2 Классикалық кезең

Бұл кезең қытай әдебитінің қалыптасуына көп әсерін тигізген. Осы кезде Чжоу тайпасына көшпелілерден қысым жасалып, олар шығыс жаққа қарай ығысады. кейінгі әдебиет осы жерде жалғасын табады. Бұл кезең әдебиетіне «Луньюй» жатады«Луньюй» « талдау мен әңгіме » кімнің талдуаы десеңіз Конфуцидің, және оның шәкірттерімен әңгімесі. 56жасында ол саяхат жасай бастайды да, 14жыл ондаған патшалықтарға саяхат жасайды. «Луньюй» де оның саяхатынан сыр шертетін әңгімелер. Мұнда жай әңгімелер емес даналық әңгімелер талданып, саяси ойлардан бастау алған. Мұнда К –ге шәкірттерінің қойған сұрақтарына жауабы жазылған. Мысалы: Цзы-Гун К-ден елді басқару неден тұрады деген сұраққа К –көп азық болса,қару болса, және халық билеушіге сенуі керек деген. Ал мұнаң бірін қысқарту керек болса қайсысын алар едіңіз- қару, ал егерде тағы бірін алу керек блса ше – азық. Адамдарың өлуі бұл ақиқат нәрсе, ал егер халық саған сенбесе онда өмірдің еш мәні жоқ деген екен. Бұл тек әңгіме емес, бұл әдеби шығарма өз кейіпкері бар , оның кейіпкері Конфуци. Шығармада оның көзқарастарымен қатар мінезі де көрініс тапқан. Егер билеуші ережеге бағынса, халық оны үлгі тұтапай қоймайды деген сияқты даналық сөздер жазылған. «Луньюйда» К –дің жұмсақ, бірақ қатал, ол балықты әрқашан қармақпен ғана аулаған, басқа нәсемен емес, ол ұшып бара жатқан құсты атқан, қонып отырған емес. бір тарауында К үйінде, аулада, басқару кеңселерінде өзін қалай ұстағандығы мен қатар қалай жатқандығы, не жеп, қалай жегендігі де айтылған. Осыған байланысты ол туралы оқырманға кейіпкер жайлы мәліметтер берілген. Оның саяхат жасаған жерлері туралы да мәлімет берілген. «Луньюй» әдеби шығарма ретінде өз компазициясы бар. Мұнда шығармаға байланысты атаулардан басталады.

Мысалы: идеалды адам қоғамы, өз-өзіңмен жұмыс. Мұнда адамға міндет етілген оқу және оқудан алған дүниелеріңді әрқашан шынықтырап отыру. Елді қалай басқару керек деген сұраққа К: 5 асылда үлгі қылу және 4 жаманнан құтылу деген. 5 асыл деген не дегенге К: мейірімді болу, тек қатты емес, жұмыс істеуге міндеттеу, тілеу бірақ қызғану емес, рухтың кең болуы бірақ тәкаппар болмау, күшті болу бірақ қатыгез болмау деген екен. 4 жамандық деген не дегенге К: - Не наставлять, а убивать - жестокость. Не предостерегать, а судить только по тому, что получилось, - беззаконие. Не давать указаний, а только гнать к сроку - разбой. Давать людям и притом скупиться - таковы представители власти».

3 Кезең

Империялардың құрылуымен байланысты. Осы кезде ел басқаруда ақша бірліктері пайда болды сонымен қатар жазудың бірдей жүйесін қалыптастырды. Иероглифтердің жаңа формасы жазба белгілері пайда болған. Осы кезеңде Хан империясы билікте құрған болатын. Хан империясының мәдениеті Корей аралдарына , индоқытай, тіпті Жапон аралдарына дейін тарай бастады. Бұл жағдай эллинаия әлеміндегі грек тілінің үлкен рөлі секілді, қытай тілі мен әдебиеті де осы елдерде оқығандықтың белгісі ретінде үлкен рөл атқарды. Бұл дегеніміз басқа елдер мәдениетінің де Хан империясына ене бастау мүмкін деген болжам болған болатын. Бұл болжам дәл келді. Өйткені Хан империясы кезінде Орат Азия елдерінің де мәдениеті ене бастады. Осы кезде Орта Азия және Қытайға Индияның буддизм діні ене бастады.Буддизм бұл кезде тек діни оқу ғана емес, комплесті мәдениет болатын.136ж.б.з.б У-дидің басарғанына 4 жыл болғанда «Университет» (Тайсюэ)ашуға бұйрық береді. Бұл Қ-дағы бірінші жоғарғы мектеп болды. Мұнда 5 кафедрадан тұрды және оны боштар, докторлар басқарды. Олардың әрқайсысы 5 классикалық кітаптың бірінің маманы болды. Ол 5 кітап «Шуцзин», «Шицзин», «Ицзин», «Лицзи», «Чуньцю» болды. Мұнда ескерткіштер және конфуцилікткрдің салған жолы жайлы айтылған. Мұнда кафедраларда конфуци ілімін оқытып қана қоймай оны идеология қылып қолдануға насихат жасаған. У - дидің орнына отырған Вэнь- дидің кезінде Цзя и атты 20жасар бала « Цинь қателіктері » атты трактат жазып, императорға жақын адам болып кетеді. 1жылдан соң оны көре алмағандар жала жауып, айдауға жібереді. Бұл оқиға Қ әдебиетінің дамуымен тығыз байланысты. Өйткені ол бұрын дәл өзі секілді жала жауылып қуылған Цюй Юаня атты адам барған жерден өтіп, сол жайлы «Оплакиваю Цюй Юаня» деген позмасын жазды. Бұл поэма Хан империясының бірінші көркем әдебиет үлгісіндегі шығарма болды. Жолдарда өмірде шындық жоқ екендігі жайлы айтылады. У-ди билігіне дейін Конфуци жазбалары билікке қарсы деп өртелген болатын, кейін билікке У-ди келгенде қайта К жазбалары жиналып, қалғандарынан кітапхана жасайды. Осы кезде Хан филологиясы біршама дами бастайды. Бұл кезде Қ әдебиеті тек өлеңдер ,ғана емес, өлең, тарих, ауысу, музыка сияқты кітаптар К-дің бағалаған шығармалары пайда болды. Хан филологиясының негізін Дун Чжун шу салды. Қ әдебиетінің « алтын ғасырының » жарқын өкілдерінң бірі Сыма сян- жу болған. Ол « тарихи жазбалар» атты оның шәкіртінің кітабында ол жайлы мәліметтер жазылған. Ол « императорлық аң аулау» атты шығармасын жазған. Онда императордың аңға шығуы және одна кейінгі той жайлы жазылған. Сонымен қатар « Ұлы адам» атты шығармасын жазды. Ол жартылай фантастикаылық, жартылай философиялық сыйқыршы туралы шығарма.

2.Александр Дюма. Тарихи шытырман романдары. Александр Дюма ( 1802 - 1870) романтист. Бағыты романтизм. Францияның жазушысы. Сонымен қатар драматур және журналист болған. Оның ұлы да жазушы және аты да Александр болғандықтан, оның есіміне әке деген жалғау қосады. Ол жас кезінде драматург болам деп армандайды. Пьессалар жаза бастайды. Пьессалары өз кезегінде театрларда қойылып жатады. Ол өзінің әдеби жолын Реставрация кезінде бастайды. Бұл кезде Бурбондардың монархия құрцп отырған кезі еді. және осы кезде буржуазиялықтар революциясы болып жатқан еді. Осы кезеде Кароль Людовик 8 бұрынға тәртіпті қалпына келтіре алмай конституция жариялайды. Жаңа француз парламенті 2 палатадан тұрды: пэр палатасында карольқойған адамдар болса, а депутаттар палатасында бай манаптар отырады. Осы кезде « Граф Монте-Криста» тарихи романының авторы саяси өмірдің қыр сырын біліп алғашқы таруларында талдап кетеді. 1820жылдыі басында Францияда романтизмнің формасы және мазмұны туралы көптеген пікірталастар болады. Виктор ГюГо бастаған ақындардың бір тобы романтизмнің жаңа бағытқа ауысуын қолдайды. Осы кезде А Д болады. ол өзінің « Генрих 3 »атты тарихи драмасы сәтті шыққан еді. мұнда монархиялық билік жайлы сөз қозғаған. Ол өзінің білімін Баранта, Мишле секілді белгілі тарихшыларды оқи отырып толықтырады. Және француз тарихы жайлы көптеп жырлайды.30жылы Д 15-19 ғасыр тарихын толығымен жазып шығару жайлы ой келеді. Осының арқасында « Изабелла Баварская» атты роман дүниеге келеді. Тарихи шытырман романдары:1.Граф Монте-Кристо ,Трилогия 3 мушкетер жайлы,«Три мушкетера», «Двадцать лет спустя» ,«Виконт де Бражелон, или Десять лет спустя»,Трилогия Генрихе Наваррский жайлы ( гугеноттар соғысы),«Королева Марго»,«Графиня де Монсоро», «Сорок пять», Серия о французской революции,«Жозеф Бальзамо (Записки врача)», «Ожерелье королевы», «Анж Питу»,«Графиня де Шарни», «Шевалье де Мезон-Руж» «Асканио» «Две Дианы»,«Паж герцога Савойского», «Предсказание» .Революция, «Белые и синие»,«Соратники Иегу»,«Волонтер девяноста второго года»,«Волчицы из Машкуля»

Наполеоновская эра,«Адская бездна (Ущелье дьявола)» ,«Бог располагает!», «Капитан Ришар» ,«Шевалье де Сент-Эрмин», «Гектор де Сент-Эрмин»,«Изабелла Баварская», «Графиня Салисбюри ,«Эдуард III»

