zacieśnianie stosunków z sojusznikami, twarda polityka wobec CHRL. Zmiana koncepcji po interwencji zbrojnej w Afganistanie i Iraku oraz rozpoczęta po 11.09.2001 r. Wojna z terroryzmem. Skupienie zainteresowania na obszarze „Większy Bliski Wschód” (północno-zachodnia Afryka – Bliski Wschód – Zakaukazie i Azja Środkowa). Korea Płn. Zaliczona do osi zła. Doceniono rolę Japonii i Korei w wojnie z terroryzmem/

Kluczowe interesy USA:

• utrzymanie amerykańskiego przywództwa w regionie

• powstrzymanie wzrostu potęgi Chin

• utrzymanie i zwiększenie zaangażowania Japonii w realizację globalnej strategii amerykańskiej (najważniejszy sojusznik w regionie)

• odstraszania Korei Pn. Przed ewentualnym atakiem oraz zmniejszanie napięć na półwyspie Koreańskim.

• zapewnienie dostępu towarów amerykańskich na rynki Japonii oraz Chin.

7. Inicjatywy i działania USA w Azji Wschodniej

podstawą amerykańskiej w regionie Azji Wschodniej pozostają dwustronne sojusze z Japonią i Koreą Płd.

• Kluczowym elementem amerykańskiej strategii w regionie wobec Chin jest nieformalna współpraca z Tajwanem i zobowiązanie do obrony wyspy w przypadku Chińskiej agresji (znaczenie geostrategiczne, strategiczne, polityczne i ekonomiczne). Różnica dążeń USA i CHRL wobec Tajwanu: USA – status quo; Chiny dążą do zjednoczenia z Tajwanem.

• Najskuteczniejszym elementem polityki USA wobec Chin jest coroczne odnawianie klauzuli najwyższego uprzywilejowania, natomiast elementem nacisku są prawa człowieka.

• Innym narzędziem polityki w regionie jest obrona przeciwrakietowa (uczynienie nieskutecznym ewentualnego północnokoreańskiego szantażu rakietowego, neutralizację chińskich sił nuklearnych

• amerykańska obecność wojskowa – 100 tys. żołnierzy (JAP, KOR S)

Powstrzymywanie Chin

a) kwestia tajwańska

9. George Bush zniósł dziesięcioletni zakaz nabywania przez Tajwan uzbrojenia w USA (kontrakt na 150 myśliwców F-16).

10. Kryzys w Cieśninie Tajwańskiej – 1996 r. - demonstracja siły przez USA (wysłanie dwóch zespołów lotniskowców w rejon cieśniny) wobec chińskich manewrów połączonych z ostrzałem celów blisko Tajwanu. Potwierdzenie przez USA polityki „trzech nie”: nie dla niepodległości Tajwanu, nie dla dwóch Chin, nie dla członkostwa Tajwanu w OM.

11. 1999 r. - kongres – ustawa wzmacniająca amerykańskie gwarancje dla Tajwanu

12. 2004 r. - wizyta w Chinach Dicka Cheneya – potwierdzenie polityki „jednych Chin” - chęć utrzymania status quo w kwestii Tajwanu.

b) obrona przeciwrakietowa

13. drugi istotny element polityki powstrzymywania wzrostu Chin – budowa sys. Przeciwrakietowego

14. charakter chińskiego arsenału jądrowego – 400 głowic jądrowych, rakiety międzykontynentalne – ICBMs zdolnych dosięgnąć terytorium USA (są jednak przestarzałe, gotowość 24h).

15. słabość posiadanego arsenału wpłynęła na doktrynę odstraszania CHRL. Wiarygodność chińskiej doktryny odstraszania nie jest konsekwencją wielkości arsenału, lecz niepewność, co do jego rzeczywistego kształtu. CHRL nigdy nie potwierdziła ani ilości ani warunków użycia ICBMs. Celem chińskich sił nuklearnych zawsze jest odstraszanie.

16. Amerykańskie plany budowy systemu MD (Missile Defense) miał być w stanie przechwytywać około 20 rakiet balistycznych – neutralizować chińskie zagrożenie.

17. Nie tylko militarnie, ale i politycznie (konsekwencje rozmieszczenia) system ten niepokoi Chiny. MD – środkiem utrwalenia wojskowej i politycznej dominacji USA w świecie. Dla Chin jest to dowód złych intencji USA wobec nich (MD wymierzone bezpośrednio przeciwko nim).

18. Obecnie Chiny kładą nacisk na jakościowa przebudowę arsenału nuklearnego – modernizacja w celu możliwości dokonania uderzenia odwetowego. Oprócz tego rozbudowa ilościowa arsenału.

19. Amerykańska obrona przeciwrakietowa jest dla Chin próbą utrzymania jednobiegunowego ładu światowego i pierwszym krokiem do militaryzacji kosmosu. Obawa Chin przed przekazaniem systemu TMD (Theatre Missile Defense) Tajwanowi (mogłoby to zneutralizować atak na wyspę jako opcję polityki – faktyczne odnowienie sojuszu wojskowego USA z Tajwanem), Japonia (wzmocnienie więzi z USA).

c) Współpraca wojskowa z Japonią

16. amerykańska obecność wojskowa staje się drażliwa dla strony japońskiej (przestępstwa amerykańskiego personelu). 2001 – zgoda na japońską jurysdykcję wobec żołnierzy USA. Pokrywanie ¾ kosztów utrzymania sił amerykańskich w kraju.

17. 1999 r. - realizacja amerykańsko-japońskiej umowy o 6 letniej współpracy w dziedzinie badań i rozwoju systemów przeciwrakietowych.

18. 2003 r. - udział Japonii w stworzeniu tarczy przeciwrakietowej

9. prawa człowieka

• po wydarzeniach na placu Tiananmen – nieprzychylne nastawienie amerykańskiej opinii publicznej wobec CHRL (istnienie w kongresie i społeczeństwie grup o nastawieniu antychińskim).

• Promowanie praw człowieka służy promocji amerykańskiej wizji świata.

• Środkiem nacisku na władze chińskie oskarżenia USA o naruszanie praw człowieka wnoszone do Komisji Praw Człowieka ONZ.

• USA posługują się groźbą nałożenia sankcji gospodarczych oraz anulowaniem KNU – nie doszło do tego.

Wysiłki na rzecz rozwiązania problemu koreańskiego.

• powstrzymywanie militaryzacji KRL-D (zwłaszcza w bron nuklearną). Naleganie USA na poddanie programu nuklearnego KRL-D międzynarodowej kontroli – Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej.

• Kryzys 1993r. Kiedy KRL-D przetestowały rakietę balistyczną średniego zasięgu. Wydarzenie to wywołało długie wielostronne negocjacje – 1994r. porozumienie mówiło o utworzeniu Organizacji Rozwoju Energetycznego Półwyspu Koreańskiego, która miała zdecydować o losie programu nuklearnego KRL-D. 1998r. Kolejne próby rakietowe KRL-D. 2002 KRL-D przyznała się do łamania porozumienia z 94r. W toczących się rozmowach wielostronnych (USA, KOR N, KOR S, CHI, JAP, ROS) nie osiągnięto postępu. Jedyny wpływ na KRL-D mają CHI, zatem USA próbowały nakłonić CHRL do większego nacisku na KOR N. CHRL zainteresowane niedopuszczeniem do nuklearyzacji KOR chciały jednocześnie wykorzystać to jako kartę przetargową wobec USA (chciały zapewnienia, że USA ograniczy dostarczanie broni Tajwanowi).

• JAP (która jest również zagrożona ze strony Phenianu) nie popiera twardej polityki USA wobec KRL-D nakłaniając ją do większej elastyczności w obawie przed nieracjonalnym działaniem KRL-D w reakcji na twardość USA.

Włączanie państw regionu w globalną strategię amerykańską.

Zbliżenie ROS-CHI w połowie lat 90. skutkowało odnowieniem sojuszu amerykańsko-japońskiego w latach 1996-97.

Zmiana roli JAP w regionie i świecie.

- USA chciały zrównoważenia ciężarów sojuszu dwustronnego poprzez zwiększenie roli JAP w regionie (wkomponowanie jej w tworzony nowy ład międzynarodowy).

5. 1997 – Wspólna deklaracja Japonii i USA w sprawie bezpieczeństwa – sojusz XXI wieku – potwierdzająca istniejący już sojusz (utrzymanie obecności amerykańskiej na tym samym poziomie). W tym samym roku podpisano umowę o podziale zadań między sojuszników na wypadek konfliktu w regionie.

6. Japonia dzięki takiemu obrotowi spraw rozszerza swoje interesy i wpływy. Natomiast USA zacieśniając więzy z JAP ma na celu powstrzymywanie CHI. Sojusz am.-jap. W 1996r. Faktycznie rozszerzył się na Tajwan i Koreę ponadto nie ma na celu jak podczas zimnej wojny utrzymanie słabości militarnej, co niepokoi CHI.

7. JAP stała się jednym z głównych dostawców finansowych dla odbudowy AFGanistanu po interwencji w 2001r. Poparła również politykę USA w czasie kryzysu irackiego 2002\2003, gdzie również zobowiązała się pomóc finansowo.

Nieproliferacja broni masowego rażenia.

8. Chodzi tu głównie o sprzedaż rakiet balistycznych przez Chiny Iranowi i do Arabii Saudyjskiej u schyłku lat 80. Pod naciskiem USA CHI zawiesiły część transferu technologii do Syrii i Iranu. Jednak ciągle nierozwiązanym problemem w relacjach am.-chi. Są dostawy broni do Iranu i Pakistanu. W 1993r. USA wprowadziły sankcje na transfer technologii do Chin w odwecie za te dostawy.

Wojna z terroryzmem.

5. Atak na USA 11.09.2001r. Skutkował poważnymi zmianami. Przede wszystkim zmiana strategii ROS wobec USA. Jedno z ważniejszych spoiw zbliżenia ros.-chi. - sprzeciw wobec dominacji am. W ładzie międzynarodowym uległo załamaniu. Dodatkowo nieuchronnym stała się budowa tarczy przeciwrakietowej. Jednocześnie CHI potrzebują dobrych stosunków z USA dla wspierania przemian wewnętrznych i procesów modernizacyjnych.

