22. Zimna wojna (pojęcie, przyczyny, etapy, konsekwencje zakończenia)

Termin określający stan stosunków między USA i ZSRR oraz ich sojusznikami, ukształtowany po II wojnie światowej. Stan pośredni między wojną, a pokojem; antyteza i zaprzeczenie wojny gorącej (walki zbrojnej). Ten specyficzny stan charakterystyczny dla dwubiegunowego systemu międzynarodowego był metaforycznym określeniem wrogich i napiętych stosunków między państwami o różnych i przeciwstawnych systemach politycznych. Strony odrzucały preferowany przez przeciwnika system wartości politycznych, społecznych i kulturalnych. Rywalizacja przebiegała w płaszczyźnie ideologicznej, politycznej, ekonomicznej i militarnej (wyścig zbrojeń). Ważnym narzędziem tej rywalizacji była propaganda. Pomimo kryzysów nie doszło nigdy do bezpośredniego starcia zbrojnego mocarstw, chociaż żołnierze amerykańscy i radzieccy uczestniczyli w akcjach bojowych podczas niektórych wojen regionalnych (Korea, Wietnam).

Zimna wojna to złożony, długotrwały proces o wielu stadiach rozwojowych, wykazujący określoną dynamikę, rozwijający się w wielu sferach, przebiegający od jednego do drugiego punktu kulminacyjnego, pod wpływem różnych czynników warunkujących i realizujących.

Terminu „zimna wojna” użyto po raz pierwszy w tekście przemówienia przygotowanego przez Herberta B. Swope’a, a wygłoszonego przez Bernarda Barucha przed stanową izbą ustawodawczą w Colombia 16 IV 1947. Upowszechnił go amerykański publicysta Walter Lippman.

Przyczyny:

- rozpad koalicji antyhitlerowskiej

- czynniki ideologiczne (kapitalizm vs socjalizm)

- różnice polityczne, sprzeczności i konflikty między mocarstwami. Głównie objawiały się w polityce wobec Niemiec co doprowadziło do utrwalenia podziału kraju, zgodnie z granicą stref okupacyjnych

- ekspansjonizm ZSRR

- czynniki geostrategiczne – strefy wpływów

ETAPY:

1) Lata 1945-47 – kształtowanie się przesłanek konfrontacji

- załamywanie się współpracy Wielkiej Koalicji

- 5.III.1946 wystąpienie Churchilla

- Plan Marshalla 1947

- doktryna Trumana 1947

- Doktryna Kennana (powstrzymywania komunizmu) 1947

- wojna domowa w Grecji

- narastanie kontrowersji wobec sprawy niemieckiej i polskiej

2) Lata 1948 – 1953 – narastanie zimnowojennej konfrontacji, ograniczenie stosunków między mocarstwami do minimum, nasilenie się wrogiej propagandy

- I kryzys berliński 1948-49 blokada Berlina

- podział Niemiec 1949

- utworzenie NATO 1949, przyjęcie Grecji i Turcji 1952

- powstanie Chińskiej Republiki Ludowej 1949

- w latach 1950-1952 USA wycofały klauzulę najwyższego uprzywilejowania sojusznikom ZSRR

- wojna koreańska – 1950-1953

- śmierć Stalina

3) 1954-1962 – okres przeplatania odwilży z gwałtownym narastaniem sprzeczności, ostrymi kryzysami

- neutralność Austrii 1955

- powstanie Układu Warszawskiego 1955 w rewanżu za przyjęcie RFN do NATO

- doktryna Eisenhowera 1957

- II kryzys berliński – 1958-61 budowa muru berlińskiego

- doktryna Kennedy’ego 1961

- Sojusz dla postępu 1961

- Zatoka Świń

- Kryzys kubański 1962.

4) 1963 – 1969 faza kształtowania się przesłanek odprężenia

- doktryna Breżniewa 1968

- Założenie gorącej linii między USA a ZSRR

- układ o zakazie doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze, pod wodą i w przestrzeni kosmicznej z 1963 roku.