Граф Монте- Кристо – тарихи шытырман оқиғалы роман. Бұл Француз әдебиетінің классикалық үлгісі. Ол 1844-45 жылдары жазылған. Д өз кейіпкеріне атты өзінің Жеорта теңізіне жасаған саяхатында көрген Монтекристо аралы және ол аралда қазына жасырылғандығы жайлы аңызды естіген соң осыған байланысты қойған. Романның басты кейіпкері – марсель теңізшісі Эдмон Дантес « Фараон»кемесінің теңзшісі. Ол кезекті бір рейсінде Эльба атты аралға түсіп, ол маршал Бертранмен танысып, ол оған Парижге хат жеткізуін сұрайды. Ол осымен кеменің капитаны өтінішін орныдайды. Капитан осыған дейін қаза тапқан болатын. Марсельге келгенде кеменің иесі Эдманды кеменің капитаны етіп сайлағысы келеді.ал Эдмон болса көрші балықшылар ауылының тұрғыны Мерседеске үйленгісі келеді. Бірақ Мерседеске оның туысы Фернан да үйленгісі келіп жүреді. Көреамайтын тігінші Кадрусс Эдмонды бонапарт агенті деген жаламен түрмеге түсіргісі келеді. Ол прокурорға хат жазады, бірақ мұның тек әзіл екенін айтады да Фернаннның Мерседеске ғашық екенін біліп, хаттың көзін жоймай, тастай салады. Осыны көрген Фернан өз қарсыласынан құтылу үшін хатты сотқа жеткізеді. Эдмонды Мерседес екеуінің сөз байланысуында қамауға алады. Кадрусс бәрін білді, бірақ саяси істерге қатысқысы келмегендіктен ештеңе айтпайды. Эдмонды король прокурорына әкеледі. Ол бұл істі әділ шешкісі келеді. Енді оны еркіндікке жіберейін деп жатқан кезде, оның Эдмонның хат жеткізуі керек екенін біліп қояды және оның әкесі бонапартист болған екен. Ол өз мансабын сақтап қалғысы келегн соң Эдмонлһды құрбан етеді. Сонымен Эдмонды ешқандай сотсыз, тергеусіз ИФ түрмесіне қамайды. Ал өзі болса Парижге кетіп, Людовик 18ге барып, жасалайын деп жатқан қастандық жайлы жеткізеді. Бірнеше жыл Эдмон түрмеде отырып, өз- өзін е қол жұмсамақ болып, берілген азықты терезеден тастай бастайды. Бірақ бірнеше күннен кейін әлсіреген ол өз камерасының жанын қазып жатқанын байқайды. Өзі де қарама –қарсы бағытта қаза бастайды. Сөйтіп аббат Фариа мен танысады. Ол ғалым- шіркеуші болады. оны бәрі жынды деп ойлайды, өйткені ол ылғи да жер астында жасырынған қазына бар екенін және оны тек өзі ғана білетінін айтқаны үшін. Фариа Эдмонға ерекше әсер қалдырады. Өйткені ол кәрі болғанымен өмірге деген құлшынысы, үміті үзілмеген адам болады. Ол қамауда болса да әрқашан еңбектеніп, ғылыми еңбектер жазып, түрмеден қашу үшін әрнәрселер жасайды. Фариа жас жігіт оқиғасын тыңдаған соң оның қылмысына кімдердің кінәлі екендігін айтады. Осы кезде Эдмон өз жауларынан кек алатынын айтып, өзіне уәде береді. Ол аббатқа өзінің ұстазы болуды өтінеді. Екеуі бірге қашуға бел буады. Бәрі дайын болғанда Фариа құлап, денесінің жарымы сал болып қалады.Эдмон болса өзі қашқысы келмей аббатпен қалады. Екеуіне тек оқу ғана жандарына үміт отын жандырады. Аббат өз шәкіртіне ғылым және өзге тілдерді үйретеді. Және Монтекристо аралындағы жасырылған қазына жайлы айтып береді. Келесі құлағанында аббат қаза болады. аббатты қапқа салып алып кететінін білген Эдмонның ойына аббаттың орнына өзі жатуы керектігін ойлайды. Сөйтіп аббат жасаған құралдырмен қапқа кіріп тігіп тастайды. Сөйтіп оны қаппен теңізге лақтырып жібереді. Ол қаптан әрең босап шығып, көрші аралға жүзіп барады. Оны таңертең кантробандистер ұстап алып, ол жаңа достармен танысады. Капитан болса оны қолынан бәрі келетін теңізші деп жариялайды. Еркіндікке жеткен ол түрмеде 14 жыл отырғанын біледі. Жаңа достарымен Монте кристо аралына барады. Бұл тіршілік жоқ арал болып шығады да контробандистер кетіп қалады. Ал Дантес болса ауру болып алдап осында қалады. Сөйтіп қазынаны тауып алады. Дантес Иф қамалынан( түрме)қашып шыққан соң, бай адам болған соң өзіне жақсылық жасаған адамдарды ұмытпады. Контрабнадист достарына мұра алғандыған айтып, сыйлық жасайды. Осыдан кейін ол түрмеге отыруға не себеп болғандығын, өзінің тергеуін жүргізе бастайды. Ол Дантетің соңғы аманатын орныдауға келген шіркеуші болып, және ол достарына мұра қалдырғанын айтып, Кадруссқа келеді. Көзін шел басқан алаяқ Кадрусс бар білгенін айтып қояды. Эдмонның неге қамалғандығы туралы, одан кейін Мерседестің жанының аурғандығын, әкесінің аштан өлгендігін айтып береді. Және ол Мерседестің Фернанның әйелі болғанжығын айтып береді. Және Эдмонның бастығы Моррельдің ісі жүрмей банкрот болғанын, Фернан мен Данглардың ісі өрге домалап, қазір жоғарғы қоғамда тойлап жүргендігін айтады. Фернан генерал, граф де Морсер, Франция пэр болыпты. Ал Данглар банкир –миллионер, барон болған екен. Олар бақытты өмір сүріп жатты. Ал тергеуші жайлы ештеңе айта алмады, өйткені ол Марсельде жоқ еді. Ол Марсельге оралып, өзінің бастығы банкрот болғанын біледі. Оның бір ғана арманы « Фараон» атты кемеге қайта бару еді. бірақ ол штормда суға кеткен екен, ал дамдар болса әрең тірі қалыпты. Оған енді банктан қағаз келеді, несиесін жабу үшін. Оған уақытберіледі, бірақ ол төлей алмайды. Сосын бұл ұяттан құтылу үшін өлмек болады. Бірақ банктан бар қарыза төленген деген қағаз келеді. Эдмон бар қарызын төлеп, рахметін осылай жеткізеді. Ол енді жауларынан кек алуға дайын. 9 жылдан кейін Эдмон орнына құпияға толы Граф Монте-Кристо келеді. Оның бұл тек бір бейнесі ғана, сонымен қатар ол лорд Уилмор, аббат Бузони болған. Ол италия теңізшілерімен контрабандистерді жинап, өз қол астына біріктіреді. Олар оны Синндбад теңізші деп атаған. Ол осы жылдары әлемді аралап, білімін толықтырып, адамдарды манипуляция жасауды үйренеді. Оның тез жүзетін теңіз асты кемесі бар және Монте-кристо аралында жер асты сарайы бар ол онда саяхатшыларды қабылдайтын болған. Граф Монте-кристо атымен ол француз жоғарғы қоғамына кіреді. Ол бұларды өз байлығымен ерекше өмір образымен қызықтырады. Оның мылқау құлы Али, оның ісімен ДЖованни контрабандист айналысады. Гайде атты өзінің қызындай көретін қызы болады. ол енді кек алуға кіріседі. Оған қайғы әкелген жауларының өлгені аз болады деп оларға атака жасай бастайды. Фернан ұятқа қалып, әйелі мен баласы кетіп қалады да, өз-өзіне қол жұмсайды.ал тергеуші болса бар отбасынан айырылып, жынды болып қалады, Данглар дағдарысқа ұшырап Франциядан қашуына тура келеді. Кейін оны ұстап алады да қалған ақшасын алып қояды. Бірақ Дантес кек алудан шаршайды және өзінің кегінен қаншама жазықсыз адамдар жапа шеккеніне төзе алмайды. Ұятты болады да Дангларды босатып, тіпті ақшасында қайтарып береді. Роман соңында Гайде мен Монте –кристо аралын тастап, байлығын Морреллидің ұлы Максимилианоға тастап кетеді екеуі.

«Три мушкетёра»бұл роман алдымен газеттерде хикаялар ретінде номерлерінде жарияланып тұрған және өте қызықты жеріне келгенде хикаяны үзіп жіберіп ртырған. Бұл оқырмандардың оқиғаның қалай аяқталатынын асыға күтуі үшін жасалған еді. Дюмаға газеттерде алдын ала ақша төлеген соң ол Атостың қызметшісі Гримоны ойлап тапқан. Сонымен қатарына төленетін ақша сияқты төленіп отырған. «Двадцать лет спустя» атты бөлімін жазғанда оқырмандар Д-ға әр сөзіне ақша беріледі деп ойлады. Өйткені Гримо осы бөлімде сәл болса да сөйлей бастап еді. алдында д’Артаньяна — Натаниэль деп аталған еді кейіпкер аты, бірақ баспагерлерге ұнамағансоң қысқарып қалды. Ол көптеген басқа романдары секілді мұны да Огюст Макемен бірге жазды. «Графа Монте-Кристо», «Черного тюльпана», «Ожерелья королевы сияқты. Ол кейін сол автор ретінде өз құқығын мойындасын деп Д сотқа береді. Бірақ қолдау таппайды. Ол кітап кіріспесіне Француз кітапханасынан алынған мемуарлардан алынған деп жазған. кейін роман қайдан бастау алғандығы мәлім болды. Д оқиғаны тек кітап ретінде шығара салдым дейді, бірақ оқиғада Атос оқиғаны баяндаушы болады. «Асканио» ең көне романдардың бірі.

