№ 1 билет 1.Гомерлік эпос. «Илиада»- әскери-батырлық епопея Илиада- грек халқының жыры. Авторы Гомер болып есептеледі. Грек әдебиетінің ежелгі ескерткіштері болып «Илиада» және «Одиссея» поэмалары саналады. Антик әлемінде сол поэмалардың авторы ұлы ақын соқыр Гомер деп есептелген. «Илиада» және «Одиссеяның» шығарылған уақыты туралы ешқандай мәлімет жоқ, сондықтан осы екі поэмаға байланысты әлі шешілмеген күрделі мәселелер көп. Осы проблемалар әдебиетте «Гомер мәселесі» деп қаралады. V ғасыр «Илиада» қолжазбасы Екі поэманың сюжеті Троя соғысы туралы аңыздар циклынан алынған. Троя соғысы деп гректердің Троя немесе Илион қаласына жорығы аталған. «Илиаданың» аты Илион қаласының атынан шыққан (гректер Трояны солай атаған). Аңыз бойынша Троя бекзадасы Парис өзін жақсы қарсы алған қонақжай патша Менелайдың сұлу әйелі Еленаны және көптеген қазынасын ұрлап кетеді. Ашуланған Менелай ағасы Агамемнонмен барлық грек аймақтарынан жорыққа әскер жинап, Трояға аттанады. Грек жасағы Агамемнонның басшылығымен Трояны қоршап, он жылға дейін қалаға кіре алмайды. Тек айлакер батыр Одиссейдің арқасында гректер ағаш ат жасап, соның ішіне тығылып, Трояға кіреді. Трояны өртейді, Еленаны Менелайға қайтарады. Бірақ грек батырларының отанына қайтуы қайғылы болады: біреулері жолдан қаза табады, ал біреулері үйлеріне оралғанша түрлі теңіздерді кезіп шығады. «Илиада» 15700 өлеңнен тұрады. Оны антик ғалымдар 24 кітапқа бөлген (грек алфавитінің саны бойынша). «Илиадада» соғыстың оныншы жылындағы оқиғалар суреттеледі.Поэмада соғыстың қалай басталғаны және оның барысы айтылмайды. Поэманың тақырыбы бірінші өлеңінде айтылған: Ахилл (Ахиллес) – фессалиялық патша Пелей мен теңіз құдайы Фетиданың ұлы, ахейлік батырлардың ең батылы, «Илиада» поэмасының негізгі бейнесі.Трояны ұзаққа созылған қоршаудың сәтсіз болуы мен шығынға ұшырауы жауынгерлердің рухын түсереді. Гректердің ішіндегі ең таңдаулы жауынгер құдіретті «желаяқ» Ахилл (Ахиллес) болатын. Троялықтардың ең күшті де батылы Гектор еді. «Илиадада» сол екеуінің арасындағы жекпе-жек пен Гектордың өлімі суреттеледі. Поэманың әрекеті салыстырмалы планмен жүргізіледі: Олимп үстіндегі құдайлар және Трояның айналасындағы адамдар. Поэмада шайқасқа құдайлар араласқаны айтылады, олардың біреулері гректерге, екіншілері троялықтарға жақтасады. Ұрыс үстінде Ахиллдің досы Патрокл қаза табады. «Илиада» Патрокл мен Гектордың жерлеуін суреттеумен аяқталады. Троя соғысының ақыры туралы поэмаға енбеген аңызда айтылады.

2. Гете. «Фаустың» философиялық мағынасы, проблематикасы, композициясы Иоганн Вольфганг Гетенің өміршең шығармасы – әлем әдебиетінің көрнекті ескерткіштерінің бірі «Фауст» трагедиясын бұрыннан-ақ бағалаған. Гете, сондай-ақ, көпшілікке танымал балладалардың («Лесной царь», «Коринфская невеста» т.б.), драмалар мен эпикалық поэмалардың авторы, сонымен қатар, «Жас Вертердің күйініші», «Вильгелме Мистере», «Поэзия мен ақиқатқа» шығармаларын жазған керемет романист. Ол: «Өмірде адам болдым мен, күрескер болдым деген сөз». («Человеком был я в мире, Это значит – был борцом!)

Фауст (1831) Трагедия 3 кіріспе мәтіннен басталады. Біріншісі – бұл «Фаусты» жазарда байланыста болған жас кезіндегі достарына арналған лирикалық арнау. «Я всех, кто жил в тот полдень лучезарный, опять припоминаю благодарно» Кейін «Театр көрсетілімі» жазылады. Театр Директоры, Ақын мен Комик актері әңгімесінде өнерсаласындағы проблемелер қозғалады. Өнер көңіл көтеретін көпшілікке арналуы қажет пе, әлде өзінің жоғары әрі мәңгілік қызметіне адал болуы керек пе? Нағыз поэзия мен сәттілікті қалай байланыстыруға болады? Мұнда Арнаудағыдай уақыттың өтпелілігі мен қайтарылмас жастық шақтың артта қалғаны көрсетіледі. Соңында Директор олардың іске кірісулеріне кеңес беріп, театрдың жетістіктері Ақын мен Актердің қолында екендігін айтады.

Бір жолда көрсетілген «аспан, жер мен тамұқ» проблематикасы «Аспанда прологында» көрініс табады. Онда Құдай, архангельдер мен Мефистофель суреттеледі. Фаустқа билік не керек?! Байлық не үшін? Оған керегі бір-ақ нәрсе – жанында махаббат отын лаулатып жаға алатын, өмірдің ұмытылып кеткен қуаныштарын қайта жандандыра алатын жастық шақ. «Фауст» - ол жас, көрікті, өмірге оң көзқараспен қарайтын, күреске дайын адал жан. Маргарита (Гретхен) деген қыз болат он бестер шамасында, пәк. Анасы екеуі әкелерін жерлеген. Жалғыз ағасы болады. Әйлерінде көмекшілер болмағандықтан, бар шаруашылық сол қыздың мойныңда. Фауст Маританы көшеде бір көргеннен ұнатып қалады, екеуі жарасып-ақ кетеді. Ойда жоқта Маргаританың Валентин атты ағасы қарындасын жігітпен тұрғаның ұстап алады, онда ол Мефистофельмен Фаустпен төбелеседі, сөйтіп Валентин өледі. Ағасы қарындасын өлер алдында қарғап кетеді. Фауст өзің кінәлі сезініп, басқа қалаға қашады. Ал Маргаританың қандай қиыншылық көргенің де білмейді. Байғұс қыздың анасы да көз жұмады, яғни таңертен оянбай қалады, кейін ол қыз туады, қызын өзенге батырып өлтіреді, бар пәледен құтылу үшін. Ол солайша құдықта өмір сүреді. Бір сөзбен айтқанда оны бір белгісіз шайтан арбағандай күйде болады, жынданудың аз-ак алдында болады.

Фаустта қатты қиналады. Оның жолын үнемі Мефистофель жауып жүреді. Ол өте қу,айлакер, өтірік дос болады. Ол Фаустқа сиқырлы таяқша беріп, оны батырлар мен құдайлардың әлеміне жібереді. Ол барады, онда Париса мен Еленаның балына барады. Ал олар еркек және әйел сұлулығын бейнелеушілер. Фаус Еленаға қатты ғашық болып, оған үйленеді және олардың Эвфорион атты тамаша ұлдары дүниеге келеді. Ол мені күрес пен тасқындар күтіп тұр деп басқа әлемге ұшып кетеді де ауада құр ізін қалдырып кетеді, анасы ізін құшақтап қала береді. кейін Еленада Фаустпен әдемі қоштасып кетеді. Сөз соңында Фаустқа: «Сұлулық пен бақыт бір арнада тоғыса алмайды» деп ол да жоқ болып кетеді. Фауст киімдерін құшақтап қала береді. оның салы суға кетіп, өмірден әбден түңілген сәтін Мефистоель пайдаланбақ болып, Фаустың жанына енеді. Бірақ періштелер Ф М құтқарады. Оның жаның о дүниеде сүйген қызы Маргарита(Гретхенмен) жолықтырады.

Гете бұл шығармасын өлер алдында бітірген. «Санамда бұлт болып өрілген» деп аяқтаған осы бір сөз Гетені өмір бойы жан серігіне айналған. Фауст 60 жыл жазылған 180 тараудан тұратын дастан трагедия. Медеубай Қаржаубаев қазақшаға аударған, Ролан Сейсенбаевта осы жайлы ой толғам жазған. Ф.Ницще: «фаустық адам»-жалпы батыстық мәдени типті деген. Фауст бейнесінде ақиқатты тынбай іздеуші, азаттық үшін күрескер, рухы жоғары, нағыз жасампаз кейіпкер суреттелген.

3.Навои шығармалары Әлішер Науаи, (Әлішер Низамаддин Мир Науаи) – түркі халқының ұлы ақыны, ойшылы, мемлекет қайраткері. 1441 ж. ақпан айының тоғызында Герат қаласында туған. Әкесі өлгеннен кейін 12 жасар Әлішер Науаиды Әбілқасым Бабыр өз тәрбиесіне алған. Оның есімі 15 жасынан түркі және парсы тілдерінде бірдей жазатын ақын ретінде танылды. Гератта, Мешхедте, Самарқанда оқып, Фирдауси, Низами, Хорезми, Сайф Сараи, Жәми шығармашылығымен танысты. Мектептес досы Хұсайын Байқара Хорасанның әмірі болған кезде, оның мөр сақтаушысы (мұхрад) қызметін атқарды. 1472 ж. уәзір болып тағайындалды. Әлішер Науаи осы қызметтерде жүріп, ғалымдарға, суретшілерге, музыканттарға, ақындарға, хуснихатшыларға (каллиграфтарға) қамқорлық жасады. Өз қаржысына жолдар, көпірлер, каналдар, керуен сарайлар, мектептер, шеберханалар салдырды Ол шығармашылық жұмыспен айналысып, түркі-шағатай тілінде «хәмсә» жырлар тобына енетін «Жақсылардың таңдануы» (1483), «Фархад пен Шырын», «Ләйлі мен Мәжнүн», «Жеті әлем» (1484), «Ескендір дуалы» (1485) атты шығармаларын жазды. 1488 – 1501 ж. ол тарихи-өмірбаяндық («Әджәм патшаларының тарихы», «Саид Хасан Ардашердің өмірі», Пәһлован Мұхаммедтің өмірі»), дидактикалық-философиялық («Құстар тілі», «Көңілдердің сүйгені»), әдеби-теориялық («Өлең өлшемі»), лингвистикалық («Екі тілдің таласы»), әлеуметтік-экономикалық («Вақфия»), діни-ғұрыптық («Пайғамбарлар мен хакімдердің тарихы», «Мұсылмандық нұры», «Гауһарлар шоғыры») туындыларын жазды. Парсы тілінде 12 мың жол өлеңін «Диуан-фани» деген атпен дербес жинақ етіп құрастырды. «Бес қайрат» («Хәмсәт ул-мутахаирин») кітабын ұстазы Абдрахман Жәмиге (1414 – 92) арнады. 15 ғасырда өмір сүрген 400 шайырдың шығармашылығынан мәлімет беретін «Ғажайып мәжілістер»(«Маджолис ун-нафоис») кітабын жазды. Ақын 1501 жылдың үшінші қаңтарында туған қаласында қайтыс болған. Әлішер Науаидың ақындық дарынына ұлы Абай да тәнті болып, оның шығармашылық дәстүрін жалғастырған. Әлішер Науаи шығармашылығын зерттеуге қазақ ғалымдары да (Мұхтар Әуезов,Есмағамбет Ысмайылов, Рахманқұл Бердібаев, т.б.) елеулі үлес қосты. Ақын Несіпбек Айтов Әлішер Науаидың ғазалдарын қазақ тіліне тәржімалап, жеке кітап етіп шығарған.

