1)Скарачэнні прыросту сельск. Нас-цтва; 2)рэзкім зніжэнні прыбытковасці памешчыцкай і дзярж. Вёскі; 3)абеззямельванні і збядненні сялянства; 4)росце канфліктаў паміж сялянамі і памешчыкамі.

Усё гэта прымусіла царскі ўрад прыняць меры для выхаду з крызісу. Ініцыятарам рэформаў выступ. граф Кісялёу. У 1839-1845 ен здзейсніў рэформу кіравання дзярж. сялянамі. Мэтай рэф. з'яўлялася павышэнне дзярж. даходаў. Рэф. Кісялёва істотна палепшылі стан. дзярж. сялян на Б. У дзярж. маёнтках былі ліквід. фальваркі і паншчына, зямельныя надзелы павялічыліся, зменшылася грашовая рэнта. Перавод на чынш (грашовая рэнта) садзейнічаў узмацненню сувязяў сялянскай гасп.. Такім чынам, крызіс феадальна-прыгонніцкіх адносін у вёсцы на Б. быў часова пераадолены, але вырашыць іншыя праблемы ў памешчыцкай вёсцы не ўдалося.

Эканамічны патэнцыял бел. гарадоў быў слабым. гарадская прамысловасць у першай пал 19ст. знах. на стадыі дробнатаварнай рамеснай вытворчасці. Па звестках, у 1828 г. на Б. было ўсяго 104 мануфакт.

Адмена прыг. права на Б.: Сялянская рэформа 1861 г. была абумоўлена крызісам усёй феадальна-прыгонніцкай сіс-мы. Царскі ўрад вырашыў распачаць падрыхтоўку сялянскай рэф. 1861 з Б. і Літвы, зыходзячы з таго, што тут яшчэ да гэтага многія мясцовыя памешчыкі выказваліся за беззямельнае вызваленне сялян ад прыгоннай залежнасці. Такая пазіцыя памешчыкаў тлумачылйся тым, што іх гасп. былі ўжо даволі шырока ўцягнуты ў сферу таварна-грашовых адносін. Таму, на думку царскага ўрада, памешчыкі беларуска-літоўскіх губерняў былі значна лепей падрыхтаваны да скасавання прыгоннага права.

Падрыхтоўка сялянскай рэф. пачалася ў тайне ад шырокіх колаў грамадсці. У студзені 1857 быў створаны Сакрэтны камітэт "для абмеркавання мер па ўладкаванні быту памешчыцкіх сялян". 19 лютага 1861г. Аляксандр II зацвердзіў заканадаўчыя акты (усяго іх было 17), якія тычыліся адмены прыгоннага права, і звярнуўся да народа з "Маніфестам". Усе гэтыя дакументы можна падзяліць на тры групы: Агульныя палажэнні, Мясцовыя палажэнні, Дадатковыя правілы. У адпаведнасці з "Маніфестам" селянін адразу атрымліваў асабістую свабоду і шэраг грамадзянскіх правоў: заключать грамадзянскія і маёмасныя пагадненні, адчыняць гандлёвыя і прамысловыя прадпрыемствы, пераходзіць у іншыя саслоўі.

На Б. рэформа ажыццяўлялася на падставе Агульнага і 2х Мясцовых палажэнняў. Калі да рэф. ў селяніна зямлі было больш вышэйшай нормы, то памешчык меў права адрэзаць лішак на сваю карысць. У Гродзенскай, Віленскай, Мінскай губернях існавала падворнае землекарыстанне. Тут сялянам пакідаўся іх дарэформенны надзел. Да правядзення выкупной аперацыі сяляне лічыліся часоваабавязаными і за карыстанне атрыманай зямлёй павінны былі адбываць паншчыну або плаціць памешчыку аброк.

Свой палявы надзел зямлі сяляне павінны былі выкупіць ва уласнасць. Правілы выкупной аперацыі былі аднолькавыя для ўсёй Расіі. Выкупная сума вызначалася шляхам капиталізацыі пераведзенага на грошы аброку з дзесяціны ў разліку 6 % гадавых. (20 % гэтай сумы сяляне плацілі непасрэдна памешчыку, а астатнюю частку памешчыкі атрымлівалі ад дзярж. ў выглядзе каштоўных папер, якія можна было прадаць ці закласці). У выніку такой аперацыі сяляне станавіліся даўжнікамі дзярж. і на працягу 49 гадоў павінны былі выплачваць выкупныя плацяжы. Такім чынам, агульная сума, якую сяляне вымушаны былі заплаціць за зямлю, значна перавыш. рыначны кошт гэтай зямлі (на Б. у 3-4 разы). Сяляне выкупалі не толькі зямлю, але і кампенсавалі памешчыку страту ўласнасці над асобай селяніна.

Вынікі і значэнне аграрнай рэф.. Рэформа 1861 г. дала значны штуршок развіццю бурж. адносін у Расіі. За некалькі дзесяцігоддзяў тут адбыліся такія пераўтвар., на якія ў некаторых краінах Захаду спатрэб. цэлыя стагоддзі. Разам з тым рэформа несла ў сабе шмат супярэчнасцей. У Расіі захав. мноства феад. перажыткаў, што стала адметнай рысай і асноўнай асаблівасцю Рас. капіталізму.

№27 Буржуазня рэф. 60-80-х гг. 19 ст. і асабл. іх правядзення на Б.

Рэформа 1861 ліквідавала галоўную перашкоду развіцця капіталізму ў Расіі - прыгоннае права. Але каб рухацца наперад да сапраўды буржуазнага грамадства, Расіі былі патрэбны іншыя рэф. дзярж-паліт. ладу. У 1860 - 1870-я урад Аляксандра II прыняў шэраг пастаноў аб правядзенні такіх рэформ: земскай, судовай, гарадской, ваеннай, школьнай і цэнзурнай.

Аднак у Б. гэтыя рэф. ажыццяўляліся са значнымі абмежаваннямі, якія былі выкліканы мерамі, што прымаліся ўрадам у сувязі з паўстаннем 1863-1864., у 1 чаргу абвяшчэннем тут ваеннага стан., якое было адменена толькі ў 1870 г.

У 1862—1874 гг. была праведзена ваенная рэформа, якая замяніла рэкруцкую сіс-му камплектавання арміі з прадстаўнікоў падатных саслоўяў на агульную ваенную павіннасць. Тэрмін абавязковай службы ў сухапутных войсках быў скарочаны да 6, на флоце-да 7 гадоў.

У 1864 г. у Расіі пачалася земская рэформа. Яна прадугледж стварэнне ў паветах і губернях выбарных земскіх устаноў для кіраўніцтва асветай, аховай здароўя, гаспад справай. Выбарчы закон, на аснове высокага маёмаснага цэнзу (г.зн. валод маёмасцю на значную суму грошай) забяспеч перавагу ў земствах памеснага дваранства. Аднак на Б., Літву і Правабярэжную Украіну рэформа не распаўсюдж па паліт. матывах: царскі ўрад пасля паўст 1863-1864 не давяраў мясц. польск. памешч.

У выніку суд. рэф. 1864 г. былі ліквід. саслоўныя суды, якія замяняліся агульнымі для ўсіх судовымі ўстановамі. Абвяшчалася адкрытасць і незалежнасць суда ад урада. Уводзіліся міравыя суды, а для разгляду крымінальных спраў-суд прысяжных, якія незалежна ад суддзяў выносілі рашэнні вінаваты падсудны ці не. Уводзіліся судовыя абаронцы-адвакаты, якія не знаходзіліся на дзярж. службе і былі незалежныя ад урада. На Б. і ў Літве гэтая рэформа пачалася толькі ў 1872 г. 3-за адсутнасці земстваў міравыя суддзі не выбіраліся, а назначаліся Міністэрствам юстыцыі. Суд прысяжных быў уведзены толькі ў 1882 г.

Школьн рэформа 1864 г. зыходзіла з прынцыпу ўсесаслоўнай адукацыі. Саслоўныя абмежаванні адмяняліся пры паступленні ў сярэднія і вышэйшыя навучальныя ўстановы, але навучанне заставалася платным. На Б. з 1864 г. пачатковую адукацыю давалі народныя вучылішчы, а сярэднюю-гімназіі, якія падзяляліся на класічныя (тут пераважала вывучэнне гуманітарных прадметаў) і рэальныя (пераважалі матэматыка і прыродазнаўства).

У выніку цэнзурнай рэф. 1865 некалькі пашыраліся магчымасці друку, але з-за складанага паліт. стан. першае незалежнае ад урада выданне-газета «Мінскі лісток» выйшла толькі ў 1886г.

Гарадская рэформа Б. пачалася ў 1875 Выбарчыя правы мелі толькі плацельшчыкі гарадскіх падаткаў-уласнікі зямлі, дамоў, гандлёвых і прамысловых прадпрыемстваў. Выбраная гарадская дума ўтварала гарадскую ўправу на чале з гарадскім галавою. Органы гарадскога самакіравання займаліся толькі пытаннямі добраўпарадкавання гарадоў, гандлю, прамысл., транспарту, аховы здароўя, адукацыі.

Знач. рэформ. Буржуазныя рэф. пачынаючы з адмены прыгоннага права, прывялі да значных змен у паліт жыцці Расіі. Быў зроблены крок наперад па шляху пераўтварэння феадальнай манархіі ў буржуазную. Разам з тым рэф. неслі ў сабе перажыткі феадалізму, былі непаслядоўныя і абмежаваныя. Вялікія адрозненні і адтэрміноўкі ў правядзенні рэформ у Б. надавалі ім яшчэ больш абмежаваны і непаслядоўны характар у параўнанні з іншымі рэгіёнамі Расіі, рабілі сац.-эканамічную сітуацыю ў беларуск губернях складанай і супярэчлівай.

№28 Шляхі развіц капітал. адносін. Прамысл пераварот, яго вынікі і асаблівасці ў Б.

Прамысловасць Б. развівалася ў цеснай сувязі і агульнаРас., але мела і свае асаблівасці, асноўнай сярод якіх было распаўсюджв. дробн. вытворчасці і мануфактур, невялікіх фабрычна-заводскіх прадпрыемстваў.