3, Марк Твен. «Том Сойердің басынан кешкендері» Роман «Том Сойердің басынан кешкендері»1876 жылғы Марка Твен жазған роман. Онда кішірек америка қаласында Миссури штатындағы жас жігіттің басынан кешкендері туралы жазады.

Действие романа происходит до событий Гражданской войны в США. Главный герой.Характер Тома как нельзя лучше раскрыт еще во второй главе, в которой Том, в наказание за то, что накануне вместо посещения школы ходил купаться в реке, осужден тетей Полли на побелку длинного забора в субботу — выходной день, на который у остальных мальчиков намечены веселые игры. С тоской подумав о том, как остальные ребята будут издеваться над тем, что он вынужден работать, Том стал изобретать план, как избавиться от обязанности хоть ненадолго. Он рассчитал, что за «сокровища» из недр его кармана, вроде дохлой крысы на веревочке (чтобы удобно было ее крутить) или ничего не открывающего ключа, он может купить лишь очень мало времени свободы. Печально размышляя, Том заметил приближающегося Бена, задирания которого казались ему мучительнее всего на свете. Единственный способ для Тома сохранить свою честь был притвориться, что он работает по собственному желанию. Когда Бен попытался дразнить Тома, тот в высшей степени удивленно поинтересовался, что именно Бен считает работой и заявил, что чуть ли не упрашивал тетю доверить ему такое ответственное задание. Хитрость привела к тому, что Бен, а за ним и другие мальчишки, стали просить о возможности побелить, и Том с удивлением вывел некую формулу из области человеческой психики: если дело, какое бы трудное оно ни было, не оплачивается, то оно интересно, потому что оно — хобби. Стоит же предложить за это дело плату — как оно становится работой и теряет свою заманчивость.

№ 24 билет 1.Софокл трагедияларындағы хордың мәні Трагедия. Трагедияларын қою үшін Еврипид те Софокл сияқты үш актерді қолданды. Мұнда хор көріністің дамуымен тығыз байланысты болған жоқ. Кейде хор әні драматургтің ойлары мен көзқарастарын көрсетеді. Кейіпкерлер тілі жеңілдеп, тұрмыстық сахналар енгізілді.

Мысалы: өлім, ауруды көрсету, ғашық әйелдің уайымы, сахнаға балалардың шығуы.

Грекияның классикалық трагедиясының даму үрдісі Еврипид I шығармашылығымен тоқталады. Ежелгі Грекияда трагедия саласында бұдан кейін үлкен шығарма жазылмады. Трагедия ақырындап тек оқуға арналған әдеби жанр ретінде қалыптасты. Оның орнын б.з.д. IV ғасырдың ортасында дами бастаған тұрмыстық драма — жаңа аттикалық комедия басады. Еврипид шығармаларында қаһармандық тақырып бәсеңдейді де, керісінше, адам психологиясына, қоршаған ортаға деген қызығушылық күшейе түсті.

2.В.Скоттың ағылшын романтикалық әдебиеттегі орны. Шотландец Вальтер Скотт (1771 —1832) выступил в конце 1790-х и в 1800-х годах как переводчик, журналист, собиратель фольклора, автор романтических поэм и баллад. Примечателен был выбор произведения для перевода: он перевел историческую драму Гете «Гец фон Берлихинген». А в 1814 году Вальтер Скотт неожиданно стал всемирно известным писателем. Это случилось после выхода в свет его первого романа «Уэверли». За этим произведением последовали еще двадцать пять романов, несколько сборников рассказов, пьес, поэм, двухтомник «История Шотландии», многотомная «Жизнь Наполеона Бонапарта» и другие сочинения, написанные их автором в течение семнадцати лет (с 1814 по 1831 год). Громадное количество художественных образов было создано за это время «шотландским чародеем», который поразил своих читателей поэтичностью и живостью нарисованных им картин народной жизни и невиданной еще (даже по сравнению с Филдингом) широтой охвата действительности.

Новаторство Скотта, так глубоко поразившее людей его поколения, заключалось в том, что он создал жанр исторического романа, «до него не существовавший»

В основу мировоззрения и творчества Скотта лег громадный политический, социальный и нравственный опыт народных масс горной Шотландии, в течение четырех с половиной столетий боровшейся за свою национальную независимость против экономически гораздо более развитой Англии. При жизни Скотта в Шотландии, наряду с быстро развивающимся (в Лоуленде) капитализмом, еще сохранились остатки феодального и даже патриархального (кланового) укладов.

Отвергая рационализм просветителей XVIII века и их представления о человеческой природе, Скотт нарисовал в своих исторических романах картины жизни, быта, нравов различных классов английского и европейского общества прошлых эпох. При этом он сумел затронуть также и многие проблемы современной ему социологии, нравственности, политической справедливости, призывая установить прочный мир между государствами, осуждая виновников несправедливых войн.

Говоря о Скотте как о художнике-новаторе, О. Бальзак писал: «Вальтер Скотт возвысил до степени философии истории роман... Он внес в него дух прошлого, соединил в нем драму, диалог, портрет, пейзаж, описание; включил туда и чудесное и повседневное, эти элементы эпоса, и подкрепил поэзию непринужденностью самых простых говоров».

Романтизм в мировоззрении Вальтера Скотта определил художественную структуру его произведений. Скотт постоянно строит сложные авантюрно-романтические сюжеты, в которых отводит место многочисленным случайностям, изменяющим (вопреки логике развития характеров) ход событий; встречается у него и фантастика (правда, преподносимая как народные суеверия); идеализированные «байронические» характеры действуют наряду с реалистическими образами.

Скотт неустанно повторял, что художник не может ограничиться сухими фактами истории, он обязан сочетать правду истории с вымыслом, с фантазией, цель которой увлекать и волновать читателя, заставить его сопереживать персонажам романа, разделить с ними все их радости и надежды.

По своей тематике и проблематике все прозаические произведения Скотта можно разделить на две группы: это, во-первых, шотландские романы, написанные в основном до 1820 года, и, во-вторых, романы о средних веках в Англии и в Европе. Один лишь раз Скотт обращается к описанию современной ему жизни — в романе «Сент-Ронанские воды» (1824).

3.Франс А. «Пингвиндер аралы». Анато́ль Франс (1844-1924)- француздың жазушысы, әдеби сыншы. Негізгі шығармалары новелла мен роман. Нобель сыйлығының лауреаты 1921.«Пингвиндер аралы» 1908жылы жарияланған.

Маэль корольдік әулеттен шыққан. Балалық шағында рухани, кітаби білім алсын деп Иверн аббаттығына берілген.14 жасында мұрадан бас тартып, құдай жолына түседі. Монастырдың басшылығы ауысқанда Маэль мұрагер болып, мектеп, аурухана, әртүрлі шеберханалар салады. Ол жар төбесінде отырғанды жақсы көретін. Ол бұл кезде өмірінің жарытсынан көбі өткен кісі еді.Бір күні теңіз жағасында кетіп бара жатып, тас қайық (каменное корыто )көріп қалады. Ол мұның оған құдайдан жіберілген белгі екенін біледі. Өйткені қаншама монахтар осындай қайықтарға отырып дінді уағыздаған еді. Ол өз басқармасын Будокқа тапсырып, өзімен қасиетті Евангелие кітабы мен нан, су алып, қайыққа отырады. Қайық оны Эдик аралына әкеледі.Бұл жерде өте қатты жел тұрып тұрады екен, адамдар әрең балық аулап, тас,құм басқан жерде азғантай ғана өсімдіктерін өсіреді екен. Мұнда үлкен ағаш өсіп тұрады, адамдар болса бұл ағашқа құдайға сыйынғандай сыйынады екен. Сонда М сендер ағаштың әдемі болғаны үшін сыйынып жүрсіңдер, яғни сендер сұлулықты сүйесіңдер, мен сендергге нағыз сұлулықты әкелдім деп Евангельені насихаттайды. Ол осы секілді 60 астам аралдарды аралап, насихат жүргізеді. Бір күні аралдан римдік үйді көріп, кіріп барады. Мұнда Марк және Вальерия атты ерлі-зайыптылар өмір сүріпті. Олардың үйінен көптеген құдайлар мүсіндерін көреді,арасынан аяғында бала жатқан әйелді көрсетіп, бұл құдай ана екеннін және ол туралы көп жерде айтылатынын айтады. Олар болса христиан дінін қабылдауға келіседі. Осылай насихаттап жүріп бір күні өзінің монастырі ережеден тайғанын естіп, қайта оралмақ болады. бұл кезде ол 97жаста еді. Қайта оралғанда неге бұлай болғанын сұрайды орнына қойып кеткен адамнан, ол болса себебі әйелдерде деп жауап береді. Сонда М ондай жағдай болып тұрады, бірақ мұндайда құдайдың жіберген асқан даналылығы ғана көмек береді дейді. Сөйтіп монастырдың жағдайын қалыпқа келтіреді. Осы кезед өзінің жаңадан дініне қаратқан адамдарының қайта ағашқа сыйына бастағанын естиді. Дереу бармақ болады, осы кезде сайтан Самсон атты монахқа айналып, оны тура жолдан тайдырмақ болады. сен өз қайығыңмен тез жете алмайсың сенің жаңа діндарларың мүмкін уже сен салдырған шіркеуді бұзған болар, сен оданда қайығыңды желкенді етіп ал дейді. Бірақ М маған құдай осылай жіберді емес пе, қарсы шыққаным болмайма дейді. Осы кезеде сайтан төбеден көмек күткенше өз бетіңмен жасаған жақсы емес пе дейді. Бірақ сен ұмытпа менің қайығым қасиетті дейді. Ия, ол рас бірақ сен мұнымен жүзіп барғанша шіркеуіңнен дым да қалмайды, жай ғана ерініп тұр екенсіз дейді. Жақсы балам бірақ біз мұны жөндеп, уақыт үнемдейміз дегенде, жоғалтып алмаймыз уақытты дейді. Ой сіз қорықпаңыз бір ақ күнде дайынболады дейді. Өзім ақ бәрін жасаймын дейді де бір ғана сағат ішінде дайын болады. дайын болған қайық мезетте аралдан алыстап, алға қарай жүзе береді. Дес бермес толқындар қайықты тек алға қарай жылжыта береді. М оның бағытын еш өзгерте алмайды. Тек алға қарай жүйіткіген қайық толқындарға қарамастан осылай үшкүн жүреді. Содан Мді аппақ аралға әкеледі мұнда бәрі аппақ мұзға оралған. Ол бұл жерден морждарды, ақ аю мен қонжығын көреді, және аюдың Вергилидің өлеңін сыбырлағанын естиді. Осы кезде Мқатты ренжіп, жыларман болады. өзімен әкелген наныда, суы да теңіз суымен сіңіп кеткен екен. Осы кезде екі сайтан пайда болып, онаң қайығына қарай жел үрлей бастайды. Ол мұны көргенде барып, сайтанның алдауына түсіп қалғанын біліп, крестится етеді. Осы кезде сайтандар жоқ болып, теңіз тынышталады. Сонда ақ аю адам дауысымен сөйлеп, кітап ұсынады. Ол оның өзінің Евангельесі екенін таниды да шүкіршілік етеді. Ол теңіз жағасын айналып жүре береді, азығы таусылып әлсіреп кетеді. Осы кезде аққу жұмыртқасына ұқсас жұмытқа тауып алады. Бірақ ол оны жемейді. Бұл да құдайдың жаратылысы, олардың менің кесірімнен біруінің жоғалғанын қаламаймын деп, тастар арасына өскен өсімдікті шайнай береді. Ол аралыһап жүріп тірі жан таппайды. Ық жерден өтіп бара жатып, бір нәрселерді көреді, олар пингвиндер болып шығады. Олардың байсалдылығына, қорықпайтындығына

