32. Spory I konflikty międzynarodowe (systematyka, przyczyny, stosowanie siły w regulowaniu sporów, pokojowe rozwiązywanie sporów)

Spór międzynarodowy to brak zgody w przedmiocie kwestii prawnej lub stanu faktycznego z przeciwieństwem prawnych stanowisk lub interesów między stronami.

Według MTS spór międzynarodowy to sytuacja, w której punkty widzenia stron są wyraźnie przeciwstawne.

Systematyka sporów i konfliktów:

1) - Spory dotyczące tzw. żywotnych interesów państwa i zagrażające utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa (tzw. spory kwalifikowane)

- spory nie zagrażające międzynarodowemu bezpieczeństwu i pokojowi (spory „zwykłe”)

2) Ze względu na podłoże i charakter

- spory polityczne (kryteria zakwalifikowania sporu jako politycznego: interesy polityczne, racja stanu, żywotne interesy narodowe itp.)

- spory prawne( ich ocena opiera się na określonej normie prawa międzynarodowego) Status STSM z 1920 do sporów prawnych zaliczył:

a) spory wynikające z wykładni umowy

b) każda kwestia prawa międzynarodowego

c) ustalenie faktu stanowiącego naruszenie prawa międzynarodowego

d) rodzaj i zakres odszkodowania należnego za pogwałcenie zobowiązań międzynarodowych

Różnice między tymi rodzajami sporów nie są często zbyt ostre, dlatego ustalenie, czy spór ma charakter polityczny, czy prawny nastręcza wiele trudności. Często mamy do czynienia ze sporami polityczno-prawnymi.

3) - konflikty werbalne (protest, sprzeciw, groźba)

- akcje konfliktowe (zerwanie stosunków dyplomatycznych, demonstracja siły lub jej użycie)

4) - konflikt międzynarodowy (walki 2 lub więcej podmiotów prawa międzynarodowego)

- konflikt nie mający charakteru międzynarodowego (tylko1 strona ma pełną zdolność prawnomiędzynarodową)

5) Na podstawie kryterium celu konfliktu wyróżniamy konflikty:

- obronne

- antykolonialne

- narodowowyzwoleńcze

- konflikty w walce o prymat lub przeciwko niemu w sferze ekonomicznej, politycznej, religijnej i innych

6) ze względu na sposoby prowadzenia działań wyróżniamy: wojny na lądzie, na morzu, w powietrzu, wojny z użyciem środków biologicznych, chemicznych, nuklearnych

7) Inny podział:

- wojny z użyciem sił konwencjonalnych

- wojny z użyciem sił niekonwencjonalnych

8) Z uwagi na zasięg terytorialny: lokalny lub światowy

9) na podstawie innych kryteriów: regularne, partyzanckie, domowe, interwencyjne, ograniczone

Przyczyny sporów i konfliktów międzynarodowych:

1. Różnice między państwami, niejednorodność współczesnego świata (wielkość terytorialna, potencjał demograficzny i ekonomiczny, różne ustroje polityczne i kierunki obranych dróg rozwoju)