Стадыі капіталіст. вытворчасці ў прамысл.:

Дробныя рамесніцкія прадпрыемствы, заснаваныя на ручной працы. Гэта промыслы, якія выкарыст. мясцовую сыравіну: дрэва-сталярнае, гліна-ганчарнае, мехавое, шавецкае, шэрсця-і льна-ткацкае рамяство.

Пасля рэф. 1861 г. паскорыўся рост мануфактурнай вытворчасці. Мануфактуры пераважалі ў гарбарнай, ганчарнай, цагельнай, суконнай, шкляной і тытунёвай вытворчасці.

Рамяство і мануфактуру паступова выцясняе капіталістычная фабрыка. Пераход ад ручной да машыннай вытворчасці з'яўляўся сапраўднай рэв-цыяй у прамысл.. На Б. ён пачаўся ў 1825 г, (суконныя фабрыкі ў Косава і Хомску). Асаблівасцю прамысловай рэв-цыі на Б. было тое, што яна, у адрозненне ад Расіі, разгортвалася не ў тэкстыльнай, а ў харчасмакавай і металаапрацоўчай галінах. Высокай удзельнай вагой вылучаліся вінакурныя, піваварныя, мукамольныя, тытунёвыя, запалкавыя, папярова-кардонныя фабрыкі.

Такім чынам, прамысловасць Б. спецыялізавалася на апрацоўцы пр-цыі мясцовай сельс. гасп., лясной і мінеральнай сыравіны. Б. адставала ад Расіі па ўзроўні канцэнтрацыі вытворчасці. Дробныя прадпрыемствы складалі на Б. 85,5 % усіх фабрык. Характэрнай з'явай для Б. было размяшчэнне большасці прамысловых прадпрыемстваў у сельс. мясцовасці, бліжэй да крыніц сыравіны і таннай рабочай сілы. Найбольш буйнымі гарадамі на канец 19ст., дзе развівалася прамысловая вытворчасць, былі Мінск, Віцебск, Гродна, Брэст и др.

Інтэнсіўнае будаўніцтва чыгунак на Б. была выклікана геапаліт стан.м. Царскі ўрад кіраваўся ваенна-стратэгічнымі мэтамі і эканамічнымі інтарэсамі Рас. імперыі. Забяспечвалася чыгуначная сувязь сталіц, важнейшыя індустрыяльныя і сельскагаспадарчыя рэгіёны звязваліся паміж сабой, з балтыйскімі і чарнаморскімі партамі, з краінамі зах. Еўропы. Б. знах. на перакрыжаванні гэтых шляхоў. Пачатак чыгуначнай сетцы Б. паклала Пецярбургска-Варшаўская магістраль (1862г.), якая Прайшла праз Гродна.

У пач. 20ст. пачынаецца працэс канцэнтрацыі прамысл.. Да буйных прадпрыемстваў адносіліся: льнопрадзільная фабрыка "Дзвіна" у Віцебску, папяровая ў Добрушы, крыштальная "Нёман" у Лідскім Вавеце, тытунёвая ў Гродне, запалкавая фабрыка ў Пінску.

Вядучую ролю ў эканоміцы пачалі адыгрываць банкі. Акрамя аддзяленняў цэнтральных банкаў імперыі з'явіліся мясцовыя-Мінскі і Магілёўскі камерцыйныя банкі.

Вынікі прамысловага развіцця Б. ў 2 пал 19ст. Прамысловасць Б. ў 2 пал 19ст. дасягнула таго ж узроўню развіцця, што і ў інш. аграрных раёнах Расіі, але значна адставала ад асноўных індустр. цэнтраў. Галоўнымі прычынамі гэтага былі адсутнасць прамысл. запасаў карысных выкапняў і рэшткі прыгонніцтва, якія стрымлівалі развіццё капіталістыч. адносін.

У сістэме агульнаРас. капіталізму Б. уяўляла рэгіён з высокаразвітой лёгкай прамысловасцю.

№29 Грам-паліт рух у Беларусі ў першай пал 19 ст. Шляхецкія паўстанні

Ліквід. РП, ідэі французскай рэв-цыі канца 18ст., падзеі в-ны 1812 г. аказалі вялікі ўплыў на развіццё грамадй думкі Б.. Шляхецкая інтэлігенцыя, вучнёуская моладзь аб'ядноўваліся ў гурткі для выпрацоўкі і дасягнення сваіх нац-ных ідэалаў. Яны былі ідэйна і часта арганізацыйна звязаны з грамадскім рухам у Польшчы, кантактавалі з перадавымі людзьмі Расіі дзеля барацьбы супраць агульнага ворага - царскага самадзяржаўя.

Першай тайнай арг-цыяй у Літве і Б. пасля падзелаў РП стала Віленская асацыяцыя 1796—1797гт. Асноўнай яе мэтай з'яўлялася аднаўленне ранейшай дзярж. на аснове Канст. 3 мая 1791 г., для чаго вялікія спадзяванні ўскладаліся на дапамогу Францыі. За кароткі час свайго існавання карысталася папулярнасцю сярод шляхты.

У 1817 г. па ініцыятыве студэнтаў Віленскага універсітэта –Міцкевіча, Чачота-было створана "Таварыства філаматаў". Яны прапагандавалі сярод навучэнцаў і нас-цтва ідэі роўнасці і свабоды. У 1823 г. быў распрац. бабруйскі план паўстання: арышт цара і яго світы ў час агляду войскаў у Бабруйскай крэпасці, але з-за непадрьгхтаванасці і рознагалоссяў не бьгў ажыццёўлены. 24 снежня 1825 г. таварыства "Ваенньш сябры" сарвала цырымонію прысягі на вернасць Мікалаю I. У лютым 1826 дзекабрысты Палтаускага палка спрабавалі захапіць Бабруйскую крэпасць. Гэтьгя 1я рэв-цыянеры хоць і спачувалі сялянам, але не лічылі іх рэальнай сілай і не абапіраліся на іх у сваёй дзейнасці. У сяр. 20-х гт. тайныя таварыствы на Б. былі разгромлены. Многіх удзельнікаў арыштавалі і саслалі ў аддаленыя губерні. Выйшла забарона на навучанне жьгхароў Літвы і Б. ў замежньгх універсітэтах і ў Польшчы, у чыноўнікаў бралася падпіска аб няўдзеле ў тайных арг-цыях. Аднак поўнасцю спыніць грамад-паліт рух царскі ўрад не мог.

У лістападзе 1830 г. у Варшаве пачалося шляхецкае паўстанне, кіраўнікі якога ставілі галоўнай мэтай аднаўленне РП у межах 1772 г. Вясной 1831 г. у руках паўстаўшых аказаліся Літва і шэраг паветаў зах. Б. Паўстанне развівалася стыхійна, хоць і існаваў Віленскі цэнтральны паўстанцкі камітэт. Сяляне і мяшчане мабілізоўваліся ў атрады пераважна пад прымусам і не былі зацікаўлены ваяваць без вырашэння сваіх сац. праблем. У той жа час царскія ўлады абяцалі ім нызваленне ад паноў-паўстанцаў. Кульмінацыяй падзей стала бітва за Вільню 19 чэрвеня 1831г., у якой паўстанцкія сілы не змаглі дасягнуць перамогі над царскімі нойскамі. Летам 1831 г. асобныя выступленні адзначаліся ў паўднёвых паветах Б., але ў цэлым паўстанне на бел. землях пайшло на спад і ў жніўні было задушана. Многія яго ўдзельнікі былі аддадзены пад суд. У шляхціцаў канфіскоўваліся маёнткі, асоб недваранскага паходжання аддавалі ў салдаты ці ссылалі ў Сібір.

Урад разумеў, што адньгх рэпрэсій мала. Таму пасля 1830 быў распрац. канкрэтны план поўнага зліцця забраных ад РП зямель з усёй тэрыт. Расіі пад сцягам праваслаўя і адзінай Руск. народнасці. Важнейшым мерапрыем. у гэтым кірунку было ўвядзенне ўказам ад 1.01.1831г. Рас. заканадаўства і адмена 25.06.1840г. дзеяння Статута ВКЛ ў беларуск губернях. 3 1831 па 1848 у якасці дарадчага органа пры цары функцыяніраваў асобы Камітэт па справах зах. губерняў. Ен разглядаў праекты адміністрац. і паліт. мерапрыемстваў у адносінах да Б., Літвы і Правабярэжн. Украіны, што паступалі ад міністэрстваў, губернатараў, генерал-губернатараў, і падаваў на зацвярджэнне цару.

Цэлы комплекс мерапрыемстваў ажыццяўляўся для папярэджвання магчымьгх шляхецкіх выступленняў, сярод якіх галоўнае месца займаў так званы "разбор" шляхты. Гзта працэдура ўяўляла сабой праверку дакументаў аб дваранскім паходжанні і перавод на гэтай аснове часткі шляхты ў падатковае саслоўе: аднадворцаў-у сельс. мясцовасці і грамадзян-у гарадах.

Адным з важнейшых напрамкаў урадавай палітыкі стала барацьба супраць уплыву катал. царквы. Урад ішоў па лініі змяншэння колькасці каталіцкага духавенства. У 1832 г. вьгйшаў указ аб ліквідацыі некамплектных (што не мелі поўнага складу манахаў) каталіцкіх манастыроў і перадачы іх маёнткаў у склад казённых. 25.12.1841 бьгў падпісаны шэраг указаў аб прыёме ў дзяржаўн. маёмасць усіх населеных маёнткаў вышэйш. правасл. і іншавернага духавенства зах. губерняў. Да сяр. 40-х гг. секулярызаця царкоўных уладанняў была ў асноўным завершана. Асноўная маса зямельных уладанняў была адабрана ад каталіцкага духавенства, бо правасл царква мела параўнальна невялікую колькасць сялян. Ліквідацыя царквы як буйнога феадала-ўласніка ставіла яе ў болыпую залежнасць ад дзярж. улады.