№ 2 билет 1.«Одиссея» - ертегілік, шым-шытырық оқиғалы эпопея.“Одиссея” – көне грек эпосы. Гомердің «Одиссея» (гр. Ὀδύσσεια, Odýsseia) атты екінші поэмасының тақырыбы – Троя соғысынан қайтып келе жатқан Итака аралының патшасы Одиссейдің басынан кешкен шытырман оқиғалары. «Одиссеяның» негізгі сюжеті – «күйеудің оралуы». Аңыздарда осындай сюжет көп кездеседі: күйеуі ұзақ таңғажайып саяхаттан үйіне келгенде, оның әйелі басқа біреуге күйеуге шығайын деп тұрған жерінде, тойдың бей-берекетін шығарады. Гомердің поэмасында Одиссейдің жоғында оның сенімді әйелі Пенелопаға көптеген батырлар құда түседі, сол себептен оның ұлы Телемах шыдай алмай әкесін іздеуге кетеді. Бұл жерде поэмаға екінші сюжет қосылады: «әкесін іздеген ұл» туралы. Бұл сюжет бойынша әкесінің жоғында туған ұлы оны іздеуге кетеді ; әкесі мен ұлы кездеседі, бірақ бір бірін танымай, ұрыс бастайды. Бір варианттарында бұл сюжет қайғымен - әкесінің немесе ұлының өлімімен аяқталады. Басқа варианттарда екеуінің татуласуымен бітеді. «Одиссеяда» бұл сюжет жартылай берілген - әкесі мен ұлының кездесуі, ұрысқа дейінгі сюжет алынған.«Одиссея» «Илиаданың» жалғасы екені белгілі, себебі онда Троя соғысынан кейінгі оқиғалар баяндалады. «Илиададай» «Одиссея» 24 кітапқа бөлінген. «Одиссеяның» құрылысы (композициясы ) «Илиададан» күрделі. «Илиаданың» сюжеті бір ізді келсе, «Одиссеяның» әңгімесі әрекеттің ортасынан басталады. «Илиададан» гөрі «Одиссеяда» бас кейіпкер бейнесіне ерекше көңіл аударылған.

2.Ж.Санд шығармашылығы Жорж Санд, шын есімі – Аврора Дюдеван (1.7. 1804, Франция, Париж – 8.6.1876, Ноан) – француз жазушысы.Шығармашылығы Оның “Индиана” (1832), “Лелия” (1833), “Жак” (1834) атты алғашқы романдары француз романтизмі әсерімен жазылған. Жорж Санд бұл шығармаларында қоғамдағы әйел теңдігін көтереді. 1848 жылғы халық қозғалысы қарсаңында Жорж Санд “Дүниені айналып шығу саяхатына қатысқан жолдас” (1840), “Орас” (1841), “Антуан мырзаның күнәсі” (1846) т.б. әлеуметтік романдарын жазды. Осы кезеңдегі публицистикаларында (“Саясат және социализм”, “Қара аңғардан шыққан кедейдің хаты”, “Париж жұмысшылары”, т.б.) қаламгер қарапайым халықтың ауыр тұрмысын көрсетті. Жазушы “Консуэло” (1842 – 43) романында өнерді жасаушы халық екенін, шексіз байлық үстемдік еткен қоғамда өнер жолы ауыр болатынын суреттеді. “Кішкентай Фадетта” (1849), “Жолдан табылған Франсуа” (1850), “Қоңырау қағушылар” (1853) атты повестерінде француз ауылының тұрмыс-тіршілігін бейнеледі. 1848 жылғы июнь оқиғаларынан кейін Жорж Санд қоғамдық қызметке көп араласпай романтизм әсерімен бірнеше роман (“Аққала”, 1858; “Жан де ля Рош”, 1859) және “Менің өмір тарихым” (1854 – 55) атты көптомдық мемуарларын жарыққа шығарды. 19 ғасырдың 40-жылдары Жорж Санд Ресейде ең танымал жазушы саналды. Оның шығармаларына орыс жазушылары И.С. Тургенев, Н.А. Некрасов, Ф.М. Достоевский, сыншылар В.Г. Белинский, Н.Г. Чернышевский, А.И. Герцен құрметпен қарады.

3.Физули шығармалары ФИЗУЛИ Мұхаммед Сүлейманоғлы (1494-1556) - азербайжан ақыны. Азербайжан, парсы, араб тілдерінде жазған. Шығармалары қолжазба күйінде тарап, 19ғ-да Азербайжан, Түркия, Ирак және Орта Азия елдерінде бірнеше рет жарияланған. Бізге жеткені 11 қасида мен бір өлеңнен тұратын (барлығы 450бәйіт)араб тіліндегі жинағына. Ф-дің поэтика. мұрасынан елеулі орын алатыны - лирикалары мен қасидалары. Ф. туындылары қазақ оқырмандарына кептен таныс. Оның мұрасының шырқау шыңы - «Ләйлі-Мәжнүн» дастанын Абайдың немере інісі, қазақтың көрнекті ақыны Ш. Құдайбердиев қазақ тіліне аударған. Абай Ф-ді езіне ұстаз санаған. Ақынның шығыс поэзиясы классиктерімен, соның ішінде Ф. туындыларымен танысуы медреседе оқып жүрген кезінде басталған (қ. Шығыс әдебиеті). Осы кезеңде жазған «Фзули, Шәмси, Сәйхали» өлеңінде шығыс классиктерін тілге алып сиынады, олардан медет тілейді.

№ 3 билет 1.Эсхил. «Бұғауланған Прометейдің» проблематикасы және әдебиеттік тағдыры.Біздің дәуірге жеткен белгілі трагедиялардың бірі Эсхилдың «Бұғауланған Прометейі». Бұл трагедия адамдарға от пен үміт сыйлап, сол үшін жаза тартқан Прометей туралы. Қай уақытта жазылғаны әлі күнге шейін белгісіз. Оқиғаға негіз болған, адамдардың мәдениетке (цивилизацияға) рухани байлыққа ұмтылуы. Осы трагедия арқылы Эсхил тирандыққа жол жоқ екенін, ол үшін әрдайым дамып отыру қажет екенін көрсеткісі келді. Моральді түрде жеңіске жеткен Прометейдің бейнесінен-ақ осы тұжырымдарды айқын көруге болады. Адам рухын ештеңе де жеңе алмайды, қандай құдіретті болса да. Бұл оқиғада ол : Зевс. Эсхил Зевсті сатқын, қорқақ және айлакер кейіпкер ретінде көрсетеді.

Трагедия қанша қысқа болғанмен, оның мазмұны таң қалдырарлық.

2.Э.Т.А.Гофманның жаңашылдығы Гофман Кристоф Людвиг Гофман заңгер отбасында дүниеге келеді (1736—1797), алайда, 3 жасында ата анасы ажырасып, Гофман нағашы әжесінің қолынан тәрбие алады, ол сурет салуға және музыкаға әуестенеді. Қанша жылдар бойы өнерге көңілі ауып тұрса да, заңгер ағасының қалауымен, заңгерлік оқуға түседі. Шарапты жақсы ішіеді, ішіп алып қорқынышты нәрселер жазады, содан өзі де қорқатын болған. Осындай көзқарастармен Гофман ерекше, қиялды повестер мен ертегілер жазған. Онда ол әр ғасырдың кереметін, адамдардың ой-мінезін бірде қайғылы, бірде ойнақтата қуанышты күйде шебер бере білген. Оның жаңашылдығы да міне осында, новелларының жазылуында. Сол кездері неміс халқы Гофманды көп мойындай бермеді. Себебі, ол кезде халық сарказм мен сатираны қаламады. Алайда, Гофман басқа елдерде яғни, Еуропа, Ресейде, Солтүстік Америкада өз бағасын алады. Оны Белинскийдің мына сөздері айғақ бола алады: «Гофман – ішкі дүние көрінісін айқын көрсете алатын атақты неміс жазушыларының бірі». 46 жасында Гофман күнделікті тұрмысынан қатты қажиды. Алайда, өлер алдында да ойының ұшқырлығын жоғалтпайды. Берлинде қайтыс болады. Шығармашылығы: Сборник «Фантазии в манере Калло», Новелла «Дон Жуан», Новелла «Кавалер Глюк», Повесть «Золотой горшок», «Жана жыл оқиғасы», Роман «Эликсиры сатаны», Сказка «Щелкунчик и мышиный король», «Песочный Человек»,

3.Ибсен Г. «Қуыршақ үй». Норвегиялық ағартушы Шиен қаласында 1836 жылы бай отбасында дүниеге келген. .Журналистика алғашқы қадамы сатиралық өлеңдер жазып бастайды. Өз уақытын жай өткізбей Хриттиании университетінің емтиханына дайындалады.1850 жылы Ибсен алғашқы өлеңдерімен Катилина драмасын жазады. Ол драма 1848 жылы Еуропада болған революция туралы жазылған. 1850 жылы 26 кыркуйек Ибсеннин алгашкы ( Багатырский курган) пьесасы койылады. Ибсен Сусанне Торесенге уйленеди олардын жалгыз улы Сигурд. Басты пьесалары Столпы общество,Кукольный дом,Приведение,враг народа. Онын пьесалары коптеген театрларда койылган. 1906 жылы 23мамырда айыкпас дертинен кайтыс болады.

