1. Мемлекеттің қаржы қызметінің ұғымы, мақсаттары мен міндеттері

Мемлекеттің қаржылық қызметі – қаржы, несие және мемлекеттік органдардың мемлекеттің ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және пайдалануға бағытталған қызметі.

Мемлекеттік қаржы қызметінің әлеуметтік басқару механизмінің қажетті, маңызды құрамды бөлігі ретінде қатысады.

Мемлекеттің қаржы қызметінің мазмұны әртүрлі бағыттардағы функцияларынан көрініс табады. Мемлекеттік ақша қорын қалыптастыру, бөлу, пайдалану, ұйымдастыру және оларға қарсы бақылау елдің ақшалай инфрақұрылымдарын құру, ақша эмиссиясы және мемлекеттік құнды эмиссиясы, қаржылық, несиелік және фискальды мемлекеттік органдардың қалыптасуы. Мемлекеттің қаржылық сферасындағы мемлекеттік органдарды анықтау, қаржы заңдылықтарын бұзғаны үшін заңды жауаптылық анықталады. Банк сферасы мен сақтандыру жүйесінің дұрыс функциялық тәуелдігі мен жауапкершілігін нығайту, мемлекеттің алтын валюта толтыру және шекарадан тыс капиталдың өтуін төмендету, инвестициялық бағдарламаларды, жекешелендіру жобаларын басқару сферасындағы мемлекеттік бақылауды күшейту, тікелей шетел инвесторларын тарту, теңге курсының тұрақтылығын шоғырлату немесе т.б.

2. Мемлекеттің қаржы жүйесі және оның құрылымы

Мемлекеттің қаржылық қызметі – қаржы, несие және мемлекеттік органдардың мемлекеттің ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және пайдалануға бағытталған қызметі.

Мемлекеттік қаржы қызметінің әлеуметтік басқару механизмінің қажетті, маңызды құрамды бөлігі ретінде қатысады.

Мемлекеттің қаржы қызметінің мазмұны әртүрлі бағыттардағы функцияларынан көрініс табады. Мемлекеттік ақша қорын қалыптастыру, бөлу, пайдалану, ұйымдастыру және оларға қарсы бақылау елдің ақшалай инфрақұрылымдарын құру, ақша эмиссиясы және мемлекеттік құнды эмиссиясы, қаржылық, несиелік және фискальды мемлекеттік органдардың қалыптасуы. Мемлекеттің қаржылық сферасындағы мемлекеттік органдарды анықтау, қаржы заңдылықтарын бұзғаны үшін заңды жауаптылық анықталады. Банк сферасы мен сақтандыру жүйесінің дұрыс функциялық тәуелдігі мен жауапкершілігін нығайту, мемлекеттің алтын валюта толтыру және шекарадан тыс капиталдың өтуін төмендету, инвестициялық бағдарламаларды, жекешелендіру жобаларын басқару сферасындағы мемлекеттік бақылауды күшейту, тікелей шетел инвесторларын тарту, теңге курсының тұрақтылығын шоғырлату немесе т.б.

3. Мемлекеттің қаржы қызметін жүзеге асырудың әдістері мен нысандары

Мемлекеттің қаржылық қызметінің нысандары. Мемлекеттің қаржылық қызметінің аясы қаржылық құқықтың аясы болғандықтан тиісті ақша қорларын қалыптастыру, бөлу және оларды пайдалануды ұйымдастыру жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органдардың қызметі әрқашанда қаржылық – құқықтық нормалардың көмегімен, тек құқықтық нысанда жүзеге асырылады.

Мемлекеттің қаржылық қызметінің құқықтық нысандары деп, қаржылық қызметтің жалпы және арнаулы мәселелері бойынша, өз құзіреттері шегінде уәкілетті мемлекеттік органдар қабылдаған нормативтік қаржылық – құқықтық актілерді айтамыз.

Қаржыны басқарудың екі қырын ажырата білген жөн: біріншіден, мемлекет қаржыны, оның нысандарын экономика мен әлеуметтік-мәдени құрылымды басқарудың құралы, тұтқасы ретінде пайдаланады. Сөйтіп, қоғамдық өндірістің бүкіл үрдісінде ықпал жасайды; екіншіден, қаржының өзі басқарудың объектісі болып табылады; қаржы қатынаста-рының нысандары, ақша қорлары, қаржы аппараты, яғни қаржы мекемелерінің жүйесі басқарылады. Қаржы қатынастарының әрбір сферасы мен әрбір буынында басқару субьектілері қаржыға мақсатты ықпал етудің өзіндік әдістері мен нысандарын пайдаланады. Қаржылық басқару қаржы механизмдері арқылы жүзеге асырылады. Ол қаржы қатынастарын ұйымдастыру формалары мен түрлер жиынтығын, қаржы ресурстарын қалыптастыру мен қолданудың ерекше әдістерін айқындайды (6-кесте). Қаржы механизмінің құрылымы келесідей элементтерді қамтиды: қаржылық әдістері, қаржы иіндері, құқықтық қамтамасыз ету, нормативтік және ақпараттық қамтамасыз ету

Қаржы механизмдері

Қаржылық әдістері

Жоспарлау БолжамдауИнвестициялауНесиелеуӨзін-өзі несиелеуСалық салуЕсеп айырысу жүйесіМатериалдық ынталандыру және жауапкершілікСақтандыруКепілдік операциясыТрансферттік операцияларТрасталық операцияларЖалға беруЛизингМемлекеттік басқару органдарымен өзара іс-әрекет

Қаржылық реттеу мен басқарудың түрлері салықтық, бюджеттік, мемлекеттік-кредиттік, кедендік-тарифтік, валю-талық-қаржылық, шаруашылық ішіндегі (фирма ішіндегі, кәсіпорын, ұйым, корпорация шегіндегі және т.б.) қамтиды. Басқару және реттеу нысандары аталған түрлерде ағатын қаржылық қосалқы категорияның тиісті түрі үшін сипатты, сондай-ақ барлығы үшін ортақ үдерістерді білдіреді: мысалы, бюджеттік түрде – қаржыландыру (субвенциялар, субсидия-лар, трансферттер), салықтар – тура және жанама салық салу, валюта-қаржыда – сыртқы инвестициялау, сыртқы қарыздар, сыртқы борыш. Бұлар қаржылық басқарудың негізгі нысандары. Мемлекеттік-кредиттік түріндегі нысандар сан алуан. Ортақ нысан жоспарлау (болжау) болып табылады.