28. Główne struktury bezpieczeństwa europejskiego I ich przydatność w zwalczaniu nowych zagrożeń (kbwe/obwe, uze, ue, nato, PdP)

KBWE/OBWE

Idea zwołania KBWE kształtowała się w latach sześćdziesiątych. Stopniowo dojrzewała potrzeba zorganizowania konferencji międzynarodowej, na której można by uzgodnić zasady postępowania między państwami Układu Warszawskiego i NATO, umożliwiające osłabienie i przezwyciężenie rywalizacji między tymi sojuszami. W 1964 roku na sesji Zgromadzenia Ogólnego ONZ minister spraw zagranicznych PRL Adam Rapacki zaproponował rozpatrzenie całokształtu zagadnień bezpieczeństwa europejskiego, w obliczu niebezpieczeństwa wybuchu wojny jądrowej. Inicjatywę podtrzymano, państwa bloku wschodniego rozwinęły, skonkretyzowały i dostosowały pomysł zwołania konferencji. W klimacie pogłębiającego się odprężenia (normalizacja stosunków RFN z ZSRR, Polską, NRD, Czechosłowacją; wiedeńskie rokowania rozbrojeniowe) usunięte zostały główne przeszkody na drodze do zwołania konferencji. 22 XI 1972 roku w Helsinkach rozpoczęły się wielostronne rozmowy przygotowawcze, które doprowadziły do opracowania projektu zaleceń końcowych konferencji, jej porządku dziennego, organizacji, składu, procedury i finansów.

Porządek dzienny składał się z czterech punktów:

- zagadnienia bezpieczeństwa europejskiego

- współpraca w dziedzinie gospodarki, nauki, techniki i środowiska naturalnego

- współpraca w dziedzinie humanitarnej

- postępowanie po zakończeniu konferencji

Przebiegała w trzech fazach:

- Helsinki 3-7 VII 1973 – na szczeblu ministrów spraw zagranicznych.

- Genewa 18 IX 1973 – 21 VII 1975 – pracowały trzy komisje robocze zajmujące się problemami merytorycznymi przewidzianymi w porządku dziennym.

- Helsinki 30 VII – 1 VIII 1975 – uczestniczyli w niej prezydenci, przywódcy partyjni lub ministrowie spraw zagranicznych 35 państw Europy oraz USA i Kanada, którzy podpisali Akt Końcowy KBWE.

Akt Końcowy KBWE (tzw. Wielka Karta Pokoju). W kwestii bezpieczeństwa, zawartej w części pierwszej dokumentu znalazła się Deklaracja zasad rządzących wzajemnymi stosunkami między państwami uczestniczącymi oraz Dokument w sprawie środków budowy zaufania i niektórych aspektów bezpieczeństwa i rozbrojenia.

Deklaracja zawiera dziesięć następujących zasad stosunków międzynarodowych:

- suwerenna równość, poszanowanie praw wynikających z suwerenności

- powstrzymywanie się od groźby użycia siły lub jej użycia

- nienaruszalność granic

- integralność terytorialna państw

- pokojowe załatwianie sporów

- nieingerencja w sprawy wewnętrzne

- poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności, włączając w to wolność myśli, sumienia, religii lub przekonań

- równouprawnienie i prawo narodów do samostanowienia

- współpraca między państwami

- wykonywanie w dobrej wierze zobowiązań wynikających z prawa międzynarodowego

W Dokumencie w sprawie środków budowania zaufania i niektórych aspektów bezpieczeństwa i rozbrojenia uczestnicy konferencji wyrazili wolę usuwania przyczyn napięcia, umacniania wzajemnego zaufania i przyczyniania się do zwiększenia stabilizacji i bezpieczeństwa w Europie oraz powstrzymywania się od groźby użycia siły lub jej użycia. Uznając konieczność przyczynienia się do zmniejszenia niebezpieczeństwa konfliktu zbrojnego, zapobieżenia niewłaściwemu zrozumieniu lub błędnej ocenie działalności militarnej, wyrazili gotowość stosowania następujących środków:

- uprzedniego powiadamiania o wielkich manewrach wojskowych i o innych manewrach wojskowych

- wymiany obserwatorów.

W części dotyczącej rozbrojenia stwierdzono, że w interesie uczestników KBWE leży zmniejszenie konfrontacji militarnej i popieranie rozbrojenia w celu uzupełnienia odprężenia politycznego i umocnienia bezpieczeństwa. Podjęcie skutecznych działań w tych dziedzinach stanowi krok zmierzający do ostatecznego osiągnięcia powszechnego i całkowitego rozbrojenia pod ścisłą i skuteczną kontrolą międzynarodową.

W 1975 roku rozpoczął się proces helsiński, którego treścią jest realizacja postanowień KBWE.

W 1994 roku na konferencji w Budapeszcie (5-6 XII) zadecydowano o przekształceniu KBWE w Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie z początkiem 1995 roku.

Za podstawę procesu helsińskiego uznano zobowiązania do pokojowego regulowania sporów międzynarodowych. Nastąpił wzrost zainteresowania problemem zapobiegania i likwidacji konfliktów przez:

- wczesne ostrzeganie i działania prewencyjne

- popieranie przedsięwzięć pozwalających uniknąć działań pogarszających sytuację lub zalecenie innych procedur albo mechanizmów pokojowego regulowania sporów

- wysyłanie w teren konfliktu misji wyjaśniających i misji sprawozdawczych

- przeprowadzanie operacji pokojowych (misje kontrolne i misje obserwatorów) oraz dyslokacja większej ilości wojsk w celu nadzorowania i utrzymywania zawieszenia broni, kontrolowania wycofywania się wojsk, pomocy w utrzymywaniu prawa, dostarczania pomocy humanitarnej i medycznej oraz pomocy udzielanej uchodźcom.