2. Podział państw na gospodarczo rozwinięte i zacofane (podział pokrywa w dużej mierze z podziałem Północ-Południe)

3. Powiększająca się liczba państw suwerennych powstałych w wyniku likwidacji systemu kolonialnego

4. Partykularne interesy poszczególnych państw, związków ekonomicznych, ugrupowań politycznych i militarnych

5. Różna interpretacja postanowień zawartych w umowach międzynarodowych

6. Współzawodnictwo i rywalizacja

7. Przedmiotem sporu bywają terytoria i granice, spór może być pogłębiony przez czynnik narodowy lub etniczny

8. Dążenie do uzyskania dominującej pozycji w danym regionie

9. Sprzeczności na tle interesów politycznych, ekonomicznych i militarnych

10. Zbrojenia

11. Negatywne stereotypy etniczne i narodowe

12. Wierzenia religijne (mogą być przyczyną tzw. „świętych wojen”)

Stosowanie siły w regulowaniu sporów

Wielokrotnie spory międzynarodowe przechodziły w fazę konfliktu zbrojnego. Do najbardziej krwawych i wyniszczających należały wojny w następujących krajach: Indochiny 1954, Korea 1950-53, Bliski Wschód 1948,56,67,73,82, Algieria 1954-62, Kongo 1961, Nigeria 1967-70, Etiopia 1977-78, Irak-Iran 1979-88, Afganistan 1979-89. Przykładem wojny toczonej ze szczególnym okrucieństwem jest wojna o Biafrę – państwo utworzone po secesji południowo-wschodniej części Nigerii w 1967 roku. W wyniku interwencji wojsk nigeryjskich Biafra została rozbita, a w krwawych walkach zginęło około 1 miliona ludzi.

Charakterystyczną cechą wojen z udziałem wojsk interwencyjnych są wielokrotnie niższe straty ponoszone przez te wojska, np. w Korei zginęło łącznie 2mln żołnierzy, z czego straty USA wyniosły 54 tysiące.

W arsenałach 22 państw znajduje się broń chemiczna, niektóre państwa użyły tej broni, np. USA –wojna w Korei (1951-53), Francja – wojna w Algierii (1957), USA – wojna w Wietnamie, Irak – czterokrotnie, przeciwko Iranowi, Kurdom, szyitom, wojskom sprzymierzonym w Zatoce Perskiej.

Od zakończenia II wojny światowej wybuchało do kilkunastu konfliktów zbrojnych rocznie.

Rok 1988 – nie wybuchła na świecie ani jedna wojna(pierwszy raz od 30 lat)

1989 – inwazja USA na Panamę

1990 – Irak dokonał podboju Kuwejtu

1991 – wojna w zatoce perskiej

1998 – wojna erytrejsko-etiopska

1998 uległ nasileniu konflikt między Pakistanem, a Indiami, które już trzykrotnie prowadziły ze sobą wojnę. Jest to niebezpieczne, zwłaszcza, że obie strony dysponują bronią jądrową

Niestabilna jest również sytuacja w regionach niektórych państw zamieszkałych przez Kurdów, którzy dążą do utworzenia własnego państwa w Kurdystanie

Pokojowe rozwiązywanie sporów międzynarodowych

Członkowie ONZ są zobowiązani do regulowania sporów międzynarodowych wyłącznie środkami pokojowymi. Mają szukać rozwiązania konfliktu na drodze rokowań, badań, pośrednictwa, pojednania, arbitrażu, rozstrzygnięcia sądowego, odwołania się do organizacji lub układów regionalnych albo innych środków pokojowych.

Katalog sposobów regulowania sporów (Karta NZ) wymienia:

- rokowania bezpośrednie - Chodzi o dojście do kompromisu, tak aby żadne państwo nie czuło się po tych rokowaniach przegrane. Rokowania prowadzą upełnomocnieni przedstawiciele państw, mogą być prowadzone w ramach wymiany not dyplomatycznych

- wielostronne rokowania dyplomatyczne

- dobre usługi lub mediacja – gdy między stronami jest zbytnie napięcie lub gdy nie utrzymują ze sobą stosunków dyplomatycznych, państwo trzecie może zaproponować swą pomoc, która może być udzielona z własnej inicjatywy lub na prośbę stron. Takiej misji może podjąć się państwo, organizacja międzynarodowa, osobistość polityczna (dobre usługi – państwo trzecie jest tylko pośrednikiem; mediacje – aktywny udział państwa trzeciego)

- możliwość powołania międzynarodowej komisji badań ustalającej stan faktyczny sporu

- koncyliacja, czyli postępowanie pojednawcze

Wszystkie przedstawione wyżej propozycje nie mają charakteru wiążącego dla stron

33. Likwidacja systemu kolonialnego po II wojnie światowej i neokolonializm (rola II wojny światowej w procesie, treść KNZ w tym zakresie, etapy działalności ONZ dotyczące dekolonizacji, etapy dekolonizacji)

Likwidacja systemu kolonialnego to dekolonizacja. II wojna światowa była ważnym elementem jeśli chodzi o podłoże dekolonizacji:

• przyczyniła się ona do wzrostu świadomości społecznej i narodowej w koloniach, państwa kolonialne biorące udział w wojnie prowadziły kampanie propagandowe w celu uzyskania poparcia ludności. Doprowadziło to do szerokiego zainteresowania się problemem walki o niepodległość.

