
- •Қазақстан республикасының ғылым және білім министрлігі қ.И. Сәтбаев атындағы қазақ ұлттық техникалық университеті
- •Студенттің пәндік
- •Алматы 2007
- •Аннотация
- •1 Пәннің оқу бағдарламасы – syllabus
- •1.1 Оқытушы туралы мәліметтер:
- •1.2 Пән туралы мәліметтер:
- •Оқу жоспарының көшірмесі
- •Пәннің мақсаты мен міндеттері
- •1.6 Тапсырманың түрі және мазмұны, олардың орындалу графигі
- •1.7 Пән бойынша оқу-әдістемелік материалдар Негізгі әдебиет
- •Қосымша әдебиет
- •1.8 Студенттердің білімдерін бағалау жүйесі
- •Ағымды және аралық аттестация бойынша бақылау жүргізу үшін сұрақтар тізімі Бірінші аралық бақылау бойынша арналған сұрақтар
- •Екінші аралық бақылау бойынша арналған сұрақтар
- •Аралық бақылауға арналған сұрақтар
- •1.9 Пәннің саясаты мен процедурасы
- •2 Негізгі таратылатын материалдар тізімі
- •2.1 Курстың тақырыптық жоспары
- •2.2 Дәріс сабақтарының мазмұны Дәріс 1. Кіріспе. Бұрғылау жұмысының қысқаша даму тарихы. Пайдалы қазбаларды өңдеу және іздеудегі олардың орны мен мақсаттары
- •Дәріс 2. Бұрғылау үшін қондырғының негізгі түрлері. Жыныс талқандаушы аспаптар
- •1 Сурет. Секциялы қашау
- •2 Сурет. Шарошкалы қашаулар және олардың қозғалысы.
- •Дәріс 3. Тау жыныстарының айналмалы талқандаудың машиналар мен механизмдер. Бұрғылау құбырлары.
- •3 Сурет. Бұранданың конустылығы.
- •Дәріс 4. Шегендеу құбырлары (шқ)
- •4 Сурет. Ұңғының құрылымы және эпюрасы.
- •Дәріс 5. Жуу сұйығын бұрғылау сорабынан айналмалы бұрғы колоннасына өткізу құрылғысы
- •5 Сурет. Вертлюг ув-250
- •6 Сурет. Бұрандасыз қосылысты шнек
- •Дәріс 6. Бұрғылау айналдырғыштары
- •7 Сурет. Бұрғылау роторы ур-760.
- •Дәріс 7. Түптік қозғалтқыштар
- •8 Сурет. Бір секциялы турбобұрғы.
- •9 Сурет. Винттік түптік қозғалтқыш.
- •Дәріс-8 . Соққы-айналмалы бұрғылау үшін гидропневмосоққы машиналар
- •10 Сурет. М32к (мп-3) пневмосоққышы: 1-аударма; 2-нығыздама; 3-клапан қорабы;
- •Дәріс 9. Бұрғылау қондырғының таль жүйелері
- •Дәріс 10. Бұрғылау лебедкалары
- •Дәріс 11. Көтеру механизмнің кинематикасы
- •11 Сурет. Көтеру тахограммасы
- •12 Сурет. Түсіру тахограммасы (tсп – бұрғылау свечасын түсіру ұзақтығы)
- •Дәріс 12. Тежегіш қондырғылары
- •13 Сурет. Лебедканың ленталы тежегіштің кинематикалық нобайы: а – у2-2-11, у2-5-5;
- •14 Сурет. Автоматтандырылған көтеріп-түсіру механизмдер нобайы
- •Дәріс 13. Беріліс механизмдері
- •15 Сурет. Беріліс механизмінің сипаттамасы
- •16 Сурет. Беріліс механизмінің нобайы
- •Дәріс 14. Бұрғылау мұнаралар мен мачталар
- •2.3 Зертханалық жұмыстардың жоспары
- •2.4 Студенттің оқытушымен өзіндік жұмыстар сабақтарының жоспары (соөж)
- •2.5 Студенттердің өздік жұмысы бойынша сабақ жоспары (сөж)
- •2.6 Өзін бақылау үшін тестік тапсырмалар
- •2.7 Емтихан билеттерінің сұрақтар тізімі
- •2.8 Глоссарий
- •Мазмұны
- •Студенттеріне арналған пәннің оқу-әдістемелік кешені
- •Латыпов Авис Самигуллинович Айтугулова Баян Андреевна
4 Сурет. Ұңғының құрылымы және эпюрасы.
Екінші секцияның ұзындығы –
Осылайша үшінші, төртінші және әрі қарай секция құбырларын анықтайды, бірақ тарту күші (тізбек салмағы) мына шарты орындауы керек
(14)
бірақ
(15)
мұнда: [к] – тартылу кезіндегі беріктік коэффициенті.
(16)
мұнда: Рстi – і-секцияның тартушы жүктемесі;
[к] = [S] – мүмкін беріктік коэффициенті бір кестеден анықталады
åq1l1g Рст–ге жақын болғанда тарту жүктемесі бойынша есеп жүргізіледі
(17)
Секция құбырын
(18)
(18) теңдігі болғанша дейін таңдай береді.
Тізбектің жалпы салмағы
(19)
Ұңғы сағасына аралық құбырларда қажалуды болдырмау мақсатында қалыңдығы 10 мм жоғары 100…150 м құбырларды орнатады.
Әдебиет: ОСН [97-108], ДОП [120-135]
Бақылаусұрақтары:
Шегендеу құбырының тағайындалуы мен жұмыс жасау шарттары?
Өлшемі, материалы және құрылымы бойынша шегендеу құбырларының топтасуы?
Шегендеу құбырының бұрандалы қосылысының құрылымы?