6. Chiny czują się okrążone przez USA. Ponieważ te w ramach budowania koalicji antyterrorystycznej znacząco umocniły swoją obecność militarną w Azji (UZB, AFG, PAKIST).

7. Administracja George'a W. Busha dystansuje rolę CHRL w polityce zagranicznej USA.

8. Zarzewiem sporu CHI z USA może stać się uzależnienie CHI od dostaw ropy z Zatoki Perskiej. CHI połowicznie wsparły USA w wojnie z terroryzmem. Należy też pamiętać, że CHI są stałym członkiem Rady Bezpieczeństwa ONZ i mają prawo weta.

Zapewnienie otwartości rynków Japonii i Chin dla gospodarki amerykańskiej.

• JAP jest jednym z największych rynków oraz źródłem zagranicznych inwestycji w gospodarkę amerykańską. Dynamiczny rozwój rynku chińskiego sprawiły, że kraj ten stał się jednym z kluczowych partnerów handlowych dla USA.

• Dwa główne narzędzia nacisku na Chiny w sferze ekonomicznej: KNU oraz zgoda na członkostwo CHI w GATT, a następnie WTO.

• Szczególnym problemem w relacjach ekonomicznych było nieprzestrzeganie przez Chiny praw autorskich i pokrewnych praw ochrony własności intelektualnej. W 1995r. Pod groźbą sankcji udał się wprowadzić zmiany w chińskim ustawodawstwie.

• USA liczyły na otwarcie rynku Chin dla producentów amerykańskich. Porozumienie w tej sprawie uzyskano w 1999r. Kiedy to CHI uzyskały od USA KNU na stałe.

• Problemem jest również nierównowaga w bilansie handlowym miedzy CHRL a USA (deficyt USA w handlu z CHRL), USA przekonują CHI do zaprzestania sztucznego podtrzymywania niskiego kursu swojej waluty, co ułatwia eksport chi. Producentom a utrudnia konkurencję producentom amerykańskim. Rewaloryzacja dopiero w 2005r.

• W stosunkach USA z JAP problemem był deficyt w handlu z JAP połączony z zamknięciem tamtejszego rynku dla towarów amerykańskich. W 1993r. Zawarto porozumienie Miyazawa-Clinton, na mocy którego JAP miała otworzyć swój rynek dla am. Towarów. Realizacja napotykała na trudności. Podjęto kolejne negocjacje, zawarto porozumienie w 1995r. Problemy nadal istnieją ale schodzą na dalszy plan.

6. Polityka usa wobec azji południowej

Początkowo region tym cieszył się znikomym zainteresowaniem USA, tradycyjnie uznawany za obszar wpływów kolonialnych W.B.

Lata 50. okres prób wbudowania Indii i Pakistanu w sieć antykomunistycznych sojuszy (Indie – Ruch Państw Niezaangażowanych; Pakistan – pakt sojuszniczy z 1954r.).

Lata 70. USA zainteresowały się programami nuklearnymi Indii i Pakistanu. Problem nieproliferacji zszedł na dalszy plan po agresji radzieckiej na AFG.

Największy wpływ na zmianę podejścia USA do regionu miały dwa czynniki: indyjskie i pakistańskie testy nuklearne oraz rozpoczęcie „globalnej wojny z terroryzmem” po wrześniu 2001r.

Interesy i cele USA w Azji Południowej.

10. Zahamowanie rozprzestrzeniania broni jądrowej

11. zapobieganie wybuchowi konfliktu, zwłaszcza nuklearnego, między Indiami a Pakistanem. Stabilność w Azji Pd ma znaczenie dla bezpieczeństwa energetycznego USA w rejonie Zatoki Perskiej, aby konflikt nie zakłócił dostaw ropy do USA.

12. Rozwój dobrych stosunków bilateralnych z państwami regionu, zwłaszcza z Indiami (partnerstwo w kontekście wzrastającej potęgi Chin) i Pakistanem (pozytywna rola w pogłębianiu am. Kontaktów ze światem islamskim).

13. Zlikwidowanie siatki terrorystycznej w AFG i PAK oraz zaangażowanie kluczowych państw regionu w działalność sojuszu antyterrorystycznego.

14. Ułatwienie ekspansji firm amerykańskich na rynki południowoazjatyckie.

15. Wzmacnianie stabilności państw Azji Pd poprzez promocję demokracji i praw człowieka, wspieranie rozwoju społeczno-ekonomicznego oraz pomoc w pokojowym uregulowaniu konfliktów.

Polityka zagraniczna USA w tym okresie była klasycznym przykładem polityki „kija i marchewki”, przy ograniczonym wykorzystaniem środków dyplomatycznych i przewagą negatywnych środków– ekonomicznych. Dzięki przewadze ekonomicznej i byciem głównym dostawcą pomocy rozwojowej dla Azji USA miały szeroki wachlarz możliwości wywierania nacisku. Sankcje nakładano dla osiągnięcia różnorakich celów, była ona popierana przez Kongres. Polityka taka odbijała się negatywnie wobec dwustronnych stosunków USA z Indiami i PAK. Środki dyplomatyczne powróciły do łask za rządów Billa Clintona w 1997r.

Po 11.09.2001r. USA zdecydowały się na interwencję wojskową w AFG w celu trwałego zlikwidowania baz terrorystycznych. 2002 r. Operacja „Endurig Freedom” rozszerzyła się na pakistańskie Federalne Terytoria Plemienne. Skutkowało to wzmocnieniem wojskowego potencjału Pakistanu, jako państwa frontowego w walce z terroryzmem. Jednocześnie wzmocnienie współpracy wojskowej z Indiami – IMET – International Military Education and Training. Oprócz pomocy finansowej USA udzielały pomocy gospodarczej. Co więcej posługiwano się środkami ideologicznymi - „nuklearna dyplomacja publiczna” (konferencje, mogące mieć wpływ na kształtowanie opinii społeczeństwa w kwestiach nuklearyzacji).

Inicjatywy i działania USA w Azji Południowej.

a) Działania na rzecz zahamowania rozprzestrzeniania broni masowego rażenia na subkontynencie indyjskim.

- „Zatrzymanie, cofnięcie,a w końcu zlikwidowanie” programów nuklearnych Indii i PAK było priorytetem Billa Clintona.

- Indie i PAK miały zostać włączone w ramy międzynarodowego porządku nuklearnego (Traktat o nierozprzestrzenianiu broni nuklearnej- NPT – 1968).Indie odrzuciły NPT, odmówiły podpisania – CTBT – Traktat zakazujący całkowitego testowania broni nuklearnej – 1996r.; włączenia się w prace nad Traktatem dotyczącym przewozu materiałów rozszczepialnych (FCTM). PAK uzależnił swoje decyzje od stanowiska Indii.

• USA chciały zmusić obydwa państwa do rezygnacji z rozbudowy arsenałów nuklearnych. Wprowadzenie do ustawy o pomocy zagranicznej poprawek: Symingtona (1976), Glenna (1978) i Presslera (1985), które zakazywały jakiejkolwiek pomocy krajom, które rozwijały swoją zdolność nuklearną lub angażowały się w działalność proliferacyjną. Odcięto pomoc dla PAK (1990).

• Konsolidacja ustawodawstwa antyproliferacyjnego przez Kongres w 1994r. Wobec krajów , które pogwałciłyby porządek nuklearny miały byc zastosowane sankcje: zaweiszenie pomocy zagranicznej oprócz humanitarnej i żywnościowej, zakaz udzielania kredytów, zakończenie sprzedaży wyposażenia wojskowego i inne. Poprawka Browna 1995r. - zezwolenie na wznowienie pomocy dla PAK.

• Amerykańskie sankcje nie powstrzymały rozbudowy potencjałów nuklearnych obu państw. Sankcje nakładane przez USA pośrednio godziły w amerykańskie interesy gospodarcze w regionie azjatyckim – 1998r. poprawka Brownbacka – wznowienie eksportu zboża z PAK, później wszystkie sankcje odroczono.

• 1998r. Był punktem zwrotnym w polityce zagranicznej USA wobec Azji Pd. Zaangażowanie USA w równoległy dialog z Inidami i Pakistanem. Nowe stanowisko am. Oparte było na „progach akceptacji” wypracowanych w ramach rezolucji RB ONZ.

• Wymogi wojny z terroryzmem skłoniły USA do uznania nuklearnego statusu Indii i Pakistanu. W 2002r. USA rozpoczęły współpracę z Indiami, a w 2003r. Z PAK w celu dostosowywania kontroli eksportu do międzynarodowych standardów. USA zobligowały Indie i Pak do aktywnego poparcia reżimu antyproliferacyjnego na forum międzynarodowym.

Próby uregulowania stosunków między Indiami i Pakistanem.

Stosunki między Indiami i PAK mają zasadnicze znaczenie dla stabilności w regionie, dlatego długofalowym celem USA jest rozwiązanie konfliktu ind.-pak. Dotyczącego Kaszmiru.

Już od 1990r. USA traktowały ten rejon jako jeden z najniebezpieczniejszych w świecie, który mógł być przyczyną wybuchu wojny nuklearnej. Indie traktowały sprawy Kaszmiru jako swoje sprawy wewnętrzne, co skutkowało sprzeciwem wobec internacjonalizacji tej kwestii. USA nie był w stanie zaangażować obydwu stron konfliktu w prowadzony pod swoimi auspicjami proces pokojowy. Działania USA ograniczały się do zmniejszania zapięć między stronami w momentach kryzysu.:

4. wahadłowa mediacja specjalnego wysłannika Busha – Roberta Gatesa podczas kryzysu w 1990r.

5. Poprawa stosunków z Indiami pozwoliła USA na niedopuszczenie do eskalacji wojny o Kargil, która rozpoczęła się w 1999r. (nieregularne wojsko pakistańskie przenikało na teren, leżący po indyjskiej stronie).

6. Napięcie ponownie dało znać pod koniec 2001r. Aby w 2002r. Przerodzić się w ostry konflikt. Wojna indyjsko-pakistańska mogła mieć katastrofalne skutki dla powodzenia operacji w Afganistanie. Ostatecznie zażegnano konflikt.