• wojna pozwoliła zetknąć się ludności z państw kolonialnych z nowoczesną cywilizacją techniczną, nieznanymi wytworami techniki i technologii europejskiej. Poprzez wojnę zdobywali oni wiedzę o świecie, nabywali umiejętności organizacyjnych i technicznych, uczyli się politycznego myślenia. Zdobyte doświadczenie i wiedza przydały się później w prowadzeniu własnej walki narodowowyzwoleńczej.

• wojna spowodowała rozwój ekonomiczny krajów kolonialnych, budowano tam zakłady przemysłowe, linie komunikacyjne itp.

• upadek stereotypu o wyższości rasy białej(czarni w II wojnie walczyli ramię w ramię z białymi, czasem nawet czarni dowodzili białymi)

Treść Karty Narodów Zjednoczonych w tym zakresie:

Kolonializm jest sprzeczny z KNZ, jest zaprzeczeniem praw człowieka. ONZ widzi konieczność szybkiego i bezwarunkowego położenia kresu kolonializmowi we wszystkich jego formach i przejawach.

Rozdział XI Karty NZ – Deklaracja w sprawie obszarów nie rządzących się samodzielnie

- członkowie ONZ mający kolonie uznają, że interesy ludności tych obszarów są najważniejsze, zobowiązują się do popierania dobrobytu tej ludności

- zapewnić im postęp w dziedzinie politycznej, gospodarczej, społecznej i oświatowej

- sprawiedliwie traktować

- rozwijać samorząd i wspomagać rozwój wolnych instytucji politycznych.

- umacniać międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo

- zachęcać do badań naukowych, rozwijać współpracę

Rozdział XII mówi o międzynarodowym systemie powiernictwa, który jest utworzony w celu administracji i kontroli obszarów. 3 rodzaje terytoriów włączonych do systemu powiernictwa:

- były tereny mandatowe LN

- tereny państw zwyciężonych w wojnie

- tereny koalicji zwycięskiej, które zostaną dobrowolnie oddane do systemu powiernictwa

Pomimo stwierdzenia, że kolonializm jest sprzeczny z Kartą NZ, międzynarodowy system powiernictwa sankcjonował jednak kuratele kolonialną nad pewnymi obszarami.

ONZ odegrała istotną rolę w dekolonizacji obszarów niesamodzielnych, które nie podlegały systemowi powierniczemu tej organizacji. Można tu wyróżnić 3 etapy likwidacji kolonializmu:

1) 1946-55 Zgromadzenie Ogólne ONZ ustaliło zakres i procedurę przekazywania informacji o obszarach niesamodzielnych przez państwa kolonialne. Od ’49 ONZ uzyskało prawo badania tych informacji i podejmowania uchwał oceniających sytuację w koloniach – oznaczało to możliwość sprawowania kontroli międzynarodowej nad terytoriami niesamodzielnymi.

Działalności ONZ nie sprzyjała postawa państw zachodnich, które obstawały przy założeniach „planu pokoju”(Plan for the next 20 years) z 1952r., który przewidywał przygotowanie obszarów niesamodzielnych do niepodległości dopiero po 1972r.

2) Lata 1956-59 – zwiększenie fali emancypacyjnej krajów kolonialnych i wzrost aktywności ONZ. Zgromadzenie Ogólne ustaliło swoje kompetencje do ustalania kiedy istnieje a kiedy ustaje obowiązek przekazywania informacji z obszarów niesamodzielnych. Oznaczało to ustalenie, czy dany obszar rzeczywiście uzyskał niepodległość

3) od 1960 – cel ONZ to całkowita likwidacja kolonializmu jako sprzecznego z Kartą NZ. 14.XII.1960 ONZ uchwaliło Deklarację o przyznaniu niepodległości krajom i narodom kolonialnym