қайран қалып, дін уағыздай бастайды.

№ 25 билет 1. Рим әдебиетінің тарихи маңызы және оның антикалық қоғамдағы орны Б. з. д. III ғ. ортасында гректердің классикалық әдебитеті артта қалып, ал эллиндік әдебиет Жерорта теңізінің батысында қарқынды көркейіп кетеді. Осы сәтте Италияда антикалық қоғамның екінші әдебиеті, яғни Рим әдебиеті дами бастайды. Бұл барлық шашылған латын тілді тайпаларды жинаған орталық еді, сол себепті енді Италияның өз әдебиті пайда болады. Ол гректермен бірге дамиды және өздерінің латын тілінде болады.

Римнің құлиеленушілік қоғамы антикалық грек қоғамынан ұқсастықтары қанша болса, айырмашылықтары да сондай болған. Бұл заңды құбылыс, себебі олар грек қоғамының орнына келді десе болады. Класстық қоғамның пайда болуы, құлдардың еңбегін пайдалану, республикалық құрылымның әскери диктатураға өтуі, осылардың айна қатесіз Римде де қайталануы олардың қатты ұқсайтынын дәлелдейді. Алайда осы экономикалық, әлеуметтік, саяси, құлиеленушіліктегі ұқсатықтар, Римде бұл процесстер кешірек болды және бұл гректер тәжірибесіне сүйенуге мүмкіндік берді. Сол себептен олар көптеген нәрселерді ала отырып, өзінің ішкі әлеміне, тарихына, дәстүріне ыңғайластыра алды. Осы барлық мүмкіндіктерді пайдаланып римдіктер әдебиетінде қолдана алды. Гректер жіберген кемшіліктер, енді рим әдебиетінің өкілдері қайталамауға тырысты.

Сондықтан кей адамдар Рим әдебиетін гректердің «көшірмесі» деп қарады, кейбірі керісінше оның жаңарған түрі деп қабылдады. Бірақ келе-келе Рим әдебиетінің атағы көбейіп, беделі қатты өсе бастады. XVIII ғ. дейін бұл әдебиет антикалық грек және Батыс Еуропалық әдебиеттің алтын көпірі саналды. «Қайта өрлеу» және XVII — XVIII ғ. дейін Рим әдебиеті гректерге қарағанда жоғары бағаланды. Трагедиялық жанрдағы шығармалар арасында римдік Сенеканың еңбектері Эсхил, Софокл, Эврипидке қарағанда жоғары бағаланды. Ал эпостар гомердің поэмаларына емес, Вергилийдің «Энеидасына» қарап бой түзеді. Бұның барлығын Еуропа елдерінің латын тілінің жетік біліп, грек тілінің ұмытылып, тіпті пайдаланбауының әсері деді. XVI — XVII ғасырдағы Еуропа классицизмінің теоретиктері осы екі антика дәуірінің әдебиеттерін салыстырумен айналысты және көбісі римдіктерді «басым» деп санады. Бұл жайында Юлий Цезарь Скалигер (1484 — 1558) өзінің «Поэтика» атты әдеби трактатында анық көрсеткен. Ол көп уақыт бойы Вергилийдің «Энеидасы» мен гомердің эпостарын салыстырады. Сонда ол «Энеидаға» үлкен баға береді. Скалигер Рим әдебиетінің басымшылдығы оның латын тілінде таралуында емес, оның шын мәнінде өте көркем екенін, XVI — XVII ғасырдағы классицизмен Қайта өрлеу дәуіріне етене жақын екенін алға тартады.

Гректерден форма, стиль жағынан үлгі ала отырып, олардағы «қалдықтарды» жояды. Сол арқылы өзінің «көшірме әдебиет» емес екенін дәлелдейді. Әрине олар бір тарихи уақытта дамыды, сондықтан ұқсастықтар көп, алайда айырмашылықтар да жеткілікті. Мысалы, гректердің комедиялары мен трагедиларында хордың ән айтуы. Кез келген драмасында осы құдайға арнаулар бағзы заманда басталып, кейінгі қойылымдарда да орындалатын. Ал римдік әдебиетте олар пайдаланбады. Алайда Римдік Вергилий мен Гораций шығармалары грек әдебиетінің «алтын ғасырының» синтезі екенін ұмытпаған жөн.

2. Стендаль. «Қызыл мен қара» романының маңызы, мәні, кейіпкердің ішкі болмысының ашылуы. Мари-Анри Бейль, яғни Стендаль (1783-1842) – француз жазушысы, психологиялық романның негізін салушылардың бірі. Өмірінің көп бөлігін Италияның ең әдемі де көркем жерлерін суреттеп жазуға, зерттеуге арнаған.

Белгілі романдарының бірі 1830 жылы шыққан «Қызыл және қара» (фр. Le Rouge et le Noir). Бұл романның осылайша аталуы туралы пікірлер көп, әлі күнге дейін анық түсініктеме жоқ. Негізінен бұл түстерді осы роман кейіпкерінің өмірлік таңдауымен байланыстырады, яғни шіркеу (қара түсті киім шіркеу қызметшілері киген) және әскер (офицер мундиринің түсі қызыл болған). Қолжазбалық нұсқада болған келесі романның аты осыған ұқсас «Қызыл мен ақ» деп аталу керек еді.

Романның басты кейіпкері - Жюльен Сорель. Дін басшысы болғысы келеді (епикоп). Бірақ бұл қызметтен ол тек пайда іздейді. Өзі құдайға сенбейді. Ақылды, есепшіл, ақшадан онша қиналмайды, Наполеонның қатты жанкүйері әрі соның тағдырын қайталағысы келеді. Наполеонның заманында тумағанға өкінеді, себебі сол кезде өмір сүрсе көп белеске шығар еді. Ал енді өз мақсаттарына жету үшін тек екіжүзділік болып,ұнатпайтын адамдарына жақсы қарауды үйренеді. Бірақ кейде ол қолынан келмей қалады. Ол сезімал, өркөкірек, қоғамда үлкен орындарда отырғысы келеді. Бірден ашуланады, ержүрек. Кейде сезімі санасын билейді.

Сюжеті: Франциядағы Верьер деген шағын қаланың әкімі де Реналь балаларына Жюльен Сорель атты мүғалімді жалдайды. Ол құдайға жолында жүрген, латын тілін жетік меңгеріп, Інжілді жатқа біледі және кішкентай кезінен Наполеонға қызығып, сондай болғысы келеді. Ол шіркеу қызметкері болу өз мансаптарына жетудің ең дұрыс жолы деп ойлайды. Оның сыпайылығы мен ақылы де Реналь мырзаға бірден ұнап, оның әйелінде сезім пайда болады. Кейін ол ғашық болып, екуі көңілдес болады. Алайда де Реналь ханымды бұл қынжылтады, ішінен жегідей жейді. Бұған қоса күйеуіне олар туралы жасырын хат келіп түседі. Олар ханымға да сондай хат жасап, де Реналь мырзаны алдамақшы болады. Бірақ қалада олар туралы өсек көбейіп, Жюльен кетуге мәжбүр болады. Сөйтіп ол Безансон қаласына барып, ол шіркеу қызметкерлерін дайындайтын семинарияға қабылданады. Онда ол сол жердің ректоры Пирарды өз білімімен таңқалдырады.