Podczas wizyty Billa Clintona w Azji Pd uznał że USA nie mają możliwości bezpośredniego wpływu na rozwiązanie kwestii kaszmirskiej. Potępiono pakistańskie działania zmierzające do jeszcze bardziej krwawego konfliktu. Wpisano kilka partyzanckich organizacji działających w Kaszmirze na listę organizacji terrorystycznych. Indie zaczęły doceniać rolę i użyteczność USA jako pośrednika ułatwiającego nawiązanie dialogu.

USA nie starają się narzucać jako mediator a próbują poprzez dobre stosunki z obydwiema stronami konfliktu działać na rzecz pokojowego rozwiązywania problemu.

Od separacji do zaangażowania: droga ku partnerstwu strategicznemu z Indiami.

Zmiana podejścia USA w stosunku do Indii wraz z jej rozwojem gospodarczym w latach 90. W 1997r. Zainicjowano ind.-am. Dialog strategiczny (chęć rozdzielenia przez USA swoich relacji wobec dwóch największych państw regionu; zniesienie ograniczeń eksportowych; ożywienie stosunków gospodarczych).

2000r. - Bill Clinton podpisał podczas wizyty w Indiach – Wizję na nowe stulecie – obydwa państwa zadeklarowały partnerstwo we wspieraniu pokoju, zapewnieniem bezpieczeństwa światowego. Ustalono ramy instytucjonalne dialogu – spotkania na szczycie, dialog międzyministerialny w dziedzinie handlu i gospodarki; działanie przeciwko terroryzmowi.

Kierunek polityczny wyznaczony przez Clintona został podjęty przez administrację Busha. W Narodowej Strategii Bezpieczeństwa z 2002r. Indie zostały wymienione obok Chin i Rosji jako „potencjalna wielka potęga”.

2004r. - USA i Indie podjęły „Kolejne Kroki w Strategicznym Partnerstwie” poszerzenie współpracy w dziedzinach: cywilnych programów nuklearnych; cywilnych programów kosmicznych oraz handlu zaawansowanymi technologiami. Zrezygnowano z prób ograniczania potencjału nuklearnego Indii poprzez nakładanie sankcji eksportowych.

Pakistan – etatowe państwo frontowe.

Pakistan jako państwo szczególnie targane przez konflikty religijne i etniczne, skrajnie niestabilne politycznie jest istotnym elementem dla am. Polityki zagranicznej. Zwłaszcza w czasie sukcesów wspieranych przez pakistańskie wojsko rebelii afgańskich talibów.

Po atakach z 11-09-2001r. Pakistan zaoferował „nieograniczoną pomoc w walce z terroryzmem” przez co ponownie stał się dla USA państwem frontowym. USA ponownie zdjęły z PAK wszelkie sankcje, odroczono spłatę długów oraz wznowiono pomoc ekonomiczną i wojskową. W 2004r. PAK został ogłoszony głównym partnerem USA spoza NATO.

Niepokoją USA w PAK kwestie: niedostatecznej kontroli nad arsenałem nuklearnym; otwarty handel technologią nuklearną; związki części wojskowych z Al-Kaidą; brak kontroli rządu nad częścią prowincji; niesłabnący konflikt z Indiami.

Deklarowanie wsparcia dla PAK, w celu utworzenia umiarkowanego państwa islamskiego.

Ułatwienie ekspansji amerykańskich firm na rynki południowoazjtyckie.

Główny cel – Indie (rozwinięty przemysł informatyczny, anglojęzyczna siła robocza, anglosaskie rozwiązania w systemie prawnym). 2000 wizyta Clintona – dialog ekonomiczny, rozszerzenie współpracy ekonomicznej, wsparcie kredytowe am. Eksportu do Indii. Około 20% inwestycji zagranicznych w Indiach to inwestycje USA. Wzrost wzajemnych obrotów handlowych. Jednak kształt tych stosunków nie jest satysfakcjonujący dla USA, ktora obarcza winą za to interwencjonizm indyjski, niedostateczną ochronę praw autorskich, brakiem infrastruktury. Naciski poprzez WTO.

W przypadku pozostałych państw, wspieranie am. Interesów w Nepalu, Bangladeszu, Sri Lance poprzez promocję. PAK i Bangladesz importerzy zboża do USA i eksporterzy tanich tekstyliów. Zainteresowanie USA złożami gazu w Bangladeszu.

Promowanie demokracji i praw człowieka oraz wspieranie rozwoju społeczno-ekonomicznego państw Azji Pd.

Instrumentami, które mają pomóc w osiągnięciu stabilizacji w Azji Pd są: pomoc gospodarcza i różne programy „dyplomacji publicznej”. Celem tych działań jest:

12. wsparcie dla odbudowy AFG.

13. Utrzymanie PAK jako „umiarkowanego państwa islamskiego”

14. wzmocnienie demokracji i rozwoju Bangladeszu

15. zwiększenie stabilności Indii

16. wsparcie procesu pokojowego na Sri Lance

17. przywrócenia pokoju w Nepalu (wsparcie dla armii rządowej walczącej z maoistowską partyzantką)

RUCH PAŃSTW NIEZAANGAŻOWANYCH

9. Polityka niezaangażowania – pojęcia podstawowe

12. NEUTRALNOŚĆ – pojęcie z łac. neuter – obojętny, żadne z dwóch, pierwszy raz w pracach Vattela, Hübnera; przyjęcie przez państwo polityki bezstronności, której treść określana jest przez prawo międzynarodowe. Status państwa neutralnego może uzyskać tylko państwo suwerenne. Termin ten dotyczy przede wszystkim władzy najwyższej państwa - rządu.

13. NETRALIZACJA – zakaz prowadzenia określonych rodzajów działalności na określonym obszarze. Dotyczy to zatem jednego elementu pojęcia „państwo” - terytorium.

14. NETRALNOŚĆ STAŁA - zwana też trwałą lub wieczystą, wynika z umowy międzynarodowej ustanawiającej zakaz prowadzenia działań wojennych na określonym obszarze lub wykorzystania tego obszaru jako bazy dla prowadzenia operacji wojennych. Np. Szwajcaria, Austria, Laos (1973).

15. NEUTRALNOŚĆ WOJENNA – może powstać przez jednostronną decyzję państwa (Irlandia w latach 1939-45) albo umową międzynarodową państwa (pakt o neutralności ZSRR i JAP – 1945r.). Ten rodzaj neutralności ma zastosowanie tylko w przypadku konfliktu zbrojnego i to w stosunku do ściśle określonych państw. Kodyfikacja haska 1907r., regulowała prawa i obowiązki państw neutralnych w czasie wojny (okazała się zbyt wąska).

16. Neutralizacji podlegają: terytoria państw(Szwajcaria, Aust); terytoria zamieszkane, lecz nie będące państwami (Wyspy Alandzkie); obszary niezamieszkane (Antarktyda), rzeki i inne szlaki wodne oraz przestrzeń kosmiczna/

17. Umowa neutralizacyjna – dotyczy części lub całości państwa (zobowiązanie do prowadzenia polityki neutralności -> neutralność stała).

4. POLITYKA NIZAANGAŻOWANIA – termin pojawił się po II WŚ i używany był dla określenia polityki zagranicznej pewnych państw – nowo powstałych. Nie było jednej idei, lecz zbiór cech i zasad, które były charakterystyczne dla nowo powstałych państw Azji i Afryki: nieangażowanie się w bloki polityczno-wojskowe (możliwe do przyjęcia przez państwa o różnym profilu np. Monarchistyczne – Etiopia, socjalistyczne – Kuba, JUG, kapitalistyczne - Indonezja); zacieśnianie wzajemnych związków między młodymi państwami w ramach tzw. „solidarności afro-azjatyckiej”; poparcie dla zasad pokojowego współistnienia, antykolonializm, żądanie likwidacji obcych baz wojskowych na ich terytorium. Politykę tę, cechowała aktywność w SM.

5. Neutralność jako instytucja prawna, nakłada na p. O takim statusie obowiązki prawnomiędzynarodowe, natomiast przyjęcie polityki niezaangażowania nie nakłada na dane państwo jakiś specjalnych obowiązków. Neutralność zakłada pasywność. Kurs polityki państwa niezaangażowanego wynika i opiera się na jednostronnej woli tego państwa (zatem może być zmieniony) i nie posiada międzynarodowego uznania w formie traktatowej.

6. Ruch państw niezaangażowanych (RPN) nie był ugrupowaniem lub blokiem, ani organizacją. W RPN nie zostały wypracowane żadne ścisłe instytucjonalne formy działania.

7. TRZECI ŚWIAT – pojęcia po raz pierwszy użyli w 1956r. Francuscy socjologowie – Sauvy i Balandier w odniesieniu do Rewolucji Francuskiej (a propos broszury Seyesa - „Czym jest stan trzeci?”); przeciwstawnie biednych krajów Azji, Afryki i Ameryki Łacińskiej tzw. „pierwszemu” światu uprzemysłowionych krajów kapitalistycznych i „drugiemu” światu krajów socjalistycznych. Jest to termin nieprecyzyjny bo ogarnia państwowości o różnorodnych pod względem ustroju politycznego, gospodarki. Większość krajów Trzeciego świata to kraje rozwijające się (ich niedorozwój gospodarczy jest wynikiem kolonialnej eksploatacji lub ich własnych błędów, braku koncepcji rozwoju). Najważniejszym problemem dla tych państw był skomplikowany proces dekolonizacji. Państwa uzyskujące niepodległość skoncentrowały się na obronie swojej pozycji na arenie międzynarodowej.

8. NIEDOROZWÓJ GOSPODARCZY – wg Oskara Langego – „Gospodarka słabo rozwinięta jest to gospodarka, w której istniejąca ilość dóbr kapitałowych nie wystarcza do zatrudnienia całej istniejącej siły roboczej na bazie nowoczesnej techniki produkcji”. Jest to podstawowa cech krajów Trzeciego Świata, wśród których dominują tzw. Kraje o gospodarce monokulturowej uzależnionej od wahnięć koniunktury światowej (np. ¾ eksp. Egiptu – bawełna, ¾ eksp. Ghany – kakao, ¾ eksp. Kolumbii i Brazylii – kawa) . Z niedorozwojem wiążę się kwestia światowego kryzysu zadłużeniowego (najsilniej dotknął kraje Trzeciego Świata).

