9 Сурет. Винттік түптік қозғалтқыш.

4 кесте. Винттік түптік қозғалтқыштың салыстырмалы сипаттамасы.

№ р/р	Көрсеткіштер	Өлшем бірлігі	Д1-195	Д2-172 М	Д 127
1	Айналу жиілігі	айн/мин	100-130	115-220	200-250
2	Айналу моменті	кНм	5-6,1	2,9-4,15	1- 1,2
3	Біліктегі қуат	кВт	50-80	33-92	20-30
4	Сұйық шығыны	л/с	30-40	23-36	12-15
5	Қысымның үдеуі	МПа	5-6	4,5-6	3,5-4,5
6	Диаметр	мм	195	172	127
7	Ұзындығы	мм	6235	6900	4400
8	Салмағы	кг	1090	880	305

Жоғарыда келтірілген қозғалтқыштардан басқа Д85 және Д1-54 қозғалтқыштары шағырылды. Осы қозғалтқыштардың көрсеткіштері 85 және 54 мм диаметріне пропорционал болып келеді. Шетелдік винттік қозғалтқыштардың диаметрі 45-86 мм, қуаты 6,6-246 кВт, ұзындығы 2800-9600 м, қадам саны 4-6 және салмағы 60-3200 кг болады.

Әдебиет: НЕГ 3 [175-205], ҚОС 7 [200-225]

Бақылау сұрақтары:

1. Гидромашинаның қай түріне турбобұрғы жатады?

2. Гидромашинаның қай түріне винттік түптік қозғалтқыш жатады?

3. Түрбобұрғының негізгі кемшілігін атаңыз?

4. Винттік түптік қозғалтқыштың негізгі кемшілігін атаңыз?

5. Сұйық шығынынан турбобұрғы валының айналу жиілігінің графигі қалай сипатталады?

Дәріс-8 . Соққы-айналмалы бұрғылау үшін гидропневмосоққы машиналар

Гидропневмосоққының түрлері мен жұмыс жасау принципі

Қатты пайдалы қазбаларды жоғары өнімді бұрғылау әдістірінің бірі айналсоқ әдіс. Бұл әдісте айналмалы бұрғылау мен соққылама бұрғылаудың жетістіктерін біріктіре отырып бұрғылаудың жетістіктерін біріктіре отырып бұрғылаудың механикалық біріктіре отырып бұрғылаудың механикалық жылдамдығын артуы.

Соққылама импульстің генераторы арнайы машиналар: гидросоққы және пневмосоққы.

Гидросоққыштар

Гидросоққымен бұрғылау. Айналсоқ бұрғылау әдісінде пайдаланады. Гидросоққыштар бұрғылау снарядының төменгі бөлігінде қашаудан кейін немесе жетекші құбырдан кейін орналасуы мүмкін.

Гидросоққыштардың жұмыс істеу принципі гидравликалық соққы әсерінен – сұйықтың қысымы тез өзгеруінен жұмыс істейді. Жуу сұйығы бұрғы құбыры арқылы аударма, арқылы жоғары камераға түседі. Клапан цилиндрде орналасқан поршеньнен, бойкамен бірге серіпеннің кедергісін жеңе отырып бұрғы қатарға соққы береді. Төмен қозғау кезінде соққыш поршеньнің инертті ауыр салмағы әсерінен клапон ашылып, сұйық поршеньнің ортаңғы тесігі арқылы өтіп забоға жетеді. Клапон жұмыс істемей қалғанда жоғары камерада қысым күрт төмендейді және поршень кері серіппе әсерінен жоғары көтеріледі де, клапон тесікті жабады. Аталған гидросоққыштар тіке жұмысты деп аталады. Яғни жұмыстың жүріс (соққыш қозғалысы, төмен ) жуу сұйығы әсерінен, ол кері қозғалысы кері итеру серіппесі көмегімен жүзеге асады.

Гидросоққыштар 1 минутта қатты соққы жасайтынына байланысты жоғары сапалығы анықталады, ол минутына 3000 соққыға дейін, ол қалыпты соққыштарда 1000 соққы минутына болады.

Қазіргі кезде гидросоққыштардың келесі маркалары шығарылады: Г-7, Г-9 бұрғылау диаметрі 76 және 59 мм, техникалық түрде жұмыс істейтін ГВ-5, ГВ-6 жоғары сатысы соққыштар диаметрі 93, 76, және 59 мм олар сумен және балшық ертіндісімен де жұмыс істейді. Гидросоққышты бұрғылауға қатты қорытпалы коронкалар маркасы КГ(колонка гидроударная) диаметрі 59, 76, 93 және 112 мм. Аталған қатты қорытпалы коронкалар айналмасы бұрғылауға арналған колонкалардан айырмашылығы – қабырға қалыңдығы қалың болады.(қабырға қалыңдығы 12-15 мм) және ВК-15 қатты қорытпасы ірі кескіштермен армирланген болады. Осы құрылымдық ерекшеліктер және бүйірлік үшбұрышты жуу тесіктері ауыр салмақтар әсерінен болатын күштерге төтеп береді.

