11. Sposoby organizowania bezpieczeństwa międzynarodowego wysiłkami zbiorowymi państw

A. System równowagi sił

6 zasad równowagi sił wg. M. Kaplana:

- lepiej negocjować niż walczyć w celu zwiększenia własnych możliwości

- lepiej walczyć niż dopuścić do spadku własnych możliwości

- należy raczej wstrzymać działania wojenne niż dopuścić do wyeliminowania z gry istotnego jej aktora

- należy pozwolić pokonanemu aktorowi na powrót do systemu

- należy nakłaniać aktorów do przestrzegania tych zasad

- należy przeciwstawić się aktorom dążącym do obalenia systemu

metody zachowania równowagi sił H. Morgenthau

- divide et impera – dziel i rządź

- kompensacje terytorialne w następstwie wojny

- tworzenie stref wpływów i stref buforowych

- Zawiązywanie sojuszy; powstanie sojuszu powodowało powstanie kontrsojuszu, bo państwa znajdujące się poza nim czuły się zagrożone np. Trójprzymierze i Trójporozumienie, po II wojnie światowej NATO i w 1955 powstanie UW (po przyłączeniu RFN do NATO)

- Interwencje zbrojne i polityczne- zbrojne, czyli z użyciem siły i polityczne, których czasem trudno dowieść (rezultatem są spiski i zamachy); kontekst globalny i regionalny

- Wyścig zbrojeń i rozbrojenie

Wyścig zbrojeń zainicjowały supermocarstwa, które miały przybliżony potencjał militarny, służyło to utrzymaniu równowagi sił (jak 1 osiągnęłoby przewagę to byłoby to niebezpieczne dla przeciwnika)

Rozbrojenie- punktem wyjścia do rozmów rozbrojeniowych jest równowaga potencjałów, państwa muszą przyjąć do wiadomości, że równowaga ma miejsce, dlatego należy raczej ograniczać niż próbować przegonić rywala np. układ o częściowym zakazie prób z bronią jądrową, inicjatorem był ZR, bo w latach 50-tych nie dogonił USA, ale USA uznały, że nie jest to w ich interesie, bo próby są potrzebne przy rozbudowie arsenału nuklearnego latach 70- tych ZR zaczął demonstrować przewagę w niektórych dziedzinach i wtedy inicjatywę zaczęły wykazywać USA

Państwa nie znają do końca potencjałów swoich rywali, dlatego zapobiegawczo zwiększają swoje arsenały, by w razie niebezpieczeństwa mieć nad nim przewagę

- Wojna gorąca- konflikt zbrojny, w jego efekcie dochodzi do ustalenia nowego układu sił, wiadomo, kto jest zwycięzcą. Obecnie tych zwycięskich państw jest kilka, dlatego muszą nie tylko narzucić reguły pokonanym, ale ustalić równowagę między sobą

Słabości równowagi sił:

• 1 z kompromisów w imię utrzymania bezpieczeństwa

• Usprawiedliwia stosowanie siły, bo konfrontacja zbrojna jest jedną z metod ustanawiania lub przywracania równowagi sił

• Trudno jest precyzyjnie określić, czy równowaga istnieje (pod uwagę bierze się wiele elementów: broń nuklearna, środki jej przenoszenia, itp. które są trudno policzalne; chodzi nie tylko o ilość ale też o jakość)

• Państwa dążą do pewnej przewagi (równowaga i trochę)

• Faworyzuje mocarstwa, kosztem słabszych, bo równowaga sił istnieje tylko między tymi potężnymi; daje mocarstwom ochronę przed innymi, a prawa mniejszych nie są przestrzegane, są jedynie jak znajdą się w czyjejś strefie wpływów, ale wtedy odbywa się to kosztem ich suwerenności.