9. KRAJE ROZWIJAJĄCE SIĘ – początkowo nazywane krajami zacofanymi, o niskim dochodzie lub słabo rozwinięte; obecny termin odzwierciedlać ma większe tempo rozwoju gospodarczego osiągnięty przez te państwa, co dało podstawy do zdynamizowanego wzrostu i wyższego poziomu rozwoju. Podmioty te znajdują się w różnych sytuacjach ekonomicznych i politycznych oraz obierają różnego typu modele rozwoju.

10. NEOKOLONIALIZM – stanowił poważną przeszkodę w samodzielny i nieskrępowanym rozwoju państw. W ujęciu generalnym to układ zależności krajów gospodarczo słabo rozwiniętych od jednego lub większej liczby państw uprzemysłowionych, utrudniając ich pełny i wszechstronny rozwój gospodarczy, spychając je do roli przedmiotu w MSG. Neokolonializm prowadzi do deformacji struktury produkcji wielu krajów Trzeciego Świata – przynosi – względnie szybki rozwój produkcji rolniczej i górniczych surowców eksportowych (przemysł ukierunkowany na HZ) ale też utrudnia rozwój samodzielnego rodzimego przemysłu przetwórczego i produkcję własnych towarów konsumpcyjnych. Neokolonializm to nie tylko uzależnienie ekonomiczne, ważną rolę odgrywają aspekty polityczne, kulturowe, militarne, społeczne.

2. Początki ruchu państw niezaangażowanych

11. Po II WŚ w Azji rozgorzały walki narodowowyzwoleńcze – dwa tory – 1.rewolucje ludowo – demokratyczne w Chinach, Wietnamie i Korei; 2. walka przeciwko mocarstwom kolonialnym, które nie chciały zrezygnować ze swoich posiadłości, a mająca doprowadzić do powstania nowych niepodległych państw (Indie, Pakistan, Birma, Cejlon – W.B.); Niepodległość – 1947r. -Indie, PAK, 1948r.- Birma,Cejlon.

12. Państwa Zachodnie podjęły decyzję o współdziałaniu, dążąc do zahamowania narastającej walki narodów azjatyckich oraz do przywrócenia swych dawnych wpływów w krajach tego rejonu. Pierwszym etapem współdziałania było powstanie Paktu Północnoatlantyckiego w 1949r. Podjęto próby utworzenia struktury, która miała być odpowiednikiem NATO. W 1951r. Podpisano układ polityczno-wojskowy – ANZUS. Skupił USA, Australię, Nową Zelandię. W 1954r. Zawarto Pakt Azji Południowo-Wschodniej (SEATO) – USA, Fr., A.B., Australia, Filipiny, Nowa Zelandia, Pakistan, Tajlandia. Nie przystąpiły (podobni jak do ANZUS): Indonezja, Indie, Birma. Zadaniem SEATO było przeciwstawianie się radykalnym ruchom rewolucyjnym i wyzwoleńczym. Oznaczało to, że USA objęły kontrolą militarną m.in. Półwysep Indochiński.

13. Zimna wojna objęła również kontynent azjatycki, działaniem nie tylko ideologicznym, ale również militarnym – konflikt koreański.

14. Idee, które stanowiły podwaliny dla przyszłego ruch u państw niezaangażowanych, propagowały zwłaszcza Indie. W 1946r. Premier tego kraju – JAWAHARAL NEHRU, sformułował cele polityki zagranicznej Indii następująco: kraj nie przyłączy się do żadnego z rywalizujących bloków, popieranie prawa narodów do uzyskania niepodległości, przeciwstawiania się wszelkim formą dyskryminacji rasowej, współpraca z państwami miłującymi pokój, czynnie działających w ONZ. Cele te poparł również rząd Indonezji.

15. Dwie konferencje w New Delhi (1947, 1949r.). Wzięły w nim udział delegacje 25 państw i ruchów narodowowyzwoleńczych z obszaru Azji. Podczas, których ujawniła się nieufność wobec wielkich mocarstw. Podkreślono, że taka postawa nie może prowadzić do izolacji od świata zewnętrznego ruchu panazjatyckiego. Podkreślono chęć współpracy na rzecz pokoju. Na drugiej konferencji w 1949r. - 19 państw Afryki i Azji. Podczas tych spotkań uwydatnił się jeden zasadniczy wspólny element w polityce wewnętrznej państw uczestników – ANTYKOLONIALIZM. Różniły je koncepcje współpracy.

16. Innymi zasadami polityki niezaangażowania były: współpracy bez względu na reżim polityczny, podjęcie wysiłków w celu utrzymania pokoju i realizacji zadań Karty ONZ.

17. Przyczyny wyboru polityki niezaangażowania. 1) Burżuazja narodowa była tą grupą społeczna, która kierowała walkami narodowowyzwoleńczymi spod jarzma kolonialnych mocarstw. Nie były one za popieraniem państw socjalistycznych, ponieważ skutkowałoby to koniecznością przeprowadzenia w tych krajach niekorzystnych dla burżuazji reform społeczno-politycznych. 2) Interesy społeczno-gospodarcze niebogatych nowo powstałych państw azjatyckich, które przemawiały za ograniczeniem wydatków zbrojeniowych oraz rozszerzeniem stosunków gospodarczych i korzystaniem z ekonomicznej pomocy zarówno od państw socjalistycznych jak i Zachodnich.

18. ZASADY PANCZA SILA.

19. Niezwykle aktywnym propagatorem idei nieprzyłączania się do żadnego z rywalizujących bloków były INDIE. Jej działalność wskazywała, że polityka niezaangażowania nie ma nic wspólnego z bierną postawą państw neutralnych. W latach 50. Nehru przedstawił również własną koncepcję działań zmierzających do przerwania działań wojennych w Korei; mocno angażował się w rozwiązanie problemu Indochin (W 1954r. Na konferencji Genewskiej, która miała uregulować sprawę wojny Francji w Indochinach, Nehru przedstawił własne propozycje), aktywnie uczestniczył jako niestały członek RB ONZ. W 1954r.

20. Konferencja w Kolombo. Na której przyjęto indyjski projekt ws. Indochin przez – Birmę, Cejlon, Indonezję, Pakistan. Była ona etapem w ustalaniu wspólnego stanowiska państw Azji wobec problemów międzynarodowych. Ustalono podczas niej kilka ogólnych celów i zasad, którymi będą kierowały się państwa w SM:

• antykolonializm

• popieranie wysiłków rozbrojeniowych

• niemieszanie się wielkich mocarstw w sprawy wewnętrzne innych państw, prawo do własnej drogi rozwoju każdego państwa bez konieczności opowiadanie się za Wschodem czy Zachodem.

8. W wyniku układów genewskich – Laos, Kambodża i Wietnam uzyskały niepodległość.

9. 1954r. W preambule traktatu chińsko-indyjskiego ws. Tybetu sformułowano pięć zasad pokojowego współistnienia, które stanowiły istotny wkład Azji w budowę światowego systemu bezpieczeństwa i współpracy międzynarodowej:

• wzajemne poszanowanie integralności terytorialnej i suwerenności

• wzajemna nieagresja

• nieingerencję w sprawy wewnętrzne drugiego państwa

• równość i wzajemne korzyści

• pokojowe współistnienie

20. Konferencja w bandungu (18-24 kwietnia 1955r.)

21. 29 państw Azji i Afryki

22. Problematyka obrad: walka z kolonializmem i rasizmem, uzgadnianie wspólnego stanowiska w SM. Realizacja zasady Azja dla Azjatów. A czasie wystąpień przywódców państw Azji i Afryki mocno akcentowane były: troska o utrzymanie pokoju i dążenie do likwidacji pozostałości kolonializmu, dążenie do uniwersalizmu ONZ, opowiedzenie się za koncepcją powszechnego rozbrojenia.

Apelowano o powszechność członkostwa w strukturach ONZ w celu zapewnienia skutecznej współpracy; o rozbrojenie i zakazie produkcji, przeprowadzania doświadczeń i użycia broni jądrowej i termojądrowej w wojnie (adresatem przede wszystkim państwa nuklearne – ZSRR, USA, jako winni wyścigu zbrojeń).

21. Przyjęto Deklarację w sprawie zapewnienia powszechnego pokoju i współpracy (będąca rozwinięciem zasad Pancza Szila).

22. Największym sukcesem konferencji było stworzenie podwalin do elementów pozawojskowego światowego systemu bezpieczeństwa i współpracy. Natomiast okazało się, że sama przynależność regionalna nie wystarczy do stworzenia silnych więzów, które nie zważałyby na różnice polityczne i sprzeczności interesów państw.

23. Początki stałych form współdziałania politycznego ruchu niezaangażowania I rola jugosławii.

24. W połowie lat 50. bliskie kontakty polityczne z państwami niezaangażowanymi Trzeciego Świata nawiązała JUG. Odzwierciedleniem tego były m.in. Liczne wizyty zagraniczne prezydenta Tity. Szczególnie rozmowy indyjsko-jugosławiańskie były owocne. We wspólnym komunikacie stwierdzono, że stosunki obu państw powinny opierać się na wzajemnego uznania suwerenności i zgodnie z zasadami pokojowego współistnienia. Odrzucono upowszechnianą przez państwa zachodnie idee, że kraje niezaangażowane tworzą „trzeci blok”, co było sprzeczne a podstawowym założeniem polityki niezaangażowania – antyblokowość. Podkreślono, że polityka niezaangażowania jest pozytywną, czynną i konstruktywną polityką. Po tej wizycie można mówić o ukierunkowaniu się JUG na politykę niezaangażowania.

25. JUG nie szukała w ruchu państw niezaangażowanych poparcia dla jakiś swoich doraźnych celów politycznych, lecz chciała poprzez rozszerzenie współpracy z nimi zwiększyć swoje możliwości odgrywania aktywnej roli w SM, nie wiążąc się przy tym z żadnym z bloków (izolacja w Europie poprzez pogorszenie stosunków z ZSRR, normalizacja stosunków dopiero w 1955r. - deklaracja belgradzka).