Кукольный дом шыгармасы «Ку́кольный дом» (норв. Et dukkehjem) —Генрика Ибсенның пьесасы, 1879 жазылғын.Пьессаның орталық қойылымы – қоғамдағы әйелдердің теңдігі, қазіргі түсінік бойынша әйел мен еркек құқықтарының теңдігі.пьессаның басты мағынасы тек әйел жағдайы жөнінде емес сонымен қатар жеке адамның бостандығы туралы.Жәнеде ер азаматтардың құқығы мен 1870 жылғы буржуазиялық өлі заңдары да қамтылған. 2001 жылы ЮНЕСКО кукольный дом пьессасын әлемге естелік тізіміне енгізді.

Персонажи:Адвокат Хельмер,Нора, его жена,Доктор Ранк,Фру Линне,Частный поверенный Крогстад,Трое маленьких детей четы Хельмер,Анна-Мария, их нянька,Служанка в доме Хельмера,Посыльный

№ 4 билет 1.«Махабхарата» - моральдық, саяси, әлеуметтік өмір мазмұнының энциклопедиясы.

«Махабха́рата» (санскр. महाभारत, mahābhārata IAST, «Великое сказание о потомках Бхараты», по имени царя Бхараты, потомка древнего царя Куру) —ертеүнділік эпос. Әлемдегі ең ірі әдеби шығармалардың бірі, 18 кітаптан, 75000 өлеңнен тұрады. Бұл кітаптарда, новелла, аңыз-әңгімелер, лирика-дидактикалық диалогтар, саяси және құқықтық жөніндегі дүниелер берілген. Үнді дәстүрі бойынша «бесінші Веда» деп аталынып . Осы атаумен бұл кітап маңыздылығы айқын көрінеді. Зерттеушілер Махабхаратаны Солтүстік Үндідегі болған куру мен панчал тайпасы арасындағы тартыс кезіндегі жазылған эпос деседі. Ол шамамен б.з.д 4мың жыл бұрын болған жайт. Эпостың бас кейіпкері Карна. Ол Крышнаның мақсатын орындайды, жын-шайтандардың көзін жою үшін шайқасады. Эпос екі ағайындылар жайында. Екі ағайындының шайқасы жайында. Осы Пандава мен Каурава шайқасында, Пандава жеңіске жетеді. Себебі, олар үлкен қулық жасайды. Алайда, қулықтары іске асқанмен, үлкен шығындар алып келеді (Пандава патшасы Юдхиштхира бар жақындарынан айырылады)

2.Т.Манн шығармашылығы. Т.Манн — проза жазуының хас шебері. Өзінің ұстаздары ретінде Лев Толстой мен Достаевскийді көреді. Иә, 19 ғасырдың жазу стилін Томас аталмыш жазушылардын игерген еді. Әйткенмен де, оның романдарының тақырыбы 20 ғасырға тән болатын. Манн туындылары өте батыл да, терең философиялық ойларға жетелейді. Томас Манның жазған романдарынан байқап отырсақ, өлім мәселесі жиі қозғалады (повесть «Смерть в Венеции», роман «Волшебная гора»), О дүниенің, екінші әлемнің жақын болғаны, (романы «Волшебная гора», «Доктор Фаустус») сонымен қоса адам тағдырындағы шытырман оқиғалар, басты кейіпкерлердің мінез құлқы жете беріліп, олардың өмірге деген көзқарасы және де Томас шығармаларында кішкене гомоэротизм байқалады (кн. «Лунный свет на заре. Лики и маски). Бұның барлығы да Манның психоанализ ғылымымен әуестенгенін айқын көрсетеді.

3.Шекспир. «Отелло». Отелла, атақ қуған әскербасы. Оқиға желісінде Отелло Брабанцианың қызы Дездемонамен танысады. Жігіттің шытырман әңгімелері мен бастан кешкен оқиғалары қызды өзіне ғашық етіп, екеуі бәрінен жасырынып некелеседі. Оны білген қыздың әкесі Венециялық дожға(титул выборного главы Венецианской республики) «Отелла менің қызымның басын сиқыр арқылы өзіне ғашық қылды» деп шағымданады. Алайда, Отелла күнәсіз екенін дәлелдеп, онымен қоса, әскери қызметін орындауға байланысты жас келіншегімен өзге қалаға кетіп қалады. Дездемонаға ғашық болған Отелланың көмекшісі Яго мен дворянин Родриго, Отеллаға тұзақ құрмақшы болады...Дездемонаны Кассио атты Отелланың кіші көмекшісімен байланысы бар деп Отеллаға жеткізіп барған Яго Дездемонаға жетудің амалын ойлайды. Ашуланған Отелло Кассионы өлтіруге Ягоға бұйрық береді, кейіннен Кассионың Дездемонаға берген сыйлығын өз көзімен көрген Отелло Дездемонаны буындырады. Бұл көрініске шыдамаған Ягоның жұбайы Эмилия болған жайттың барлығын Ягоның жоспарын жайып салады. Өз әйелін өз қолымен өлтіргеніне күйінген Отелло, өзін өлім жазасына кеседі.

№ 5 билет 1.«Құран» - араб әдебиетінің классикалық ұлы ескерткіші.Алғашқы халифа Әбу Бәкр кезінде Құран бір кітап етіп жинақталды. Құранның пайғамбар кезінде жиналып бір кітап етілмеуінде басқа да бірнеше себептер болған:Құран мәтінінің сенімді кепілі Мұхаммед пайғамбардың (ғ.с.) өзі тірі болған соң, Құран жазылған парақтар мемл. істердің бәрінде бірдей ресми түрде қолданылмады. Кейіннен келген халифалардың мұндай ерекшелігі болмағандықтан, жазылған парақтарды бір кітапқа жинақтау қажеттілігі туды.Әбу Бәкір “мұсхаф” кітапты сахабалардың қолдарындағы жазылған түпнұсқалары мен жаттаған Құран арқылы растап әрі кейбір адамдардың жеке қателіктерін дұрыстап, нәтижеде үмбеттің бәрі бір ауыздан қабыл еткен “Имам мұсхаф” — негізгі кітапты жинақтамақшы болды. Осыдан кейін Омар Халифа Әбу Бәкр Зәйд ибн Сәбиттің бастауымен алқа құрып, Құранды бір кітап етіп жинаттырды. Мұхаммед пайғамбар (ғ.с.) өмірден өткенде дайындалған бұл жинақ “мұсхаф” деп аталды. Тері, құрма ағашы, сүйек, жапырақ, т.б әр түрлі нәрселерде жазылған Құран мәтіндерін қағазға жазып, бір кітап еткен Зәйдтің ісі бір жылға созылған. Оған хазіреті Омар, Әли, Оспан, Ибн Кағб көмектесті. “Мұсхаф” аталған осы кітап алдымен Әбу Бәкрде, ол қайтыс болғаннан кейін Омарда, одан кейін қызы Хафсаның қолында сақталған. Оспан кезеңінде ислам діні Арабстаннан тыс өлкелерге қанат жайды. Сол жақтарға арнайы мұғалімдер жіберіліп, олар өздері үйренген Оспан көбейту үшін уақытша сұрап алды Осы істі атқаруға хижраның жиырма бесінші жылы құрайыштықтар (меккелік) мен әнсарлықтардан (мединелік) он екі кісілік топ құрып, Зәйд ибн Сәбитті басшылыққа тағайындады. Жазылған жаңа Бұл “Имам Мұсхаф” төрт данаға көбейтілді. Біреуі Мединеде қалдырылып, қалған үшеуі Шам, Куфа, Басраға жіберілді. Әбул Әсуәд әд-Дуәли қаракеттердің жазылуын енгізді. Насыр ибн Асым (кейбір деректе Яхия ибн Ямәр) Құран әріптерін бір-бірінен ажыратқан ноқаттарды қойды. Бұны ғалымдар “Ижам” деп атады. Кейбір деректерде сахаба Салман Парсы Мұхаммед пайғамбардың (ғ.с.) рұқсатымен Фатиха сүресінің мағынасын парсы тіліне аударып, ирандықтарға жібергендігі айтылады. Құран мағынасы үнді тіліне алғаш рет 833 ж., парсы тіліне 956 ж., латын тіліне 1143 ж., француз тіліне 1647 ж., ағылшын тіліне 1649 ж. аударылған. Қазіргі уақытта Құран мағынасы жүзден астам тілге тәржімаланған. Құранның түркі тіліндегі алғашқы мағыналық аудармасы 15 — 11 ғасырда жасалғаны туралы жорамалдар болғанымен, қазіргі заманға жеткен аударманың ең көнесі 14 ғасырда жазылған

2.А.Мицкевич – поляк романтизмінің негізін қалаушы. Адам Мицкевич (1798-) – Польша ақыны. Оның польша әдебиетіндегі орны Пушкиннің орыстардағы, Шевченко украиндықтарға қандай болса, сондай. Н. Г. Чернышевский айтқандай: «поляктарда Мицкевич пайда болғанда, олар өзге елдердің сыншыларынан құтылыд, польша ақындарын мойындамау ол ерсі». Ол саясаткер болған. А.И.Герцен оның саясаттағы беделін айтқан. «Конрад Валленрод» крестьяндардың қашуы жайлы. Повесть «Анеля» в духе Вольтера, поэму «Картофель» и трагедию «Демосфен». Бұл шығ патриоттық сарын басым. «Песнь Адама» - первый гимн филаматов, «Песня филаретов» и атақты «Жастық толғауы» (ода). Осы одасы жастардың жырына айналған. Оны фантастика қызықтырған. 1822 жылы алғ балладалары мен романстары шыққан. в поэмалары:«Гражиня» крес соғысы жайлы и «Дзяды», Баллады «Свитезь» «Дзяды – ол шығармашылық образ, ата бабаға арнау.В Константинополе Мицкевич заболел и умер 26 ноября 1855 года. М. Горький: «…Шевченко, Пушкин, Мицкевич – люди, воплощающие дух народа с наибольшей красотой, силой и полностью