- prawo do samookreślenia i samostanowienia

- prawo do swobodnego rozwoju społecznego, kulturalnego, gospodarczego, naukowego

- wezwanie do szybkiego i bezwarunkowego położenia kresu kolonializmowi we wszystkich jego formach i przejawach

1966 – Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich I Politycznych – wszystkie narody mają prawo do samostanowienia

Etapy dekolonizacji:

1) Pierwszy etap (lata 1945-1955) W tym okresie niepodległość uzyskało 11 państw azjatyckich i jedno afrykańskie. Indonezja, Wietnam, Korea (1945), Filipiny, Jordania (1946), Indie, Pakistan (1947), Sri Lanka, Birma (1948), Libia (1951), Kambodża (1953), Laos (1955) Niektóre z tych państw uzyskały niepodległość w wyniku walki zbrojnej (np. Indonezja i Wietnam w 1945 r.)

Pierwszy etap dekolonizacji podsumowała konferencja solidarnościowa 29 państw azjatyckich i afrykańskich w Bandungu (Indonezja) w 1955r., na której opowiedziano się za szybką i całkowitą likwidacją systemu kolonialnego oraz poparto walkę narodowowyzwoleńczą narodów i krajów zależnych.

2) Drugi etap dekolonizacji trwał od połowy lat 50. do połowy lat 60. Wtedy też proces dekolonizacji był najbardziej dynamiczny – 42 państwa uzyskały niepodległość, z czego 30 w Afryce. W samym 1960r. niepodległość uzyskało 17 państw, dlatego też ten rok jest nazywany w historii „rokiem Afryki”.

Większość z tych państw uzyskała niepodległość w drodze pokojowej, jednak są i takie, które musiały swą niezależność wywalczyć, np. Algieria, która przeżyła 8 lat krwawego powstania narodowego zanim uzyskała niepodległość. Maroko, Sudan, Tunezja (1956), Ghana, Malezja (1957), Gwinea (1958), Dahomej (Benin), Cypr, Czad, Gabon, Górna Wolta (Burkina Faso), Kamerun, Ludowa Republika Kongo, Mali, Mauretania, Niger, Nigeria, Madagaskar, Republika Środkowej Afryki, Senegal, Somalia, Togo, Wybrzeże Kości Słoniowej, Kongo (Zair) (1960), Kuwejt, Sierra Leone, Tanganika (1961), Algieria, Burundi, Rwanda, Jamajka, Samoa Zachodnie, Trynidad i Tobago, Uganda (1962), Kenia, Zanzibar i Pomba (1963), Malawi, Malta, Zambia (1964), Gambia, Maledywy, Singapur (1965).

Bardzo ważnym wydarzeniem tego etapu dekolonizacji była deklaracja w sprawie przyznania niepodległości krajom i narodom kolonialnym uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 14 XII 1960r.

3) Trzeci etap dekolonizacji rozpoczął się w połowie lat 60., a zakończył w roku 1975.

Wtedy to rozpadły się pozostałości imperium brytyjskiego na Bliskim Wschodzie i imperium kolonialne Portugalii w Afryce. Rozpad imperium portugalskiego przyśpieszyły walki narodowowyzwoleńcze w koloniach i „rewolucja goździków”. Niepodległość uzyskało blisko 30 krajów. Ponadto dekolonizacja objęła małe i peryferyjne posiadłości, w tym położone w basenie Morza Karaibskiego i Pacyfiku. Barbados, Botswana, Gujana, Lesoto (1966), Jemen Południowy (1967), Gwinea Równikowa, Mauritius, Nauru, Ngwane (Suazi) (1968), Tonga, Fidżi (1970), Bahrajn, Katar, Oman, ZEA, Bangladesz (1971), Bahama, Gwinea Bissau (1973), Grenada (1974), Papua Nowa Gwinea, Wyspy Św. Tomasza i Książęca, Komory, Mozambik, Angola, Wyspy Zielonego Przylądka, Surinam (1975)

4) Czwarty etap dekolonizacji – rozpoczął się w 1976 r. trwa do chwili obecnej.