Сонымен қатар жоғары жилікті гидросоққыштарды жынысталқандаушы құрал ретінде сериялы шығарылатын алмас колонкалар қолданылады. Жоғары сатылы гидросоққыштарда соққыға жұмсалатын бірлік энергия мөлшері 5÷15 Дж, ал төмен жиілік соққыштарда ол 50÷70 Дж болады.

Басқа технологиялық құралдары (колонкалық құбырлар, аудармалар, бұрғы құбырлары ) қалыпты айналмалы бұрғылаумен бірдей. Г-7 және Г-9 гидросоққышты VII-X категориясы жыныстарды 800-1000м тереңдікте бұрғылауды қолданылады. ГВ- 5, ГВ- 6 соққыш машиналарын қолданғанда V-VIII категориясы жыныстарды бұрғылау 1200 м дейін рационалды түрде жүргізеді. Ал алмас колонкалармен бұрғылауда 1200 м тереңдікті V-XI категориялы жыныстарды бұрғылауға болады.

Пневмосоққыштар

Айналсоқ бұрғылаудың басқа түрі – пневмосоққышты бұрғылау. Пневмосоққышпен бұрғылау котегориясы V-XI дейін қатты және өте қатты тау жыныстарын бұрғылауда қолданылады. Бұрғылау тереңдігі компрессордың жұмыстың қысымына немесе ұңғыға жақын су көздерінің болуына байланысты.

Бұл әдіспен ұңғыны бұрғылау колонкалық немесе толық ұңғы түбіне бұрғылау жүргізуге болады. Бұл бұрғылау әдісінің артықшылықтары:

• бұрғылаудың жоғары механикалық жылдамдығы. Кейбір жағдайларда механикалық бұрғылау жылдамдығы барлық тәсілден 8-9 есе, алмаспен бұрғылаудан 2-3 есе жоғары болады.

• жуу сұйығының жұмылып кететін аймақтарын бұрғылау мүмкіндігі.

• сулы коллекторлардың ластанбауы.

• су жетізуге, басының ертіндісін жасауға кететін шығындардың болмауы.

• жуу жүйесінің және зумфтың қажет болмауы.

• бұрғылау бригадасының санитарлы-гигиенасының жұмыс жасауының жақсаруы әсіресе қыс кезінде.

Барлық қолданылатын гидросоққыштар және олар қолдану аймағына байланысты таукен және барлау болып бөлінеді. Таукен пневмоқосқыштары негізінен суға бұрғылауда, жарылғыштың және т.б.ұңғымалар бұрғылауда қолданылады. Ал барлау пневмосоққыштары колонкалық тәсілмен бұрғылауға арналған. Кең қолданылатын пневмосоққыштардың техникалық көрсеткіштері 5 кестеде келтірілген.

5 кесте. Пневмосоққыштардың техникалық көрсеткіштері

Көрсеткіштер	Пневмосоққыш маркасы
	М 32 К	МП-3	П-125	РП-130	РП-111	РП-94
Пневмосоққыш диаметрі	135	90	110	130	111	94
Пневмосоққыш ұзындығы	515	380	566	1027	982	958
Бұрғылау диаметрі, мм	155	105	125	132,152	113	96
Минутына соққылау саны	1900	1600	1250	900-1100	1650-2000	1500-1800
Бір соққының энергиясы, кгм	14,0	8,5	15,0	25-30	14-16	9-10
Қосылған ауа шығыны, м3/мин	9,7	4,2	7,0	10-12	7,0	5,0
Қысылған ауаның номиналды қысымы, кгс/см2	5-6	5-6	5-6	6-7	6-7	6-7

Таукен және барлау пневмосоққышының жұмыс істеу принципі мен конструкциясының жұмыс істеу принципі мен конструкциясын қарастырайық.

М 32 К және МП – 3 пневмосоққыштары СССР. АН Сібірдегі таукен бөлігінде шығарылды, толық забойлы бұрғылауға арналған. Аталған екі пневмосоққыштардың жұмыс істеу тәртіптері бірдей.

Пневмосққыштың құрылымы

Пневмосоққыш тұрқы 8.(10 сурет) қалың қабырғалы цилиндрден тұрады. онда жұмыстық камераға ауа жеткізуге, забойдан шлам шығаруға арналған тесіктер бар. Сыртқы каналдары болып цилиндрмен 6 жабылған. Тұрық ішінде бояк 7 және клопандық корап 7 қақпақ 5 бар. Осы бөлшектер арасында клапан 4 орналасқан. Ол жоғары-төмен қозғалыс кезінде ортаңғы тесік ашылып-жабылып тұрады. Клапандық қорап жоғары қақпағымен аудармамен 1 тығындауыш пен 2 бірге жоғары көтеріледі. Аударма бұрғылау құбырымен конустық бұрандамен байланысады.