3.Буалоның «Поэтикалық өнер» атты трактаты

Француз классицистерінің теоретигі Н.Буало болды. Көпшілік оның алдында құрақ ұшып жүгіріп, оның кекесінді бағасынан, әділ сынынан қорқатын. Алайда сыншы шын дарындарды қадірлейтін. Оның өнер теоретигі ретіндегі зор беделі күллі Еуропада ХҮІІ ғасырдың жетпісінші жылдарынан басталып романтизм дәуіріне дейін дүркіреп тұрды. Буало француз классицизмі қалыптасып, өз жемісін беріп жатқан уақытта әдеби сахнаға шықты.Ол негізінен ақындардың тәжірибелерін жалпылап, қорытындысын шығарып берді. Классицизм теориясы, оның жетістіктері мен кемшіліктері Буало атымен тығыз байланысты. Н.Буалоның классицизм теориясы жөнінде жазылған еңбегі «Поэтикалық өнер» деп аталды. Буало авторларға «дарын» дегеннің түсіндірмесінен бастайды да, тым алшаққа кетіп трагедияны «қайғыға толы жүздеген өліктермен» толтыра бермеуге, ештеңеге қажеті жоқ майда-шүйдені суреттей бермеуге, тым асқақтап аспанға көтеріліп кетпеуге, тым төмендеп, былғаныш лайсаңға түсіп кетпеуге» кеңес береді. Яғни жазушыларды салмақтылыққа, ұстамдылыққа, мазмұндылыққа,әр нәрсенің шегін, өлшемін сезіне алуға шақырады. «Ақиқаттан асқан әдемілік жоқ» деген Буало сөздерімен келіспеуге болмайды. Жекелеген ақындарға баға беру үстінде де ол нәзік талғам танытады. Саналылық, ақыл, ой әдеміліктің синонимі ретінде қарастырылады. Ақыры «Сананы сүйіңіз, ол сіздің өлеңіңізде өмір сүріп, оған көрік беріп тұрсын» дейді. (поэзияны кінәлауға болмайды, ол тек әр ақынның өз қалауы, оның миссиясы жүректен жүрекке жету. Әр нәрсенің артында сүбелі ой жату керек.)

№ 6 билет 1. Роланд туралы жыр» - француздық батырлық эпостың ұлы ескерткіші .“Роланд туралы жыр”- француздың ортағасырлық батырлық эпосы. Б.д“Роланд туралы жырдың” өзгеріске түскен нұсқалары ғана жеткен. Олардың ішіндегі ең көнесі Оксфордтық нұсқа (1170 ж. ш.). Жырға негіз етіп жылнамашы Эйнхардтың “Ұлы Карлдың өмірін баяндау” атты туындысы алынған. Басклерге қарсы шайқас тарихына негізделген жырда 778ж. Карл әскерінің Пиреней тауында талқандалуы, жеке басының қамын халық мүддесінен жоғары қоятын граф Ганелонның опасыздығы әңгімеленеді. 9 — 10 ғасырларда жырды жеткізушілер шығарманы өңдеп, өзгертті, трагедиялық оқиғаны басқаша көріністермен ауыстырып, Басклердің орнына сарациндіктерді қосты, бір жылға жетпей аяқталған Карл жорығын 7 жылға созды. Ең бастысы, поэмаға негіз болған тарихи оқиға поэтикалық бейнелер арқылы мүлдем жаңа сипатқа ие болды (Карл, Роландтар эпикалық батыр дәрежесіне көтерілді). Эпикалық туындының басты қаһарманы Роланд Ганелонның екі жүзді, қатыгез іс-әрекеттеріне қарама-қарсы сипатталған дара тұлға. Роланд бейнесі поэмада романтикалық-паэетикалық сарында берілсе, Карлдың айбынды тұлғасы дараланып, оның іс-әрекеттері арқылы ел тұтастығын нығайту идеясы тұжырымдалған. Шығармада ғарыштан періштелердің келуі секілді діни-мифологиялық үлгілер де көрініс тапқан. Шығарма кейіпкерлер мінез-құлқындағы психологизмнің даралығы мен соғыс сюжетін бейнелеудегі көркемдік үлгілердің үйлесімді қолданысымен ерекшеленеді. “Роланд туралы жыр” алғаш 1837 ж. Парижде басылып шықты, авторы белгісіз. Француз композиторы О.Мерме “Роланд Ронсеваль шатқалында” атты операның музыкасын жазды (1864 ж. қойылды).

2.В.Ирвинг – американ әдебиетіндегі новелланың негізін салушы. Вашингтон Ирвинг(1783-1859) – американ романтизм жазушысы. Новеллах–«Америка трагедиясы», «Рип Ван Винкль», «Легенда о Сонной Лощине»,«Жених-призрак», «Загадочный корабль».Вашингтон Ирвинг – Америкадағы серпінді жаңашылдықтардың замандасы. Сонау Тынық мұхитының ар жағындағы американ халқының әдебиеті тарихында новелла жанрын қалыптастырып, 19 ғасыр романтиктері, реалистері мен натуралистерінің оны әрі қарай дамыта түсуіне де бірден бір себепші Вашингтон Ирвинг.

Ирвингтің новелистикасы өзіне тән ерекшеліктері айқын қалыптасқан шығармашылық шеберхана екені сөзсіз. Американдық алғашқы романтизм өкілі ұлттық әдебиетіне романтизмдік колоритті сіңіруді көздеді.Қиялдың шындыққа ұласуы, күнделікті тіршіліктің нәзік иірім арқылы сиқырға айналуы – новелист Ирвингтің тағы бір қыры. Оның «Рип Ван Винкль» әңгімесіндегі сиқырлы ұйқы жайлы суреттеу әдеби қолданыстағы өте көне сарын. Ол сонау антика әдебиетінен келе жатқан сюжеттерге ұқсайды. Талтүстегі аптап ыстықтан қорғанғанамын деген Епименидес атты бақташының үңгірде 57 жыл ұйықтап қалуы. Ал, тағы бір осы іспеттес әңгімелердің бірі неміс халқының Фридрих Барбаросса жайлы ертегісі. Бұл жерде Фридрих барбаросса да тауда жүріп ұйықтап қалып, сосын оның халқына қажет болатын күні жеткен мезетте ғана оянғантындығы жайлы. Новеллистің тағы бір ерекшелігі – шығармаларында драматизмнің аз көрініс беруі. Ол жаңашыл идеялар мен ерекше ақылдың мұрагері іспетті. Оқырманды тосын жағдайлармен арпылысқан кейіпкердің іс-әрекеті арқылы, юмор арқылы, саяси астарлы ойлар арқылы қызықтыра түсіп, құпиялы дүниені жай ғана шынайы бар дүниенің бір парасы іспетті ашып көрсете білуінде.

2.Э.Золя. «Наурыз» ЖЕРМИНАЛЬ АНАЛИЗ Идея значение роль романа Жерминаль (Золя Эмиль)

Шахтерлардың аянышты халін сипаттай отыра, ол жер бетінде әділеттілік жоқ екенің көрсеткісі келді. Романда экономикалық стачканың себептері зерттелген. Шахтерлердің жандарын шүберекке түе жер астына түсулері, өкпелерін қара дерт шалғаның, оның барлығы әділетсіз екені. Э.Золя шахтерлердің жұмысын нағыз жабайы жануарлардың өмірімен салыстырды. Ол анайы, жабай болып саналса да сол уақытта, жазушы сол арқылы францияның, ол елдің саясаткерлерінің олқылықтарын ащы сынады. Социализм мен капитализмді салыстырды. Романдары: «Дамское счастье», «Деньги»). Қазіргі таңға дейін наурыз айы француздар үшін жаңашылдықты, жаңаруды, гүлденуді білдіреді.

«Жерминалда» социалист Плюшар, проповедующий идеи Жюля Геда, анархист Суварин, которого Золя наделил внешностью Петра Кропоткина и поссибилист Раснер. Жер астында алайда Катрин и Этьена махаббаты оянады; «Труд» (1901) шығ ол капитализм мен соц сынады. «Терезе Ракен» шығ үшін бес фильм түсірген. Алайда наурызға жететін туындысы жоқ.

№ 7 билет 1.Рабленің өмірі мен шығармашылығы. «Гаргантюа мен Пантагрюэль» романының әдеби генезисі Рабле Франсуа (1494-1553) - француз жазушысы, Қайта өркендеу дәуірі әдебиеті ірі өкілдерінің бірі.Рабленін әдеби шығармашылығы 1532 жылы Лионда жарияланған «Гипократтың афоризмдерінен» басталды. Ол «Гаргантюа мен Пантагрюэль» атты бірнеше кітаптан түратын фантастикалық романында ескі феодалдық тұрмысты сықақ етіп, гуманистік көзқарасты қолдады. Автор бұл романды жазуда халық арасында тараған аңыз, ертегілерді кең түрде пайдаланып, оған гуманистік сипат берді. Рабле діншілдікті, орта ғасыр әкімдерін, соттарын мазақ етіп, адам баласының дене және ақыл-ой жағынан дамуы үшін жаңа тәрбие тәсілін үсынды. Романда Папемания елі суреттеледі. Бұл елде папаға берілген католиктер түрады. Рабле «Бұл елге ине тәрізді қылдырықтай болып келіп, әп-сәтте суыр тәрізді семіреді», өйткені«дүние жүзінің түкпір-түкпірінен» табыс түсіп жатады дейді. Рабле бұл романында тәрбиенің тиімді, тиімсіз жақтарына көңіл бөледі. Мысалы, Гаргантюаның екі тәрбиешісінің біреуі оқытудың бір-ақ тәсілі - жаттатуды ғана біледі. Әкесі бүдан баласына еш пайда жоқ екенін түсініп, екінші бір мұғалімді шақырады. Ол түсінуге үйретеді. Оқуды өмірмен байланыстырады. Рабле Гарғантюасы «Егер корольдер философ немесе философтар король болса, мемлекет сонда бақытты болады» дейді. Роман авторы дворяндарды жек көрді. Олардың мақтаншақтығын жоне топастығын сынады. Адамдар арасында табиғи қайырымдылықты жоғары қойды. Рабле зорлау мен күштеу болмаған жерде акыл-ой ісі өзінен-өзі орнығады деп пайымдайды. Рабленің даңқы XVI ғасырда кең жайылды. Оның аты Гомер, Данте, Шекспирлермен қатар қойылды. XIX ғасырдың 2-жартысында Рабле романының тарихи-мәдени маңызьш терең талдауға әрекет жасалды. 1903 жылы «Раблені оқып үйрену қоғамы» құрылды. Рабле шығармашылығы Ресейде 1917жылдан бастап кең тарала бастады. «Гаргантюа мен Пантагрюэль» романы орыс тіліне үш рет аударылды.1938жылы қазақша роман болып шықты.