Пирар жұмысын тастауға мәжбүр болғанда оны Парижге де Ла-Моль маркиз шақырады. Кейін маркиз өзіне көмекші іздегенде, досы оған Жюльенді ұсынады. Ол мұндай қызметті қуана қарсы алады. Маркиз оған ең қиын жұмыстар тапсырса да, ол оларды оңай орындайды. Осында ол маркиздің қызы Матильдамен танысады. Матиьда ерке және өзімшіл, бірақ ақылды әрі әдемі. Оны Жюльеннің оған көз салмай жүргені ызаландырады. Оны өзіне қаратамын деп, оны сүйіп қалғанын байқамай қалады. Осылай жүргенде Матильда жүкті болып қалады да, оған үйленбекші болады. Осы кезде де Реналь ханымнан мынандай хат келеді: кедейлік пен сараңдық бұл адамды өзінің екіжүзділігі арқылы әлсіз әйелдерді мақсаттарына пайдалануды үйреткен. Ол діндегі ешбір заңды елемейді. Осыдан кейін де Ла-Моль маркиз оны қуып жібереді. Осыдан соң ол де Реналь ханымға барып, жолда сатып алған тапаншасымен атады. Ол тірі қалады, бірақ Жюльен тұтқындалып, оған өлім жазасы беріледі. Түрмеде Реналь ханымнан кешірім сұрап, тек оны шын сүйгенін айтады. Жюльен өлім жазасымен келісіп, өмірде бар мақсатына жеткенін, тек өлім осы жетістіктердің нүктесі болады дейді. Реналь ханым Жюльеннен кейін 3 күнде кейін қайтыс болады.

3. Фирдоуси поэзиясы Әбілқасым Фирдауси (940-1020) — шығыс ақыны. “Шаһнама” дастанын (ақын Дажини бастаған) 35 жыл бойы жазған, ол 55 мың бәйіттен (қостағаннан) тұрады. 1-нұсқасы 994 ж., 2-нұсқасы 1010 ж. біткен, тұңғыш рет 1829 ж. Үндістанда жарық көрді. Дастан 3 бөлімнен құрылған: мифологиялық аңыздар, батырлық жырлар, тарихи шежірелер.

«Шахнама» жарыққа шыққалы көптеген ғасырлар өтсе де, оның көркем әңгімелері көптеген тілдерге аударылып, әлі күнге дейін өз оқырманын қуантып келеді.Оның басты кейіпкері- Рүстем Иранның көшелерін аралап, барлық жерде кездескендерге естелік қалдырып, келесі бір теңізге жол жүріп бара жатқан тәрізді. Ирандағы дәстүрлі шайханалардың есіктері мен қабырғаларында әлі де «Шахнама» оқиғалары суреттеліп және қарт ертегіші әр түнде Рүстем ерліктерінен, Сиявуш оқиғаларынан және бойшаң Сухробтың жоқтауынан үзінді келтіріп, тыңдаушыларды ертегілер әлеміне шақырады.

«Шахнама» пайда болғаннан бері көптеген ғасырлар өтсе де, әлі де ирандық диқандар мен ауыл тұрғындарының түндері Фирдоуси шығармасының тамаша әсеріне бөленіп өтеді. Рүстамды еске алумен, олардың жүрегінде үміт сәулесі тұтанып,ал Сиявуш, Исфандияр және Сухробтардың қайғысы оларды мұңға батырады. «Шахнама»- Иран шежіресі.Мұнда адамның пайда болуынан бастап,адамзат өркениетінің кемелденуіне дейін және барлық шайтани көріністермен үнемі күресу мен тарихи дәуірлер жайлы айтылса, ең соңғы ежелгі үкімет құлдырағанға дейінгі Иран мен ирандықтардың бірнеше мың жылдық ғұмырының тарихы да қамтылады. «Шахнама» Иран халқы мен мемлекетінің бірнеше мың жылдық мұрасының қазынасы және ирандық ой-пікірдің энциклопедиясы болып табылады. Сондықтан бұл ғажайып туындыны көздің қарашығындай сақтау керек. «Шахнама» түрлі еуропалық тілдерге аударылды. Бірақ өзге тілдерге аударылған кезде оның нәзік тұстары көңілдегідей жеткізілмей жатса да, басқа халықтардың өркениеті және салт-дәстүрлерінен айырмашылығы бар халық мәдениетінің айнасы болса да, бұл шығарманың ұлылығы және Фирдоусидің шеберлігі өзге халықтарды тәнті етті. Еуропалық әдебиетшілер Фирдоусидің адамгершілік пайымдары мен ойының нәзіктігін түсініп, оның шығармасын адамзаттың мәңгілік «мәдени мұрасы» деп бағалады. Кейбіреулер тіпті оны әлемдегі ең үлкен әдеби туынды деп есептеген. Ян Рипка "Иран әдебиетінің тарихы"деп аталатын кітабында «Шахнама» жайлы былай дейді: «Аңыздар дәуірлерінен бастап, жетінші ғасырдың ортасына дейінгі барлық кезеңдерді қамтитын мұндай зор эпос- жер бетіндегі ешбір халықта жоқ екені сөзсіз".

Фердоуси «Шахнамасына» шолу жасайтын болсақ, оның барлық тұстарда өлеңдердің салмағын көреміз, ал бұл Фирдоусидің ұзақ уақыт өлең жазғандығын және оның осы саладағы шеберлігін аңғартады. Фирдоуси халық арасында ауызша айтылып жүрген немесе жазбаша түрде сақталған бірқатар көне ирандық аңыздарды өлеңге айналдырды. Жазба деректерден көшіріп, оларды қолдан-қолға жеткізу дәл осы аңыздарды көшіруден басталған көрінеді. Байсаңғари «Шахнамасының» кіріспесінде осы орайда былай деп жазылған: "Сол кезде Фердоуси «Шахнама» жазумен айналысып жүрген еді. Ол әр дастанды поэма етіп жазғанда атағы шығатын және оның нұсқасын жан-жаққа жіберетін. Осылайша біреу Рүстем мен Исфандияр соғысының нұсқасын Рүстем бен Фахр-уд-дулеге апарған шақта ол сыйлық ретінде шабарманға бес жүз динар беріп, Фирдоусиге мың динар жібереді".

Сонымен қатар романтикалық, драмалық сарындағы бірнеше поэмалар, дидактикалық және филос. толғаулар енгізілген. Негізгі сюжет иран және тұран халықтарының басынан кешкен 4 мың жылдық тарихи оқиғаға байланысты өріледі. Жүсіп Баласағұни “Құтадғу білік” дастанында (1069) “Шаһнаманың” түркі тайпаларына жақсы мәлім екенін айтады. Қазақ халқы “Шаһнамамен” ертеден таныс. Поэма қаһармандары қазақ ауыз әдебиетінде жиі кездеседі (мысалы, “Атымтай мен Наушаруан” ертегісі, “Иранғайып шаһ Ғаббас” дастаны т.б.). “Шаһнаманы” қазақ тіліне аудару ісі 19 ғасырдың 30-жылдарынан бастап қолға алынды. 1856—1870 ж. Ораз Молда “Шаһнаманың” үш аудармасын жасады, 1888 ж. Сердәлі ақын бір тарауын, 1914—1915 ж. Мұқамеджан Сералин (1872—1929) “Рүстем және Зораб” деген бөлімін аударды. “Шаһнаманы” тәржімалауда Тұрмағамбет Ізтілеуов (1882—1939) көп еңбек сіңірді. Оның аудармасы 40 мың жолдық 3 бөлімнен тұрады (“Жәмшиднама”, “Рүстем-дастан”, “Дарап-нама”). Осылардың ішінен “Рүстем-дастан” 1961 ж. жарық көрді. Ақын Б. Алдамжаров “Мәнушеһір” тарауын аударды (1972). Абай Құнанбаев Әбілқасым Фирдауси ұстаз тұтты. Сондай-ақ “Шаһнама” дастаны Жамбыл Жабаев, Кенен Әзірбаев сияқты халық ақындарының шығармашылығына біршама ықпал етті. Әбілқасым Фирдаусиге қазақ ақындары С.Мұқанов, Қ.Бекхожин, Қ.Жармағамбетов, Ө.Күмісбаев т.б. жыр жолдарын арнаған.

№26 билет 1. Ортағасырлық дәуірдегі антикалық мұраның мәдени лирикадағы рөлі.

2.Гете. «Фауст» трагедиясының идеялық мазмұны мен сюжеттік желісі. Неміс халқының классик ақыны Иоганн Вольфганг Гете Германиядағы Франкфурт қаласында 1749 жылы дүниеге келіп, 1812 жылы сексен үш жасында қайтыс болған. Гете қзінің шығармаларында тамылжыған тамаша табиғат көріністерін, мөлдір махаббатты, тереңнен туындаған философиялық ойды, заманның ауқымды жақтарын классикалық үлгіде көрсете білген. Оның өлеңдерінде адамгершілік қағидаларының барлық қырлары дәріптелген. Гете поэзия саласына үлкен үлес қосқан өнерпаз. Ол Еуропа-әдебиетінен ғана үлгі-өнеге алмаған. Шығыс әдебиетінен де сусындаған. Оның ұстаз тұтқан ұлы тұлғаларының бірі-Хафиз. Гетенің «Хафизге» деген арнау өлеңі де бар. Ақынның «Герман мен Доротел», «Рейнекес Лис» поэмалары, «Эгмонт», «Мұхаммед» деген тарихи тақырыпқа жазылған драмалары, «Жас Вертердің азабы» прозалық туындысы әлем әдебиетінің алтын қорындағы асыл қазына болып саналады. Гете шығармаларының шынар шыңы «Фауст» деген философиялық драмасы. Гетенің үнін қазақ даласына жеткізген ұлы ақынымыз Абай. Ол Лермонтовтың аудармасынан «Қараңғы түнде тау қалғып» өлеңін төл тілімізде сөйлетті. 1960 жылдардан бері қарай ақынның көптеген туындылары аударылды.

«Фауст» - ол жас, көрікті, өмірге оң көзқараспен қарайтын, күреске дайын адал жан. Маргарита (Гретхен) деген қыз болат он бестер шамасында, пәк. Анасы екеуі әкелерін жерлеген. Жалғыз ағасы болады. Әйлерінде көмекшілер болмағандықтан, бар шаруашылық сол қыздың мойныңда. Фауст Маританы көшеде бір көргеннен ұнатып қалады, екеуі жарасып-ақ кетеді. Ойда жоқта Маргаританың Валентин атты ағасы қарындасын жігітпен тұрғаның ұстап алады, онда ол Мефистофельмен Фаустпен төбелеседі, сөйтіп Валентин өледі. Ағасы қарындасын өлер алдында қарғап кетеді. Фауст өзің кінәлі сезініп, басқа қалаға қашады. Ал Маргаританың қандай қиыншылық көргенің де білмейді. Байғұс қыздың анасы да көз жұмады, яғни таңертен оянбай қалады, кейін ол қыз туады, қызын өзенге батырып өлтіреді, бар пәледен құтылу үшін. Ол солайша құдықта өмір сүреді. Бір сөзбен айтқанда оны бір белгісіз шайтан арбағандай күйде болады, жынданудың аз-ак алдында болады.