26. 1956r. Trójstronne rozmowy – EGIPT (prezydent Naser), INDIE (Nehru), JUG (Tito) – na wyspie BRIONI. Dokonano analizy ówczesnej sytuacji międzynarodowej. Podnoszono sprawy rozbrojenia, problem przyspieszenia rozwoju państw zacofanych gospodarczo itd. Przyjęto, że państwa będą opierać się w SM na zasadach przyjętych podczas konferencji w Bandungu.

27. ROLA PAŃSTW NIEZAANGAŻOWANYCH W PRACACH XV SESJI ZO ONZ

28. Odbywała się ona w 1960r., przyjęto do ONZ 17 państw kontynentu afrykańskiego, które w 1960r. Uzyskały niepodległość. Miało to doniosłe znaczenie dla ruchu państw niezaangażowanych – zasilenie szeregów ruchu. Podczas sesji nawiązano bezpośrednie kontakty z nowymi przywódcami, co ułatwiło podjęcie kroków do zorganizowania pierwszej konferencji państw niezaangażowanych.

29. Nowe państwa posiadały zbieżne poglądy w sprawach problematycznych: dekolonizacja Afryki, rozbrojenie, akcentowanie kwestii uniwersalizacji ONZ oraz przyjęcia do organizacji CHRL. Najważniejszym problemem wg nowych państw jest pokój na świecie co podkreślali przywódcy w czasie swych przemówień. Premier Indii – Nehru – podkreślił, że szczególną odpowiedzialność, jaką ponoszą za pokój na świecie mocarstwa, nie zwalnia od niej pozostałych państw.

30. PLAN NKRUMAHA (prezydenta Ghany) – problem rozbrojenia. Propozycje zmierzały do ściślejszego określenia roli państw niezaangażowanych w procesie rozbrojenia. Właściwe wykorzystanie środków finansowych uwalnianych w procesie rozbrojenia oraz postulat dezatomizaji Afryki. Prezydent poparł potrzebę stworzenia stref bezatomowych i wysunął propozycję aby mocarstwa jądrowe wyłączyły Afrykę ze swoich planów wojny jądrowej. Przedstawiony projekt przewidywał utworzenie „bloku bezatomowego”, w którym uczestniczyć miały państwa afrykańskie ewentualnie azjatyckie. Spotkał się on z zainteresowaniem. Przyjęto go na klolejnej sesji ZO.

31. Sukcesem państw niezaangażowanych było przyjęcie Deklaracji o przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym , która podejmowała najbardziej palący problem dla Afryki. Potwierdzono w niej prawo narodów do samostanowienia, samodzielność w wyborze statusu politycznego. Panowanie kolonialne uznano za sprzeczne z Kartą ONZ. Mówiono o potrzebie przyspieszenia procesu dekolonizacji.

32. Rezolucja Współpraca państw członkowskich, w której apelowano, o powstrzymanie się od wszelkich akcji mogących pogorszyć panującą sytuację międzynarodową i o podjęcie konkretnych kroków w celu utrzymania pokoju.

33. Z inicjatywy państw niezaangażowanych podniesiono kwestię zakazu stosowania broni jądrowej i termojądrowej, która została uregulowana rezolucją przyjętą na kolejnej sesji ZO ONZ.

34. W czasie sesji znacząco zacieśniła się współpraca między: Indiami, Indonezją, JUG, Egiptem i Ghaną.

35. Początek dekady lat 60. stanowi koniec fazy organizacyjnej w procesie tworzenia ugrupowania politycznego RPN.

19. Tendencje rozwojowe ruchu państw niezaangażowanych w latach 70. I 80.

10. Pierwsza konferencja szefów państwi rządów krajów niezaangażowanych – belgrad 1961r.

11. Aby państwa niezaangażowane mogły odgrywać rolę w samodzielnym łagodzeniu istniejących napięć w SM musiały określić kryteria niezaangażowania.

12. Z inicjatywy JUG, EGIPTU, INDONEZJI, a później Indii i AFG w 1961r. Odbyło się spotkanie w KAIRZE (17 p. Afryki i Azji, Kuba, JUG, Tymczasowy Rząd Algierii). Celem było określenie zasad polityki niezaangażowania:

• prowadzenie niezależnej polityki opartej na zasadach pokojowego współistnienia państw o różnych systemach politycznych, społecznych i i różnej ideologii.

• Popieranie ruchów narodowowyzwoleńczych

• nie należenie do żadnego kolektywnego paktu wojskowego, który mógłby włączyć dane państwo do konfliktu z mocarstwami.

• Nie uczestniczenie w żadnym dwustronnym pakcie z mocarstwami.

• Nie posiadanie na swoim terytorium obcych baz wojskowych.

• Uczestnicy odrzucili dwa warunki zaproponowane przez Gwineę: obowiązek złożenia deklaracji niezaangażowania oraz realizowanie tej polityki w stosunkach zewnętrznych jak i wewnętrznych. Przyjęto zasadę kwalifikacji ocennej a nie prawnej.

• 1-6 września 1961r. - BELGRAD – 25 państw Azji i Afryki + obserwatorzy z Ameryki Łacińskiej – Boliwia i Ekwador.

• Szeroka problematyka konferencji – sprawy walki z imperializmem, kolonializmem, rozbrojenia, rozwoju gospodarczego, wzmocnienie roli ONZ. Osobno kwestia rozwoju polityki i ruchu niezaangażowania.

• Przyjęcie Deklaracji Szefów Państw i Rządów Krajów Niezaangażowanych.

• Ogólne wnioski: państwa niezaangażowane nie mogą być bierne, gdy w grę wchodzi pokój na świecie i utrzymanie ich niepodległości; za źródło konfliktów uznano sprzeczności między dawnymi siłami dominacji w świecie i nowymi siłami dążącymi do równoprawnej współpracy międzynarodowej; odrzucono pogląd, że wojna była nie do uniknięcia – warunkiem pokoju jest likwidacja imperializmu, kolonializmu i neokolonializmu; poparcie dla zasad pokojowego współistnienia; żądanie natychmiastowego, bezwarunkowego, całkowitego i ostatecznego zniesienia wszelkich form obcego panowania oraz zaprzestania wszelkich represji i akcji zbrojnych przeciwko narodom zależnym;

• stanowiska wobec spraw szczegółowych:

9. poparcie i pomoc dla powstańców w Algierii

10. położenie kresu rozlewowi krwi w Angoli

11. potępiono politykę apartheidu w RPA

12. potępiono imperialistyczną politykę na Bliskim Wschodzie

13. zażądano przywrócenia praw ludności arabskiej w Palestynie

14. powzięcie wysiłków w celu zapobieżenia kontynuowania obcej interwencji w Kongo

15. baba amerykańska w Guantanamo na Kubie stanowi naruszenie suwerenności tego kraju

5. wysunięto żądanie rewizji Karty ONZ, zwiększenie składów RB i RG-S; przyznanie CHRL miejsca w ONZ.

6. Podczas obrad daje się wyczuć antyimperialistyczny i antyzimnowojenny kurs. Uczestnicy tej pierwszej konferencji podkreśliły, że nie traktują ruchu niezaangażowanych jako organizacji państw i odrzucają możliwość ingerencji w politykę zagraniczną jakiegokolwiek z państw ruchu. Znacznie przeceniono rolę państw niezaangażowanych w SM.

7. POCZĄTKI WSPÓŁDZIAŁANIA PAŃSTW W SPRAWACH GOSPODARCZYCH W LATACH 1961-1964.

8. Podczas spotkania w Kairze w 1962r. Podjęto kwestie rozwoju gospodarczego państw niezaangażowanych (kontynuacja konferencji belgradzkiej w dziedzinie gospodarczej). Wzięły udział niemal wszystkie państwa z Belgradu (bez Iraku i Nepalu) ponad to 7 p. Z Ameryki Łacińskiej i Pakistan.

9. Omówiono kwestie związane z wewnętrzną polityką gospodarczą państw(pełne wykorzystanie możliwości własnych, narodowe plany rozwoju), wzajemną współpracę krajów rozwijających się (rozwój handlu, współpraca naukowa i techniczna, rozwój stosunków bilateralnych i wielostronnych), międzynarodową pomoc gospodarczą i techniczną (apel o zniesienie dyskryminacyjnych narzędzi taryfowych i pozataryfowych nakładanych przez państwa rozwinięte na kraje rozwijające się), problemy handlu światowego.

10. Wszystkie zadania miały być realizowane m.in. Poprzez aktywność na forum ONZ. Zwołanie do Genewy Światowej Konferencji ds. Handlu i rozwoju – 1964r. GENEWA; przekształcona w UNCTAD.

5. Druga konferencja szefów państw I rządów krajów niezaangażowanych – kair 1964r.

6. W przeciągu 3 lat od Belgradu – zwiększenie liczby niepodległych państw w Afryce; zróżnicowanie i dezintegracja w podejściu do kwestii pokojowego współistnienia i walki z imperializmem i kolonializmem.

7. Wpływ na ewolucję poglądów miała polityka lansowana przez CHRL. Przed Belgradem – główną sprzecznością w SM jest między imperializmem a państwami Afryki, Azji i Ameryki Łacińskiej; konsekwencją było dążenie do izolacji p. Trzeciego Świata od p. Socjalistycznych (rozłam w bloku wschodnim); uznanie tylko walki zbrojnej jako środka wyzwolenia – odrzucenie metod politycznych, dyplomacji, negocjacji. Te koncepcje świadczyły nie tylko o zwalczaniu polityki bloku radzieckiego ale również zaprzeczały podstawowym założeniom ruchu – zasady pokojowego współistnienia. CHRL atakowała konferencję belgradzką jako „mętną ideowo”.

8. Przed Kairem CHRL przyświecały dwa cele: przywództwo wśród p. Trzeciego Świata i izolacja ZSRR. Pomysł zwołania drugiej konferencji solidarności Afryki i Azji – BANDUNG II. Konferencja miała bardziej radykalne podejście do spraw walki z imperializmem i kolonializmem – fiasko.