2. Дж. Ф.Купер шығармашылығындағы үндістер тақырыбы.Джеймс Купер – ағылшын жазушысы, шытырман оқиғалы әдебиеттің классигі.(1789-1851.) Ауқатты отбасында дүниеге келген. Фенимореның әкесі Куперстаун ауылын құрған. Романы: «Следопыт, или На берегах Онтарио. Әйеліне неше түрлі романдарды оқып жүріп, өзіне менде осылардан кем емеспін ғой деп ойлайды да жазып көрпеді. Әйеліне мақтаншақ есебінде көрінбес үшін алғ роман «Предосторожность» жазады. Аылшындар оны жақтырмайды. Екінші романы «Шпион, или Повесть о нейтральной территории» содан ол(«Пионеры», 1823; «Последний из могикан», 1826; «Степи», иначе«Прерия», 1827; «Открыватель следов», иначе «Следопыт», 1840; «Охотник за ланями», иначе «Зверобой, или Первая тропа войны», 1841) еуропадан келгендер мен американдық үндістердің шайқасы жайлы. Басты герой бұл шығ аңшы Натти (Натанаэль), (Зверобой, Следопыт, Соколиный Глаз, Кожаный Чулок, Длинный Карабин), ол керемет, сонымен қатар(Чингачгук, Ункас)тар. Бұл романдар сериясы ағылшын сыншыларын таң соншалық олар Куперді ағылшын Вальтером Скоттом деген. Оның теңіз жайлы жазған романдары «Лоцман» (1823), «Красный корсар» (1827).

3.Мопассан Ги де. «Сүйкімді дос» (әйелдердің арқасында, журналист). «Әшекей».(он жыл бойы қызмет етет), (ужасный, қысылған бала туатын әйел)

Ги де Мопассан – франц.жазушысы. Ол 1850 жылы 5 тамызда. Әкесі дворян әулетінен, ал анасы буржуазия отбасынан шыққан. Мопассан анасының жолын қуады, әкесі оларды тастап, Лотарингииде болды. Жастайынан ертегіге қызығып өскен баланың анасы Лаура Ле Пуатвен болды. Мопассан Алғашқы ертегісі мен пьесасы жарыққа шыққан соң, оған «Голуа» газетіне жұмысқа шақырады. Жезөкшелер тақырыбы.

№ 8 билет 1.Сервантестің өмірі мен шығармашылығы. «Дон Кихот» романы.Испанияның ұлы гуманист жазушысы Мигель де Сааведра Сервантес (1547-1616) Алькала-де-Энарес қаласында, кедейленген дворян дәрігердің отбасында дүниеге келді. Ол жас кезінен бастап өте ауыр түрмысты басынан өткізді. Жақсы білім ала алмады, дегенмен амалдап университет бітірді. Италияда қызмет етті. Испан әскерінің қатарында 1571 жылы Түркияға қарсы соғысқа катысып, сол қолынан қатты жараланды. 1575 жылы Италиядан қайтып оралғаннан кейін, Алжир қарақшыларының қолына түсіп, 5 жыл Алжирде тұтқында болады. Қашпақ болған әрекеті сөтсіз аяқталды. Кедейленіп отырған отбасы ақырында оны сатып алуға мәжбүр болды. Көп қиыншылық көрген Сервантес күн көру үшін театрларға пьесалар жазды, аукатты адамдар туралы мадақ өлендер шығарып, азды-көпті ақша тапты. Мүнымен күн көру мүмкін болмаған соң, Сервантес әуелі әскер үшін астық жинаушы, кейін қарыздарды жинаушы болып жұмыс істеді. Салық жинау барысында ол халықтың өте ауыр түрмысын өз көзімен көріп, қатты қамықты. Сервантес өмірінің соңғы 15 жылы - оның әдеби шығармашылығының өте гүлденген кезеңі. Оны әйгілі еткен 1605 жылы жазған «Дон Кихот» атты романы болды. Бұл роман туралы Сервантестің өзі «Дон Кихот» сол дәуірде қатты әсіреленіп отырған рыцарьлық романдарға пародия ретінде жазылған» деп жазады. Романның басты кейіпкері рыцарьлық романдарды өте көп окыған және оның оқиғаларына еліктеуші провинциялық кедей идальго (дворян) Дон Кихот ежелгі кезбе рыцарьлық кәсіпті қалпына келтіруді ойлайды. Жәбірленгендер мен қамалғандарға қорған болып, әділеттілік орнатқысы келеді. Бірак бұл кезде ол кәсіптің дәурені өтіп кеткен болатьш. Сондықтан Дон Кихоттың рыцарьлығы тек күлкілі ғана емес, кауіпті де еді. Оның мақсаты, сол максатта істеген істері сол кездегі өмір шындығына сай келмеген соң, Дон Кихоттың «ерліктері» барлық уакытта кайғылы жеңіліспен аяқталып, айналасындағыларға кесірін тигізіп отырады. Роман кейіпкерлері бірімен-бірі қайшы да емес, көбі біріне-бірі ұқсас. Олар ақпейіл, ширақ, басқа біреудің басына қайғы-қасірет түссе қайырымды. Дон Кихот Санчоны «оп-оңай байисың, сөйтіп губернатор боласың» деген қиылсыз уәдемен жорыкқа алып шығады. Бірақ халыққа қызмет етемін деп жүріп, сәуегей Дон Кихот оларға тек зиян әкеледі. Дәулер екен деп ойлап, найзамен жел диірменге «шабуыл жасайды», тұтқын рыцарьлар екен деп жер ауғандарды босатады. Оған жүргішпілер түсетін сарай-қамал, қоралы қой - жау әскері болып көрінеді. Маңайындағы «есі дүрыстар» Дон Кихотқа үнемі лағынет айтады, өлімші етіп сабайды, оны келемеждейді, қорлайды. Сонда да ол адамға деген сүйіспеншілігін сактайды. Дон Кихоттың ықпалымен Санчо да өзгереді. Бай ақсүйек оны қалжыңдап аралдың губернаторы етіп тағайындағанда, сауатсыз шаруа данышпандық көрсетіп, сот мәселелерін шешуде әділеттілік және адалдық танытады. Сервантестің әлемдегі зұлымдық, әділетсіздік атаулыға қарсы күреске шақырған романы дүние жүзі оқырмандарының сүйіп оқитын кітабына айналды.

2. Э.А.По шығармаларының көркемдік ерекшеліктері. Эдгар Аллан По (1809-1849) ғажайып талант пен ащы тағдырдың иесi болды. Бiр жасында әке, үш жасында анадан айырылса, болашақ классиктiң сана-сезiмi күнәдан пәк сәби кезiнде-ақ өмiрдiң аяусыз, қатал сiлiкпесiне түскендiгi емей немене?!

Жетiм баланы дәулеттi саудагер Джон Аллан асырап алды. Эдгардың балалық шағы баршылықта өттi деуге болады. Болашақ қаламгер өгей шешесi мен оның сiңлiсiнiң мейiрiмiне бөленiп өстi. Өзiнiң жеке серуенге мiнетiн аты, атқосшысы, итi болды. Дегенмен, әйелi мен балдызына қарବғанда Джон Аллан сараңдау, тоңқ етпесi көп кiсi едi. Тәкәппар, кiрпияз Эдгарға өзiнiң есебiнен күн көрiп жатқанын сәтi түссе ескертiп отыратын әдетi де бар-ды. Осыдан блар, Эдгардың өкiл әкесiне өмiр бойы жүрегi жылымай өттi.Бұл үйде Эдгардың бiлiм алуына да кең мүмкiндiк жасалды. 1815 жылы Алландар отбасы Англияға көшкенде, бiздiң кейiпкерiмiз Лондонның беделдi пансионаттарының бiрiнен дәрiс алды. «Ағылшын классикалық мектебiнен» дәрiс алды.

Ол өзiне және өзгелерге психологиялық эксперименттер жүргiзуге құмар «Өмiрiмнiң ең әдемi жылдары текке өтуде» деп шағынады. Ол бұл жерде әскери қызметтiң әдебиетпен тiкелей шұғылдануға кедергi келтiретiнiн меңзеген болатын. 1828 жылдың желтоқсанында «Әл Аараф. Темiрлан және ұсақ өлеңдер» атты екiншi жыр жинағын шығарады.Ендi ақын жiгiт Нью-Йоркте төбе көрсетедi. Мұнда «Өлеңдер» жыр жинағы дүниеге келедi. Балтиморда өткен төрт жылды По шығармашылығындағы сәттi белес деп айтуға әбден болады. Жазған дүнелерi қомақты болмаса да, шығармашылық iзденiстегi қол жеткiзген табыстары ауыз толтырарлық. Сол кездiң белгiлi жазушысы Джон Кеннеди Эдгардың талантын тап басып танып, оған қамқорлық қол ұшын созса, 1832 жылы жергiлiктi журнал өткiзген бәйгеде Поның «Шиша iшiндегi қолжазба» әңгiмесi бас жүлденi жеңiп алуы оның өзiне деген сенiмiн арттырып, әдебиетшi боламын деген талабын нықтай түстi.

3.Манн Т. «БудденброктарТомас Манн (Thomas Mann) (1875-1955)неміс жазушысы. Ауқатты саудагерлер отб туады. Ағасы,Генрих (1871-1950), белгілі романист, эссеист и драматург, оның үш баласы - Клаус, Эрика и Голо – өздері белгілі әдебиетшілер болды. А. Шопенгауэра, Ф. Ницше и Р. Вагнера еліктеді."Будденброки" (1901) италияда аяқтайды.

Будденбро́ки (автобиографиялық роман, бір отбасының құлдырауы) —1896 қазанда жаза бастағап, 18 шілдеде1900 года жылы аяқтаған. Любек қаласында тұратын төрт ұрпақтың құлдырауы жайлы. Негізгісі сол Манның отбасына байланысты. Осы шығармасы үшін Манн Нобелл премиясын алған 1929 жылы. Отбасы отағасы Иоганна Будденброка, және әйелі, ұлы Иоганн келіні Элизабет және немерелерінен тұрады. и внуков: 10 жасар-Томас, 8-Антони 7-Христиа және тетелес Тони Клотильда, және отбасы мүшесі болып кеткен гувернантка Ида Юнгман. Ал Иоганн Будденброктың тұңғышы-Гортхольд жайлы сөз қозғамайды. Ол жайлы отбасында әңгіме қозғамайды да, себебі ол қарапайым лавочницаға тұрмысқа шыққан. Адлайда ол отбасын ұмытпаған және өзіне тиесілі үй бөлігін сұрайды. Ал інісі танымал саудагер ретінде ағасына бермейді үй бөлігін және әкесін де сол шешімге көндіреді. Екі жылдан соң Элизабет Клара есімді қыз туады.оның есімін алтын отбасында дәстүрге айналған алтын дәптерге енгізеді. Үш жарым жылдан кейін Будденброк госпожасы өледі. Ал ақсақал барлық істі ұлына тапсырып,артымен өзі де өледі. Ағасымен інісі әкесінің гробында кездесіп, інісі ағасына мүлікті бермейтінің айтады. Кейін ағасы көз жұмады, оның үш баласын қайтарады. Том әкелік жолға түседі. 1875ж Томас Будденброк өледі. Артында осы отбасы қаржылық жағынан хал ұстінде қалады. Аяғында бәрі бытырап әр қалаға көшеді, бірақ әйелдер өзара жиналып отырып, алтын дәптерді парақтап, ұрпақ сабақтастығын жалғастыруды көздеп жүреді.

