Лекция № 13
Тақырыбы: қазіргі кезеңнің әлемдік экологиялық мәселелері.
Жоспары :
Адам ортасының құрам бөліктері.
қоғам мен табиғаттың өзара қарым қатынастарының кезеңдері.
Табиғи экожүйеден ауыл шаруашылық экожүйеге дейін.
Соңғы 50 жылда адамның шаруашылық қызметінің нәтижесінде біздің планетамыздың өзгеру дәрежесі, адамның отты пайдалана бастаған уақыттан, яғни 800 жолмен салыстырғанда әлдеқайда жоғары.
Нәтижеде адамзаттың үлесіне күрт нашарлаған биологиялық жүйелер тиіп, жекелеген жануарлар мен өсімдіктердің популяцияларының келіү мен жойылуы, адамзат қоғамы үшін болжамбаған теріс құбылыстарға әкелетін биосферадағы қайтымсыз өзгерістердің қаупі туып отыр.
қазіргі кездегі адамның өмір сүру ортасының 4 компаненентін бөліп көрсетуге болады: Оның 3-уі антропогенді фактордың әсерінен белгілі бір дәрежеде өзгерген табиғи орта болып табылады. Төртіншісі тек адамзат қоғамына тән әлеуметтік орта.
Табиғи орта – бұл адамның әсерінен болмашы өзгеріске ұшыраған немесе өзгерістер оның өздігінен қалпына келу және өз-өзін реттеу қабілетін жоймаған орталар.
Адамның әсерінен өзгерген табиғи орта – бұларға егістік талаптары баулар, жүзімдіктер, саябақтар жатады.
Адамның қолымен жасалған орта – оларға тұрғын және өндірістік ғимараттар, өнеркәсіп кешендер қала және т.б.
әлеуметтік орта – бұған адамдардың бір – бірімен өзара қарым – қатынасы, псикаологиялық акуал, денсаулық сақтау, жалпы мәдени байлықтар және т.б. кіреді. Оның адамға әсері күннен күнге артып отыр. Содықтан да адамның өмір сүру жағдайларының және адамның негізгі құқықтары, соның ішінде өмір сүру құқығын жүзеге асыруда екі аспектің – табиғи және адам жасаған ортаның маңызы артып отыр.
Палеолит – дәуірі. Адам бұл тарифи кезеңде табиғатпен бірге еді, оның тіршілік қызметі жинау мен аңшылықтан құралды. Палеолиттің ұзақтығы 2 млн. жылдан астам уақытты Альп жатыр.
Аграрлық кезеңге адамның мәдени жер өңдеуге көшуінен басталған неолитдәуірі жатады. Осы дәуірден бастап егіншілік пен мал. шаруашылығының дамуына байланысты, қоғам биосфераға кошті әсер ете бастады. Ормандарды кесу, шалғындық далаларды жарту, үй жануарларын жою. Нәтижесінде ғаламшардың орасан үлкен территориялары біртіндеп құмды шөлдер мен жартасты тауларға айкала бастады. Аграрлық кезеңнен бастап тарихтағы техногенні дәуір басталады, яғни адам белсенді түрде биосфераны өзгерте бастады, табиғаттың заңдылықтарын өзінің мақсатына бағытталған түрде пайдалана бастады.
Индустриалды кезең (ол XVII – XX ғасыр ортасы) кен өндіру салалары мен металургия қарқынды түрде дами бастады. XX ғасырдың ортасына қарай өндірістің қоршаған ортаға әсері кеңейіп, ғаламдық сипатқа ие болды.
қоғам мен табиғаттың өзара қарым – қатынасының тарихында бірқатар ерекше кезеңдерді бөліп көрсетуге болады:
Антропогенді экожүйелерге агройеноздар мен агроэкожүйелер жатады. Агроценоз дар ауыл шаруашылығында қолданылатын жерлерде пайда болатын биоценоздар. Олар табиғи бірлестіктерден, біріншіден, құрамына кіретін түрлердің санының аз болуымен, екіншіден, осы бірлестіктің негізгі мүшесі – мәдени дақылдардың зиянкестер мен бәсекелестіктің қарсы тұру қабілетінің төмен болуымен сипатталады. Мәдени дақылдар адамға пайдалы жағына қарай сұрыптау арқылы кошті өзгеріске ұшыраған, сондықтан олардың адамның көмегінсіз тіршілік үшін күреске қабілеті нашар.
Агроценоздарды адам көп қуат жұмсау арқылы Остап тұрады. Ал табиғи биоценоздар мұндай қосымша энергия көзін қажет етпейді.
қазір ауыл шаруашылығында әр түрлі өсімдіктерді химиялық қорғау құралы пестицид тер қолданылады. Пестицидтердің көпшілігі тек зиянкес түрлері ғана емес, олардың паразиттері мен жыртқыштарын да жояды, яғни агроценоза қалыптасқан реттеуші байланыстар бұзылады. Зиянкестердің тірі қалған бөлігі реттеушілерден босанып, бұрынғыдан да көбейеді. Тірі ағзаларды – жыртқыш немесе паразит тік бунақденелер, бунақденеқоректі немесе жыртқыш құстарды бактериялар, виру стар және т.б. зиянкестерден қорғану үшін қолдану биологиялық күрес әдісі деп аталады.
Агроэкожүйесі дегеніміз – адамның сапалы қызметімен жоспарланып, жасалған территориялар.
Ауыл шаруашылық өндірісінің қазіргі көптеген әдістері өзінің мәні жағынан антиэкологиялық – монодақылдарды
Лекция № 14
Тақырыбы: қазіргі кезеңнің әлеуметтік – экологиялық мәселелері.