- Układ o nieproliferacji broni jądrowej 1968

- interwencja USA w Wietnamie w latach 1965-1973.

5) Lata 1970-1979 to faza określana jako „era detente”, czyli odprężenie.

- normalizacja stosunków RFN z ZSRR, Polską, NRD, Czechosłowacją

- SALT I 1972

- wiedeńskie rokowania rozbrojeniowe 1973

- konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

- rok naftowy 1973

- doktryna Forda (Pacyfiku) 1975

- interwencja radziecka w Afganistanie 1979-89

- doktryna Nixona 1970, wizyta Nixona w ZSRR 1972

- doktryna Sonnenfelda 1976

- doktryna trilateralizmu – lata 70te

- 1979 porozumienie SALT II.

6) Lata 1980 – 1985 „nowa zimna wojna”.

- kryzys systemu komunistycznego

- doktryna Cartera

- gwiezdne wojny

- zaostrzenie konfrontacji między Wschodem a Zachodem, przerwano dialog rozbrojeniowy

7) LATA 1986 – 1991

- polityka pierestrojki

- GŁASNOST

- rokowania rozbrojeniowe

- uregulowanie konfliktów regionalnych (Nikaragua, Namibia, Afganistan, Angola, Kambodża)

- zjednoczenie Niemiec

- rozwiązanie ZSRR 1991

Konsekwencje:

• upadek komunizmu

• rozpad ZSRR

• wprowadzenie demokracji w krajach Europy Wschodniej

• eksploatacja kosmosu

• traktaty o ograniczeniu zbrojeń atomowych i konwencjonalnych

• integracja zachodnioeuropejska

• proces dekolonizacji

• zawiązanie NATO

• ukształtowanie stref wpływów

• niebezpieczeństwo wybuchu III wojny światowej

• różnice w rozwoju między krajami wschód-zachód

• problemy gospodarcze i polityczne w krajach postkomunistycznych

• problemy w budowie nowego ładu międzynarodowego

• izolacja Kuby

• powstanie klubu atomowego

• ogromnie rozwinięty wyścig zbrojeń

23. Nowy ład międzynarodowy (definicja pojęcia, uwarunkowania ładu międzynarodowego, scenariusze nowego ładu międzynarodowego, rola mocarstw i organizacji międzynarodowych w budowie nowego ładu międzynarodowego)

Ład międzynarodowy jest wypadkową stanu stosunków między państwami, a szczególnie między mocarstwami. Jego zasadniczym elementem jest stan równowagi sił, głównie jądrowych. Obecnie główny akcent został przesunięty na negocjacje, poszukiwanie kompromisów, uznanie reguł prawa międzynarodowego i zawartych układów. Niebezpieczeństwo globalnego konfliktu zostało usunięte, trwają jednak w różnych miejscach konflikty lokalne. Był ład międzynarodowy jałtański, był zimnowojenny. Obecnie zaczyna się mówić o ładzie postzimnowojennym lub nowym ładzie międzynarodowym. W rzeczywistości na świecie nie ma ładu, bo trwają liczne konflikty i wojny. Oczywiście w przenośni można mówić, że kształtuje się nowy ład, stan stosunków między państwami.

Nowy ład międzynarodowy – bliżej nie sprecyzowana idea stanu stosunków międzynarodowych po zakończeniu zimnej wojny. Z założenia w jego ramach naturalne sprzeczności interesów, rywalizacja, antagonizmy, a także współpraca powinny mieścić się w granicach zakreślonych prawem międzynarodowym. Powinien zapewnić utrzymanie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego.

- system międzynarodowy wsparty na fundamencie polityczno-prawnym, ekonomicznym, cywilizacyjnym

- członkowie społeczności międzynarodowej korzystają z gwarancji poszanowania ich suwerenności i integralności terytorialnej oraz zakazu użycia siły i groźby jej użycia.