№9 билет 1.У.Шекспир шығармашылығы.Ағылшынның әлемге аты әйгілі драматургы әрі ақыны Уильям Шекспир 1564 жылы 23 сәуірде Эйвон өзенінің бойындағы Стратфорд деген кішкентай қалада дүниеге келген. Оның әкесі айтарлықтай ауқатты қала тұрғыны еді (саудагер болған, қала мэры болып да сайланған). Уильям Джон Шекспирдің үшінші баласы еді, одан басқа тағы жеті баласы болған. 7 жасында Уильям ең жақсы деп есептелетін грамматикалық мектепке барды (1571-1578), онда латын және көне грек тілдерін үйренді. Әкесінің кедейленуіне байланысты мектепті бітіре алмай, 16-ға толар-толмас жасында жұмыс істеуге мәжбүр болады (ет сатушының шәкірті, ауылдық мектепте репетитор т.б.). 18 жасында Уильям Анна Хесуэй деген өзінен 8 жас үлкен фермердің қызына үйленеді.  Ол өзі жақсы көрген театрды төңіректейді: әуелі театрға келушілердің атын бағушы, соңынан актер, режиссер, драматург болады.  1593 ж. Шекспир Джеймс Бербедж басқарған ең жақсы труппаға кірді. Труппаның мүшелері 1599 ж. «Глобус» театрын салды. Бұл театрда Шекспирдің пьесалары жиі қойылды. театрсыз Шекспир өмір сүре алмады. 4 жылдан соң өзінің туған күнінде 23 сәуірде 52 жасында Шекспир қөз жұмды. Ол Стратфорд шіркеуінде жерленді. 

Шекспир шығармашылығы  Шекспирдің ұлы трагедиясының кейіпкері Гамлет: «Адам қандай тамаша жаралған! Оның ақыл-ойы қандай ізгі. Іс-әрекеті қандай дәл, қандай тамаша. Әлемнің сұлуы», – дейді.  Өзінің «Гамлет», «Отелло», «Король Лир», «Ромео мен Джульетта» және басқа трагедияларында Шекспир қайырымдылық пен әділеттілік туралы ізгі, батыл адамдар армандарының жүзеге аспайтындығын көрсетті. Шекспир 37 пьеса (трагедия, комедия, тарихи драма), сондай-ақ көптеген өлең жазды. Шекспирдің антик мифологиясының сюжеттеріне жазылған 2 поэмасы бар («Венера мен Адонис», «Лукреция»).  Шекспир көптеген сонеттер жазды. Сонет (сыңғырлау, сылдырлау деген итальян сөзінен шыққан) – әр шумағы 14 тармақтан құрылатын өлең түрі. Оның 154 сонеттен тұратын жинағы сақталдыШекспир шығармашылығы үш кезеңге бөлінеді. Шекспир шығармашылығының бірінші кезеңі 1590-1600 жж. қамтиды. Оның алғашқы шығармалары 90-шы жж. басында жазылған: драмалық хроникалар, комедиялар және екі поэма «Венера мен Адонис» (1593), «Лукреция» (1594 асауға Екінші кезеңі (1601-1608) Шекспир шығармаларында трагедиялық сарынның молаюына себепкер болды. Бұл жылдары ол бірқатар әлеуметтік- философиялық пьесалар жазды: «Гамлет» (1602), «Отелло» (1604), «Король Лир» (1606), «Макбет» (1606), «Антоний мен Клеопатра» (1607), «Афиналық Тимон» (1608), «Кориолан» (1608) т.б. Шекспир шығармашылығының желісі – қоғамның жаңаруын көрсету, қоғамдық зұлматтықтар мен адамды аздырар, өмірді сүреңсіз көрсетер діни сенімдерді әжуалау. Шекспир туындылары шындыққа қалтқысыз сенуді, өмірді сүюді уағыздайды. Шекспир шығармашылығының үшінші кезеңі (1609-1612) бұрынғысынша зұлымдық пен адамгершіліктің күресін арқау ете отырып, тартысты көбіне ұнамды қасиеттің иесіне моральдық және реальдық жеңдіру арқылы шешеді. Бұл кезеңге «Перикл» (1609), «Цимбелин» «Қысқы ертегі» шығармалары жатады. Бұл трагикомедиялар – мазмұны драмалық болса да, соңынан жақсы аяқталатын пьесалар.

«Гамлет» трагедиясы Шекспирдің барлық трагедияларының ішіндегі ең күрделісі – «Гамлет». Дүние жүзі әдебиетінде ешбір шығарма мұндай әр алуан пікір туғызған емес.  Шекспирдің «Гамлет» трагедиясы 1601 – 1602 ж жазылған. Оның сюжетін драматург ХІІ ғ. Саксон Грамматиктің көне хроникасынан алған – бұл Амлет деген дат бекзадасының тарихы. Шекспир бұл сюжетті жаңашылдықпен түсініп, образдарына терең әлеуметтік және философиялық мән беріп, мүлдем ерекше шығарма жазды.  Трагедияның әрекеті ортағасырлық Дания өтсе де, автор мұнда өзінің замандастарының типтік образдарын жасады, «шіріген дат мемлекетін» бейнелей отырып, ол өзінің кезіндегі Англияны көрсетті.  Дат бекзадасы Гамлет әкесінің өзі өлмей, біреудің қолынан өлгенін естиді. Гамлеттің әкесін өлтірген Клавдий оның шешесіне үйленіп, таққа отырады. Гамлет бүкіл өмірін әкесі үшін кек алуға арнаймын деп ант береді. Бірақ 4 акт бойына Гамлет толғанып, қиналып, өзін және айналадағыларды айыптап, маңызды ештеңе етпейді, ақыры 5 актың соңында ол өзінің жауын өлтіреді. «Гамлет бұл енжарлығының себебі неде?» - деп талай сыншылар дауласқан. Біреулері – себеп оның жұмсақ мінезінде, дейді, біреулері – христиандық діннің негізінде, дейді. Ал бұл пікірлер негізсіз, себебі Гамлет еріксіз, енжар адам емес. Ол батыл, ержүрек адам, бірақ әңгіме оның мінезінде емес, оның өмір сүрген кезіндегі ерекше жағдайда. Осының бәрінен Гамлет мынадай қорытынды шығарады: «Бүкіл әлем – абақты, соның ішіндегі ең жаманы – Дания». Гамлеттің түсінігі бойынша, әңгіме оның әкесінің өлімінде емес, әңгіме сол қылмысқа айналадағы адамдардың қарсы тұрмауында, енжарлығында болды, сол адамдардың көмегімен қылмыскерлердің жазаланбай, өзінің қара істерін әрі қарай жалғастыруда болды. Сөйтіп, Гамлеттің ойынша, король сарайы және бүкіл Дания сол қылмысқа ортақ болды. Мұндай болса, Гамлет бүкіл әлемге қарсы шығуы керек. Ал екінші жағынан, Гамлет бүкіл әлемге тараған жамандықтың жалғыз құрбаны емес екенін түсінеді. Өзінің әйгілі «Быть или не быть» монологында Гамлет бүкіл адамзатты толғандыратын мәселені көтереді.  Гамлет эгоист, өзімшіл адам болса, ол Клавдийді өлтіріп, өзі таққа отыратын еді. Гамлет ойшыл, гуманист болғандықтан, өзін бүкіл адамзат үшін жауап беретіндей сезінеді. Сондықтан монологында ол бүкіл әлемдегі әділетсіздікпен, барлық қорғансыздар үшін күресетінін айтады. Бірақ мұндай іске жалғыз Гамлеттің әлі келмейді, сондықтан ол түңіліп, терең ойға кетеді. Шекспир өзінің каһарманын әшкерелемейді, себебі ол Гамлеттің трагедиясын түсінеді – мұны ХІХ ғ. сыншылар «гамлетизм» деп атаған.

Гамлет Офелияны шынымен сүйеді, ол өлгенде, қатты қиналады. Гамлет анасын да өте жақсы көреді, бірақ сол сезімдерін Офелияға да, анасына да білдіртпейді. Өлер алдында Гамлет Фортинбрасты таққа отырғызып, оған тек елі үшін қызмет етуді тапсырады. Гораций досына Гамлет өлгеннен кейін жақсы атақ қалдыру үшін өзі туралы тек қана шындық айтуды тапсырады.  Трагедияның шиеленісі – Гамлет пен Лаэрттың жекпе – жегі. Лаэртке король Гамлетті уланған рапирамен өлтіруді тапсырады. Гамлет Лаэрттың қолынан жарақаттанады, бірақ жекпе – жек кезінде олардың рапилары ауысып, Гамлет енді Лаэртты жарақаттайды. Екеуі де өлім аузында болады. Гамлет сол уланған рапирамен Клавдийді де өлтіреді. Көп кешікпей Клавдийдің Гамлет үшін әзірлеп қойған уын королева Гертруда ішіп қойып, өледі. Сөйтіп, сахнада 4 өлік жатады. Сол кезде Эльсинор қорғанына Норвегия бекзадасы Фортинбрас келеді. Трагедия осылай аяқталады. Гамлет өледі, бірақ оның күресі бекер болған жоқ. Зұлымдық, жалғандық әшкереленіп, өз жазасын алды.  Трагедияның идеясы. Гамлет бейнесі арқылы ХVII ғ. Англиядағы гуманистік озық ойдың дағдарысы бейнелеуін тапты. Бас кейіпкер Гамлет – Қайта өрлеу дәуірінің гуманисті, өз заманына лайық жоғары мұраттың иесі Шекспир Ресейде XVIII ғ. кеңінен таныла бастады. Ол туралы Н.М.Карамзин, А.С.Пушкин, К.Ф.Рылеев, В.К.Кюхельбекер т.б. жақсы лебіз білдірген. В.Г.Белинский 1838 ж. «Гамлет» атты арнайы мақала жазды.  Шекспир пьесалары қазақ тіліне аударылып, республикалық көптеген театрларында қойылып келеді. «Отелло», «Асауға тұсау» т.б. туындылары М.Әуезовтің аударуымен күні бүгінге дейін сахнадан түскен емес. Пьесалары қазақ тілінде талай рет кітап болып басылды. «Сонеттер» 1970 ж. жеке кітап болып шықты. Сонеттерді алғаш рет қазақ тіліне аударған Х.Ерғалиев, М.Мақатаев. 