Ва ўмовах небяспекі антыўрадавых змоў і выступленняў важнейшым фактарам паліт. стабільнасці ў рэгіёне лічылася праваслаўнае яднанне афіцыйных улад і народа з мэтай ізаляцыі паўстанцаў-каталікоў. Гэта прадвызначыла лёс уніяцкай царквы, да якой напрыканцы 18ст. належала больш 2/3 насельніцгва і ў якой яшчэ захоўваліся ра-нейшыя бел. праваслаўныя традыцыі, што не дазволі-ла ёй зліцца з катал. царквой. У 30-я гт. 19ст. улады схіляюць на свой бок вышэйшае ўніяцкае духавенства. 12.02.1839г. на саборы ў Полацку прымаецца рашэнне аб далучэнні ўніяцкай царквы да Руск. праваслаўнай. Ліквідацыя ўніяцкай канфесіі суправаджалася знішчэннем шматлікіх культ. каштоўнасцяў, спальваннем богаслужэбнай літаратуры. 3 гэтага часу на нашай зямлі запанавала рускае праваслаўе, але многія з былых уніятаў працягвалі тайна трымацца сваіх ранейшых традыцый.

Дзеля русіфікацыі заахвочваўся пераезд на Б. рускіх чыноўнікаў. Рабіліся спробы насаджэння рускага дваранскага землеўлад., перасялення рускіх правасл сялян і інш.

У 2 пал 30-х гг. 19ст. рабіліся спробы прамога перасялення на Б. і ў Літву рускіх праваслаўньгх сялян. Раскіданыя дробнымі групамі па тэрыт. Б. і Літвы, рускія сяляне не маглі доўга захоўваць сваю "самабытнасць" і непазбежна раствараліся ў масе мясцовага нас-цтва.

Шляхецкая паўстанцкая эміграцыя, што асела пераважна ў Францыі, першапачаткова не губляла надзей на ўзнаўленне ваенных дзеянняў.

У 1846-1849 гг. у Вільні, Мінску, Гродне, Лідзе, Лшмянах і інш. гарадах існавала тайная арг-цыя "Саюз свабодных братоў", якая налічвала каля 200 членаў. Вялася прапаганда сярод салдат і афіцэраў мінскага гарнізона, выраблялася зброя. На развіццё грамадга руху мілі вялікі ўплыў палітя падзеі, перш за ўсё р-цыи у Зах. Еўропе, і толькі прысутнасць вялікай колькасці цар-х войскаў прадухіляла на бел. землях масавыя выступленні

№30 Беларусь ў в-не 1812 года.

12.06.1812г. войскі Напалеона, які марыў аб сусветным панаванні, пераправіліся праз Нёман і пачалі вайну супраць Расіі. Вялікая армія мела ў пагранічных раёнах амаль трохразовую перавагу над Рас.мі войскамі. Яна складалася з прадстаўнікоў многіх пакораных Францыяй народаў Еўропы. 3 імі ішлі таксама палкі, сфарміраваныя з перашэдшых на бок Н. шляхцічаў з Літвы і Б.. Так, напрыклад, князь Дамінік Радзівіл за свае грошы выставіў 3тыс. армію, якая першай святочна ўступіла ў Вільню. Выкарыстоўваючы значную перавагу ў сілах, Напалеон імкнуўся знішчыць 1-ю і 2-ю рускія арміі, якія былі размешчаны асобна (адна-пад Вільна, 2-пад Валкавыскам). У чэрвені-ліпені адбыліся цяжкія баі пад Кобрынам, Мірам, Полацкам. Дзякуючы бліскучаму манеўру Баграціёна-камандуючага 2-й арміяй рускія войскі не трапілі ў варожае акружэнне. Н. не ўдалося іх разбіць паасобку. Каля Смаленска дзве рускія арміі аб'ядналіся. Але адступленне з мэтай захаваць сілы працягвалася.

Амаль усю захопленую тэрыторыю Б. кантралявала французскае ваеннае камандаванне. Н. знайшоў тут нямала прыхільнікаў з боку тых шляхцічаў, якія шчыра паверылі ў абяцанні Н. аднавіць іх былую дзяржаўнасць і вярнуць землі, страчаныя падчас падзелаў РП. Таму яны сустракалі Н. як вызваліцеля ад Рас.х захопнікаў. Быў створаны Часовы ўрад ВКЛ. Ад яго патрабавалася ў першую чаргу забяспечваць усім неабходным і нават папаўняць рэкрутамі французскую армію, што расчаравала шляхту ў адносінах да Н. Частка шляхты працягвала па-ранейшаму арыентавацца на Рас. імператара Аляксандра I.

Жыхары Б. змагаліся ў складзе як Рас.х, так і французскіх войскаў. Бел. сяляне выступілі супраць акупантаў. Пачалася партызанская в-на супраць французскай арміі на Б.. Актыўна дзейнічалі партызанскія атрады вёскі Трасцені, атрад сялян з вёсак Барысаўскай воласці. Некалькі дзесяткаў тысяч беларусаў у складзе Руск. арміі прымалі ўдзел у Барадзінскай бітве.

Другі раз в-на прайшлася па Б. ў час адступлення французскіх войск. Рашаючая бітва адбылася каля в. Студзёнкі пад Барысавам. У Смаргоні Н. пакінуў армію і ад'ехаў у Парыж. 14 лістапада 1812 г. рускія войскі занялі без бою Гродна.

Вынікамі в-ны былі масавая гібель людзей. Пасяўныя плошчы скараціліся болып як напалову. У грашовых адносінах страты Б. ад в-ны склалі амаль 52 млн. руб. серабром. Імператар Аляксандр I дараваў здраду мясц. памешчыкам, якія пайшлі на службу да Н., але нічога не зрабіў для сялян, нават тых, хто змагаўся ў партызанскіх атрадах на баку Рас.х войскаў. Наадварот, сялянскі прыгон і свавол памешчыкаў у беларуск вёсках пасля в-ны 1812 г. рэзка ўзмацніўся.

№31 Культура Беларусі ў 1 пал 19ст. Зараджэнне і развіцце беларусазнаўства

Перыяд з канца 18ст па 10-я гг. 19ст. адносіцца да эпохі Асветніцтва ў Б.. У эпоху Асветніцтва ў Б. набыў распаўсюджанне своеасаблівы мастацкі стыль - класіцызм. антычная спадчына разглядалася ў рамках класіцызму як ідэальны ўзор.

Прыкладна з 10-х гг. 19ст. у культ. Б. ўзнікае напрамак - рамантызм. Расчараваныя ў рэчаіснасці, рамантыкі звярнуліся да гістарычнага мінулага. Гэта выклікала шырокае распаўсюджанне ў выяўленчым мастацтве і літаратуры гістарычнага жанру.

Адукацыя. Пад уплывам асветніцкіх ідэй адукацыя паступова пазбаўлялася царкоўнага ўплыву, пераходзіла ў падпарадкаванне да дзярж. і набывала свецкі характар. Гэта абумовіла правядзенне ў апошняй трэці 18-пач. 19ст. шэрагу рэформ у галіне адукацыі Рас. імперыі. Да гэтага часу ў Б. склалася даволі заблытаная сетка навучальных устаноў, пазбаўленых адзінага кіраўніцтва і не звязаных паміж сабой.

У 1802 г. было ўтворана Міністэрства народн. асветы. Еўрапейская частка Расіі дзялілася на 6 навучальных акруг. Навуковым і адміністрацыйным цэнтрам акругі быў Віленскі універсітэт, створаны ў 1803 г. Ва універсітэце меліся 4 факультэты. З'яўляючыся цэнтрам Віленскай навучальнай акругі, універсітэт распрацоўваў праграмы і падручнікі для падначаленых школ. Адукацыя, атрыманая ў Віленск. універсітэце, не саступала адукацыі ў лепшых заходнееўрапейскіх інстытутах.

Сіс-ма адукацыі ўключ. ў сябе пачатк. школа з 1гад. тэрмінам навучання, 2х-гадовыя павятовыя вучылішчы, 4х-гадовыя гімназіі і універсіт. Станоўчымі вынікамі рэф. на Б. з'явіліся рост свецкіх агульнаадукац. школ і кольк-ці навучэнц., развіццё жаночай адукацыі.

У 1828 г. быў выдадзены новы статут навучальных устаноў. Замест адзінай сіс-мы пераемна звязаных паміж сабой тыпаў школ, створанай паводле Статута 1804 г., уводзіліся дзве сіс-мы, сфарміраваныя па саслоўным прынцыпе: адна з іх павінна была даваць элементарную адукацыю для ніжэйшых саслоўяў, 2 - сярэдняй і вышэйшай адукацыі -пераважна для дваран.

У 1818 - 1820 гг. дзейнічала Полацкая езуіцкая акадэмія, якая мела правы вышэйшай навучальнай установы і была цэнтрам асобай езуіцкай навучальнай акругі. Каталіцкія навучальныя ўстановы імкнуліся выхаваць у навучэнцаў прапольскі настрой. Мовай навучання была польская. Прапольскай арыентацыі прытрымлівалася і кіраўніцтва Віленскага універсітэта.

Рас. ўрад добра разумеў небяспечнасць такой сітуацыі ў галіне адукацыі, асабліва пасля паўстання 1830 - 1831 гг. У шэрагу мерапрыемстваў, накіраваных на пашырэнне рускага ўплыву ў краі, было закрыццё ў 1832 г. Віленскага універсітэта і часовая ліквідацыя Віленскай навучальнай акругі. У школах у абавязковым парадку ўводзілася навучанне на Руск. мове. Аб' яднанне уніяцкай царквы з праваслаўнай паскорыла закрыццё каталіцкіх манастыроў і іх навучальных устаноў.

Адбывалася зараджэнне прафесіянальнай адукацыі ў Б.. У 1840 г. пачала дзейнічаць Горы-Горацкая земляробчая школа. У 1848 г. на яе базе адкрыўся Горы-Горацкі земляробчы інстытут. Тэрмін навуч. ў інстытуце працягваўся 4 гады. Тут выклад. агульнаадукац. і спец. сельгаспадарч. дысцыпліны. Студэнты і выкладчыкі займаліся навукова-даследчай дзейнасцю, удзельнічалі ў сельгаспадар. з' ездах і выставах. За ўдзел студэнтаў і выкладчыкаў у паўстанні 1863 - 1864 гг. інстытут быў пераведзены ў Пецярбург.

Беларусазнаўства. Першая пал 19ст.-час узнікнення навуковага беларусазнаўства. Вывучэнне Б. ажыццяўлялі Расійская акадэмія навук, Віленскі універсітэт и др.

