49) «Өмір философиясы» өкілдерінің көзқарасы

XIX ғасырдың үшінші ширегінде пайда болған «өмір философиясының» (Ницше, В.Дильтей, А.Бергсон) ықпалымен 20 жылдары М.Шелер (1874-1928ж.) мен О.Шпенглер(1880-1936ж.). негізгі еңбектері: «себептілік және тағдыр», «Европаның құлдырауы» және басқалардың ілімдерінің арқасында қазіргі иррационалдық (ақыл жетпейтін) философиялық ағым пайда болады. Иррационалистердің пікірінше, материя сияқты «қатты денелерге» және дерексіз ұғымдарға сүйенген рационалды (ақыл-ой) таным өзгермелі, нақты, тұрақсыз жеке «өмірді» танып-білудің бірден-бір қайнар көзі – инстинкт, интуиция, сезім. Таным субъектісіне адам жаратылған, одан тыс көптеген заттар әлемі қарсы тұрады. Олардың әрқайсысы өздеріне тән заңдылықтарға ие, ал бұл заңдылықтар олардың өмір сүру және бейнелеу сияқты эмпирикалық заңдылықтарынан жоғары тұрады. Осы тұрғыдан алғанда философия ауқымы жағынан кең мәнділікті ғана қарастыратын өте жоғары сатыда тұратын ғылым (М.Шелер). Қоғамдық процестердің дамуы ирроционалдық «өміретгані», «опат болуды күту» т.с.с. күштермен бағытталады. Мысалы, Батыс мәдениеті өркениеттің белгілі бір сатысында, өзінің жойылуына аяқ басты. Бұл қозғалыс тыныштықсыз, зорлықпен, тасқын сияқты қатты екпінмен, өзінің соңғы сөресіне ойланбастан, мүмкін ойлануға қорқып жақындап келеді.( Ницше)

5. Платон,Аристотель фил.Дағы әлеумет мәселе

Платон – Сократтың шәкірті, ізін жалғастырушы, өзінің терең де мағыналы философиялық ойларымен жалпы философия ғылымының дамуына үлкен әсер еткен ғұлама ойшыл, объективтік идеализимнің көрнекті өкілі. Ол Афины демократиясын қатты сынға алды. Платонның еңбектері: «Мемлекет», «Театет», «Федон», т.б. Сезімнен тұратын шындықты Платон нақты шындық емес, ол тек өмірдің көлеңкесі, шын өмір идеяда деп түсіндірді. Идея – мәңгі, ол тумайды, өлмейді, өспейді, кемімейді деп оны алға тартты.. Платон шәкірттерін оқыту үшін Академия ашты. Мемлекетті философтар басқармайынша адам баласы зұлымдықтан арылмайды, деді және жастарды философиямен айналысуға шақырды. Аристотель – Платонның шәкірті, атақты Александр Македонскийдің ұзтазы. Ол материализм мен идеализмнің аралығында екіұдай бағыт ұстанғанымен, оның философиясында материалистік сарын басым болды. Негізгі еңбектері «Жан туралы», «Физика», «Категориялар», «Метафизика», т.б. Кезінде ол өзінің ұзтазы Платонды өмірден идеяны жоғары қойғаны, нақты өмір оның көлеңкесі дегені үшін қатты сынға алды. Аристотель түр мен мазмұн арақатынасын зерттеп, алғашқыны түрге берген. Мыс., кірпіш – түр, ал сол кірпіштің негізі болып, қалыпқа құйылған материал(батпақ) – мазмұн деп қарады. Ол формальді логиканының негізін салып, оның үш заңын ашты: 1)дәлме-дәлдік; 2)қайшылық; 3)жоққа шығару; Жалпы Аристотель философиясы, негізінен, 3 салаға бөлінеді: 1.Теориялық сала – болмыс туралы ілімі, дүниенің түпнегіздері туралы пайымдаулар. 2.Практикалық сала – адамдардың іс-әрекеті туралы тұжырымдар. 3.Ақындық сала – көркемөнер, поэзияға көзқарастары.