2.О.Бальзактың реализмнің қалыптасуындағы орны. Бальзак (Balzac), Оноре де (20.5.1799, Тур — 18.8.1850, Париж) — француз жазушысы. Алғ шығ — “Кромвель” трагедиясы (1920). Бальзактың есімі “Шуандар” (1829) атты тарихи романымен белгілі болды. Бальзактың тоқсан шығармасы енген “Адам комедиясы” адамгершілік этюдтері, философиялық, аналитикалық этюдтер болып үш топқа бөлінеді. “Адам комедиясы” — француз қоғамын шынайы бейнелеген көркем ірі туындылар жинағы. 1. Адамгершілік этюдтер тобының негізгі шығармалары — “Гобсек” (1830), “Отыздардағы әйел” (1831), “Горио атай” (1934 — 35), “Евгения Гранде” (1833), “Беатриса” (1839), “Кәрі қыз” (1836), “Бойдақтың өмірі” (1841), т.б. 2) Философиялық этюдтер тобының негізгі шығармалары — “Жендет” (1830), “Шегірен былғары” (1830 — 1831), “Көп жасаудың құпиясы” (1930), “Қызыл қонақүй” (1931), “Серафита” (1839), т.б. 3) Аналитикалық этюдтер тобының негізгі шығармалары—Неке физиологиясы” (1829), “Отбасы өміріндегі ұсақ-түйек керістер” (1845 — 1846), т.б. “Адам комедиясында” тұтас тарихи дәуірдің өте кең суреті жаңғырды. Бальзак шығармалары 19 ғасырдағы Батыс Еуропа әдебиетінің шыңы болды. Оның суреткер ретінде қолданған көркемдік әдісі жиынтық формада (гуманизм, ағартушылық идеясы, готикалық роман, романтикалық мектеп, т.б.) көрініс берді. Бальзактың шығармаларын Ф.Жиро, В.Гюго, Ж. Санд, Ф.М. Достоевский, М. Әуезов жоғары бағалады. “Шегірен былғары” романы, “Горио атай” повесі (1984, 1985, 1987), “Памэла Жиро” (1938) пьесасы қазақ тіліне аударылған.

3.Роллан Р. «Жан Кристоф».Ромен Роллан (Rolland) (29.1.1866, Кламси — 30.12. 1944, Везле) — француз жазушысы, тарихшы, музыка зерттеушісі, драматург, қоғам қайраткері. Нобель сыйлығының лауреаты (1915). Парижде Эколь Нормаль жоғары мектебінде білім алған. 1895 ж. театр тарихынан екі докторлық диссертациясын қорғаған. Ғылыми-педагогикалық жұмыстармен айналысып, Сорбоннада музыка тарихы курсынан лекция оқыған. Шығармашылық жолын драматургиядан бастаған Роллан 1897 ж. “Әулие Людовик” драмасын жариялады. Роллан есімін әлемге әйгілі еткен 10 томдық “Жан Кристоф” (1904 — 12) роман-эпопеясы 1-дүниежүзілік соғыс қарсаңында Еуропа мәдениетінің құлдырауын, өкіметтің қатал тәртібіне қарсы күрескен немісмузыкантының экзистенциалды рухани ізденістерін көрсетті.

“Жан Кристоф” –бұл қайраткерлік өмір, ұлы адамның өмірі, үміт трагедиясы. Сонымен бірге бұл роман XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басындағы Еуропа музыкасы жөнінде сыр шертеді. Ролланның қиялынан туған керемет композитор Крофтың шығармашылығы өнерге жақындатады. Ролланның өзінің ішкі әлемі жайында мағлұмат береді. “Бұл әдеби шығарма емес”,- деп жазады Роллан,- “Бұл- үміт символы”. Сондықтан шығарманың жанры да ерекше- “прозадағы поэма”.

Автордың өзі болса: “Жан-Кристоф поэмасында таңның атуынан түңнің батуына дейін бүлікке толы оқиғалар- жасандылыққа, екіжүзділік, қоғам араздылығына қарсы бүлік”,- деп жазған.

XX ғасырдың бас кезіндегі француз әдебиетінде ұсақталып кеткен кейіпкерлердің ішінен Жан-Кристоф мағыналы әрі ірі тұлға ретінде ерекшеленеді. Ол сыртқы күшімен де рухани күшімен де таңқалдырады. Ол достық пен махаббатқа адал. Жан-Кристофтың махаббат сезімі абсолюттік сезім. Миннаға, Сабинаға, Адаға, Франсуазе Уден, Анна Браунин, Грацияға деген қаншама сезімді басынан кешірсе де, оның махаббаты біртұтас, бөлінбейді. Жан-Кристофтың махаббаты баянсыз, не сүйгенімен айырылысумен, не сүйіктісінің қайтыс болуымен аяқталады. Оның шеккен азабының барлығы рухани тұрғыдан шынықтырады. “Жан-Кристофты” жаза отырып Роллан “күл астындағы маздаған отты тұтандыруды” арман етті. Жазушы бұл міндетін күші жеткенше орындап шықты. Жан-Кристофтың ізденістері мен Франция және басқа елдердің, әсіресе Ресейдегі зиялылардың ізденістері тепе-тең түсті. Романның айрықша танымал болуы осымен де түсіндіріледі.

Кітап, шынымен де, Франциядан шалғай талай шетелдерге танымал болды. “Ең алыс деген елдерден, әр түрлі халықтардан- Қытайдан, Жапониядан, Үндістаннан, Американың екі тұсынан, еуропа халықтарынан: Жан-Кристоф- біздікі. Ол- менімен үндес. Ол- менің бауырым. Ол- менің өзім”-, деген сөздермен адамдар көптеп келіп жатты”,- деп жазады Роллан

№ 10 билет 1.Лопе де Вега шығармашылығындағы демократиялық бағыттар. Ло́пе де Ве́га (1562,Мадрид —1635, Мадрид) испандық драматург, ақын прозашыл. Автордың 2000 пьессасынан 425 бізге жетті. Өзіне ұнаған, бірақ оған қарамаған қызының отбасы туралы сатиралық шығарма жазады, сол үшін Мадридте он жылға сотталады. Соған қарамастан ол қайта астаналарына келіп, қайта басқа әйелді ұнатып, оны алып қашуды ойлайды.

Шығармалары: Лопе де Вега әртүрлі бағытта жазады. Мысалы: социалдық -политикалық отандық және шетелдік тарихтан пьеса Лжедмитриидің «Великий герцог Московский», тарихи хроникалық «Доблестный кордовец Педро Карбонеро», ғашықтық роман «Собака на сене», «Девушка с кувшином», «Учитель танцев».Лопенің драмалары: «Последний готский король», «Граф Фернан Гонсалес», «Зубцы стен Торо», «Юность Бернарда дель Карпио», «Незаконный сын Мударра», «Песнь о моём Сиде».

Демократиялық бағыттары:

Бір шығармасын мысалға алып қарайық, Песнь о моем Сиде. Сиденің оригиналы 1207 жылғы болып табылады. Негізгі мақсаты: Өзінің жерін арабтардан босату; Арабтар оны Сеид ( мырза ) деп атаған. Тарихи шындыққа келгенде Сид рыцарь ретінде бейнеленген. Ол халық ішінде, елдің геройы болып қалған, және әртүрлі жоғарғы патшаның әділетсіздігіне, қиындылығы мен жәбірлігіне төзеді. Өтірік жала бойынша Сид Кастилийдан қуылады. Оған қарамастан Сид өзінің мықтылығын көрсетіп, корольга ұнай бастайды. Сидтың қыздыраына күйеу балада тауып береді, бірақ күйеу балалары өте қорқақ, сұрқия қу, ренжігіш болып шығады. Кейінен қыздарына тұрарлық күйеу балалар келеді. Жалпы демократиялық жағына келетін болсақ, сол кездегі басшылардың сөзімен жүріп тұру қажет, айтқандарын бұлжытпау орындау керектігін көрсетеді.

2.Г.Флобердің көркемдік әлемі(1821- 1880 ) Флобер әдебиеттегі жолын жазушы романтик болып бастайды.Оның ұраны " қобалжыған күйде қобалжыту ". Флобер көңілсіз әрі екіжүзді қоғамға адамдардың қызықсыз, пысық өмір сүруіне жеке қахармандарын, шығыс экзотикасына тым шектен шыққан құштарлықты қарсы қояды. Оның әзәзіл қахармандарының сұмдықтары мен құштарлығы бейнеленген алғашқы авантюралық шытырман новелалар мыналар: " бір тәжге екі үміткер", "герцог гизаның ажалы", " Өліктер биі". Бірақ қырқыншы жылдарының орта кезінде флобер өз романтикалық қиялшыл принциптерінен бас тартып, құштарлық атаулыдан аулақ жәй ғана бір қалыпты өнерге бет бұрады. Флобер Круассе қаласындағы өмірін жаңа стилін жасаумен өткізеді. Бұл стилін ол " Бавари ханым", " сезім тәрбиесі", "Әулие Антонияның қаупі" (1874) атты романдары мен бірнеше новеллаларында қолданған.

1856 жылы жазылған "Бавари ханым " романы " Реви де Пари " журналында басылады. Бұл роман жазушыға әлемдік зор атақ әкеледі. Романның сюжетіне Флобердің достары идея тастайды. Бұл оқиға қиялшыл романтик әйел туралы. Эмма Бавари тұрмысқа шығады да, күйеуін алдап, басқа біреуге ғашық болып, қымбат сыйлықтар сыйға тартып жүреді екен. Ең соңында оның жанұясы бұзылып, өз өзіне қол жұмсайды. Осы сюжет арқылы Флобер өмірде өзін не мазалайтынын білдіреді. "Өмірдің негізгі драмасы бұл шынайы жағдайлар мен арман арасындағы үлкен қайшылықта. Бірақ ол екеуі әрдайым бөлек жүреді. Ш. Бавари өмірдің бергісі келетін нығметін күтейді, шынайлықпен өмір сүргісі келмейді. Керісінше жазушылардың шығармаларындағыдай қиялдан туған ғұмырды армандайды. Ол кітаптағы қахармандардың ғажайып қайсарлығына сенеді. Нормандия қаласының шынайы өмірі баяу, қайғылы және қарапайым. Ал Эмманың қасындағы адамдар ақымақ, өзімшіл, сараң. Өзі қиялиланып, романдардағы өмірді аңсап, соны шындыққа айналдырам деу қахарманның құлдырауына, оның бойында пессимистік ойлардың пайда болуына, ақыр соңында өзіне қол жұмсауына дейін алып келеді."