Праца рускага вучонага Калайдовіча "Пра беларускую гаворку" (1822) уяўляла сабой 1 спробу навуковага даследавання мовы беларусаў.

Вялікі інтарэс да Б. праявілі польскія вучоныя. Лінгвіст Ліндэ і гісторык Чацкі 1 загаварылі пра самабытнасць бел. мовы і неабходнасць яе вывуч.

У першай пал 19ст. убачылі свет шматлікія дакументы і мат-лы па гіст. Б.: "Беларускі архіў" Грыгаровіча, "Летапісец Літвы і руская хроніка" Даніловіча, выйшлі ў рускім друку Статуты ВКЛ.

Значны ўклад у развіццё беларусазнаўства ўнеслі ўраджэнцы Б.: гісторыкі Грыгаровіч, Ігнат Даніловіч, аўтар дзевяцітомнай "Гіст. літоўскага народа", Міхаіл Без-Карніловіч выдаў у Пецярбургу "Гістарычныя звесткі аб знамянальных мясцінах у Б.". Пісьменнік-этнограф Шпілеўскі аўтар навук.-пазнав. твораў "Падарожжа па Палессі і бел. краі".

.

№32 Культура Б. 2 паловы 19ст.

Адукацыя і навука. На Б. правядзенне Адукацыйнай рэф. 1864 супала з пераадоленнем наступстваў паўстання 1863 года, у якім актыўны ўдзел узялі навучэнцы Горы-Горацкага земляробчага інстытута і сярэдніх навучальных устаноў. Гэта абумовіла асаблівасці рэфармавання адукацыі на Б.. Так, у 1864 г. быў зачынены земляробчы інстытут-апошняя вышэйшая навучальная ўстанова на Б. часоў імперыі. З гэтага часу вышэйшую адукацыю беларусы атрымлівалі за межамі Радзімы. Зачыняліся так сама некаторыя гімназіі-Навагрудская і Свіслацкая. Забаранялася выкладанне на польскай і беларуск. мовах. Пачатковых школ было вельмі мала. Таму абвешчаныя прынцыпы рэф.-усесаслоўнасць, даступнасць на Б. не дзейнічалі. На Б. не была праведзена Земская рэформа-таму не існавалі земскія пачатковыя школы для сялянскіх дзетак. А царкоўна-прыхадскія школы былі пастаўлены пад нагляд паліцыі і праваслаўнай царквы, а не міністэрства адукацыі. Сярэднюю адукацыю атрымлівалі ў павятовых вучылішчах (няпоўную) ці гімназіях, але навучанне там было платным і для большасці жыхароў з гэтай нагоды недаступным. У 1887 годзе з’явіўся ўказ “Аб кухарчыных дзецях”, згодна з якім у гімназіі недапушчаліся дзеці прыслугі. Асобнымі ўказамі ўводзіўся цэнз на навучанне ў гімназіях і вну для асоб яўрэйскага паходжання. На Б. заставаўся высокі ўзровень непісменнасці.

Пасля падаўлення паўстання 1863 года значныя перашкоды зведала развіццё беларуск. культ.. Культ. дзейнасць беларусаў разгортвалася за межамі беларуск губерняў. Так, у 1868 годзе ў Пецярбурге паэт Савіч-Заблоцкі стварыў асветніцкую арганізацыю “Крывіцкі вязок”, каб наладзіць выданне літаратуры на беларуск. мове, у тым ліку падручнікаў для простых людзей. Але з-за праследванняў з боку ўлад культурны гурток распаўся.

У 2 пал 1880-х у Мінску ўзнікла група ліберальнай інтэлігенцыі (Доўнар-Запольскі, Лучына) якія імкнуліся абудзіць нацыянальную самасвядомасць легальнымі сродкамі. Для гэтага выкарыстоўвалася першая прыватная газета на Б. “Мінскі лісток”. На іх старонках друкаваліся мат-лы Багдановіча,Доунар-Запольскага пра гісторыю, мову, беларускі этнас, а так сама літаратурныя творы Дуніна-Марцінкевіча. Гэтыя выданні па сведчанні сучаснікаў, абудзілі беларускі нац-ны рух. Разам з гэтым гуртком, на фарміраванне нац. самасвядомасці вялікі ўплыў зрабіла творчасць Багушэвіча. Яго прадмова да “Дудкі беларуск.” з’яўл. маніфестам нац.га адраджэння.

У 2й пал ст пашырылася навуковае вывучэнне Б.. Былі створаны буйныя працы па гіст. Бел.. края Доўнар-Запольскім, Кіркорам.

Вялікае значэнне мела дзейнасць шматлікіх збіральнікаў і даследчыкаў фальклору. У 1870 Насовіч выдаў “Слоўнік бел. мовы”; Карскі ў 1885 “Агляд гукаў і форм беларуск. мовы”;Раманаў у 1886-1891 выдаў 1я 5 выпускаў “Бел. зборніка”. Руская адміністрацыя садзейнічала выданням гэтых навуковых прац, бо лічыла, што яны падтрымліваюць тэзіс аб “рускім” характары краю. Тым часам змест прац паказваў, што Б.-самастойны ў этнічным плане рэгіён.

Бацькам Бел. культ. адраджэнне стаў Багушэвіч, які адным з 1х абгрунтаваў самастойнасць бел. мовы. Яго зборнікі вершаў “Дудка Бел.” і “Смык беларускі” выйшлі у Кракаве і Познані. У прадмовах да зборнікаў паэт адстойваў роўнасць родн. мовы з іншымі еўрап., заклікаў шанаваць і захоўваць яе. Паслядоўнікамі Багушэвіча былі Лучына і Гурыновіч.

Я. Лучына аднолькава добра пісаў на некалькіх мовах-Руск., польскай і беларуск.. Але яго бел. вершы доўгі час не друкаваліся. Толькі пасля яго выдали яго беларускамоўны зборнік “Вязанка”. У 1890-я гады ў беларускую літаратуру прыйшлі такія новыя імёны, як Каганец, Цётка.

Тэтральнае жыццё беларуск гарадоў было звязана з паказам твораў Руск. і сусветнай класікі трупамі Расіі, якія гастралявалі па Б.. Асабліва актывізавалася тэтральнае жыццё Мінска пасля ўзвядзення асобнага будынка тэатра ў 1890г. З гастролямі выдатных выканаўцаў была звязана актывізацыя музычнага жыцця ў беларуск губернях. Б. у 1890-я гады наведалі Шаляпін, Рахманінаў, і інш. Высокая музычная культура бел. публікі прываблівала сюды выдатных спевакоў і выканаўцаў. Яе атрымлівалі ў навучальных установах-у навуч. праграмах семінарый і гімназій муз. адукацыі надавалася значная ўвага. У 1871г. было створана Мінскае муз. вучылішча арганістаў, адзінае на Б..

Выяўленчае мастацтва 2 паловы 19ст развіваецца ў межах рэалізму. Выдатным бел. мастаком гэтага перыяду лічыцца Альхімовіч, які працаваў у жанрах гістарычным (“Пахаванне Гедыміна”, “Смерць Глінскага ў турме”), бытавым, а так сама ў графіке. На гэты час прыходзіцца росквіт дзейнасці акадэміка Акадэміі мастацтваў, мазаіста і мастака Сілівановіча. Ён спецыялізаваўся ў бытавым жанры-“Дзеці ў двары”, «У школу». Сярод беларуск пейзажыстаў трэба адзначыць Гараўскага.

На развіццё архітэктуры значны ўплыў аказала хуткае развіццё прамысл. і рост гарадоў. Вялікую ролю набыло грамадзянскае, жыллёвае і прамысловае будаўніцтва. Развівалася будаўнічая тэхніка, шырока выкарыст. новыя будаўнічыя мат-лы-бетон, метал. канструкцыі. У архітэктуры панавала эклектыка-спалучэнне элементаў разных архітэкт. стыляў .

№ 33 Беларускае нац.-культурнае адраджэнне ў пач. 20ст.

Культура Б. на пач. 20ст. развівалася ў цеснай сувязі з нац. рухам, культурай суседніх народаў. У гады рэв-цыі 1905-1907 і апасля адбываецца ўздым ва многіх яе галінах. Нягледзячы на многія цяжкасці, Бел. культура змагла захаваць самабытнасць, увайсці ў агульна-славянскую і еўрапейскую культ.. Творы літаратуры і мастацтва папоўнілі скарбніцу сусветнай культ.

На пач. 20ст змены адбыліся ў развіцці асветы. Для падрыхтоўкі настаўнікаў у 1909 1916 гг. было адкрыта 5 настаўніцкіх семінарый, педагагіч. інстытуты ў Мінску, Віцебску, Магілёве. Але гэтыя інстытуты не мелі правоў вышэйшых навучальных устаноў. У школах вучыліся па падручніках Каганца «Першая навука чытання», Цёткі «Першае чытанне для дзетак-беларусаў», Коласа «Другое чытанне для дзяцей беларусаў», а таксама па мастацкіх творах бел. пісьменнікаў.

У прапаганду беларуск. культ. ўнесла значны ўклад грамад-паліт. літаратурн. газета «Северо-Западный край». 1 друкаваны твор Купалы-верш «Мужык»-з'явіўея ў гэтай газеце. У 1906г. выдавалася першая легальная Бел. газета «Наша доля». Пасля закрыцця гэтай газеты барацьбу за нац. адраджэнне ўзначаліла газета «Наша ніва». Яна выступала за нац. раўнапраўе Бел. народа, свабоднае развіццё яго культ., ставіла пытанне аб выкарыстанні беларуск. мовы ў школах, друку, царкве і касцёле. Газета друкавала творы Купалы, Коласа, Багдановіча і інш. беларуск пісьменнікаў. У 1910 быў выдадзены 1 зборнік Коласа «Песні-жальбы», зборнік вершаў Багдановіча «Вянок». Пачатак легальнаму беларускаму кнігадрукаванню паклала выдавецтва «Загляне сонца і ў наша ваконца», створанае ў 1906 г. у Пецярбургу. У ім быў выдадзены 1 зборнік твораў Купалы «Жалейка».