• Usprawiedliwia politykę ekspansji (okupacja i aneksja obcych terytoriów)

• Nietrwałość- wynika z tego, że państwa rozwijają się (zwłaszcza potencjał militarny); sytuacja i położenie względem innych ewoluuje

• Pomimo wszelkich słabości system ten jest nadal aktualny w pewnych regionach świata np. brak spójnej koalicji antyizraelskiej, bo państwa nie sprzymierzają się przeciw najpotężniejszemu, ale przeciw temu, kto w danej chwili stwarza największe niebezpieczeństwo.

B. System blokowy

• Sojusz – umowa miedzy 2 lub więcej państwami (prawo międzynarodowe – 2 państwa, praktyka – 3, bo w przypadku większej grupy możliwe jest podjęcie decyzji większością głosów), które zobowiązuje je do współpracy, wzajemnej pomocy wojskowej, politycznej, gospodarczej, celem obrony wspólnych interesów

• Stany napięcia w s.m., wzrost poczucia zagrożenia lub wzrost zagrożenia sprzyjają zawieraniu sojuszy.

• Sojusze służą żywotnemu interesowi- zapewnianiu bezpieczeństwa i dlatego by zachować suwerenność, należy ją do pewnego stopnia ograniczyć na rzecz sojuszu

• Mniej państw uczestniczy w sojuszach polityczno- wojskowych, więcej jest poza (jest to uzależnione od poczucia zagrożenia oraz niechęci do ograniczania własnej suwerenności)

• Ta mniejszość państw (uczestników sojuszy) bardzo mocno wpływa na stan stosunków globalnych czy regionalnych

• Ważna jest nie tyle równoważność wkładu, co wzajemność; państwa wchodzące w skład sojuszy reprezentują różny potencjał, dlatego ważniejsza jest wzajemność, jeśli państwo nie dysponuje potężnym potencjałem militarnym to może udostępnić terytorium, rozbudowa infrastruktury

• Wszyscy członkowie sojuszu chcą osiągnąć jak najwięcej jak najmniejszym kosztem

• Różni się od federacji, konfederacji, organizacji międzynarodowej tym, że zawsze jest motywowany zewnętrzną sytuacją, natomiast te pozostałe- wewnętrznymi potrzebami państwa, państwo ocenia czy jest w stanie odeprzeć zagrożenie, jeśli nie to przystępuje do sojuszu

Różnice potencjałów- podział sojuszy:

• Sojusze egalitarne- względna równowaga potencjałów militarnych

• Sojusze mocarstw z mniejszymi państwami- mają charakter zhierarchizowany i asymetryczny; mocarstwo narzuca politykę i doktrynę wojenną

• Sojusz mocarstwa z silniejszymi państwami danego regionu np. sojusze USA z innymi państwami danych regionów; nietrwałe z powodu dużej odległości geograficznej np. ANZUS

Cechy charakterystyczne współczesnych sojuszy:

• Sojusze historyczne długo pozostawały na papierze, zastrzegały casus foederis (okoliczności zastosowania) i dopiero wtedy go realizowały. Obecnie jak powstaje sojusz dochodzi do zmian w infrastrukturze (ujednolicenie umundurowania, sieci dróg, bazy itd.)

• Następuje specjalizacja ról np. UW narzucał krajom wchodzącym w jego skład produkcję określonych rodzajów broni.

Przyczyny rozpadu sojuszy:

• Zrealizowanie celów, dla których dany sojusz powstał np. w umowie powołującej UW był zapis, że UW przestanie istnieć, gdy powstanie europejski system bezpieczeństwa zbiorowego; koalicje wojenne i antywojenne

• Upadek lub wycofanie się mocarstwa wiodącego np. UW- rzeczywisty powód upadku

• Odwrócenie się sojuszy np. XVIII w. Francja i Austria

• Zmiany w międzynarodowym układzie sił np. koncert mocarstw (niezinstytucjonalizowany)

C. System bezpieczeństwa zbiorowego

Zasady oparcia systemu bezpieczeństwa:

• Państwa wzajemnie gwarantują sobie bezpieczeństwo łącznie z przyjęciem założenia o ewentualnym użyciu siły przeciw agresorowi

• Użycie siły może nastąpić nawet przeciw 1 z jego uczestników (może być skierowany na zewnątrz i do wewnątrz- w przeciwieństwie do sojuszy)

Filary :

• Zakaz stosowania siły lub groźby jej użycia

• Pokojowe rozwiązywanie sporów

• Pomoc ofierze agresji (zbiorowa)

• System bezpieczeństwa zbiorowego odrzuca sojusze, nie jest zinstytucjonalizowany, ale państwa mają określone obowiązki (muszą udzielić sobie pomocy), ale nie określa się szczegółowo ile, jak, kiedy maja tej pomocy udzielić.