Фаустта қатты қиналады. Оның жолын үнемі Мефистофель жауып жүреді. Ол өте қу,айлакер, өтірік дос болады. Ол Фаустқа сиқырлы таяқша беріп, оны батырлар мен құдайлардың әлеміне жібереді. Ол барады, онда Париса мен Еленаның балына барады. Ал олар еркек және әйел сұлулығын бейнелеушілер. Фаус Еленаға қатты ғашық болып, оған үйленеді және олардың Эвфорион атты тамаша ұлдары дүниеге келеді. Ол мені күрес пен тасқындар күтіп тұр деп басқа әлемге ұшып кетеді де ауада құр ізін қалдырып кетеді, анасы ізін құшақтап қала береді. кейін Еленада Фаустпен әдемі қоштасып кетеді. Сөз соңында Фаустқа: «Сұлулық пен бақыт бір арнада тоғыса алмайды» деп ол да жоқ болып кетеді. Фауст киімдерін құшақтап қала береді. оның салы суға кетіп, өмірден әбден түңілген сәтін Мефистоель пайдаланбақ болып, Фаустың жанына енеді. Бірақ періштелер Ф М құтқарады. Оның жаның о дүниеде сүйген қызы Маргарита(Гретхенмен) жолықтырады.

Гете бұл шығармасын өлер алдында бітірген. «Санамда бұлт болып өрілген» деп аяқтаған осы бір сөз Гетені өмір бойы жан серігіне айналған. Фауст 60 жыл жазылған 180 тараудан тұратын дастан трагедия. Медеубай Қаржаубаев қазақшаға аударған, Ролан Сейсенбаевта осы жайлы ой толғам жазған. Ф.Ницще: «фаустық адам»-жалпы батыстық мәдени типті деген. Фауст бейнесінде ақиқатты тынбай іздеуші, азаттық үшін күрескер, рухы жоғары, нағыз жасампаз кейіпкер суреттелген.

3.Сағди поэзиясы. Муслихаддин Әбу Мұхаммед Абдуллах ибн-Мушрифаддин, Сағди Ширази (1203 — 10 ж. ш., Шираз қаласы — 9.12.1292, сонда) — парсы-тәжік әдебиетінің классигі. Шираз қаласында дін қызметкерінің отбасында өмірге келген. Сағди 13 жасында әкесінен айырылып, өмір тауқыметін ерте тартқан. Бағдадқа келіп, Низамия медресесінде оқыды, кейін Мустанмирияда білім алды. Аталмыш оқу орнында ислам дінінің негізі, Құран және оған түсінікте ме,медицина, филология, математика, тарих, логика, поэзия, т.б. пәндерді оқыды, әсіресе араб поэзиясынан мейлінше сусындады. Сағди Меккеде мінажат етіп, Үндістан, Хаджаз, Орта Азия мен Шығыс Түркістан, Солтүстік Африка елдерін аралады. Иерусалимде крестшілдер мен соғыста тұтқынға түскен Сағдиды Алепоның саудагері сатып алып, өзінің қызына үйлендірген. Сағди бұл қаладан қашып шығып, Шамға келіп орнығады. 1257 ж. туған жеріне оралып, “Бустан” дастанын (алғашқы аты “Сағдинаме”) жазды. Оны бітірісімен, 1258 ж. “Гүлстан” атты шығармасын жариялады. Ақын екі шығармасын да Шираздың билеушісі Әбу Бәкр ибн Сағдиге(1226 — 60) сыйға тартты. Сағдидің қара сөз бен өлең үлгілері кезектесе жазылған “Бес мәжіліс” және ғазалдардан тұратын “Торжибанд” жинақтары бар. Сағди есімі Шығыс поэзиясында лирикалық ғазал жанрының негізін салушы ретінде аталады. Сағди шығармашылығының әлем әдебиетіне ықпалы мол болды. Оның шығармалары Еуропаға 17 ғасырда жиһангез Адам Олеари арқылы мәлім болды. “Гүлстан” туындысы француз (1634), неміс(1635), латын (1951) тілдеріне аударылды. Ресей ақыны А.С. Пушкиннің “Бақшасарай фонтаны”, “Ескерткіш” атты туындыларынан Сағди шығармаларының әсері байқалады. Сағди өлеңдерін Л.Н. Толстой жоғары бағалап, “Гүлстан” шығармасынан үзінділер мен афоризмдер аударған. Қазақ арасында Сағди шығармалары ерте кезден белгілі. “Бустан” дастанындағы адамгершілік идеялар Абайдың “Алла деген сөз жеңіл”, “Әсемпаз болма әрнеге” өлеңдері мен 38-қара сөзіндегі ойлармен үндескен. Ақын М.Майлыкентидің “Тухфа уа жусхурият” атты өлеңмен жазылған шығармасы мен “Бустан” дастанының композициялық желісінің ұқсастығын аңғаруға болады. Сағдидің “Бустан” дастанының үзінділері қазақ тілінде (1966, 1973) басылып шықты.

№ 27 билет 1. Испан қаһармандық эпосы. «Сид туралы жыр» Испандық эпостарда осы халықтың бастапқы ортағасырдағы тарихи жайттары көрініс табады. Испанияға 711 ж. арабтардың басып кіруі, олармен күрес, әр аймақтың өз тәуелсіздігі үшін айқастары жырланады. Осындай қиыншылықтардан соң 11 ғ. таққа Альфонс VI келеді. Осы уаққыттан бастап француздардың елді келуі жиілейді. Олар бұл жерге арабтармен күресуге көмектесу үшін келгенін айтады. Осыдан кейін француз рыцарьлар ең жақсы жерлерді, ал монахтар ең бай шіркеулерді иеленді. Бұл халықтың наразылығын туғызып, көтерілістер болып, француздарға деген сенімсздікті күшейтеді. Осы саяси үрдістер Испан қаһармандық эпостарында 3 түрлі тақырып қарастырылады: 1) өз жерін қорғау мақсатында арабтармен күресу; 2) феодалдар арасындағы күрестер елге істелген ең жаман қиямет, руханиятты қорлау, Отанды сатумен теңестірілді; 3) Кастилия үшін күрес, бұл арабтардан құтылып, Испанияның ұлттық-саяси бірігуінің нәтижесі болып саналды.

Көптеген поэмаларда бұл тақырыптар жеке емес, бір байланыста суреттелді. Испанияның қаһармандық эпосы француз эпостары сияқты дамыды. Оларда эпикалық жаңа түрі – романстар еді. Алайа олардың өлшемдері өзгеше: анықталмаған буын сандары – 8-ден 16-ға дейін. Стиль, форма, орындалу жағынан француз эпостары испандықтарға ұқсас келеді. Алайда олар құрғақ, іскер, күнделікті, қарабайыр тілмен жазылған. Онда әдеби көркемдік тым аз, гипербола, градация, ертегілік деген кездеспейді.

«Сид туралы жыр» олардың ең көне, тарихы әрі құнды шығармаларының бірі. Сид – поэманың бас кейіпкері, Испанияның халық қаһарманы. Негізінде ондай адам шынымен болған, оның аты Родриго Диас де Бивар, лақап аты Сид. 11 ғ. өмір сүріп, 1099 жылы қайтыс болған. Тарихпен қатты байланысы болғандықтан, француздардың қаһармандық эпосынан көп өзгешіліктер бар. «Роланд туралы жырдың» авторы көне уақытта жазылса да, әр түрлі әсерліктерге бай. Өте қиялға толы, қиялдың өзі әсіре көрсетіліп, алуан түрлі көркемдеуіш құралдар пайдаланылған. Ал «Сид туралы жырда» ондай мүлдем жоқ десе болады, барлығы тым қарапайым және көркем емес.

Поэма Сидтың елден қуылғаннан кейінгі қиыншылықтары және жауларымен деген күресінен басталады. Осы шайқастардан кейін ол бірте күш жинап, еліндегі арабтармен күреседі. Ол жеңілген арабтарға қатігездік танытпайды, оларға өмір сүріп, жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Кариондық инфанттар поэманың басты жаман кейіпкерлері. Бұл байлар Сидқа мүлдем ұнамайды, себебі олар қорқақ, қу, сатқын еді. Олар Сидтың қыздарына үйленгісі келеді, осылайша көп байлыққа кенелеміз деп ойлайды. Поэманың шарықтау шектерінің бірі осы Кариондық инфанттардың арыстанмен жеке қалғанда көрсеткені еді. Олар арыстан тығыламыз деп біреуі рындықтар астына, екіншісі қоқыстардың ішінде тығылады. Бұл өсек бар Кастилияға тарап, олар кетуге мәжбүр болып, іштерінен кек сақтайды. Бар жынын олар Сидтың қыздарына шығармақшы болады. Сөйтіп қыздарды ұстап, ағашқа байлап, ұрып, аңдарға жемтік ретінде қалдырып кетеді. Оларды Сидтың ең сүйікті жиені Құтқарып қалады. Біраз уақыттан кейін қорқақ инфанттар табылып, өз жазасын алады. Бұл поэма «халық тілімен» жазылған шығарма, ешқандай гипербола, градация дегенді таппайсыз. Осы жерімен де ол сол заман поэмаларынан ерекшеленеді. Кейіпкерлер де тым қарапайым, тіпті өзі мың қолды әскерді жалғыз қирататын батыр қарапайым адам. Ол байлық, мансап, билікті де ойламайды. Нағыз халық қаһарманы.