Mechanizm operacji pokojowych został w praktyce uruchomiony. W 1992 roku wysłano do regionów wzmożonych napięć i konfliktów misje sondażowe (Naddniestrze, Południowa Osetia, Wojwodina, Sandżak i Skopje). W Macedonii utworzono misję kontrolującą wydarzenia w byłej Jugosławii. Wysłano misje do Górnego Karabachu, Gruzji, Estonii, Mołdawii, Łotwy i Tadżykistanu. Grupa obserwatorów wyjechała do Armenii, Azerbejdżanu i Czeczenii. Zbudowano strukturę systemu bezpieczeństwa kooperatywnego w Europie. W 1994 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ w specjalnej rezolucji podkreśliło możliwość współdziałania z KBWE w dziedzinie utrzymywania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa w Europie.

Unia Zachodnioeuropejska

Utworzona 23 X 1954 roku w Paryżu po nieudanej próbie powołania Europejskiej Wspólnoty Obronnej. Państwa członkowskie to Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, Niemcy, Wielka Brytania, Włochy, Portugalia, Hiszpania i Grecja. Stowarzyszone z UZE są Turcja, Norwegia i Islandia. Status obserwatora mają Dania i Irlandia. Polska wraz z innymi krajami Europy Środkowo-Wschodniej uzyskała w 1994 roku status partnera stowarzyszonego. Od 1999 Polska jest członkiem stowarzyszonym UZE.

Głównym zadaniem UZE jest realizacja zbiorowej samoobrony. Zgodnie z traktatem o Unii Europejskiej UZE została włączona w system Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, mając za zadanie wypracowanie i realizację decyzji i działań UE, które mają skutki dla obronności. Rada UE w porozumieniu z instytucjami UZE ma możliwość przyjmowania niezbędnych rozwiązań praktycznych (np. wspólne akcje – misje).

Unia Europejska

UE to nowy typ związku między państwami, jej głównym zadaniem jest organizacja współpracy między krajami członkowskimi i ich mieszkańcami. Stała się związkiem równoprawnych uczestników. Jednym z filarów Unii jest Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa. 21 członków UE jest również członkiem Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego. Rodzi to pewne komplikacje w sprawie budowy wspólnej polityki bezpieczeństwa. Główny problem to czy budować obronę unijną w oparciu o USA i NATO (ESDI), czy też może w oparciu o UZE (misje petersberskie), czy też tworzyć zupełnie nowe struktury współpracy (Europejski Cel Operacyjny z 1999 roku oraz jego uelastycznioną formułę Nowy Europejski Cel Operacyjny 2010 z 2004 roku).

NATO – North Atlantic Treaty Organization

Powołana 4 kwietnia 1949 roku w Waszyngtonie przez Francję, USA, Wielką Brytanię, Belgię, Danię, Holandię, Islandię, Kanadę, Luksemburg, Norwegię, Portugalię i Włochy. W 1952 r. przyjęto Grecję i Turcję, w 1955 RFN. W 1982 roku przyjęto Hiszpanię, w 1999 Polskę, Czechy i Węgry, w 2004 Bułgarię, Estonię, Litwę, Łotwę, Rumunię, Słowację i Słowenię, a w 2009 Albania i Chorwacja.

Sojusz polityczno-wojskowy, którego członkowie konsultują między sobą według uznania dowolne problemy mające wpływ na ich bezpieczeństwo. NATO zapewnia środki odstraszania i obronę przed jakąkolwiek formą ataku na terytorium dowolnego państwa członkowskiego. W NATO występują dwa rodzaje instytucji – cywilne i wojskowe.

Główne organy – Rada Północnoatlantycka (na szczeblu ministerialnym oraz szefów państw i rządów, tzw. szczyty NATO), na szczeblu niższym zbierana jako Rada Stałych Przedstawicieli. Głównym organem decyzyjnym w sprawach wojskowych jest Komitet Planowania Obrony (ministrowie obrony). Trzecim naczelnym organem jest Grupa Planowania Nuklearnego (ministrowie obrony lub ambasadorowie). Organem nadzorującym i wykonawczym jest Sekretariat Międzynarodowy.

Partnerstwo dla Pokoju

Program przyjęty na szczycie NATO w Brukseli w styczniu 1994 roku, do którego zaproszono państwa z Północnoatlantyckiej Rady Współpracy (1991, państwa Europy Środkowo-Wschodniej i bałtyckie) i KBWE. Celem programu było:

- wsparcie dążeń do zapewnienia procesów narodowego planowania obronnego i sporządzania budżetów obronnych

- zagwarantowanie demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi

- utrzymanie, zgodnie z własnymi zasadami konstytucyjnymi, zdolności i gotowości do wnoszenia wkładu w operacje prowadzone pod egidą ONZ i/lub odpowiedzialnością KBWE

- rozwój współpracy i kontaktów wojskowych z NATO w celu wspólnego planowania i ćwiczeń zmierzających do umocnienia zdolności uczestników PdP do podejmowania misji w zakresie operacji pokojowych, poszukiwawczych i ratowniczych oraz operacji humanitarnych

- rozwój w dłuższej perspektywie sił, które będą skutecznie współdziałać z siłami zbrojnymi członków NATO.

Pierwszą operacją przeprowadzoną przez państwa sygnatariuszy tego programu była, przeprowadzona wraz z siłami NATO, operacja pokojowa sił IFOR w Bośni i Hercegowinie (1995-1996). Do 1998 roku do programu przystąpiło 27 krajów, pomimo że część z nich wstąpiła do NATO, to współpraca jest kontynuowana.