12. Polityka zagraniczna państwa (pojęcie, czynniki, cele, środki I metody, racja stanu)

Polityka zagraniczna – proces formułowania i realizacji interesów narodowo-państwowych w stosunku do innych państw i uczestników SM. Polityka zagraniczna jest prowadzona przez państwa za pośrednictwem upoważnionych do tego organów, osób. Tymi, którzy kreują i realizują politykę zagraniczną państwa są ludzie. Pozostaje ona wciąż domeną jednoosobowych lub zbiorowych organów państwa

Cechy polityki zagranicznej:

-polityka zagraniczna ma własne, odrębne organy (dyplomacja)

-szanse realizacji celów zależą nie tylko od danego państwa ale również od stopnia zgodności tych celów z celami innych państw

- osiąganie celów polityki zagranicznej jest uwarunkowane etapem rozwoju SM i aktualną sytuacją międzynarodową (obecnie etap jest podporządkowany prawu międzynarodowemu: np. wojna jest zakazana, dlatego państwo nie może użyć siły)

Czynniki polityki zagranicznej:

1) Środowisko geograficzne –Dawniej wielkość terytoriów państwowych była funkcją nadrzędna, bo stanowiła o obronności kraju. Również dzisiaj jest to ważny czynnik. Czynnik przestrzenny jest istotny z militarnego punktu widzenia. Obecnie wady i zalety rozciągłości terytorialnej słabną, wzrasta natomiast znaczenie:

- zagospodarowania terenu,

- gęstości i koncentracji ludności i sieci komunikacyjnej.

- istotną rolę odgrywa położenie geopolityczne.

2) Integralność terytorialna państw. Terytorialność oznacza, że określony obszar może być pod władzą wyłącznie jednego państwa. Jest to podstawowy atrybut suwerenności. Państwo jest tym bezpieczniejsze, im ma większe, jednoznaczne poczucie bezsporności jego terytorium.

3) Czynnik ludnościowy – kiedyś liczba ludności wpływała na określenie potęgi państwa na arenie międzynarodowej.(również militarnej) Rewolucje przemysłowe i postęp techniczny zmieniły sytuację. Podstawą siły państwa nie jest już liczba ludności, lecz globalny dochód narodowy. Ważna jest również struktura ludności (odsetek ludności czynnej zawodowo, wskaźniki wykształcenia ogólnego i specjalistycznego w społeczeństwie). Ważne, acz niebezpieczne są dla polityki zagranicznej państwa problemy narodowościowe (możliwe są zatargi tam gdzie pewne grupy narodowościowe, religijne czy etniczne są dyskryminowane).

4) Siła militarna państwa – element pośredni. Klasyfikacja: jakość wojskowa – stopień potęgi państwa, miejsce zajmowane przez państwo w strukturze SM

Zależność polityki zagranicznej od siły wojskowej jest wprost proporcjonalna do rozmiarów tej siły. Ważna jest tez kwestia czy dane państwo posiada broń nuklearną.

5) Czynnik ekonomiczny – kraje dysponujące większymi zasobami ludzkimi i większym dochodem narodowym na mieszkańca bardziej liczą się w SM, niż kraje nawet wysoko rozwinięte, ale małe. Ważnym elementem jest tu nowoczesność struktury gospodarki narodowej.

6) Tożsamość kulturowa – kreuje stopień aktywności ludzi, ich umiejętności organizatorskie, dyscyplinę, formy instytucji politycznych, stopień przywiązania do niezależności i suwerenności, demokratyzmu itp. Uważa się, że im większe są podobieństwa w tradycji krajów, tym łatwiejsze jest komunikowanie między nimi.

7) Ustrój, czyli sposób zorganizowania społeczeństwa – decyduje o obiektywnej sile narodu i państwa. Zauważalne jest preferencyjne traktowanie się przez partnerów o zbliżonych cechach systemowych (są wyj. Np: konflikt radziecko-chiński)

Czynniki możemy też sklasyfikować ze względu na ich charakter:

- wewnętrzne – np. ustrój polityczny

- zewnętrzne – np. oddziaływanie innych państw

Oraz podział na czynniki:

- subiektywne – np. realizowane założenia doktrynalne elity rządzącej

- obiektywne – np. położenie państwa

Cele polityki zagranicznej to świadome i systematyczne działanie oraz dążenia państw do adaptacji środowiska międzynarodowego dla własnych potrzeb i interesów.

W międzynarodowym systemie suwerennych państw cele zagraniczne są najczęściej zorientowane na osiąganie własnych korzyści. Kraje prowadzące taką politykę zagraniczną określane są jako kraje realizujące swój interes narodowy. 4 cele tej polityki:

- zapewnienie ochrony i bezpieczeństwa mieszkańcom kraju

- zapewnienie ekonomicznego rozwoju

- zapewnienie spójności narodowej

- wykreowanie sprzyjającego dla kraju tzw. środowiska politycznego

Celem polityki zagranicznej państwa jest optymalna realizacja interesów grup najbardziej wpływowych w państwie. W społeczeństwach demokratycznych celem polityki zagranicznej jest zatem realizacja interesów całości społeczeństwa lub jego zdecydowanej większości.

Środki służące osiąganiu celów polityki zagranicznej:

1. środki ideologiczne

- zagraniczna informacja

- propaganda międzynarodowa

- polityka kulturalna

- wywiad

2. środki polityczne

- klasyczne formy dyplomacji (poselstwa, stałe misje dyplomatyczne, dyplomacja na szczycie, udział w negocjacjach międzynarodowych, udział w konferencjach międzynarodowych)

- przynależność do organizacji międzynarodowych

- udział w sojuszach polityczno-wojskowych

3. środki ekonomiczne

- poziom rozwoju handlu, przemysłu (eksport licencji)

- posiadane zasoby finansowe

- posiadane surowce

- przynależność do międzynarodowych ugrupowań integracyjnych, instytucji finansowych (np. MFW)

4. środki wojskowe

- wielkość i jakość sił zbrojnych

- stan ich uzbrojenia (wyposażenia) i przeszkolenia

- rozmieszczenie sił zbrojnych i ich mobilność

- morale sił zbrojnych

- przynależność do sojuszy wojskowych

Racja stanu

Definicje racji stanu można podzielić na 3 grupy:

1) racja stanu to bezwzględna wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami

2) racja stanu to względna wyższość interesu państwa nad innymi interesami i normami

3) racja stanu to autonomia interesu państwa w stosunku do innych interesów i norm

Racja stanu to także:

1) kierowanie się w polityce wyłącznie względami na realny interes państwa, choćby wbrew moralności czy nawet prawu

2) dokonywanie przez państwo wyboru działań w największym stopniu stwarzających możliwość umocnienia jego potęgi, z prawem użycia w tym celu przemocy

3) podejmowanie przez państwo działań pozaprawnych i pozamoralnych dla zachowania jego istnienia