9. KAIR – październik 1964r. - 47 państw i 10 – obserwatorów. Dyskusją objęto tematykę podobną do belgradzkiej (pokój rozbrojenie, rozwój gospodarczy itd).

10. Największe kontrowersje przeciwstawienie sprawy pokojowego współistnienia z walką narodowowyzwoleńczą. Która ma pierwszeństwo? Większość uczestników odrzuciła ten podział i w dokumentach z konferencji nie ma o tym szerszej wzmianki.

11. Przemówienie prezydenta Sukarno (Indonezja) – pokojowe współistnienie będzie możliwe dopiero gdy nastąpi równowaga sił między p. Trzeciego Świata a imperialistycznym światem. Teza poparta przez Nkrumaha.

12. Program kairski nie wprowadził niczego nowego do problematyki pokojowego współistnienia. Przyjęto obszerny dokument Program pokoju i współpracy międzynarodowej , który sformułował następujące zasady pokojowego współistnienia:

• prawo do całkowitej niepodległości.

• Prawo do samostanowienia.

• Możliwość i konieczność pokojowego współistnienia między państwami o róznych ustrojach społecznych i politycznych.

• Uznanie i respektowanie wzajemnej równości państw, prawo do swobodnego korzystania przez państwo ze swych bogactw naturalnych.

• Wstrzymani się przez wszystkie państwa od stosowania groźby i użycia przemocy przeciwko integralności terytorialnej i niepodległości innych państw.

• Obowiązek respektowania przez wszystkie państwa podstawowych praw i wolności jednostki oraz równość narodów i ras.

• Pokojowe rozstrzyganie konfliktów i sporów.

• Współdziałanie wszystkich państw w celu przyspieszenia gospodarczego rozwoju świata.

• Wypełnianie przez wszystkie pastwa swoich zobowiązań międzynarodowych w dobrej wierze i zgodnie z celami i zasadami Karty ONZ.

6. Wśród krajów Afryki i Azji panuje tendencja do szerszego traktowania pokojowego współistnienia – jako ostateczny cel w SM. Czyli nie tylko wobec rywalizacji dwóch bloków ale całości SM.

7. Kwestia walki z imperializmem i kolonializmem, rozbrojenie – trwałe i niezmienne stanowisko.

6. Trudności w realizacji polityki niezaangażowania I osłabienie międzynarodowej aktywności ruchu.

7. Na działalność ruchu duży wpływ mają wydarzenia polityczne na kontynencie afrykańskim. Działalność Organizacji Jedności Afrykańskiej (1963). Mimo formalnej deklaracji do prowadzenia polityki aktywnego niezaangażowania się następował proces neokolonializmu – odnawiano kontakty ze starymi metropoliami z Zachodu. Afryka musiała stawić czoła licznym sporom granicznym i konfliktom międzypaństwowym, które destabilizowały sytuację na kontynencie. Wszystko to utrudniało działalność OJA.

8. Główny czynnik integrujący – walka z kolonializmem nie został zastąpiony inną ideą. Z chwilą uzyskania niepodległości przez kraje afrykańskie głównym problemem była gospodarka.

9. W wyniku przewrotów w swych krajach odsunięto od władzy prezydenta Ghany Nkrumaha i prezydenta Indonezji – Sukarno. W 1964r. Zmarł Nehru. Z tzw. „wielkiej piątki” założycieli RPN pozostał Tito i Naser. To również osłabiło ruch.

10. Czynnikiem dezintegrującym była polityka CHRL, która próbowała podważyć rolę ONZ – forum dzięki któremu ruch działa aktywnie na corocznych sesjach.

11. Cała ta sytuacja (rozbicie polityczne Afryki, uzależnianie się od byłych kolonizatorów) poddaje pod wątpliwość pięciopunktowe założenia niezaangażowania przyjęte w Belgradzie a zwłaszcza punkt pierwszy, który mówi o niezależnej polityce opartej na zasadach pokojowego współistnienia.

12. Kryzys i zróżnicowane podejście do spraw programowych spowodowało trudności w prowadzeniu wspólnych akcji przez państwa niezaangażowane. Podejmowane różne próby aktywizowania ruchu (próby Tity, organizowanie spotkań itp.) były daremne. Jeszcze więcej kontrowersji i sprzeczności spowodowały wydarzenia na Bliskim Wschodzie – prewencyjny atak Izraela na kraje arabskie, wojna siedmiodniowa.

13. Tito zapowiadał zwołanie trzeciej konferencji RPN. Podjęcie tego zadania przez JUG nie było przypadkowe. Był to jeden z krajów założycieli, które wykazały się największa aktywnością podczas kolejnych konferencji. JUG miała też własną koncepcję niezaangażowania – chciała nadać ruchowi bardziej uniwersalny charakter, przyciągnięcie nowych państw, uogólnienie założeń polityki niezaangażowania.

14. Sprawa trzeciej konferencji przeciągała się w czasie, pojawił się nowy problem – ocena agresji zbrojnej wojsk Układu Warszawskiego na Czechosłowację. Nie można było dogadać się co do kwestii miejsca, składu i daty konferencji. Uwidoczniły się różnorodność w podejściu do ruchu. Część państw nadal opowiadały się za klasyczną koncepcją (Indie, Indonezja, JUG, AFG, Etiopia). Inne miały podejście lewicowe (Irak, Syria, Sudan, Algieria, Kongo-Brazzaville), niektóre opowiadały się za tym by RPN skupił się na sprawach gospodarczych (Indie, AFG).

15. 1969r. Konsultatywne spotkanie w Belgradzie, zaproszono 57 państw, które brały udział w konf. w Kairze (kompromis). Ostatecznie przybyło 51 p. Podczas spotkania omawiano dwa problemy:

10. rola polityki niezaangażowania w świecie, za szczególnym uwzględnieniem problemów pokoju, niepodległości i rozwoju.

11. Zbadanie możliwości rozszerzenia konsultacji, współpracy i wspólnego działania krajów niezaangażowanych.

• W komunikacie końcowym dość ogólnikowo wypowiedziano się na temat składu trzeciej konferencji – sprytnie omijając temat udziału przedstawicieli ruchów narodowowyzwoleńczych. Określono główne kierunki aktywności państw niezaangażowanych i przedstawiono stanowisko ruchu wobec aktualnej sytuacji międzynarodowej. Podkreślono konieczność zaktywizowania działań ruchu, częstszych konsultacji i zacieśnianie stosunków między RPN.

• TRZECIA KONFERENCJA SZEFÓW PAŃSTW I RZĄDÓW KRAJÓW NIEZAANGAŻOWANYCH – LUSAKA 1970R.

• Spotkania konsultatywne: podczas XXIV Sesji ZO w NY (1969); w 1970 r. Spotkanie w Dar-es-Salam, na którym rozwiązano wiele kontrowersyjnych kwestii np. ustalono miejsce konferencji – stolicę Zambii – Lusakę. Podczas wystąpień stwierdzono, że to nie potęga militarna mocarstw stanowi zagrożenie dla państw niezaangażowanych lecz ich siła ekonomiczna. Ustalono program konferencji, który jak zwykle zawierał sprawy ówczesnej sytuacji międzynarodowe, pomoc dla p. Rozwijających się, walka z apartheidem, dekolonizacja, rozbrojenie itd.

• Osiągnięcie porozumienia między państwami było spowodowane kilkoma czynnikami: nasilającym się procesem zróżnicowania w RPN (wejście nowych państw, zaangażowanie w konflikty regionalne, podleganie siłą z zewnątrz itd.); kilkuletnia przerwa we wspólnych konsultacjach.

• Trzecia konferencja odbyła się w dniach 8-10 września 1970r. Przybyło 54 delegacje, reprezentujące połowę państw należących do ONZ. Przeważały państwa afrykańskie (32), Austria i Finlandia - bierni obserwatorzy.

• Podczas przeglądu stanowisk dało się odczuć wpływ jaki na poszczególne państwa w sposób pośredni lub bezpośredni wywierało zagrożenie ze strony mocarstw. Podkreślano specyficzne problemy w zależności od sytuacji wewnętrznej i stosunków zewnętrznych danego kraju (np. Kraje Bliskiego Wschodu akcentowały sprawę agresji izraelskiej, Indochiny wskazywały na wojnę w swoim rejonie itp.).

• Różnice były wyraźne przede wszystkim w polemice między państwami lansującymi pogląd podziału świata na biednych i bogatych oraz tymi uczestnikami konferencji, którzy wskazywali, że uproszczony podział zamazuje rzeczywiste, polityczne i ekonomiczne aspekty układu sił w świecie.

• Dla państw związanych z blokiem wschodnim kłopotliwe był stawianie państw kapitalistycznych w jednej linii z socjalistycznymi; Syria, Sudan – dekolonizacja możliwa dzięki wzmocnieniu bloku socjalistycznego . Odmienny pogląd prezentował gen. Suharto (nowy prezydent Indonezji) – sukces dekolonizacji był efektem jedności państw niezaangażowanych.

• Jedynym elementem spójnym było wspólne dążenie do przyspieszenia rozwoju gospodarczego i zbieżność poglądów co do postawienia tej kwestii jako priorytetu dla RPN. Uważano, że współpraca powinna wyjść poza ruch (otwartość).

• Podkreślono potrzebę większej intensyfikacji działań ruchu w okresach między szczytami. Padały propozycje ustanowienia sekretariatu, który przekazywałby informacje państwom ruchu (Gwinea); powołanie komitetu kierowniczego, który pomagałby sekretariatowi i przewodniczącemu (konferencji w Lusace – prezydent Kaunda) w wykonywaniu zadań; pojawiły się głosy o potrzebie zbudowania struktur organizacyjnych. Myśl o nadaniu ruchowi struktur organizacyjnych pojawiła się już w Belgradzie. W dokumentach końcowych powiedziano, że prezydent Kaunda ma misję utrzymywania kontaktów między państwami niezaangażowanymi.