Вялізны ўклад у развіццё беларусазнаўства ўнеслі акадэмік Карскі, які выдаў 3-томную працу «Беларусы», Ластоўскі- у 1910 «Кароткую гісторыю Б.», Доўнар-Запольскі-аўтар «Гіст. Б.».

На пач. 20ст актывізавалася тэатральнае жыццё на Б.. У гарадах і мястэчках атрымалі распаўсюджванне аматарскія тэатральныя гурткі. Бел. вечарынкі сталі своеасаблівай формай мастацк. самадзейн. На іх аснове ў 1910 узнік нац-ны прафес. тэатр «Першая Бел. трупа» пад кіраўніцтв. Буйніцкага, атрымаўшага прозвішча «бацькі Бел. тэатра». Трупа гастралявала ў Варшаве і Пецярбургу.

У буйных гарадах атрымала распаўсюджанне кіно. у Мінску ў 1912 г. працавалі тры кінатэатры.

Пачатак 20ст. характ. як перыяд нац.-культ. адраджэння. У гэты час была абгрунтавана ідэя аб існав. самаст. Бел. этнасу, нац. самабытн. беларусау як асобнага славянскага народа.

№ 34. Эканам. і паліт. фактары фармір. бел. нацыі ў 2 пал.19-пач. 20ст. афармл бел. нац. ідэі.

Нацыя (лац.-племя, народ) - супольнасць людзей, якая характ. ўстойлівымі эканамічнымі і тэрыт. сувязямі, агульнасцю мовы, культ., побыту, традыцый, звычаяў. Нацыі ўзнікаюць на базе феад. народнасцей у перыяд станаўлення капіталістыч. спосабу вытворчасці. Рэформа 1861 г., вызваліўшы сялян ад прыгоннай залежнасці, стварыла ўмовы для капіталіст. перабудовы памешчыцкай і сялянскай гаспадарак.

У працэсе станаўлення рыначнай эканомікі адбывалася разлажэнне саслоўяў феад. грамадства - дваран, сялян, рамеснікаў, гандляроў, купцоў і фарміраванне асноўных класаў капіталістыч. грамадства-пралетарыяту і буржуазіі. Сац.й базай для фарміравання пралетарыяту з'явілася сялянская бедната, якой у Б. ў канцы 19ст. налічвалася 2,8 млн. чалавек, дробныя рамеснікі і гандляры, збяднелыя мяшчане і шляхта. Прамысловы пралетарыят Б. характ. шматнац.сцю і невысокай канцэнтрацыяй.

Гандлёва-прамысловая буржуазія Б. была таксама шматнац., прычым большую яе частку складалі прадстаўнікі небел. этнічнага нас-цтва (яўрэйскія, польскія і рускія прамыслоўцы і купцы). Больш за палову фабрык і заводаў з'яўлялася ўласнасцю яўрэйскай буржуазіі.

Бел. нац. буржуазія амаль цалкам складалася з заможных сялян і выхадцаў з дробн. шляхты. Яна была нешматлікай, асн. капіталы краю - прамысловы, зямельны, гандлёвы, банкаўскі -знаходзіліся ва ўласнасці яўрэйскіх, польскіх і рускіх прамыслоўцаў, памешчыкаў і купцоў.

Слабасць нац. буржуазіі ў пэўнай ступені замаруджвала працэс кансалідацыі беларуск. нацыі. Адмоўнае ўздзеянне на гэты працэс аказв. тое, што ў 19ст. не выкарыст. бел. мова.

Этнічная тэрыт. беларусаў. У канцы 19ст. паступова стабілізавалася этнічная тэрыт. беларусаў. Этнічная тэрыт. беларусаў уваходзіла ў межы 5 зах. губерняў Рас. імперыі.

Галоўным цэнтрам кансалідацыі беларуск. нацыі былі цэнтральная і паўночна-заходняя часткі Б., найбольш развітыя ў эканам., сацыяльных, паліт. і культурных адносінах. Тут пражывала амаль пал пісьменных беларусаў. Працэс фарміравання беларуск. нацыі закрануў і Нас-цтва Палесся, якое, захоўвала моўныя і культурныя асаблівасці. На тэрыт. ўсх. часткі Б. працэсы нац. кансалід. ішлі больш запаволена, тут адчуваўся больш моцны Рас. ўплыў.

Нац-ны склад нас-цтва Б.. Паводле перапісу 1897 г., на тэрыт. 5 зах. губерняў пражывали беларусы, рускія, палякаи, украінцы, яўрэи, літоўцы, латышы. Абсалютная большасць беларусаў жыла ў сельс. мясцовасці. Асаблівасцю беларусаў як этнасу быў падзел паводле канфесійнай прыналежнасці на правасл і католікаў. Правасл царква і каталіцкі касцёл не прызнавалі існавання Бел. этнасу, лічачы, што праваслаўныя беларусы ёсць рускія, а беларусы-католікі - палякі.

Станаўл. беларуск. літ. мовы. У 2 пал. 19–пач. 20ст. працягваўся працэс фарміравання мовы беларуск. нацыі. Значныя змены адбыліся ў гутарковай мове. Ішло паступовае змешванне мясцовых дыялектаў, з'яўляліся новыя словы і тэрміны. Асабліва моцны ўплыў руск. мовы адчуваўся ў фанетычным складзе паўночна-ўсходніх беларуск гаворак.

На аснове жывой гутарковай народн. мовы фарміравалася новая бел. літ. мова. Таму ў новых гіст. абставінах крыніцай развіцця беларуск. літ. мовы з'явілася вусная народ. творчасць. Бел. пісьменнікі і паэты ў сваіх літ. творах шырока выкарыст. народныя песні, казкі, прыказкі и тд.

Бел. літ. мова развів. як мова мастацк. літаратуры і часткова публіцыстыкі. У ёй пераважала побытавая лексіка, была слаба прадстаўлена вытворчая, юрыдычная, адміністрацыйна-канцылярская тэрміналогія. Істотнай перашкодай развіццю беларуск. пісьмовай мовы з'яўлялася адсутнасць граматыкі. Але паступова ішоў працэс складвання графічнай сіс-мы, правапісных і граматычных норм, узбагачэння лексікі беларуск. літаратурнай мовы.

Беларуск. нац. мастацтва. У сувязі са слабым развіццём прафесійнага мастацтва галоўную сферу складалі народныя формы мастацтва, традыцыйныя абрады і звычаі. Фальклор адлюстроўваў сац. палажэнне простага народа. Узнікаў так званы рабочы рэвалюц. фальклор. Развівалася народнае тэатральнае мастацтва з захаваннем традыцыі батлейкі. У тэатралізаваных прадстаўленнях і на абрадавых святах народныя музыкі на дудках, гуслях, цымбалах, скрыпках выконвалі шматлікія песні і прыпеўкі.

Адметнасць Бел. этнасу адлюстроўвалася ў народн. выяўленчым мастацтве. Па-мастацку аздобленыя рэчы з глыбокай даўніны ўкараніліся ў побыце народа. Мелі распаўсюджанне ўзорыстае ткацтва, вышыўка, вязанне, пляценне з лазы. Выдатныя ўзоры Бел. мастацкага ткацтва ўяўлялі паясы.

Этнічная і нац. самасвядомасць. Кансалідацыя Бел. этнасу ў нацыю суправаджалася ростам нац. самасвядомасці. З 2 паловы 19ст. сталі ўсё больш актыўна ўжывацца назва "Б." і этнонім "беларусы". Этнонім "беларусы" паступова выцясняў лакальныя тэрміны "ліцвіны". Фарміраванню нац. самасвядомасці садзейнічалі публікацыі ў 2 пал 19- пач. 20ст. навуковых прац, прысвечаных беларускаму народу, яго мове и культ. Важнае значэнне на шляху абуджэння нац. самасвядомасці беларусаў адыгралі працы Ластоўскага, асабліва яго "Кароткая гіст. Б.", дзе ўпершыню беларускі этнас разглядаўся як суб'ект гістарычнага працэсу.

Такім чынам, у 2 пал 19-пач. 20ст. працягваўся і ў асноўным завяршыўся працэс фарміравання беларуск. нацыі як сялянскай па сваёй прыродзе. Адмоўнае ўздзеянне на гэты працэс аказвалі слабасць нац. буржуазіі, беднасць і непісьменнасць большасці беларусаў, рэлігійны раскол і антыбел. скіраванасць праваслаўнай царквы і каталіцкага касцёла, школы, друку, якія адмаўлялі існаванне Бел. этнасу. Да пач. 20ст. цалкам не завяршыліся складванне нац. літаратурнай мовы і фарміраванне нац. самасвядомасці беларусаў. Гэтыя працэсы працягв. ў 20 ст.

№ 35 Грам.-паліт. рух у 2 пал. 19-пач. 20ст. на тэрыт. Б.

Сялянскі рух і народніцкія арг-цыі ў Б.. Пасля падаўлення паўстання 1863-1864 у Б. адзначаўся рэзкі спад сялянскіх выступленняў.

Арганізаваны рэвалюц. рух у Б. пачаў адраджацца толькі ў сяр. 1870-х. У той час самым радыкальным кірункам апазіцыйнай грамадй думкі ў Расіі было народніцтва.. Народнікі лічылі, што Расія мае магчымасць пазбегнуць капіталіст. стадыі развіцця і, абапіраючыся на сялянскую абшчыну, перайсці адразу да сацыялізму.

З самага пач. ў народніцтве існавалі 2 плыні - рэвалюц. і рэфармат. Прадстаўнікі першай асноўным сродкам лічылі сялянскую р-цыю. Другия - хацелі перайсці да сацыялізму шляхам рэфармавання існуючага ладу Расіі.

Народніцкі рух у Б. быў ідэйна і арганізацыйна звязаны з агульнарас-м. Сярод вядомых Рас.х народнікаў 1870-х былі ўраджэнцы Б. Судзілоўскі, Грынявіцкі, Ісаеу и др. У 2 пал 1870-х -пач. 1880-х у Мінску, Гродне, Віцебску і інш. гарадах Б. дзейнічалі народніцкія гурткі. Іх наведвалі ў першую чаргу навучэнцы, якія пад выглядам самаадукацыі вывучалі забароненую літаратуру.