2. Ағылшын- көл мектебінің басты өкілдері Көл мектебінің өкілдері: 18-19 ғасырадағы ағылшын романтиктерінің шартты атауы. Оларды бұлайша ағылшынның журналы тұрғылықты жерлеріне қарай атаған. Ағылшын ақындарының ішінде осы 3-ін атап айтуға болады:

1. Вордсворта – ол көлі көп жерде дүниеге келгендіктен ол сол өңірден бастап өзінің мектебін құрастырған. Вордсворттың «Лирикалық балладалары» атты жиынтығы, бұл ағылшынның ең бірінші және ең көне өкілі. Ағылшын романтизмінің негізін қалакшы туынды.

2. Ал ең танымалы ол – Колридж (1772-1830) және Саути. Бұлардың шәкірттері, сенімді өкілдері көп болған, алайда ең негізгілері осылар. Колридж – 1798 жылы шыққан «Қарт теңізші» деген, 1798-1799 жылдардағы «Кристабель» шығармалары бар. Ол өте аз жазатын жазушы болған, осы екі-ақ шығармасы танымал болған. Біріншісін Гумилев аударған, екіншісін Георгий Иванов аударған, екеуі де өте құнды еңбектер, ағылшын романтизмінің негізін қалаушы поэмалар.

3. Саути – «Суд Божий над епикопом» атты шығармасын Жуковский аударған.

3.Ч. Диккенс. «Домби мен ұлы». Диккенс (1812—1870) — роман және очеркке қалам тербеген ағылшын жазушысы. XIXғ және біздің заманымыздың да үздік прозаигі, әлем әдебиетінің классигі. Творчество Диккенса относят к вершинам реализма, но в его романах отразились и сентиментальное, и сказочное начало. Шығармашылығы реализмді қаузаса, оның романдарында сентиментальды, ертегі іспеттес нышандар байқалған. Ең танымал романдары: «Посмертные записки Пиквикского клуба», «Оливер Твист», «Дэвид Копперфильд», «Большие надежды», «Повесть о двух городах».

XIX ғ ортасында болған оқиға. Қарапайым бір Лондон кешінде мистер Донның ұлы туады. Оның фирмасы (қаладағы ең мықты фирмалардың бірі) енді одан әрі жұмысын гүлдендіріп, атауын «Домби және ұлы» деп өзгертіледі . Себебі осыған дейін Домби мырзаның ұрпағы болмаған, Флоренс есімді алты жасар қызын есептемегенде. Ол бақыттан басы айналған.Оны әпкесі Чик пен оның құрбысы мисс Токс құттықтайды. Алайда бұл шаңыраққа бақытпен бірге орны толмас қайғы да келеді, яғни миссис Домби ауруханада көз жұмады. Яғни бала тірі қалғанымен, анасы көз жұмады. Мисс Токстың кеңесі бойынша бұл отбасы бала күтуші есебінде Поли Тудльды жалдайды. Баланы крещениядан кейін, оған Поль деген есім береді. Домби бала күтушінің үлкен ұлы Робуға білім алуға жәрдемдеседі, өз баласын баққан анасының құрметіне. Бірде Флоренс жоғалып кетеді, сосын мистер Домби бала күтушіні жұмыстан шығарады. Поль өте аурушаң болып өскендіктен, Домби оларды теңізге Брайтонға, балалар пансионына миссис Пипчинге апарып тастайды. Әпкелері және оның құрбысы миссТокс жіне әкелері оларға аптасына бір рет барып отырады. Ақыры Домбидың жалғыз ұлы Поль өледі. Өте әлсіз болғандықтан, Домби қатты қайғырып, қызыменде сөйлеспей, бөлмесіне қамалып алады. Уақыт өтеді. Флоренс өседі. Домби Эдит деген әйелге үйленеді, бірақ арада өзгелердің көреалмаушылығы, фирманың кикілжіңдері түсіп екеуі ажырасады. Сол уақыттарда Флоренске әкесі көп көңіл бөлмегендігін сезеді. Ол бойжетіп, армандағын жігітіне тұрмысқа шығады да соңында қартайған әкесін өз отбасының жылуымен бақытты етеді. Домби қартайғанда сезеді нағыз бақыт ол ақшада фирмада емес, нағыз бақыт отбасы ошақ басында екенің. Ол өз немерелерін де Пол мен Флоренске (қыздан туған екі баласын осылай атаған) бар қалған ғұмырын арнайды.

№ 28 билет 1. Германиядағы қаһармандық эпос. «Нибелунг туралы эпос». «Нибелунг туралы эпос» XII — XIII ғ. белгісіз автормен жазылған ортағасырлық немістің эпикалық поэмасы. Әлем әдебиетіндегі ең құнды эпикалық шығармалардың бірі. Поэмада айдаһарлармен күресуші Зигфридтің бургундық ханшайм Кримхильдеге үйленені, кейін оның Гунтер атты ағасының әйелі Брунгильда мен өз әйелінің ұрысы үшін қаза табуы, осыдан соң күйеуінің қазазы үшін Кримхильданың кегі жайлы. Шығарма 39 өлеңнен тұрады, және олар «авентюра» деп аталады. Нибелунгтар туралы жыр – неміс халқының батырлық эпосы. 1200 ж. ш. жазылып, 1757 ж. кітап болып жарық көрген. 16 жырдан тұратын нибелунгтер циклінде мазмұн тұтастығы байқалмайды. Бөлек-бөлек жыр үлгілерінде Зигфрид атты батыр мен оның әйелі Кримхильданың мифологиялық образдары, трагедиялық сюжет пен сиқырға негізделген мотивтер қамтылған. Ғұндар мен бургундар (нибелунгтер) арасындағы соғыс тарихы, оларды ғұндардың талқандауы (436 ж.ш.), рыцарьлық өмірдің көріністері бейнеленген. Зерттеушілер бұл қаһармандық эпосты “Аттила” дастанының негізінде қыпшақ ақындары жазған деген болжам айтады. “Ниьелнугтар туралы жырдың” мифологиялық концепциясы негізінде неміс композиторы Р.Вагнер “Нибелунг жүзігі” (1854 – 74) аталатын опералық тетралогиясын жазған.^[1]

1-я авентюра. В Бургундии, в

2 .Бальзак. «Адам әжуасы». Бастапқы идеясы «Адам әжуасы» - француз жазушысы Оноре де Бальзактың шын, қияли және философиялық романдарынң қосындысы әрі қорытындысы. Бальзактың осы шығармасы 96 романнан тұратын Францияның құндылықтар тарихы. Бұл өзінше әлеуметтік эпопея, мұнда франция буржуазиясының құрылуы, кедейлердің ақсүйектер ортасына жету жолы, сол жолдағы адамдардың мінезі, философиялық ойлары ашылып көрсетіледі. Осы қоғамдағы адамдардың бір ғана құдайы бар, ол – ақша. Негізі бұл шығ. 114 жеке шығармалардан тұру керек еді, алайда ол тек 96 жазып үлгерген. Ол шығарманы 3 этюдке және бірнеше көріністерге бөлген. Ең біріншісі әрі көлемдісі «Құндылықтар этюдтері». Ол өзі ішінен жеке бас, ауыл, соғыс, париждегі, саяси өмірдің көріністері деп бөлінген. Екінші философиялық этютерге «Шегірен былғарысы», «Қартаймайтын сусын», «Көрінбейтін керемет», «Қош бол» атты шығармалары енген. Ал соңғы аналитикалық этюдтерге «Неке физиологиясы», «Неке өмірінің кішкентай қиыншылықтары» деген шығармалар кірген.Осы барлық эпопеяның тіреуші күші ретінд Нибелунгтар туралы жыр – неміс халқының батырлық эпосы. 1200 ж. ш. жазылып, 1757 ж. кітап болып жарық көрген. 16 жырдан тұратын нибелунгтер циклінде мазмұн тұтастығы байқалмайды. Бөлек-бөлек жыр үлгілерінде Зигфрид атты батыр мен оның әйелі Кримхильданың мифологиялық образдары, трагедиялық сюжет пен сиқырға негізделген мотивтер қамтылған. Ғұндар мен бургундар (нибелунгтер) арасындағы соғыс тарихы, оларды ғұндардың талқандауы (436 ж.ш.), рыцарьлық өмірдің көріністері бейнеленген. Зерттеушілер бұл қаһармандық эпосты “Аттила” дастанының негізінде қыпшақ ақындары жазған деген болжам айтады. “Ниьелнугтар туралы жырдың” мифологиялық концепциясы негізінде неміс композиторы Р.Вагнер “Нибелунг жүзігі” (1854 – 74) аталатын опералық тетралогиясын жазған.^[1] е «Құндылықтар этюдтері» болу керек, мұнда Бальзак барлық әлеуметтік құбылыстарды бейнелеуге тырысады, оның назарынан бірде-бір деталь қалмау керек.

3. Плавт комедиялары Плавт – біздің заманымызға дейін шығармалары тұтас жеткен, комедия жанрында жазған алғашқы рим авторы (б.д.д. 184 ж. шамасында дүниеден кетті). Тит Макк (жалған аты Плавт – «жалпақ табан» деген мағына береді) Умбрияда туып-өскен. Ол туралы мәлімет өте аз. Танымал драматург көптеген комедияларын қалдырды. Оның комедиялары грек шығармаларының сюжеттеріне жазылған. Көбіне Плавт «жаңа» аттикалық комедия авторларын алды – Менандр, Филемон, Дифилды. Плавт демократиялық бағытта жазған драматург.Оның көптеген комедияларында икемді құлдың бейнесі үлкен сүйіспеншілікпен суреттеледі («Елес», «Вакхидалар», «Псевдол»). Плавтың әйгілі комедиялары – «Мақтаншақ сарбаз», «Екі Менехм», «Тұтқын» т.б. Плавтың пьесалары шешен диалогқа, күлкіге құрылған. Олар гректер мен римдіктердің өмірін, тұрмысын шебер суреттеп, ескі әдет- ғұрыпты күлкі етеді.

