Емтихан билеті № 15

1.Өлшеудің компесациялық әдісі.

Потенциометрдің жұмыс істеу принципі өлшеудің компенсациялық әдісінде негізделген. Ол әдіс – белгісіз кернеуді қосымша ток көзі түзетін белгілі кернеумен теңестіру (компенсациялау) әдісі.

К омпенсациялық I контурда - реттелетін резистор,ИП-қорек көзі, -реохорд,оның бойымен с движогі жылжиды, -бақылаушы резистор,жұмыс тогын орнатуға арналған.

II - өлшеу контуры ,III контур  жұмысшы тоқтың тұрақтылығын бақылау үшін керек.

П переключательдің көмегімен НП нольдік приборын э.д.с.-і болатын НЭ нормалаушы элементі бар тізбекке немесе АВ термоэлектрлік термометрге қосуға болады.

Жұмыс тогының белгілі бір мәнін орнату үшін П переключательді К(контроль) бақылаушы күйіне орналастырады.Бұл жағдайда НЭ нормалаушы элементпен бірге тізбектей жалғанған нольдік прибор бақылаушы резисторының a және b ұштарына жалғанады. Компенсациялық тізбектегі ток резисторы көмегімен -ның кернеуінің түсуі э.д.с.-іне теңескенше реттеледі. Осы шарт орындалса, НП нольдік прибор тілшесі 0-ді көрсетеді. бұдан

Жұмыс тогы орнатылған соң П переключателін ортаңғы жағдайға орналастырады,ал с движогін өлшенетін термо-э.д.с.-тің мәніне жуықтап сәйкес келетіріп орнатамыз. Содан соң П переключательді И(измерение) өлшеу күйіне орналастырамыз, нольдік прибордың тілшесінің ауытқуын бақылап тұрып, сол тілше 0-ге оралғанға дейін с движогін жылжытып отырамыз, яғни b мен c аралығындағы -реохордының компенсациялау кернеуі термометрдің өлшенетін термо-э.д.с.-не теңескенше.

-часть сопративления реохорда левее движка с)

2. Өлшеулер. Өлшеудің негізгі заңы. Өлшеу объекттері.

ХХІ ғасыр ғылым және өндіріс орындарының қарқынды дамуымен сипатталады. Олар әр түрлі өлшеулерді және өлшеу құрылғыларды кең қолданусыз тіпті іске асырылмайды. Өлшеу құралдарының қазіргі әлемдегі орнын келесі мәліметтер сипаттайды: өлшеу құралдарына кететін шығын бүкіл өндіріске кететін материалдық шығынның 10-15% құрайды, ал сондай сияқты мұнайды өңдейтін, мұнай химиялық, радио электрондық, ұшақ жасау және басқа өнеркәсіптің салаларында, бұл шығындар 25% жетеді. Қазіргі уақытта адам қызмет ететін бір де бір облыс өлшеу құралдарынсыз бола алмайды.

Технологиялық процестерде қолданылатын өлшеу құрылғылары мен өлшеу әдістерін біріктіретін өлшеуіш техниканың облысын бір ұғыммен анықтайды -  бұл технологиялық өлшеулер.

Өлшеу техникасының негізгі тұтынушысы - өнеркәсіп. Мұнда өлшеу техникасы – технологиялық процестердің бір бөлігі, өйткені олар өнеркәсіптегі өнім мен шикізат сапасын және басқа процестерді бақылауға қажетті әртүрлі режимдік көрсеткіштер жайлы ақпарат алуда қолданылады.

Өлшеулер арнайы техникалық өлшеу құралдарының көмегімен жүреді. Ал олардың күрделілгі және жұмыс істеу принциптері әртүрлі.

Өлшеу кезінде қолданатын және нормаланған метрологиялық сипаттамалары бар  техникалық құралдарды - өлшеу құралдары (ӨҚ) деп атайды. ӨҚ негізгі түрлері – өлшенетін шамалар, өлшеу құрылғылары  (аспаптар және түрлендіргіштер) болып табылады. Жұмысшы ӨҚ деп барлық халық шаруашылық салаларында, күнделікті өлшеулерге арналған барлық өлшемдерді, аспаптарды және түрлендіргіштерді айтады. Олар техникалық және жоғары дәлдікті (зертханалық) өлшеу құралдарына бөлінеді. Өлшеулерді орындауға, өлшеулерді өткізуге арналған әдістерді және олардың нәтижелеріне түсініктеме беретін техникалық ӨҚ жиынтығын  өлшеу техникасы ұғымымен түсіндіреді. Әртүрлі саладағы өндірістерді технологиялық процесінің сипатына қарай екі топқа бөлуге болады: үздіксіз (ТПҮС) және дискреттік (ТПДС) өндірістер. Бірінші топқа мұнай өңдеу, газ өңдеу, мұнай химиялық, химиялық, металлургиялық, жылуэнергетикалық және т.б. жатады, ал екіншісіне радио электрондық, машина құру, аспап құру, тамақ өндіру  және басқалар.