Калі летам 1879 г. пецярбургская арг-цыя "Зямля і воля" раскалолася на "Народную волю" і "Чорны перадзел", большасць народнікаў у Б. падтрымала "Чорны перадзел", які кіраваўся старой прапагандысцкай тактыкай. У Мінску была арганізавана падпольная друкарня "Чорнага перадзелу", якая ў пач. 1881 выпусціла 3 нумары газеты "Чёрный передел". У 1882г. "Чорны перадзел" распауся, яе кіраўнікі выехалі за мяжу. Былыя прыхільнікі "Чорнага перадзелу" пачалі пераходзіць на пазіцыі "Народн. волі".

У сваёй дзейнасці народавольцы рабілі стаўку на тэрор супраць прадстаўнікоў улады. 1.03.1881г. яны забілі Аляксандра ІІ. Бомбу ў цара кінуў Грынявіцкі. Кіраўнікі "Народн. волі" спадзяваліся, што забойства цара з'явіцца сігналам да народнага паўстання ў Расіі. Аднак паўстанне не адбылося, а рэпрэсіі супраць рэв-цыянераў у хуткім часе прывялі да знішчэння цэнтральных і многіх правінцыяльных арганізацый "Народн. волі".

Народнікі ў Б. спрабавалі аб'яднацца ў адзіную арганізацыю. У пач. 1882 г. у Вільні была створана Паўн.-зах. арг-цыя "Народн. волі". Але ў канцы года паліцыі ўдалося раскрыць і арыштаваць членаў яе цэнтр. групы. У Б. працягвалі дзейнічаць толькі асобныя гурткі.

У 2 пал 1880-х -1890-я гг. пануючым накірункам у народніцтве з'яўляўся ліберальны. Ліберальныя народнікі адмовіліся ад рэвалюц.х метадаў барацьбы і галоўную ўвагу звярнулі на рэфармаванне зямельнага заканадаўства з мэтай павялічыць сялянскае землеўладанне і захаваць абшчыну ў вёсцы.

Рабочы рух і стварэнне сацыял-дэмакр. арганізацый у Б.. Заработная плата беларуск рабочых у параўнанні з агульнарас-м паказчыкам была амаль на 1/3 ніжэй. Тым не менш выступленняў рабочых у Б. было няшмат. Паступова рабочы рух стаў больш арганізаваным і ў к.19ст. вылучыўся ў самаст. плынь.

У гэты ж час ідэалогія народніцтва пачала саступаць месца марксізму. Першае знаёмства з марксісцкай літ-рай адбылося яшчэ ў гуртках народнікаў. Узнікненне самаст. сацыял-дэмакратычнаг аруху ў Б. звязана з дзейнасцю польскай партыі "Пралетарыят . У 2 пал. 1880-х - пач. 1890-х у некат. гарадах Б. былі арганізаваны гурткі, у якіх вывучалі працы Маркса, Энгельса. 1я марксісцкія гурткі ў Б. былі нешматлікія і амаль не звязаныя з масавым рабочым рухам.

Аднак ужо з сяр. 1890-х у сацыял-дэмакратычным руху Расіі адбыліся значныя змены. Пачаўся пераход ад вузкай гуртковай прапаганды марксізму да масавай эканам. і паліт. агітацыі. У Б. гэтаму пераходу садзейнічала рукапісная брашура Крэмера "Аб агітацыі" (1893).

Прыблізна з сяр. 1890-х сац-дэмакраты пачалі наладжваць прапаганду ідэй сацыялізму ў рабочым асяроддзі. У Мінску ў гэты час аформіліся дзве сацыял-дэмакратычныя групы. Адну ўзначальвалі Гурвіч і Берман. Яны разгарнулі агітацыю сярод яўрэйскіх рабочых, занятых на дробн. вытворчасці. 2 група пад кіраўніцтвам Трусевіча вяла прапаганду на буйных прадпрыемствах Мінска.

Фарміраванне паліт. партый.Канец 19 – пач. 20ст. - час стварэння і станаўлення паліт. партый.

У 2 пал 1890-х гг. сярод сацыял-дэмакратаў шматнац. зах. губерняў пераважала тэндэнцыя да стварэння рабочых арганізацый па нац. прыкмеце. Такую пазіцыю заняла ЛСДП (лит. сац-дэмакр. партыя). У верасні 1897 г. на з'ездзе яўрэйскіх сацыял-дэмакр. арганізацый у Вільні ўтварыўся Бунд - Усеагульны яўрэйскі рабочы саюз у Літве, Польшчы і Расіі. Яго лідэрам стаў Крэмер. Бунд лічыў, што абараніць інтарэсы яўрэйскіх рабочых можа толькі іх нац. арг-цыя.

На аснове масавай сацыялістычнай агітацыі ў 2 пал 1890-х гг. назіраўся значны ўздым стачачнай барацьбы рабочых, у Расіі ўзніклі буйныя гарадскія і рэгіянальныя сацыял-дэмакратычныя арг-цыі. Усё гэта выклікала неабходнасць аб'яднання сацыял-дэмакратаў у адзіную партыю. Ініцыятарам аб'яднаўчага працэсу стаў створаны Леніным у 1895 г. пецярбургскі "Саюз барацьбы за вызваленне рабочага класа".

1 - 3 сакавіка 1898 г. у Мінску прайшоў з'езд прадстаўнікоў "Саюзаў барацьбы", кіеўскай "Рабочай газеты" і Бунда. З'езд прыняў рашэнне аб аб'яднанні прадстаўленых на ім арганізацый у Расійскую сацыял-дэмакратычную рабочую партыю (РСДРП) і выбраў ЦК партыі. Бунд увайшоў у РСДРП на правах аўтаноміі ў вырашэнні мясцовых спраў. Хутка пасля 1 з'езда РСДРП яе ЦК быў арыштаваны.

На тэрыт. Б. ў пач. 20ст. дзейнічалі невялікія групы Сацыял-дэмакратыі Каралеўства Польскага і Літвы (СДКПіЛ. Яе кіраўнікамі былі Дзяржынскі і Трусевіч. СДКПіЛ падзяляла ідэі рэвалюц. паліт. барацьбы пралетарыяту і імкнулася да аб'яднання з РСДРП.

Эканамічны крызіс 1900-1903 і руска-японская в-на 1904 - 1905 садзейнічалі абвастрэнню ўсіх супярэчнасцей Рас. грамадства і росту рэвалюц. барацьбы ў краіне. Гэта паскорыла працэс утварэння сацыяліст. і нац.-дэмакр. партый.

Летам 1903 г. у Бруселі адбыўся 2 з'езд РСДРП (Рас. сац-дэмакр раб парт). Ён прыняў праграму РСДРП. Бліжэйшай паліт. задачай партыя ставіла звяржэнне самадзяржаўя і ўстанаўленне дэмакр. Рэсп. Пры абмеркаванні статута РСДРП і выбарах у кіруючыя органы партыі адбыўся раскол. З гэтага часу рэвалюц. настроеных Рас-х сацыял-дэмакратаў пачалі называць бальшавікамі (лідэр Ленін), а прыхільнікаў рэфармісцк. накірунку - меншавікамі (лідэр Мартаў).

У 1902 прыхільнікі ідэй народніцтва стварылі Партыю сацыялістаў-рэв-цыянераў (эсэраў). Яны мелі на мэце звяржэнне самадзяржаўя, знішчэнне памешчыцкага землеўлад. . Галоўным сродкам барацьбы эсэры лічылі паліт тэрор. Лідэрам эсэраў быў Гершуні.

На рубяжы 19-20ст. з агульнадэмакратычнага руху вылучылася Бел. нац. плынь. У канцы 1902 - пач. 1903 з нац.-культурных гурткоў Мінска, Вільні і Пецярбурга аформілася Бел. рэвалюц. грамада (БРГ). Сярод яе стваральнікаў і кіраўнікоў былі браты Луцкевічы, Цётка и др. Партыя выступала за звяржэнне самадзяржаўя, знішчэнне капіталізму і ўсталяванне дэмакратычнага ладу. Аграрная праграма БРГ прадугледжвала знішчэнне прыватнай зямельнай уласнасці і ўвядзенне ўраўняльнага землекарыстання без эксплуатацыі чужой працы. Пазней БРГ была перайменавана ў Бел. сацыяліст. грамаду (БСГ). Сваю агітацыю БСГ праводзіла ў асноўным сярод сялянства, у рабочым асяроддзі яе ўплыў быў нязначным.

Такім чынам, у канцы 19 - пач. 20ст. былі закладзены ідэйныя і арганізацыйныя асновы далейшай барацьбы розных апазіцыйных самадзяржаўю сіл, якія пачалі афармляцца ў палітя партыі.

№ 36 Афармленне агульнарас паліт партый. Р-цыя 1905 – 1907. Пачатак парламентарызму.

У пач. 20ст. у Расіі склалася рэвалюц. сітуацыя. Да гэтага часу былі канчаткова вычэрпаны магчымасці адносна мірнага развіцця капіталізму ва ўмовах захавання перажыткаў феадалізму. Эканам. крызіс 1900-1903 і руска-японская в-на 1904-1905 садзейнічалі абвастрэнню ўсіх супярэчнасцей. Рэвалюц. выбух у Расіі стаў непазбежным.

Расійская імперыя ішла даволі хуткімі тэмпамі па буржуазнаму шляху развіцця. Разам з тым адной з асаблівасцей гэтага развіцця з'яўлялася наяўнасць феадальна-прыгонніцкіх перажыткаў у паліт. і сац.-эканам. сферах. Сярод іх - самадзяржаўе, памешчыцкае землеўладанне, сялянская абшчына і абшчыннае землеўладанне, саслоўная няроўнасць и тд. Феадальна-прыгонніцкія перажыткі ў паліт. і сац.-эканам. сферах стрымлівалі развіццё Расіі па буржуазным шляху. Таму галоўнымі мэтамі і задачамі Рас. рэв-цыі з'яўляліся знішчэнне гэтых перажыткаў і стварэнне ўмоў для больш хуткага развіцця капіталізму ў Расіі.

