4. Қазақстан аймағындағы табиғи биогеохимиялық провинция және табиғи эндемия

Қазақстанның территориясында да бар. Бірақ гигиенистер көбінесе қоршаған ортаны химиялық заттармен өте күшті ластайтын шығу көздерінің айналасында пайда бо­латын техногендік биогеохимиялық провинциялармен жұмыс істейді. Егер адамға қауіпті әсерінің дәрежесі бойынша бағаласақ және қоршаған ортаға түсетін жүктемесін ескерсек, онда бірінші орында ауыр металдар, хлорлы көмірсутектер, нитраттар және пестицидтер тұрады. 

4. Антропогенді биохимиялық провинцияны қалыптастыратын факторлар және сипаттамасы.

5. Қазақстандағы жасанды биогеохимялық провинция, көздері олардың қалыптасуы, тұрғындар денсаулығының жағдайы.

Қазіргі уақытта өндірістік тастамалардың әсерінен антропагенді химиялық ластану ерекше байқалуда. 20 ғасырдың 2-ші жартысында антропогендік немесе техногендік деп аталатын жасанды биогеохимиялық провенциялар анықталды. Олар 10 жылдар бойы қуатты өндірістік кешен есебінен пайда болады. Мысалы, Шығыс Қазақстан мен Орталық Қазақстанда ірі түсті металлургия нысандарының маңында техногенді биогеохимиялық провенциялар пайда болды (Өскемен, Лениногорск, Зыряновск, Балқаш). Қазақстанның ғалымдары көптеген жылдар бойы осы аумақтада зерттеулер жүргізіді. Олар алғаш рет қоршаған ортаның оның ішінде топырақтың ауыр металдармен интенсивті ластанғандығын анықтады және ауыл-шаруашылық малдарынды және жергілікті халықтардың биологиялық субстраттарынан ауыр металдардың жинақталуын анықтады. Шығыс Қазақстан обласының аумағында қоршаған ортаның ауыр металдармен орасан ластанған кең биогеохимиялық провинцияны анықтады.  Гигиенистер, биологтар және клиникалық дәрігерлер кәсіптік патологияны зерттеді. Өскемен қаласының орталығында гигиена және кәсіптік аурулар ғылыми зерттеу институтының филиалы құрылды. Шығыс Қазақстан облысын кешенді түрде зерттеу нәтижесінде бұл аймақты экологиялық апат аймағына жатқызуға болатындығы туралы мәселе көтерілді. 

4. Таулы жыныстардың антропогенді әсерлері, олардың массивтері мен жер қойнауы.

таулы аймақтың топырағы республиканың оңтүстік-шығысын алып жатыр. Аумағы 37 млн. га, республика жерінің 14%-ын құрайды.

Қазақстанда топырағы мен климаты жағынан ерекшеленетін 4 биіктік белдеу бар:

• Тау етегіндегі шөлді-далалы белдеу теңіз деңгейінен 450 – 750 м (кейбір аймақтарда 300 – 1000 м) биіктікте орналасқан. Тянь-Шань тау етектерінде негізінен сұр, Батыс Тянь-Шань тау етегінде сұр-қоңыр, Солтүстік Тянь-Шань мен Алтайтаулары етектерінде ашық қара-қоңыр топырақ таралған. Бұл жерлерде суармалы және тәлімі егіншілік және мал шаруашылығы дамыған.

• Аласа таулы дала белдеуі – әр түрлі таулы аймақта 600 – 2200 м биіктікте орналасқан алқап. Алтай мен Солтүстік Тянь-Шаньда таудың күңгірт қара-қоңыр және қара топырағы таралған. Ал Батыс Тянь-Шаньда (Оңтүстік Қазақстанда) сұр қоңыр және таудың қоңыр топырағы басым. Қарашірік мөлшері 10 – 15%-дай. Жайылымы – шүйгін, ағашы қалың алқап, мал шаруашылығы жақсы дамыған.

• Орташа таулы орманды-далалы және шалғынды-орманды белдеулері әр түрлі таулы аймақтарды 1000 – 2500 м-ге дейінгі деңгейді қамтиды. Негізінен таудың шайылған, сілтісіз қара топырақтары мен орманның сұр топырақтары және таулы-шалғынды топырақ тараған. Батыс Тянь-Шаньда таудың қоңыр, Алтайда күлгін топырақтар түзілген. Жайылымы – шүйгін, орман шарушылығы жақсы дамыған.

• Биік таулы альпілік, субальпілік шалғынды және қарлы-мұзды белдеулері Батыс Тянь-Шань мен Алтай аралығындағы биік таулы аумақтардың 1800 – 3800 м кейде одан да биік деңгейлерді алып жатыр. Топырағы альпілік, субальпілік, шалғынды-шымды. Көпшілік жері топырақсыз тасты шыңдар мен мәңгі мұз, қар басқан шыңдардың үлесіне тиеді. Шалғынды жерлері – жазғы жайлау ретінде пайдаланылады.^[1]

4. Қауіпті жарақат пайда болатын үрдістері: тасқындар, су басу дамитын нәтижесіндегі антропогендік әсерлер пайда болатын.

5. Топырақ ластануының анықтау әдістері.

6. Табиғатты тиімді пайдалану үрдістері

7. Табиғи ресурстардың негізгі түрлері

Табиғи ресурстар -адам еңбегінсіз табиғатта түзілген тіршілікке қажетті байлықтар.Оларға:су,топырақ,өсімдіктер,жануарлар,минералдар т.б.жатады.Табиғи ресурстар адамөмір сүру үшін қажетті қорек,киім,отын энергия,өнеркәсіп үшін шикізат болып табылады.Пайдалану мақсатына қарай табиғи ресурстар:өндірістік,денсаулық қорғау,эстетикалық,ғылыми т.б.:табиғаттың белгілі бір компоненттеріне байланысты:жер,су,орман,минералдық,энергетикалық т.б. болып және сарқылатын,сарқылмайтын табиғат ресурстары болып бөлінеді.Сарқылатын ресурстар:қалпына келтірілетін,салыстырмалы қалпына келтірілетін және қалпына келтірілмейтін болып бөлінеді.Қалпына келтірілмейтін ресурстар:жер қойнауының қазба байлықтары.Бұл ресурстарды үздіксіз пайдалану олардың таусылуына әкеліп соғады.Салыстырмалы қалпына келтірілетін ресурстар-топырақ,құрлықтың өсімдік өнімін бере алатын борпылдақ қабаты және орман ресурстары.Топырақ-ең маңызды және бағалы ресурстардың бірі.Ол тірі организмдер мен климат әсерінен біртіндеп қалыптасады.Қалпына келтірілетін ресурстар-өсімдіктер мен жануарлар дүниесі және кейбір минералды ресурстар,мысалы,теңіздер мен көлдер түбіне шөгетін тұздар.Сарқылмайтын ресурстарға-космостық,климаттық және су ресурстары жатады.Космостық ресурстар күн радиациясы,теңіз ағысы энергиясы.Климаттық ресурстарға-атмосфералық ауа,жел энергиясы,атмосфералық жауын-шашын жатады.