№ 29 нұсқа 1. Орта ғасырлық рыцарьлық әдебиет. XI ғасырдың ортасында Францияда пайда болған. Прованста. Бұл қалашық Шығыс пен Батысты байланыстырған. Кешегі мәдениет жақсы сақталған. Жаугершілік рыцарлардың басты ісі болатын. Одан кейін аңға шығу мен турнирлар. Алайда, ХІ ғасырдың ортасында өмірдің жаңа лебі қалыптаса бастайды. Мұнда өзіңді өзің ұстау әлдеқайда маңыздырақ болатын. Кезінде жаумен ұрыстар болатын болса, бұл жолы өзіңді өзің жеңуің керек. Мәдениетті болу қажет болды. Бұрында ұрыс алаңы замоктан тыс болса, енд замок ішінде. Осының әсерінен әйел адамның беделі көтеріледі. Ал, рыцарь оны құрметтеу қажет. Сол себепті, Рыцарлық әдебиет махаббатты дәріптеді, әйел адамды ұлықтады. Дворяндықтардан щыққан рыцарлар өздерін жоғарғы тапқа жатқызды. Мұнда тек сезімдер сөз болды. Рыцар ғашық болатын әйел тұрмыс құрған әйел болу керек. Ол ақсүйектен болса, тіптен жақсы. Алғашында, рыцарь «күмәндә», кейін «сұраншы», сосын « дос және қорғаушы» деген сатлармен көтеріледі. Жоғарғы махаббат қызықсыз махаббат. Ол жауапты болмау қажет. Оның құндылығы сол әрқашан күтумен өту қажет. Махаббат үлкен өнер. Өзіндік үлесін Бернарт де Вентадорнның лирикасы қосты. Есепті некені рыцар қабылдамады. Барлығы сезімге негізделді. Неміс өкілі Вальтер фон дер Фогельвейде (1170— 1230 гг.), Ол жүрекке тигендігімен ерекшеленеді. Ол қызды сүйген.

Трубадур осы кезеңнің ақындары. Францияда дамиды. Трубадурлардың жанрлары: канцона – махаббат тақырыбындағы өлеңдер, сирвента – саясат, плач – жоқтау секілді, тенцона – спор, диалог; пасторелла рыцар мен ғашығын табиғат аясында суреттеу; альба (жасырын кездесуден соңғы таңғы өлеңдер ғашықтарыдың). Науке известно около 500 имен поэтов-трубадуров.

Основная тема рыцарской поэзии – любовь. Предметом любви является замужняя женщина, супруга феодала. Поэтому одной из идей куртуазной литературы является протест против брака как сделки между родителями. В поэзии описывается тайная любовь, имя дамы не называется, т.к. ей это может навредить. Это любовь тонкая, изысканная. Высшая награда для поэта – поцелуй. В литературе также выработан культ служения Прекрасной Даме. В поэзии описываются оригинальные образы, положения и ситуации.

Куртуазная поэзия художественно отражает огромный нравственный процесс, связанный с индивидуальной любовью.

Рыцарлық роман. Солтүстік Францияда дамыған. Ерекшеліктері:

Тақырыбы: Махаббат

Элементтері: Фантастика

Сюжет негізі: Рыцарлардың жорықтары

13 ғасырға дейін поэзия сияқты болған

Ескі халық туралы

Кейіпкерлердің жанын суреттеу ең маңыздысы

Тақырыбы бойынша:

1. «Античный» цикл («Роман об Александре», «Роман о Трое», «Роман об Энее»).

2. Бретонский цикл (в основе сюжета ирландские саги, кельтские сказания): цикл романов о короле Артуре и рыцарях Круглого стола.

3. Византийский цикл (основной сюжет – история любви и насильственной разлуки любящих и их счастливая встреча, используются элементы реализма).

2.Рабиндранат Тагор – үнді әдебиеті өкілі. Рабиндранат Тагор - әлемдік тарихтағы ұлы тұлға. Ол көрем прозашыл жазушы, ақын драматург. Ол қаламы ұшқыр, отты ойлы көсемсөзші, публицист, философ, ағартушы ұстаз, суретші, сазгер, музыкант, әртіс және режиссер. Р. Тагор Халықаралық Нобель сыйлығының лауреаты. 1913. Оның шығармашылық мұрасы: 50 өлеңдер жинағы, 12 роман, повестен, 100-астам әңгіме, 30 пьесадан 200 көлемсөздік мақаладан құралады. Ол 1861 жылы 7 мамырда Бенгалияның астанасы Калькуттада Дебендранат Тагор атты ауқатты кісінің отбасында дүниеге келеді. Бала кезінде тәжірбиелі мұғалімдердің үйде, оқытқандарынан білім алды. Тагордың отбасы атақты ақын жазушыламен жиі араластын. Жастайынан өз халқының мәдени, әдеби фольклорлық қазыналарын тнып өсуі оның туған халқына деген махаббатына берік негіз қалады. Ол 8-10 жасынан өлең жаза бастады. 14 жасынан бастап «Гьянанкур», «Бхарати» атты әдеби журналдардың беттеріде алғашқы туындылары жариялана бастайды. Бенгал халқының ауыз әдебиетімен қатар ағылшын әдебиетінің романтик ақындары, әсіресе Шелли шығармашылығы ерекше рухани азық болды. ХІХ ғасырдың аяғына таман Тагор танымал ақын ретінде қалыптасты. Осы жылдары табиғат туралы көп жазып, табиғат пен адамды ұштастырған жырларымен ерекшеленеді. 1881 «Кешкі жырлар», «Диездер мен бемальдар», «Суреттер және жырлар» деген жыр жинақтары жарияланады. Әлемдік тарихта ол ақын ретінде танымал. Үндістанда оны «Кавидра» («Ақындар құдайы»), «Махакави» («Ұлы ақын») деп атайды. Оның «Халық ықыласы» атты жыры Үндістан рспубликасының әнұраны болды. Тагор жырлары - философиялық ойшылдық терңдіктерімен дараланған қазына. Өмір жайлы: «Кемеңгер көңіл», «Жалақы мен қайыр», «Жер жұмағы», «Мақтау мен даттау», «Мәңгі жасару» т.б. Отан туралы: «Бағамдатпас бар ғажабын басқаның», «Отандасым», «Ерлеріңді ер болуға үйреттің», «Жаңа жыл келді», «Жаңа жылда серт береді ұрпағың» т.б. Мысалы:

О, Бхарат! О Үндістан киелі!

Керек емес сыйы мүлде жат елдің.

Керек емес киімі де жат елдің.

Қарызға деп у тілінен май тамып,

Арбамасын! Беру керек қайтарып!...Аударған Ж. Әбдірашев

Әйелге арналған, ғашықтыққа арналған өлеңдері: «Иә, сол әйел...», «Іздеп келем».

ХІХ ғасырдың аяғына таман ол Үндістан халқының тұрмыстық шындығын терең суреттейтін прозалық шығармалар жаза бастады. «Күн мен көлеңке» әңгімесі. Мұнда зұлымдық романтиалық махаббат алдында дәрменсіз. Бас кейіпкерлері Шашибұшон(ер) , Гирибала(қыз). Заң бакалавры атағын алған Шошибұшон әуелде ешқандай қызметке тұрмайды, үйленбейді де. Он жасар Гирибала деген қыз дан білім алады. Хорқұмар Гирибаланың әкесі. Ағылшынның отаршыл мырзасынан қорлау мазағының азабын тартады. Ал, Шашибұшон отаршыл басқару жүйесімен білімімен қарсыласқан бала. Бірақ, Хорқұмар құлқыны тойғасын одан құтылғысы келеді. Шашибұшон отаршылдырдың істеріне жыны келіп, тіпті ағылшын полициясының бастығын сабайды. Ол түрмеге түседі. Бесжылдан соң шығады. Ол кезде Гирибала жесір әйел еді. Сонымен табысады. Түйіні – білімді Үнді перзенттерінің махаббат тазалығын сақтайтын жас сұлулығын таныту. Әйел тағдыры жайлы әңг: «Қаңқа сүйегі», «Судья». Әңгімелерін Сафуан Шаймерденов аударып, 1960 жылы «Алтын сағым» деген атпен шықты. 31 әңгіме кірген. Саяси памфлет, әдеби сын, сатира нышандары («Мұра», «Күйреу» романы)байқалады.

«Гәуірмаһан» романы – үндістан халқының азаттық жолындғы күресін шынайы бейнеленген. 19 ғасырдың 70 жылдарындағы Үндістан суреттеледі. Сюжеті Үндістандағы екі қоғамдық-саяси ықпалды, діни ағымдар арасындағы қарама қайшылық күресіне құрылған. «Неохиндуизм» және «Браһмо Самадж» арасында. Гәуірмаһан (Гора, жігіт)және досы Юинәй «Б.С» жағында. Олар Пореш бабуың ( адамдық тұлғаны ардақтау) үй ішімен жақындасады. Нег. Ойы – ұйымшылдық қажет. Әйелдердің ержүрек жаңа типін көрсетеді. Жағымсыз кейіпкерлерді сатирамен береді. Гора өз әкесі ирланд екенін білгенде, үнді еліне махаббаты арта түседі. Драмалық шығармалар да жазған. Пьесалары: «Раджа және Рани», «Читрангода», «Қара орманның патшасы», «Почта», «Азат етілген тасқын», «Қызыл олеандрлар», «Уәллшканның данышпандығы» («Рамаяна», «Махабхарата» негізінде жазылған) 1901 жылы Калькутта қаласының жанындағы Шантиникетенде өз қаражатына мектеп ашады. Кейін университетке айналады. Мұнда Индира Ганди оқыған.