W tym etapie najważniejsze były problemy Namibii zaanektowanej bezprawnie przez Unię Południowej Afryki(teraz: RPA) oraz problem ostatecznej dekolonizacji terytoriów zależnych Wielkiej Brytanii, Francji, Hiszpanii i Holandii w Afryce, Ameryce Łacińskiej i Azji. Dotyczyło to również wysp i archipelagów Oceanu Indyjskiego, Pacyfiku oraz Atlantyku. Seszele (1976), Dżibuti (1977), Wyspy Salomona, Dominika, Tuvalu (1978), Saint Lucia, Wyspy Gilberta, Saint Vincent i Grenadyny, Kiribati (1979), Zimbabwe, Vanuatu (1980), Belize, Antiqua (1981), Saint Christopher i Nevis (1983), Namibia (1990), Palau (1994).

Neokolonializm ma nie jedno, a dwa oblicza, istnieją 2 ujęcia neokolonializmu:

1) Neokolonializm jest to polityka metropolii dążących do utrzymania więzów w dawnymi koloniami i zachowania swej dotychczasowej pozycji i utrzymania kontroli i wpływów ekonomicznych, politycznych i kulturalnych w byłych koloniach.

Jest to system nierównorzędnych stosunków między pastwami postkolonialnymi, a państwami wysoko rozwiniętymi gospodarczo.

Obejmuje on całokształt środków ekonomicznych, gospodarczych, politycznych i militarnych, które służą utrzymaniu dawnych kolonii w obrębie wpływów silniejszych gospodarczo państw.

Neokolonializm jest jednocześnie programem ograniczonego wyjścia z zacofania państw postkolonialnych.

Geneza neokolonializmu leży w niechęci byłych państw kolonizatorskich zupełnego opuszczenia i nadania totalnej autonomii ich byłych kolonii. Były państwa posiadające kolonie nie chcą zrezygnować z zysków, które czerpią z utrzymywania swych byłych koloni w zależności gospodarczej Kolonializm nie oznaczał jedynie panowania politycznego, ale wszystkie dziedziny życia: polityczną, ekonomiczną, wojskową, kulturalną, finansową. Opuszczając kolonie, państwa często czyniły to tylko formalnie, pozostawiając wewnątrz cały system kolonialny. Wciąż były one mocno związane gospodarczo i handlowo z dawnymi koloniami. Mówi się, że neokolonializm jest to kolonializm w nowych warunkach.

Strategia neokolonializmu:

- intensywna współpraca poprzez inwestycje kapitału zagranicznego

- wykorzystywanie taniej siły roboczej i rynku zbytu w krajach postkolonialnych

Skutki:

- uzyskanie max zysków i utrzymanie państw postkolonialnych w stanie zależności

- zastój gospodarczy w tych krajach

- deformacja struktury produkcji

- rozwój produkcji rolniczej, przemysłu wydobywczego i przemysłu związanego z handlem zagranicznym. W tych krajach rozwijane są pracochłonne gałęzie przemysłu, które często przyczyniają się też do zanieczyszczeń środowiska naturalnego.

- hamowanie przemysłu przetwórczego i produkcję towarów przeznaczonych na rynek wewnętrzny

2)Neokolonializm to stan pewnej zależności wczorajszych kolonii po uzyskaniu niepodległości. Państwa kolonialne stosowały metodę „wyjść, aby pozostać”. Przekazywały atrybuty niepodległości, ale zatrzymywały główne pozycje ekonomiczne (handel, wspólna waluta, powiązania gospodarcze).

Metody utrzymania zależności:

- młode armie tych państw są dowodzone przez kadry wojskowe wczorajszych kolonizatorów

- dowództwa tych armii, które dopiero się kształtują są kształcone w szkołach byłych metropolii.

- mass media są opanowane przez zewnętrzne agencje prasowe

- złożony problem szkolnictwa, języka nauczania

- ogromne zadłużenie tych państw (uzyskiwana pomoc jest źle rozdysponowana, poza tym jest mniejsza, niż zyski płynące z tych krajów do mocarstw europejskich)