7. Organizacje międzynarodowe jako uczestnicy stosunków międzynarodowych

Nie ma 1, powszechnie uznanej definicji organizacji międzynarodowej. Jedna z nich brzmi :

Organizacja międzynarodowa jest to trwały związek suwerennych państw, powstały w wyniku umowy międzynarodowej, posiadający stałe organy, wyposażone w określone uprawnienia, działające dla realizacji wspólnych celów, określonych w statucie.

Elementy składające się na istotę organizacji międzynarodowej:

1) posiadanie stałych organów (powstanie stałych organów zadecydowało o przekształceniu konferencję w organizację) organy są wyposażone w ściśle określone w statucie kompetencje. Minimum organów to: organy naczelne, plenarne i administracyjne(sekretariat)

2) stała podstawa prawna w postaci statutu – w przypadku organizacji międzyrządowych jest to wielostronna umowa międzynarodowa. Statut nadaje organizacji międzyrządowej osobowość prawnomiędzynarodową. Statut jest kryterium odróżniania międzynarodowych organizacji międzyrządowych od pozarządowych (organizacje pozarządowe to takie, które nie zostały założone w drodze zawarcia umowy międzynarodowej)

3) Organizacje międzynarodowe są wtórne, pochodne wobec suwerennych państw

4) są to twory względnie trwałe, tzn. istniejące w długich okresach (w odróżnieniu od konferencji, które funkcjonują doraźnie)

5) Są to struktury celowościowe

6) Są to struktury wielostronne (co najmniej 3 państwa)

Tworzenie się i funkcjonowanie organizacji międzynarodowych pokazuje 2 prawidłowości rozwoju SM:

- proces ich instytucjonalizacji

- proces ich multilateralizacji (uwielostronnienie)

Geneza i rozwój organizacji międzynarodowych:

Organizacje międzynarodowe zaczęły powstawać w XIX w. Jednakże struktury przypominające organizacje międzynarodowe istniały już w starożytności.

Czynniki warunkujące powstanie organizacji międzynarodowych:

1) Zespół przesłanek materialnych

- osiągnięcia rewolucji naukowo-technicznej

- narastanie sieci współzależności między państwami

2) odpowiednie warunki polityczne (np. decyzja polityczna, uświadomienie sobie zgodności interesów państw, przekonanie o korzyściach, wynikających z tego rodzaju współpracy, istnienie woli politycznej co do jej utworzenia, istnienie klimatu politycznego umożliwiającego osiągnięcie porozumienia, udział w nich wielkich mocarstw)

Organizacje międzynarodowe powstały więc jako wyraz zapotrzebowania na regulację tych więzi.

Pierwsza nowożytna organizacja międzynarodowa - Centralna Komisja Nawigacji na Renie 1815 w czasie Kongresu wiedeńskiego. Kolejne dopiero druga połowa XIX w. Najpierw były tworzone w dziedzinach technicznych. Pierwszą organizacją polityczną była powstała w 1919 r. Liga Narodów.

Etapy tworzenia organizacji międzynarodowych:

1) wiek XIX – powstają organizacje w dziedzinach technicznych

2)1 połowa XX w – dążenie do tworzenia politycznych mechanizmów sterowania ładem międzynarodowym

3) 2 połowa XX w – powstawanie organizacji międzyrządowych i pozarządowych w niemalże wszystkich dziedzinach życia społecznego

Organizacje międzynarodowe powstają ale i mogą upadać (do 1990 ok. 280 organizacji przestało istnieć)

Organizacje międzynarodowe wywodzą się z konferencji wielostronnych.

Klasyfikacja organizacji międzynarodowych:

1) Kryterium charakteru prawnego członków

- mn org międzypaństwowe (rządowe) – członkami są państwa reprezentowane przez rządy

- mn org pozarządowe – członkami są różnego rodzaju stowarzyszenia, organizacje, związki wyznaniowe, partie Polit, a nawet jednostki

2) Kryterium geograficznego zakresu państw tworzących organizacje międzynarodowe

- mn org powszechne(globalne) – większość państw świata

- mn org regionalne i grupowe (UE, Unia Afrykańska) – należą państwa spełniające określone wymagania, np. przynależność geograficzna

3) Kryterium celów organizacji

- organizacje o celach ogólnych (uniwersalne) np. ONZ, UE

- org o celach szczególnych (wyspecjalizowane) np. UNESCO

4) Kryterium interesów i potrzeb

- polityczno-wojskowe np. UZE

- gospodarcze np. UE

- kulturalne i oświatowe np. UNESCO

Podmiotowość organizacji międzynarodowych:

Opcje postrzegania organizacji międzynarodowych (wg C.Archera)

- stała i wielostronna forma dyplomatycznych SM

- jako instrument polityki zagranicznej państw

- jako autonomiczny uczestnik SM

Każda z powyższych opcji częściowo charakteryzuje zdaniem M. Pietrasia podmiotowość organizacji międzynarodowych. Należy pamiętać, przestrzega pan Pietraś że są to podmioty wtórne, pochodne w stosunku do państw i utworzone na podstawie ich woli.

Organizacja międzynarodowa nie jest zwykłą sumą państw członkowskich lecz tworzy nową jakość.

Organizacja międzynarodowa posiadają podmiotowość politycznomiędzynarodową (są uczestnikami SM) i prawnomiędzynarodową, chociaż ta jest specyficzna w porównaniu z podmiotowością suwerennych państw. (zakres tej podmiotowości jest określony przez państwa członkowskie)

Podmiotowość prawnomiędzynarodowa organizacji międzynarodowej nie jest obecnie kwestionowana. Mają one zdolność prawną (mogą być podmiotami praw i obowiązków wynikających z prawa międzynarodowego)

Zdolność do czynności prawnych oznacza wywoływanie skutków prawnych przez własne działania (organizacje międzynarodowe mają: zdolność traktatową, bierne i czynne prawo legacji, posiadanie ograniczonej zdolności procesowej)