Сац. база Рас. рэв-цыі была шырокай: у ёй прынялі ўдзел не толькі сяляне, рамеснікі, гандляры, але і рабочы клас, і буржуазія, дэмакратычныя пласты ўсяго Рас. грамадства. Асноўны ўдар рэв-цыя скіроўвала супраць дваранства, памешчыкаў, вышэйшых прадстаўнікоў чыноўніцтва і арміі.

Напярэдадні і ў ходзе рэв-цыі сфарміраваліся тры грамад-палітя лагеры: урадавы, ліберальна-буржуазны і дэмакратычны. Кожны з іх меў сваю сацыяльную базу, мэты і задачы. Урадавы лагер абапіраўся на дваранства, вышэйшыя пласты чыноўніцтва і арміі. Усе яны імкнуліся захаваць самадзяржаўе і не дапусціць карэнных змен у дзяржаўна-паліт ладзе Расіі. У ліберальна-буржуазны лагер уваходзілі буйная і сярэдняя буржуазія, некаторыя прагрэсіўныя памешчыкі, буржуазная інтэлігенцыя. Яны марылі аб паліт. свабодах, жадалі ліквідаваць перажыткі феадалізму, але баяліся рэв-цыі і абмяжоўваліся толькі мірнымі сродкамі ўздзеяння на самадзяржаўе. Дэмакратычны лагер складалі пралетарыят, сялянства, радыкальна настроеная інтэлігенцыя, шырокія пласты горада і вёскі. Іх агульнай найбліжэйшай мэтай было знішчэнне ўсіх рэшткаў феадалізму, у тым ліку і памешчыцкага землеўлад., звяржэнне самадзяржаўя і ўсталяванне дэмакр. Рэсп.

9 студзеня 1905 г. у Пецярбургу было расстраляна мірнае шэсце рабочых, якія накіроўваліся да цара з просьбай палепшыць стан. народа. Гэтая падзея ("Крывавая нядзеля") выклікала магутную хвалю пратэсту. Стачкі, дэманстрацыі і мітынгі рабочых пракаціліся па ўсей краіне. Іх размах сведчыў аб тым, што ў Расіі пачалася буржуазна-дэмакратычнвая рэв-цыя.

У студзеньскія дні 1905г. ў 30 гарадах і мястэчках Б. адбыліся забастоўкі салідарнасці, у якіх удзельнічала 34 тыс. чалавек. Ініцыятарамі і кіраўнікамі рэвалюц. выступленняў рабочых былі найперш Бунд і РСДРП, у некаторых месцах - эсэры і БСГ. У лютым - сакавіку агульная кольк. паліт. выступленняў рэзка зменшылася, але адбылося значнае павелічэнне эканам. забастовак.

Вясною 1905 г., як вынік ўздзеяння рабочага руху, у Б. разгарнуўся масавы рэвалюц. рух сялянства. Галоўным патрабаваннем сялян было знішчэнне памешчыцкага землеўлад.. Найбольшым уплывам сярод сялян карысталіся эсэры і БСГ.

6 жніўня 1905 Мікалай II падпісаў Маніфест аб скліканні Дзярж. думы. Паводле праекта, распрацаванага міністрам унутраных спраў Булыгіным, ад выбараў у Думу адхіляліся працоўныя масы горада і вёскі. Практычна ўсе рэвалюцыйна-дэмакратычныя партыі выступілі супраць булыгінскай Думы і выставілі лозунг яе байкоту. У жніўні-верасні 1905 г. рух пратэсту супраць булыгінскай Думы ахапіў многія гарады і мястэчкі Б.. Выбары ў булыгінскую Думу былі сарваны.

Восенню 1905 рэвалюц. рух працягваў нарастаць і ахапіў усю краіну. Шматлікія агульнагарадск. стачкі зліліся ва Усерасійскую палітычную стачку. У ходзе УсеРас. паліт. стачкі ў многіх гарадах Расіі ўзнікалі агульнагарадскія выбарныя стачачныя камітэты і камісіі, якія атрымалі назву Саветаў рабочых дэпутатаў.

17 кастрычніка 1905 г. Мікалай II падпісаў Маніфест аб паліт. свабодах і надзяленні Дзярж. думы заканадаўчымі паўнамоцтвамі. 18 кастрычніка ў дзень абвяшчэння Маніфеста ў Мінску на плошчы каля Віленскага чыгуначнага вакзалу адбыўся мітынг. Каб разагнаць мітынгуючых, губернатар Курлаў загадаў прымяніць зброю.

У снежні 1905 г. паліт барацьба пралетарыяту Расіі працягвалася. Аднак самадзяржаўе здолела збіць рэвалюц. хвалю. Гэтаму спрыяў царскі Маніфест 17 кастрычніка 1905 Партыи дэмакратычн. лагера атрымалі магчымасць свабодна весці прапаганду сваіх ідэй. Увядзенне паліт. свабод з задавальненнем сустрэла буржуазія. Яна лічыла, што рэв-цыя дасягнула сваіх мэт і павінна скончыцца. Хутка пачынаюць узнікаць буржуазныя палітя партыі і арг-цыі.

1мі з іх сталі Канстытуцыйна-дэмакратычная партыя (кадэты) і Саюз 17 кастрычніка (акцябрысты). Кадэты заявілі аб сваёй апазіцыі самадзяржаўю. Яны выступалі за канстытуцыйную манархію, за знішчэнне саслоўных, за палітя свабоды і поўнае раўнапраўе. Але яны не лічылі неабходным канчаткова ліквідаваць памешчыцкае землеўладанне. Акцябрысты занялі больш "правую" пазіцыю. Яны былі поўнасцю задаволены Маніфестам 17 кастрычніка, выступалі за падтрымку манархічнай улады і захаванне адзінай і непадзельнай Расіі.

У Б. больш спрыяльнымі аказаліся ўмовы для дзейнасці партыі акцябрыстаў. Тут яе падтрымлівалі рускія чыноўнікі-манархісты, памешчыкі, праваслаўнае духавенства. Кадэты знайшлі падтрымку толькі з боку яўрэйскай буржуазіі. Па агульнапаліт. і нац-ных пытаннях кадэтаў на Б. падтрымалі польскія памешчыкі і каталіцкі касцёл.

Пасля снежаньскіх падзей 1905 рэвалюц. рух паступова ідзе на спад. Адначасова ўзмацнялася эканамічная барацьба. Рабочых актыўна падтрымлівалі сяляне і вайскоўцы. 3 чэрвеня 1907 Мікалай ІІ выдаў загад аб роспуску ІІ Дзярж. думы і аб змяненні выбарчага закону. Паколькі па Маніфесту 17 кастрычніка 1905 г. новы закон не мог дзейнічаць без ухвалення яго Дзярж. думай, гэты крок урада з'яўляўся, па сутнасці, дзярж. пераваротам. Падзеі 3 чэрвеня 1907 г. сведчылі аб заканчэнні першай Рас. рэв-цыі.

Паражэнне рэв-цыі 1905 - 1907 гг. не азначала вяртання да мінулага. У Расіі, хоць і ва ўрэзаным выглядзе, існавалі палітя свабоды, былі створаны і атрымалі магчымасць легальнай дзейнасці розныя палітя партыі, засталася Дзяржаўная дума, працоўныя дабіліся значнага паляпшэння эканам. умоў свайго жыцця. Аднак галоўная мэта рэв-цыі - звяржэнне самадзяржаўя і знішчэнне памешчыцкага землеўлад. - не была дасягнута.

Грамад-паліт барацьба пасля рэв-цыі. Беларускі нац.-культурны рух.

Беларускі нац-ны рух пасля рэв-цыі апынуўся ў цяжкім становішчы. БСГ як паліт партыя перастала існаваць. Яе кіраўнікі сканцэнтравалі сваю ўвагу на легальнай дзейнасці. У гэты час даводзілася весці барацьбу на два фронты - супраць рускіх і польскіх нацыяналістаў, якія не жадалі прызнаваць самастойнасць Бел. народа.

У паслярэвалюц. перыяд цэнтрам Бел. нац.-культ. руху стала газета "Наша ніва". Яна выдавалася у Вільні. У склад рэдакцыі ўваходзілі браты Луцкевічы, Ластоўскі и др. Галоўным у сваёй дзейнасці "нашаніўцы" лічылі барацьбу за захаванне адзінства Бел. народа, пераадоленне яго рэлігійнага расколу.

Значную ўвагу рэдакцыя "Нашай нівы" надавала прапагандзе беларуск. нац. культ., развіццю беларуск. мовы. Пры газеце ствараўся беларускі нац-ны музей. "Наша ніва" разам з другім буйным бел. выдавецтвам "Загляне сонца і ў наша ваконца" забяспечвала выхад мастацк. і навукова-папулярнай кніжнай пр-цыі. "Наша ніва" выхавала шэраг беларуск пісьменнікаў, грамад-паліт. дзеячаў, навукоўцаў, сярод якіх былі Колас і Купала, Цётка і Багдановіч и др.

№ 37 Геапаліт стан. і сац-эканам сітуацыя ў Б. ва ўмовах 1 сусв в-ны.

Першая сусветная в-на працягвалася з 1.08.1914 па 11.11.1918 г.

Прычынай в-ны: барацьба 2 імперыялістычных груповак дзяржаў-Траістага Саюза і Антанты-за перадзел ужо падзеленых калоній і сфер уплыву.У 1я дні в-ны зах., у тым ліку бел., губерні былі пераведзены на ваеннае стан.. У сувязі з гэтым забараняліся забастоўкі, вулічныя шэсці, маніфестацыі. На баку ўрада выступалі эсэры, меншавікі, бундаўцы. Бальшавікі былі супраць в-ны. Яны адмовіліся падтрымаць "свой" урад і прызналі карысным у інтарэсах пралетарыяту паражэнне ца-рызму ў в-не, ператварэнне в-ны імперыялістычнай у вай-ну грамадзянскую і перамогу рэв-цыі. Па-сутнасці, антываенную пазіцыю заняла газета "Наша ніва.

