31. Środki budowy zaufania I bezpieczeństwa (pojęcie, geneza, ewolucja, znaczenie)

Środki budowy zaufania są częścią składową środków zmniejszania ryzyka niespodziewanej napaści, zmniejszania nieufności i niepewności wynikającej z braku wiedzy co do intencji partnerów w SM podejmujących działania wojskowe podczas pokoju.

Służą one właściwej interpretacji i zrozumieniu poczynań innych członków oraz eliminują poczucie zagrożenia zrodzonego z nieuzasadnionej podejrzliwości.

Cel (znaczenie):

- ograniczanie zagrożeń,

- obniżanie poziomu rywalizacji wojskowej,

- likwidacja źródeł i przyczyn napięć i konfliktów.

- umocnienie wzajemnego zaufania i zwiększenie stabilności i bezpieczeństwa w Europie

- powstrzymywanie się w stos wzajemnych od groźby użycia siły i jej użycia

Nie prowadzą one jednak do zmniejszania potencjałów wojskowych państw.

Geneza: idea tworzenia środków budowy zaufania zaczęła się kształtować w latach 50.

1 inicjatywa: konferencja Wielkiej Czwórki Genewa 1955 – dyskutowano nad bezpieczeństwem europejskim. Prezydent Eisenhower przedstawił propozycję ZSRR wymiany map, urządzeń wojskowych i zezwolenia na fotografowanie z powietrza urządzeń wojskowych na ich terytoriach. ZSRR odrzuciła propozycję.

1962 – proces poszukiwania środków mogących stworzyć atmosferę wzajemnego zaufania przyspieszył kryzys karaibski, ustanowiono bezpośrednią łączność między Moskwą, a Waszyngtonem.

1971 – podpisanie porozumienia ZSRR USA w sprawie środków zmierzających do zmniejszenia niebezpieczeństwa wybuchu wojny nuklearnej. Uwzględniając przewidywane niszczycielskie skutki takiej wojny i uznając konieczność podjęcia wszelkich wysiłków w celu zapobieżenia wojnie, strony porozumienia przyjęły następujące zobowiązania:

• realizować i udoskonalać środki organizacyjne i techniczne zapobiegające przypadkowemu użyciu znajdującej się pod ich kontrolą broni nuklearnej lub jej użycia bez upoważnienia

• natychmiast informować się nawzajem w razie przypadkowego, pozbawionego upoważnienia lub innego nie wyjaśnionego incydentu związanego z ewentualnym wybuchem broni nuklearnej, stwarzającego niebezpieczeństwo wybuchu wojny nuklearnej. W takiej sytuacji podjęte będą natychmiast wysiłki zmierzające do unieszkodliwienia lub zniszczenia tej broni w sposób nie przynoszący szkód

• niezwłocznie wzajemnie informować się w przypadku wykrycia przez systemy ostrzegające przed atakiem rakietowym nierozpoznanych obiektów w razie zakłóceń w działaniu tych systemów albo środków łączności, jeżeli mogłyby spowodować niebezpieczeństwo wybuchu wojny nuklearnej

• powiadamiać o planowanym wystrzeleniu rakiet poza swoje granice w kierunku drugiej strony

• postępować w innych sytuacjach związanych z niewyjaśnionymi incydentami nuklearnymi, tak aby zmniejszyć możliwość niewłaściwej interpretacji jej postępowania

• wykorzystać linię bezpiecznej łączności między USA i ZSRR do przekazywania pilnych informacji, powiadomień i pytań w sytuacjach wymagających szybkiego ustalenia sytuacji

• prowadzić konsultacje dla rozpatrzenia problemów związanych z realizacją zawartego porozumienia.

1972 – Moskwa- podpisano porozumienie o zapobieganiu incydentom na morzu otwartym i w przestrzeni powietrznej nad nimi

1973 –Waszyngton- porozumienie o zapobieżeniu wojnie nuklearnej

1) Środki budowania zaufania w Europie – „Pierwsza generacja”

Środki budowy bezpieczeństwa zostały uznane jako oddzielny niż rozbrojenie problem, ale związany z wojskowymi i politycznymi aspektami bezpieczeństwa. Zachód chciał „najpierw zaufanie, potem rozbrojenie”, Wschód na odwrót.

1975 przyjęto w Helsinkach Akt Końcowy KBWE. Ważną częścią tego aktu jest dokument w sprawie środków budowy zaufania. Intencjami uczestników konferencji było:

- usunięcie przyczyn napięcia i przyczynienie się do umocnienia pokoju i bezpieczeństwa na świecie

- umocnienie wzajemnego zaufania i zwiększenie stabilności i bezpieczeństwa w Europie

- powstrzymanie się w stosunkach wzajemnych od groźby użycia siły lub jej użycia

- przyczynianie się do zmniejszenia niebezpieczeństwa konfliktu zbrojnego i zapobieżenia niewłaściwemu zrozumieniu lub błędnej ocenie działalności militarnej.

Sprecyzowano w Akcie końcowym 5 środków budowy zaufania:

- uprzednie powiadamianie o wielkich manewrach wojskowych

- uprzednie powiadamianie o innych manewrach wojskowych

- uprzednie powiadamianie o wielkich ruchach wojsk

- wymiana obserwatorów

- inne środki budowy zaufania

W 1979 dodano kolejne środki zaufania:

- uprzedzanie o większych ćwiczeniach wojsk lotniczych morskich i innych przeprowadzanych na terytorium określonym w Akcie Końcowym KBWE

- nieprzeprowadzanie manewrów wojskowych z większą liczbą żołnierzy niż 40-50 tys.

- nierozszerzanie ugrupowań militarno-politycznych w Europie

1. Druga generacja środków budowy zaufania i bezpieczeństwa

1984 Państwa NATO proponowały listę 6 środków budowy zaufania do rozpatrzenia

Dzień później także państwa Układu Warszawskiego przedłożyły oficjalny dokument zawierający propozycje w sprawie środków budowy zaufania.

1984 również państwa neutralne i niezaangażowane przedstawiły swoją listę

Uzgodniono treść dokumentu konferencji sztokholmskiej w sprawie środków budowy zaufania (1986):

• Uprzednie powiadamianie o pewnych rodzajach działalności wojskowej

• Obserwacje działalności wojskowej

• Roczne kalendarze

• Postanowienia ograniczające

• Przestrzeganie i weryfikacja.

Środki uzgodnione na konferencji sztokholmskiej nie bez powodu uznaje się za środki „drugiej generacji” Przyjęte środki są bowiem obligatoryjne i politycznie wiążące. A Akt Końcowy KBWE jest tylko polityczną deklaracją intencji. Środki te nazywane są drugiej generacji również dlatego, że ich zakres przedmiotowy został rozszerzony.

W latach 90. konsekwentnie tworzono system ŚBZB. Podpisywano wiele dokumentów:

- Dokumenty wiedeńskie 1990, 1992,1994

- dokument berlińskiego spotkania KBWE 1991

- dokument helsiński „Wyzwanie czasu przemian” 1992

- Dokument budapeszteński „Ku prawdziwemu partnerstwu w nowej erze” 1994

- ustalono też „Kodeks postępowania w dziedzinie polityczno-wojskowych aspektów bezpieczeństwa” Budapeszt 1994

Konferencja wiedeńska 1990 – państwa przyjęły szczegółowe ustalenia dotyczące ŚBZB

Ustalona jest również nowa generacja ŚBZB przyjęta w dokumencie wiedeńskim z 1994 r.