Сыртқы қысымға шегендеу құбырларын есептеу формулалары?
Қандай факторлардан бұрандалы қосылыстардың қаттылығы тәуелді болады?
Ішкі қысымға шегендеу құбырын есептеу қалай жүргізіледі?
Созылуға шегендеу құбырының колоннасын қалай есептейді?
Дәріс 5. Жуу сұйығын бұрғылау сорабынан айналмалы бұрғы колоннасына өткізу құрылғысы
Сальниктер мен вертлюгтердің түрлері
Ұңғыларды бұрғылау кезінде бұрғылау құбырының айналатын колоннасына тазалайтын агенттерді беру қажет. Қазіргі уақытта бұрғылау кезінде ұңғының тереңдігіне және тазалау агенттің түріне байланысты төменгі аспаптарды қолдануға болады:
Сальниктер – бұрғылау колоннасының салмағы беріліс қажеттілігінен аспайтын терең емес ұңғыларды бұрғылау кезінде қолдануға болады;
Вертлюгтер (вертлюг-сальниктер) – бұрғылау аспабының салмағы беріліс қажеттілігінен асатын ұңғыларды бұрғылау кезінде қолдануға болады;
Превентор-сальниктер – сұйық газ тәрізді қоспаны тастау мүмкіндігі жағдайында немесе тазалау агенттері ретінде ауаны (газды) қолдану кезінде болады;
Аталған сальниктердің тағайындалуы мен жұмыс жасау әдістері бірдей, сондықтан ОӘК қысқаша сипаттама береміз.
Вертлюг
Вертлюг бұрғылау ерітіндісін бұрғылау тізбегінің айналдырушы жетекші құбырына жіберуге арналған. Бұрғылау үрдісінде вертлюг бұрғылау қондырғысының тәл жүйесіне ілінеді және бұрғылау сорабымен манифольд арқылы жалғанады.
Көтеріп-түсіру операциясы кезінде вертлюг жетекші құбырмен және иілгіш шлангпен бірге шруфқа бағытталады және тәл жүесінен босатылады. Ротормен бұрғылау кезінде вертлюгтің оқпаны жетекші құбырмен бірге үнемі айналып тұрады, ал түпкі қозғалтқышпен бұрғылау вертлюг оқпаны бұрғылау тізбегін қысып қалмас үшін оқтын-оқтын бұрылып тұрады.
Вертлюгтерге келесі талаптар қойылады:
Көлденең габариттері мұнара өсімен араласуға кедергі жасамауы керек;
Тез тозатын тораптары мен бөлшектері өндірістік шарттарда тез ауыстыруға қолайлы болуы керек;
Үйкелетін бөліктерін майлау тиімді болуы және вертлюг бөліктерін салқындатуы керек;
Тәлді блокпен байланыстыру құрылғысы тез шуруфқа бағыттау мен шешуге сенімді және қолайлы болуы керек.
Вертлюгтің құрылысы
Пайдалану және терең бұрғылауға арналған вертлюгтер бізде де, шет елдерде де бірдей құрылымнан тұрады. Азғана айырмашылығы шығарушы зауыттардың технологиялық мүмкіндіктерінде ғана. Вертлюгтер жүккөтергіштігі бойынша ерекшеленеді.
Вертлюгтің корпусы көмірқышқылды немесе армирленген құймадан жасалынады және штроптарды орнатуға арналған қалтасы болады. штроп армирленген хромникельді немесе хроммарганецті, кремнилі 38ХГН, 30ХГСА болаттардан жасалынады және корпусқа саусақшалармен бекітіледі.
Вертлюгтің жартылай корпусының ішінде шегендеу немесе бұрғылау тізбектерінің өстік жүктемесін қабылдаушы тіректік мойынтрекке арналған сөре және радиальді мойын тірекке арналған ойма болады. Оқпан ішкі ортасында жуу сұйығы жүретін целиндр тесігі бар, сыртында тіректі мойын тірекке арналған фланецтен тұрады. Вертлюг оқпаны аудармамен бірге жетекші құбырдың айналу жиілігімен айналатын болғандықтан, ол екі радиальді мойын тіректерге орнатылады. Вертлюгтің ең жүгі ауыр бөлшегі штроп пен оқпаны. Сондықтан оқпан армирленген 38ХГН немесе 40ХН болаттардан жасалынады.
Фланец арқылы оқпан ең жүктемелі болып табылатын бөлшегінің бірі вертлюг мойын тірегіне жүктеме береді. Оқпанның өстік араласуын болдырмау үшін, ол бұрғылау тізбегімен жүктелмей тұрғанда көмекші тіректік мойын тірек қызмет көрсетеді. Тіректік мойын тіректер арасындағы өстік саңылау қақпақпен реттелінеді, олар вертлюг корпусынан майдың ағуын болдырмаушы манжетті ұстап тұрады. Вертлюгтің жоғарғы және төменгі қақпақтары стакан өтуге арналған тесіктен тұрады.
2 кесте. Оқулықтарда мүмкін жүктеме ұршықтардың төрт түрі беріледі.
Көрсеткіштер |
Өлшем түрлері |
|||
УВ-250 |
УВ-320 |
УВ-450 |
ШВ-15-250 |
|
1 |
2 |
3 |
4 |
5 |
Мүмкін статистикалық салмақ, кН |
2500 |
3200 |
4500 |
2500 |
100 айн/мин кезіндегі динамикалық салмақ |
1600 |
2000 |
3000 |
1600 |
Шығатын саңылаудың диаметрі, мм |
75 |
75 |
75 |
75 |
Айдалатын сұйықтың максимальді қысымы, МПа |
25 |
32 |
40 |
25 |
Оқпанның айналу жиілігі, айн/мин |
200 |
200 |
150 |
200 |