• DOKUMENTY: Deklaracja w sprawie Pokoju, Niepodległości, Rozwoju Współpracy i Demokratyzacji Stosunków Międzynarodowych; Deklaracja w sprawie Niezaangażowania i Postępu Gospodarczego. Tytuły tych dokumentów wskazują, że zawierają bardzo ogólnikowe stwierdzenia. Podjęto oprócz tego 13 rezolucji dotykających różnych problemów np. Rozbrojenia, ONZ, dekolonizacji, wzrostu roli p. Niezaangażowanych, apartheidu i dyskryminacji rasowej, Bliskiego Wschodu, Indochin, kolonii portugalskich, Cypru, Zimbabwe itd.

• Zasady i cele państw niezaangażowanych można podzielić na trzy grupy: 1) działania służące uzyskaniu wolności przez państwa zależne i wzmocnieniu samodzielności państw nowo wyzwolonych; 2) dotycząca ogólnych problemów pokoju i bezpieczeństwa; 3) określenie zasad i celów ruchu sprowadzających sie do dwóch zagadnień: przeciwstawianie się blokom wojskowym mocarstw i wzmocnienie roli państw niezaangażowanych w rozstrzyganiu problemów międzynarodowych.

• Problemy przyspieszenia wzrostu gospodarczego. Postanowienia z konferencji zmierzały w dwóch kierunkach: rozszerzenie i wzmocnienie współpracy i integracji między krajami rozwijającymi się, co miało doprowadzić do wzrostu ich gosp. Drugim kierunkiem było zgłoszenie do ONZ postulatów o podjęcie ogólnoświatowej akcji na rzecz przyśpieszenia rozwoju krajów rozwijających się.

• Szczegółowe postanowienia ws. Dekolonizacji.

7. Wezwanie Francji i Hiszpanii, aby zezwoliły a jak najkrótszym czasie skorzystać ludności w ich koloniach z prawa do samostanowienia

8. zastosowanie zdecydowanych środków wobec Portugalii, RPA i Rodezji

9. wystąpienie z apelem do państw NATO o zaprzestanie udzielania Portugalii pomocy w postaci dostaw broni i sprzętu wojskowego.

10. Zwiększenie poparci i pomocy dla ruchów wyzwoleńczych za pośrednictwem OJA.

18. Podsumowując należy zauważyć, że po raz pierwszy mocnym akcentem na konferencji zaznaczyły się kraje latynoamerykańskie – liczna reprezentacja. Kontynentem dominującym była AFRYKA. Wyraźna zmiana rangi przedstawicieli państw na konferencji dowiodła, że obniżył się autorytet spotkania. Antyimperialistyczne i antykolonialne stanowisko państw wobec podstawowych problemów sytuacji międzynarodowej podzielała większość uczestników godząc się zarazem na lewacką retorykę (potwierdzają to dokumenty). Potępienie dla państw zachodnich, które udzielały jakiejkolwiek pomocy RPA i Rodezji. Sukcesem konferencji było to, że w ogóle się odbyła.

***

Na szczycie w Kairze w 1964 r. zaczęto wiązać problem wyzwolenia politycznego z wyzwoleniem ekonomicznym. Prawdziwym przełomem pod tym względem był szczyt w Kolombo w 1976 r. Stwierdzono tam, że dialog Północ - Południe nie wykazał, że państwa bogate chcą pomóc biednym. W związku z tym wysunięto potrzebę tworzenia stowarzyszeń surowcowych oraz działania na zasadzie zbiorowej autonomii przy zawieraniu umów handlowych. Kolejne szczyty w Hawanie i Delhi były zdominowane przez kwestie ekonomiczne. W czasach swojej świetności, czyli na przełomie lat 70. i 80. Ruch Niezaangażowanych skupiał ponad 100 państw. Były to państwa, które różniły się w zasadniczy sposób, jeżeli chodzi o rozwój gospodarczy oraz preferencje polityczno-ideologiczne. Obok tak bogatych państw, jak Arabia Saudyjska, Kuwejt czy Argentyna były tam Mali, Czad czy Bangladesz, czyli jedne z najbiedniejszych państw świata. W łonie tej grupy egzystowały obok siebie Kuba i Libia o nastawieniu prokomunistycznym, poprzez Algierię, Indie do państw Zatoki Perskiej, rządzonych przez monarchów absolutnych, które nie ukrywały sympatii do państw Zachodu. Kraje niezaangażowane nie stanowią grupy państw o określonej organizacji i powstały na zasadzie umowy międzynarodowej. Nie mają wspólnych organów, a deklaracje, które wypracowują, nie stanowią bezpośrednio norm prawa międzynarodowego. W drugiej połowie lat 80. i na początku lat 90. znaczenie Ruchu zmalało. Przede wszystkim zabrakło przywódców takiego formatu, jak J.B. Tito z Jugosławii czy I. Gandhi z Indii, gospodarz szczytu z 1983 r. Załamał się system państw socjalistycznych, proces dekolonizacji w zasadzie został zakończony. Na forum ONZ zaczęto poruszać problematykę interesującą tzw. Trzeci Świat. W 1995 r. w Kartagenie w Kolumbii odbył się kolejny szczyt niezaangażowanych, który właściwie nie został odnotowany przez światowe media czy życie polityczne. Ruch dziś znajduje się w fazie głębokiego kryzysu i trudno określić jego przyszłość. Poniższe zestawienie przedstawia liczbę państw podczas "szczytów" w okresie rozkwitu ruchu: Miejsce/kraj,//Rok,//Ilość uczestników(państwa) Belgrad/Jugosławia, 1961, 28 Kair/Egipt, 1964, 47 Lusaka/Zambia, 1970,55 Algier/Algieria, 1973,73 Kolombo/SriLanka, 1976,86 Hawana/Kuba, 1979,92 Dehli/Indie, 1983,104 Havana/Kuba, 1986,101 Belgrad/Jugosławia, 1989,102 Dżakarta/Indonezja, 1992,108 Kartagena/Kolumbia, 1995, 104

MSP wykłady

1. Geneza, cechy, teorie (nurty) MSP

2. ONZ, system bezpieczeństwa zbiorowego, efektywność

3. Ład międzynarodowy po II w.św.

4. Problem niemiecki

5. Polityka USA, strategie bezpieczeństwa USA

6. NATO, polityka wschodnia NATO

7. Polityka zagraniczna UE, cele, instrumenty, główne kierunki

8. 2 ostatnie wykłady 8.12, 15.12. do uzupełnienia

Rozdz. I z książki J. Zając, polecany przez prof. Ziębę:

„Koncepcja polityki zagranicznej USA po zimnej wojnie”

Zakończenie zimnej wojny i jego wpływ na politykę zagraniczną USA

Ścieranie się różnych koncepcji co do roli i sposobów jej odgrywania przez USA w nowej pozimnowojennej rzeczywistości:

• Idealizm (liberalizm) a realizm

Idealizm – Wilson, obowiązek szerzenia demokracji i wolności na świecie, nie w kategoriach siły, lecz zgodne współdziałanie państw oparte na prawie międzynarodowym.

Realizm – Roosevelt, SM pojmowane w kategoriach siły i interesu narodowego. Teza o rywalizacji między państwami i konieczność utrzymywania równowagi sił w świecie.

• Izolacjonizm a internacjonalizm

Neoizolacjonizm – Buchanan, ograniczenie aktywności amerykańskiej na arenie mnar

Internacjonalizm – zdobył przewagę, zatem zasadnicza kwestia nie „czy”, ale „jak”, w odpowiedzi na co wykształcenie się 2 poniższych poglądów

• Uni- a multilateralizm

Unilateralizm – zaangażowanie USA na ich warunkach i w zgodzie z ich interesami. Dobre stosunki ze wszystkimi państwami, ale wzmocnione więzy tylko w przypadku zagrożenia interesów amerykańskich.

Światowy policjant (Roosevelt, okres II w.św.) – inni mogą przyłączyć się do podjętej przez USA akcji, ale decydowanie o niej należy do USA

Światowy szeryf (Haass, okres pozimnowojenny) – mniejszy zakres władzy i mniejsza zdolność do samodzielnego działania. Celem polityki USA działanie na rzecz powstania skutecznych i trwałych organizacji.

Multilateralizm – prowadzenie polityki zagranicznej we współpracy z innymi państwami i instytucjami mnar. Cechy multilateralizmu:

1. wzajemne dostosowanie interesów współpracujących państw

2. akceptacja faktu zróżnicowania potencjałów państw

3. podział kosztów

Wg neokonserwatysty Roberta Kagana ściśle przestrzegany multilateralizm doprowadzi do nieskuteczności, więc musi być poprzedzony działaniami unilateralnymi.

Ograniczony multilateralizm, „multilateralizm pragmatyczny” – współpraca z innymi podmiotami SM przy pewnej formie dominacji amerykańskiej.

Multilateralizm a la carte – Haass, w pewnym stopniu ograniczony multilateralizm

Pseudomultilateralizm – Krauthammer, nazywa tak politykę USA w czasach pozimnowojennych, czyli dominacja USA przy wykorzystaniu innych państw pod pozorem koncepcji bezpieczeństwa zbiorowego

Założenia PZ administracji George’a Busha (01.1989-01.1993)

Erozja bloku wschodniego, rozpad ZSRR, zjednoczenie Niemiec, konflikty na Bałkanach, destabilizacja w rejonie Zatoki Perskiej w wyniku zbrojnego ataku Iraku na Kuwejt – koncepcja PZ Busha, z którą szedł do wyborów szybko okazała się nieadekwatna do zaistniałej sytuacji mnar.

Początkowo plany działań ad hoc wobec konkretnych wydarzeń.

Bush odrzucał izolacjonizm. W Waszyngtonie ścieranie się tendencji unilateralnych (Scowcroft, Cheney, Wolfowitz) i multilateralnych (Bush, sekretarz stanu James Baker, gotowi do podjęcia działań jednostronnych dopiero, gdyby wielostr okazały się nieskuteczne).

Akcja przeciwko Irakowi podjęta przez koalicję mnar pod dowództwem USA po udzieleniu zgody przez RB ONZ, jednak wcześniejsza decyzja o wysłaniu wojsk do Arabii Saudyjskiej w 08.1990 nie poprzedzona zgodą RB

Konflikt w Zatoce Perskiej:

1. uwidocznił przywódczą rolę USA w świecie, początek Pax Americana – globalnej dominacji USA

2. zmusił USA do wypracowania nowej, całościowej strategii PZ USA, „nowego ładu światowego.