- współżycie międzynarodowe oparte na harmonizowaniu zróżnicowanych interesów poszczególnych państw, pozwalając na ich kontrolowane ścieranie się i tworzenie nowej jakości umożliwiającej eliminowanie konfliktów zbrojnych.

Scenariusze nowego ładu międzynarodowego:

Zimnej wojny nikt nigdy nie wypowiedział ani nie zakończył, nie zwołano konferencji pokojowej, na której by ustalono nowy porządek międzynarodowy. Dlatego tak trudno jest określić jak nowy ład międzynarodowy mógłby wyglądać. Jest kilka koncepcji:

1) Nowa Pentarchia – nawiązuje do sytuacji z XIX w., zakłada, że najbardziej doskonały jest system, nad którego stabilizacją czuwa 5 ośrodków siły. Są one zdolne utrzymać równowagę polityczną i militarną, nie dopuszczają do wyeliminowania ze sceny międzynarodowej innych państw. Taką nową pentarchię mogłyby stworzyć USA, Chiny, Japonia, Rosja i UE.

2) PAX Consortis – policentryczna wersja nowego ładu. Założenie, że po upadku ZSRR osłabieniu ulegnie też drugi biegun. Ma to związek z ewentualną rezygnacją USA z dominującej pozycji w świecie. Po powrocie do polityki izolacjonizmu USA stałyby się jednym z wielu członów systemu równorzędnych partnerów. Wszyscy w jednakowy sposób ponosiliby odpowiedzialność za międzynarodowy pokój i bezpieczeństwo.

3) PAX Nipponica – założenie, że Japonia stanie się największą potęgą gospodarczą i osiągając pozycję supermocarstwa przejmie dominację w świecie. Jest to wizja dość odległa, bo nie dysponuje ona potencjałem nuklearnym.

4) Bigemonia – opiera się na założeniu zdynamizowania współpracy USA i Japonii w kierowaniu systemem światowej gospodarki. USA stanowiłyby potęgę militarną, polityczną i ekonomiczną, a Japonia potęgę gospodarczą. W perspektywie miało to zapewnić pokój i bezpieczeństwo.

5) System unipolarny – USA jako jedyne supermocarstwo.

Rola mocarstw w budowie nowego ładu na przykładzie USA

Po upadku ZSRR – jednego z 2 biegunów systemu bipolarnego, i zakończeniu ładu zimnowojennego USA utrzymały prymat w świecie. W miejscu dotychczasowego partnera wytworzyła się geopolityczna próżnia. Roli drugiego bieguna nie są zdolne wypełnić inne mocarstwa i potęgi regionalne.

USA zadeklarowały, że nie chcą narzucać światu PAX Americana i gotowe są do rozwoju PAX Universalis, zakładającego wszechstronną współpracę. Jednak PAX Universalis również wymaga przywództwa i wydaje się, że na razie tę rolę mogą spełnić tylko USA..

Supremacja USA umożliwia tworzenie nowego porządku międzynarodowego. Jednak to „ostatnie supermocarstwo” światowe stoi przed wieloma wyzwaniami.

Rola organizacji na przykładzie ONZ

System międzynarodowy wymusza na ONZ prowadzenie operacji pokojowych i stosowanie mechanizmów bezpieczeństwa zbiorowego (przykład: operacja w Zatoce Perskiej w 1991)

Utworzono specjalny sztab wojskowy. Każdy członek ONZ musi dostarczyć Sekretarzowi Generalnemu listy oddziałów wojskowych, które może w razie potrzeby oddać do dyspozycji ONZ. Powołanie takich sił wojskowych może usprawnić podejmowane operacje pokojowe.

Zadania ONZ w formowaniu nowego ładu:

- utrzymywanie pokoju i rozwiązywanie sporów

- rozbrojenie, kontrola i redukcja zbrojeń

- popieranie bardziej celowego kierowania gospodarką światową

- rozwój i przestrzeganie prawa międzynarodowego i praw człowieka