Ваенныя дзеянні на Б.: Жнівень-Асн. сілы Германіі былі засяроджаны верасень1915 г. на Усходнім фронце, які імкліва набліжаўся да Б.. Стаўка Вярх. галоўнакамандавання была пераведзена з Баранавічаў у Магілёу. У р-не Вільні пачынаецца аперацыя, вядомая як "Свянцянскі прарыў". Свянцяны былі ўзятыя, на наступны дзень вораг прарваў фронт каля Свянцян. Кавалерыйская група з 6 дывізій, якая дзейнічала ў тыле рускіх воінаў, 14 верасня захапіла Вілейку і падышла да Маладзечна. 16-17 верасня ў р-не Маладзечна, Вілейкі, Смаргоні 2-я руская армія спыніла наступленне германскіх войскаў і адкінула немцаў у раён азёр Свір і Нарач. Заходнія саюзнікі ў гэты цяжкі для Расіі час не аказалі ёй ніякай істотнай дапамогі.

Кастрычнік 1915 Немцы акупіравалі 1/4 Б. Яна да канца в-ны аказалася пад нямецкай акупацыяй. Нас-цтва цярпела прыгнёт, грабяжы, гвалт. Усе, каму было ад 16 да 60, плацілі падушную подаць. Жывёла, лясныя багацці Белавежскай пушчы вывозіліся ў Германію.

Сакавік 1916 Наступ. аперацыя рускіх войск адбылася ў р-не возера Нарач. Распачата 18.03.1916 з мэтай аблягчыць стан. французскай арміі пад Вердэнам. Атакі на непрыяцельскія пазіцыі працягваліся да 28 сакавіка, але дабіцца рашучых вынікаў не ўдалося. Гэтаму перашкодзілі неспрыяльныя метэралагічныя ўмовы, слабая артылерыйская падрыхт., памылкі каманд-я. 29 сакавіка быў аддадзены загад аб спыненні ап-цыі.

Наступленне германскіхя войскаў выклікала велізарны паток бежанцаў, у асноўным жанчын, старых і дзяцей. На захопленай непрыяцелем беларуск. зямлі быў устаноўлены жорсткі ваенны рэжым. Астатняя частка Б. ўяўляла сабой прыфрантавую паласу. Тут знах. каля 2 млн салдат і афіцэраў Руск. арміі. Многія прадпрыемствы былі разбураны. У глыб Расіі было вывезена каля 1/3 заводаў і фабрык.

Вялікую шкоду нанесла в-на сельс. гаспадарцы Б.. Больш за палову працаздольных мужчын было мабілізавана і адпраўлена на фронт. У выніку шмат сялянскіх гаспадарак засталося без работнікаў. Да абарончых работ прыцягвалася практычна ўсё Нас-цтва прыфрантавой паласы. Акрамя таго, мелі месца рэквізіцыі жывёлы, фуражу і прадуктаў харчавання. Пасевы скараціліся, былі страты ў пагалоўі жывёлы. Усё гэта, а таксама заняпад транспарту, фінансаў вельмі адмоўна адбілася на становішчы шырокіх народных мас, што не магло не выклікаць, нават ва ўмовах ваеннага часу, рабочых забастовак, сялянскіх, і салдацкіх выступленняў.

Самым буйным з іх было паўстанне салдат у кастрычніку 1916 г. у Гомелі. У гэтым выступленні прынялі ўдзел некалькі тысяч чалавек. Паўстанцы раззброілі каравульную каманду, вызвалілі каля 800 арыштаваных таварышаў і знішчылі складзеныя на іх абвінаваўчыя дакументы, разагналі горадскую паліцыю, аказалі ўзброенае супраціўленне рэгулярнаму войску, якое было тэрмінова накіравана для задушэння паўстання. У гэтым выступленні ўдзельнічалі і рабочыя Гомеля. Да суда было прыцягнута 16 чалавек, дзевяць з якіх расстралялі, а астатніх адправілі на катаргу. Выступленні вайскоўцаў сведчылі пра тое, што армія з апоры царызму паступова ператваралася ў яго праціўніка.

№ 38Лютаўская р-ыя 1917 ў Б. Беларускі нац. рух і яго роля ў рэвалюц. працэсе пачатку 20ст.

Пачын. з 23.02.1917 ў Петраградзе прайшлі мітынгі і дэманстрацыі. Так пачалася лют. рэв-цыя. 27 лютага на бок рабочых перайшлі салдаты Петраградскага гарнізона, У выніку чаго 28.02. рэв-цыя перамагла. 2.03. цар Мікалай II адрокся ад прастола. У гэтых умовах рабочыя і салдаты стварылі свой орган улады Петраградскі Савет. Паралельна з дэпутатаў Дзярж. Думы склаўся Часовы ўрад. Так узнікла двоеўладдзе.

Звесткі аб перамозе рэв-цыі ў Петрагр. прыйшлі на Б. 1-4 сакавіка і выклікалі масавыя мітынгі, з чырвонымі сцягамі. Па прынцыпе Петраградскага Савета ў гарадах і мястэчках ствараліся Саветы рабочых і салдацкіх дэпутатаў, народная міліцыя. 4.03.1917 г. быў створаны Мінскі Савет рабочых дэпутатаў. У Часовы Выканаўчы камітэт ўвайшлі адны балыпавікі. Гарадскую міліцыю ўзначаліў бальшавік Фрунзе. На сумесным пасяджэнні выканкама і салдат-дэпутатаў было вырашана стварыць аб'яднаны Мінскі Савет рабочых і салдацкіх дэпутатаў. Часовы выканаўчы камітэт назначыў губернскіх і павятовых камісараў, да якіх пераходзіла мясцовая ўлада. Канчаткова Мінскі Савет аформіўся 8 сакавіка. Туды ўвайшлі прадстаўнікі меншавікоў і бундаўцаў.

Значны ўпльгў на паліт. жыццё мела в-на. 3 7 па 17 красавіка 1917 у Мінску адбыўся I з'езд ваенных і рабочых дэпутатаў арміі і тылу Зах. фронту. Ён зацвердзіў Палажэнне аб салдацкіх камітэтах, выступіў за прадастаўленне салдатам свабоды слова, друку і г.д. Дэлегаты падтрымалі курс Часовага ўрада на працяг в-ны ў мэтах абароны дэмакратыч-най рэв-цыі.

25 сакавіка 1917 г. адбыўся I з'езд беларуск нац. арганізацый. Ён адобрыў стварэнне Бел. нац. камітэта (БНК). Бел. нац.-дэмакр. партыі зрабілі спробу дабіцца ад Часовага ўрада перадачы ўлады Беларуск. краёвай радзе, выбары якой з'езд даручыў БНК. Але Рас. бур-жуазныя палітыкі не падтрымалі гэтую ідэю.

4.07.1917 г. у Петраградзе прайшла дэманстрацыя. 3 дазволу выканкама УсеРас. Савета рабочых і салдацкіх дэпутатаў яна была расстраляна. Двоеўладдзе скончылася. Уся ўлада апынулася ў руках Часовага ўрада, бальшавікі перайшлі у падполле. У гэтых умовах РСДРП на 6 з'езде прымае рашэнне аб падрыхтоўцы ўзброенага паўстання супраць Час. ўрада.

8-10 ліпеня 1917 г. у Мінску адбыўся II з'езд беларуск нац. арганізацый. Была абрана Цэнтральная рада беларуск арганізацый на чале з Я. Лёсікам. Яна таксама праводзіла палітыку аўтаноміі Б. ў Расіі.

У ліпені-жніўні 1917 г. на Б. праходзілі выбары ў мясцовыя органы самакіравання-гарадскія думы, земствы. У мястэчках перамогу атрымалі бундаўцы, у земствах-эсэры. Ні бел. нац-ныя партыі, ні бальшавікі летам 1917 г. не карысталіся значнай падтрымкай сярод нас-цтва.

18 ліпеня Вярх.м галоўнакамандуючым быў прызначаны генерал Карнілаў, які 25-30 жніўня патрабаваў устанавіць ваенную дыктатуру. Узначалілі барацьбу супраць Карнілава бальшавікі, што ўзмацніла іх ўплыў на масы. У 2 пал верасня 1917 г. у ходзе перавыбараў Саветаў бальшавікі атрымалі большасць у Мінскім Савеце рабочых і салдацкіх дэпутатаў. Бальшавікі Зах. фронту і Смаленшчыны на канферэнцыі ў Мінску абралі адзіны кіруючы орган-Паўночна-Заходні камітэт РСДРП(б).

Восенню 1917 г. адбыліся нац. бел. вайсковыя з'езды Зах., Паўночнага, Паўднёва-Зах., Ру-мынскага франтоў і матросаў Балтыйскага флоту. Амаль усе яны прайшлі пад лозунгамі аўтаноміі Б., цэласнасці яе тэрыт. ў этнічных межах. У выніку вайсковых з'ездаў у Мінску была створана Центральная вайсковая Бел. Рада (ЦВБР), якая практычна занялася стварэннем беларуск вайсковых фарміраванняў. У снежні 1917 г. быў створаны I Беларускі полк.

Такім чынам, лютаўская рэв-цыя абудзіла палітычную актыунасць шырокіх мас нас-цтва, якую выкарыст. паліт. партыі для пашырэння свайго ўплыву ў грамадстве.

№ 39 Кастрычніцкая р-цыя 1917

Восенню 1917 г. яшчэ больш пагоршылася сац.-эканамічнае стан. краіны. Набалеўшым было пытанне аб міры. Нас-цтва пакутавала ад цяжару ўтрымання больш як 2мільённай арміі Зах. фронту. Значна знізіўся агульнажыццёвы ўзровень. У народзе ўзраслі антыўрадавыя настроі. Усё гэта спрыяла бальшавікам ажыццяўляць курс VI з'езда РСДРП(б) на ўзброенае паўстанне. Яны пачалі актыўна праводзіць сваіх прадстаўнікоў у Саветы і ў верасні 1917 дабіліся значнага поспеху, але толькі ў буйных прамысловых цэнтрах краіны (на Б. Мінск і Гомель). Слабыя пазіцыі ў Саветах бальшавікі імкнуліся кампенсаваць узмоцненай агітацыяй сярод салдат Зах. фронту, якія, будучы змучанымі вайной, ахвотна паддаваліся гэтай агітацыі. Бальшавіцкія арг-цыі на Б. на 95 % складаліся салдат. Гэта давала бальшавікам магчымасць разгарнуць падрыхтоўку ўзброеных фарміраванняў да захопу ўлады.