Założenia „nowego ładu światowego” zawarte w 2 dokumentach: wystąpieniu G. Busha w Kongresie 11.09.1990 oraz orędziu o stanie państwa 29.01.1991. Podstawowym założeniem stworzenie nowej ery „wolnej od zagrożenia terroryzmem, sprawiedliwszej, z większą pewnością osiągania pokoju”. Konieczność współdziałania różnych aktorów SM, z zachowaniem przez USA roli głównego gracza, czyli z zastrzeżeniem możliwości działań jednostronnych lub w oparciu o ograniczone koalicje w każdym przypadku, gdy to konieczne dla ochrony żywotnych interesów USA – zmodyfikowany multilateralizm. Po zakończeniu wojny w Zatoce Perskiej Waszyngton wycofał się z realizowania nowej, globalnej PZ, ograniczając się do reagowania na bieżące wydarzenia.

Założenia PZ administracji Billa Clintona (01.1993-2001)

Skupienie się głównie na polityce wewn, kwestiach gospodarczych (Clinton: „ekonomia, głupcze”). W przemówieniu inauguracyjnym z 23.01. tylko ogólne hasła przyszłej PZ na temat kwestii: konflikty etniczne, rozprzestrzenianie broni masowego rażenia, zagrożenie narkomanią i narkobiznesem, rozprzestrzenianie się AIDS, zagrożenie środowiska naturalnego.

Wypracowanie konkretnych założeń: sekretarz stanu Warren Christopher i doradca ds. bezpieczeństwa narodowego Anthony Lake.

Trzy filary PZ (03.1993 przemówienie Christophera):

1. bezpieczeństwo ekonomiczne jako priorytet

2. zachowanie zdolności sił wojskowych i ich dostosowanie do nowych wyzwań

3. promocja demokracji i zasad wolnego rynku

Sprecyzowane przez Lake’a 09.1993 założenia PZ:

1. wzmocnienie wspólnoty państw demokratycznych i wolnorynkowych (Triada)

2. popieranie państw wprowadzających demokrację i wolny rynek (b.ZSRR, Europa Śr. i Wsch., Azja i Pacyfik)

3. zapobieganie aktom agresji tzw. państw zbójeckich i popieranie w nich tendencji liberalnych (np. Iran, Irak)

4. pomoc humanitarna jako instrument promocji demokracji i zasad wolnego rynku

Odzwierciedlało to liberalne podejście w nauce o SM „państwa demokratyczne nie walczą przeciw sobie”. Był to stanowczy multilateralizm, idea wypracowana przez Madeleine Albright, ówczesnej ambasador USA przy ONZ.

Interwencje USA z ramienia ONA w Somalii i na Haiti 1993/94 bez powodzenia.

Narodowa Strategia Bezpieczeństwa: Zaangażowanie i Rozszerzenie 02.1996 Clinton

Wg K. Michałka zaangażowanie jako poszerzanie wspólnoty krajów demokratycznych o gospodarce wolnorynkowej, a rozszerzenie jako przywództwo w uprawianiu dyplomacji prewencyjnej.

Cele bezpieczeństwa narodowego USA (trzy pierwsze części dokumentu):

1. wzmocnienie bezpieczeństwa (określa syt, w których mogą być użyte am siły zbrojne)

2. wspieranie narodowego dobrobytu (wymienione elementy, mające zapewnić USA dobrą koniunkturę)

3. promocja demokracji (konieczność rozszerzenia o nowe państwa, środki, jakie należy stosować)

Ostatnia, czwarta część dokumentu poświęcona jest zintegrowanemu podejściu regionalnemu, odnosi się szczegółowo do Europy i Eurazji, Azji Wsch i Pacyfiku, Zach Półkuli, Bliskiego Wschodu, Azji Płd-Zach, Afryki.

Podstawowe instrumenty realizacji:

1. jednostronne, gdy chodzi o bezpośrednie interesy amerykańskie

2. w ramach sojuszu lub partnerstwa, gdy interesy USA też interesami innych

3. wielostronne, gdy amerykańskie interesy natury ogólnej i mogą być skutecznie rozwiązane przy pomocy społeczności mnar

Strategia ta rozwinięta i uzupełniona w kolejnej z 10.1998.

Znaczna część pierwszej kadencji Clintona działania multilateralne, pod jej koniec początek ewolucji PZ USA w kierunku unilateralizmu, najbardziej znane przejawy:

1998 – ataki na bazy terrorystów w Sudanie i Afganistanie po zamachach na ambasady USA w Tanzanii i Kenii

1998 – podpisanie przez Clintona Protokołu z Kioto, lecz nieprzekazanie go do ratyfikacji przez Senat USA

1998 – podpisanie Statutu Mnar Trybunału Karnego, lecz nieratyfikowanie

1999 – interwencja zbrojna NATO w Kosowie (bez mandatu RB ONZ)

Założenia PZ administracji George’a W. Busha (01.2001-)

Wzrost znaczenia nurtu neokonserwatywnego (neokons), rozumianego jako połączenie wilsonowskiego idealizmu i kissingerowskiej Realpolitik. Konieczne działania : zwiększenie wydatków na zbrojenia, zdecydowana obrona interesów narodowych, wzmocnienie amerykańskiego przywództwa w świecie, „rozprawienie się” z reżimami autorytarnymi i totalitarnymi. Odrzucenie multilateralizmu Clintona (odrzucenie Protokołu z Kioto, statutu MTK, traktatu o całkowitym zakazie prób z bronią jądrową – CTBC z 1996, konwencji o zakazie stosowania min przeciwpiechotnych z 1997, zapowiedż wycofania się z traktatu o obronie antyrakietowej – ABM z 1972).

Koncepcja PZ w artykule Condoleezzy Rice z 2000, jeszcze przed wyborami.

Priorytety PZ:

1. zapewnienie użycia sił amerykańskich, zapobieżenie zagrożeniu, walka w obronie interesów USA

2. poszerzanie wolnego rynku i promowanie otwartości politycznej

3. odnowienie silnych i bliskich związków z sojusznikami, którzy podzielają am wartości

4. współpraca z mocarstwami, zwłaszcza Rosja i Chiny

5. stanowczość wobec państw zbójeckich i wrogich, stanowiących potencjał dla terroryzmu i rozwoju broni masowego rażenia

Ataki z 11.09.2001 przyspieszyły zwrot USA w stronę unilateralizmu. 20.09.2001 Bush w Kongresie przedstawił podstawowe zadanie, a raczej misję PZ USA – walkę z terroryzmem („Jesteście z nami, albo jesteście z terrorystami”), a głównymi instrumentami w jej prowadzeniu: środki dyplomatyczne, akcje militarne, tajne operacje, zwalczanie nielegalnych źródeł finansowania terrorystów, walka z krajami wspierającymi terroryzm.

Pierwszy praktyczny przejaw wojny z terroryzmem – akcja militarna w Afganistanie, podjęta 7.10.2001. Operacja „Trwała Wolność” (Enduring Freedom) poprzedzona uzyskaniem mandatu RB ONZ oraz poparciem ze strony NATO.

Narodowa Strategia Bezpieczeństwa, 9 części 09.2002 Bush

Całościowa koncepcja PZ USA, będąca zwartą wersją wcześniejszych wypowiedzi Busha (tzw. doktryna Busha): przemówienie w Kongresie 20.09.2001, orędzie o stanie państwa 29.01.2002 oraz przemówienie w Akademii Wojskowej w West Point 1.06.2002.

1. mnar strategia USA

2. promocja wartości demokratycznych

3. wzmocnienie sojuszu we wspólnej walce przeciwko terroryzmowi mnar i zapobieganie zagrożeniu bronią masowego rażenia ze strony państw wrogich

4. współpraca z innymi państwami na rzecz rozwiązywania sporów regionalnych

5. patrz pkt 3.

6. globalny wzrost gospodarczy przez promocję zasad wolnego rynku i handlu

7. pomoc w rozwoju gosp innym państwom świata, m.in. przez budowę demokracji

8. konieczność zacieśniania współpracy z innymi państwami

9. charakter podsumowania

Strategia przewiduje przedsięwzięcia o charakterze obronnym, jak również akcje prewencyjne (zapobiegawcze, wyprzedzające), podejmowane w obliczu zagrożenia interesu narodowego.

Inne narodowe strategie:

• kontrola rynków narkotyków (02.2002, uaktualniana co roku)

• bezpieczeństwo wewn (06.2002)

• zwalczanie zjawiska prania brudnych pieniędzy (07.2002)

• walka z proliferacją broni masowego rażenia (12.2002)

• zwalczanie terroryzmu (02.2003)

• bezpieczeństwo cyberprzestrzeni (02.2003)

• ochrona infrastruktury i kluczowych zasobów (02.2003)

Ziemowit Jacek Pietraś: doktrynę Busha można sprowadzić do czterech najważniejszych tez: mesjanizm, unilateralizm, militaryzm, prewencja.

Wystąpienie Busha inaugurujące jego drugą kadencję w 01.2005, główny cel PZ USA: szerzenie przez USA wolności, demokracji i praw człowieka oraz „walka z tyranią”.

1 Vukovaru(44%-Chorwaci,37%-Serbowie)- Jugosłowiańska Armia Ludowa zaczęła oblężenie 27.VIII. Trwało ono trzy miesiące(do 18.XI). Zginęło ok. 2.5tys ludzi. Po zdobyciu miasta ok. 50 tys Chorwatów zostało wysiedlonych.

2 Następstwem ataku jest ucieczka ok. 30 tys. Serbów do Bośni.

3 Bośnia i Hercegowina- 44% Muzułmanie, 31% Serbowie, 17% Chorwaci.

4 Dwie pierwsze miejscowości zostały zajęte. Natomiast zajęcie Srebrenicy zostało uniemożliwione początkowo przez ONZ.

5 Do ataków na bośniackich Serbów dążyła część administracji Billa Clintona. Mimo tego, iż mało prawdopodobne było to, że za atakami moździerzowymi na rynek w Sarajewie stali Serbowie, posłużyły one jako pretekst do ataku.

151