• Jak tworzono ONZ chciano stworzyć międzynarodowe siły zbrojne (kontyngenty poszczególnych państw członkowskich), ale z.w przekreśliła te plany; USA i ZSRR nie chciały by ich wojska dostały się pod dowództwo przeciwnika. Obecnie Błękitne Hełmy (namiastka sił zbrojnych) są to siły pokojowe, mogące używać siły tylko w obronie własnej

• Nie wskazuje się wroga (inaczej niż w sojuszu), niebezpieczeństwo może nadejść z zewnątrz i wewnątrz.

• Opiera się nie tyle na zwartej infrastrukturze, co na odstraszaniu potencjalnego agresora

Słabości systemu bezpieczeństwa zbiorowego:

• Państwa niechętnie biorą na siebie obowiązek zapewniania innym bezpieczeństwa w formie przymusu, nie zawsze leży to w ich interesie

• Nie chcą brać tych zobowiązań, jeśli samo nie czuje się zagrożone; jeśli konflikt rozgrywa się na obrzeżach systemu to siłą rzeczy powinny tam interweniować państwa sąsiadujące (rozmycie odpowiedzialności, jeśli jest on rozległy)

• Nikt nie chce złożyć swego bezpieczeństwa całkowicie w ręce innych. Jeśli jakieś państwo potraktuje poważnie swoje obowiązki i zacznie zwiększać swój potencjał to wywoła to reakcję w postaci ewentualnego konfliktu. Zbyt małe zajmowanie się swoim bezp. jest niekorzystne, bo nie można ufać całkowicie innym.

• Wymaga uznania istniejącego status quo politycznego i terytorialnego; jeśli ktoś nie uzna istniejącego status quo (państwo niezaspokojone terytorialnie) będzie chciał to zmienić i stworzy zagrożenie dla stabilności całego systemu

• Opiera się na zasadzie odpowiedzialności zbiorowej; nie każdy zrobi wszystko co w jego mocy, by pomóc ofierze napaści lub przygotować się do takiej agresji; gdyby zadziałał to spowodowałby rozprzestrzenienie się konfliktu (reakcja łańcuchowa)

• Przewaga sił nad agresorem (nierównowaga sił)

• Nie udziela nikomu gwarancji, nikogo nie faworyzuje

• Wymaga względnej równej dystrybucji potencjałów, by uniknąć hegemonii (niedopuszczenie do wzrostu potęgi 1 z państw)

D. System bezpieczeństwa kooperatywnego

• Nawiązanie jak najściślejszych współzależności z wieloma państwami w największej liczbie dziedzin. Nawiązywanie głębszych relacji politycznych, ekonomicznych

• Istnieje możliwość wystąpienia konfliktu, ale rozwiązywane w bardziej cywilizowany sposób, bo wszystkie powiązania miedzy państwami powodują, że konflikt zbrojny uderza w interesy któregoś z nich

• Warunek wstępny to zbliżony rozwój gospodarczy państw np. UE

NAFTA (strefa wolnego handlu) pierwszy przykład próby zbliżenia możliwości państw rozwijających się z rozwiniętymi, wszystkie przedsięwzięcia integracyjne inicjowane przez państwa rozwijające kończyły się niepowodzeniem, bo nie było komplementarności (konkurencyjne gospodarki, a nie uzupełniające się), motorem procesów integracyjnych powinny być państwa rozwinięte.

• Ograniczenie poziomu sił zbrojnych do poziomu obrony własnego terytorium (atak zewnętrzny)