3.Санд Ж. «Лелия»Жорж Санд ( Аврора Дюдеван) 1804 жылы бірінші маусым күні Парижде дүниеге келген. Әкесі Морис Дюпен герцог Саксоннан тараған ақсүйек тұқымынан болса, анасы қарапайым шаруалар жанұясынан шыққан. Кішкентай аврора Париждегі католикалық институт монастырьде білім алады. Оқуын аяқтағаннан кейін бойжеткен Ноганға қайта оралады, сол жерден барон дюдеванмен тұрмыс құрады. Аврорва дүниеге екі бала әкеледі, бірақ отбасылық өмір үйлеспей ,ол барон дюдеванмен сегіз жыл отбасылық өмірден кейін айырылысады. Айырылысқаннан кейін 1831 жылы Аврора Парижге көшіп келеді. Тіршілік көзін ретке келтіріп, қаражат табу үшін Аврора фарфор өнімдеріне сурет салып, соларды салумен айналысты. Бейнелеу өнері қолынан жақсы шығатын. Кейінірек жазушылыққа икемделді. Аврораның "Индиана" атты алғашқы романы 1832 жылы Жорж Санд лақап атымен шығады. Оқырман қауымы бұл романды өте жоғары бағалайды. Романдағы басты көтерілген тақырып әйел теңсіздігі мәселесін, еркіндік жайында сөз қозғайды.

"Лелия" романы

Лелия романы 1833 жылы басылып шығарылды. Бұл кітаптың тарихы өте күрделі және ауыр болып келеді. Лелияның екі түрлі нұсқасы бар және олар бір біріне ұқсамайды. Олар 1833 және 1839. Негізінен 1839 жылы шыққан соңғы нұсқасы бүгінге дейін қолданады. Жалпы «Лелия» романының негізіне Жорж Сандтың 1932 жылы жазылған «Тренмор» атты повесті алынған. «Тренмор» повесі басты кейіпкер Тренмордың қатерліктерін мойындаған сөздеріне негізделеді. Жалпы Тренмор қарта ойынын ойнап, елді алдап-арбап жүрген алаяқ еді, бірақ соңында тұтқындалады. Осы повесте Лелия мен Сенио қосалқы кейіпкерлер еді. Бұл повесте Планш деген сыншының айтуынша: «Лелия мен Сенио өте көріксіз және жұтаң бейнелеген». Алайда редактор бұл повестті қабылдамай қойған соң, Ж. Санд оны романға айналдыруды ойластырады. Осылайша өзгертулер енгізіп, Лелия басты кейіпкерге айналады. Романның 1833 нұсқасында Лелияның өмірден, адамдардан үміті үзіліп, өмірден түнілген адамның образын көруге болады. Болашаққа деген үміті жоқ, қайғы қасіретке толы өмірдің қиыншылықтарына төтеп бере алмайтын адамның кейіпі. Ж. Сандтың өзі: «Лелия»- кітап емес, ол қайғы қасіреттің айқайы ». Кейін 1835 жылы Санд романына өзгертулер енгізуді ұйғарады. Алғыс сөзінде автор кітапқа маңызды емес өзгертулер қосқанын айтады. Алайда, кітаптың бүкіл стилі өзгереді. Оның республикандық Мишелмен, ал ең бастысы Пьер Лерумен танысуы бүкіл дүниетанымын өзгертеді. Сондықтан да екінші нұсқадағы романда бұрыңғыдай өкініш, қайғы қасірет, сенімсіздік деген атаулар атымен жойылады. Ендігі кейіпкерлерде үміт пайда болады, олар болашаққа сеніммен қарайды. Өмірден қанша түңілсен де, қиындық көрсе де оларға мойынсынбау, күресу идеясы көтеріледі. Бұған қоса 19 ғасырдың эпикуреизм, спиритуализм сынды философиялық ойлар бейнеленеді. Адамдардың ешқашан, ешқандай қиындықтарға берілмейтін образын суреттейді. . Өз кітабы туралы ол былай дейді: «Бұрын менің жазғаным өкініш пен сенімсіздікке толы кітап еді, енді оны үміт отымен жандандырып аяқтағым келеді».

№ 11 билет 1.Кальдерон шығармашылығы.Пе́дро Кальдеро́н де ла Барка (17.01.1600 — 25.05.1681) — испандық драматург, ақын. Алтын дәуір өкілі. Туған жері – Мадрид.

Саламанка мен Алькала де Энарес унив. білім алған.

1620 – әскери қызметі үшін оқуын қалдырады. 1625-35 жылд. Италияда әскери борышын өтейді.

Драматург ретінде алғ.пьессасы - «Махаббат, намыс және билік»(1623)

Ұстазы Лопе де Вега.1635 Испанияның І драматургы.

Филипп IV Қасиетті Иаков орденімен марапаттады. Кейін оған пьессалар жазуды тапсырып отырды.

«Хайуан, найзағай және тас» пьессасы 1652 жылы көлдің ортасында қойылған. Көрушілер қайықта отырып көрген.

Шығ.: 120 комедия, 80 аллегориялық пьесса, 20 интермедия және т.б. өлеңдер мен поэмалар. Пьессаларының ерекшелігі: Сценографиялық, музыкалық жағы мықтырақ.

Намыс драмасы: «Саламейлік алькальд», «Өз намысының дәрігері», «Өз арсыздығының суреткері». Махаббат, дін, намыс пробл.

Философиялық др..: «Өмір ол түс», «Ғажайып маг», «Киелі Патриктің чистилищесі». Күнделікті өмір пробл., адам тағдыры, ерік еркіндігі, адам қайғысының себептері. Бұл пьессаларындағы оқиға орны – Ирландия, Польша, Московия.

Комедиялық: Лопе де Вега ізімен жазған. Махаббат шытырманы. Оны жасайтын әйел заты. Ерекш.: «кальдерондық әдіс» - кейіпкерлерге кездейсоқ кездескен заттар, қателесіп келген хат тар, құпия есіктер т.б. М: «Дама-невидимка», «В тихом омуте…», «Құпиямен жариялау» («По секрету вслух»).

Кальдеронға тән: метафоричность, поэтикалық тілдің мықтылығы, кейіпкердің мінезі логикаға құрылған диалог, монолог арқ. ашылады.

Антикалық әдебиет нышанд., алтын дәуірдің басқа жазушыларынан элементтер( «Дамы приведенияда» «Дон Кихоттың» кейіпкерлеріне ұқсастық бар). Кейіпкерлеріне тән қасиеттер –> «Ғажайып маг» Киприан – білуге құштарлық, «Өмір бұл түс» Сехисмундо – жақсылық пен жамандықты айыра алмау, «саламейлік алькальд» Педро Креспо – әділеттілікке ұмтылыс. Гете оның пьессаларын Веймар театрында жаңғыртты.

Ағайынды Шлегелдер бойынша: «Кальдерон – католик Шекспир»

«Ғажайып маг» идеясымен «Фауст» туындады.

ХХ ғ. Неміс әдебиетіне көп әсер етті. Гуго фон Гофманстальға. Мадридте ескретткіш қойылған.

«Стойкий принц» (1628); «Дама привидение» (1629); «Крестке табыну» (1634); «Әлемнің ұлы театры» (1649)

2. П.Мериме новеллаларындағы баяндаудың көп қызметі, шығарма соңының ерекшеліктері.1. Проспер Мериме (28.09.1803 – 23.09.1870 Канны) – фр.жазушысы. Новеллалары(12): 1829->«Таманго»,«Маттео Фальконе», 1830->«Этрусская ваза»,«Партия в трик-трак», 1833-> «Двойная ошибка», 1834->«Души чистилища», 1837->«Илльская Венера», 1844-> «Арсена Гийо», 1845->«Кармен», 1869->Локис,«Джуман»,«Синяя комната».

Баяндаудың қызметі: Композициялық, стилистикалық ерекш. Псих.романның шебері. Jys адамның жан дүниесі, оның күресі, құлдырауы н/се жандануы мазалайды. Бірақ, ол Стендаль сияқты тек ішкі әлемге ғана назар аудармайды,оны сыртқы қоғаммен байл-ды. Оның новеллалары драмаға толы. Онда нег.мінездердің қақтығысына әкеледі. Бұл өлім, өзін-өзі өлтіру, қанды кек, кейіпкердің мерт болуы, қайтыс болмаса да бар өмірінің сынуы. Ерекш.: психологизм мен оқиғалықты байланыстыра білуі;

Шығарма соңының ерекшелігі : Кейіпкерлері көбінесе қайтыс б. («Этрусстық құмырадығы» Сен-Клер, «Екінші рет қайталанған қателердегі» («Двойные ошибки») Жюли, «Ильфондық Венерадағы» Альфонс және т. б.). Кейіпкер-ң қайғылы өлімін оны қорлаған адам сезімд. тікелей байл-ды. «Маттео Фальконе» Меримеге тән трагедиямен аяқталады: Жанұямыздың атына кір келтіріп, адамды саттың деп 10 жасар баласын атып өлтірген. «Этрусстық құмыра» кейіпкері Сент-Клер жекпе-жек атыста қайтқан. Атыс алдында ол бұл әрекеті тіпті керек емес екенін көре тұра, атысып, қайтыс болады. Мағынасыз өлімнен кейін көмекшілердің бірі келіп, жердегі сынған пистолетті көтеріп: «Қандай өкінішті! Пистолет сынды. Енді оны жөндейтін шебер табылмас» деп сөзін аяқтайды. «Кармен» атты новеллада дон Хосе Карменді өлтіреді. Трагедиялық эпизод жан-жақты суреттеледі. Адам көңілінде ауыр сезімдер қалдырады. Осымен оқиға аяқталды деп отырғанда, Мериме сығандар туралы зерттеулерді толы бір тарау қосады. Тарихи, географилық, лингвистикалық жағынан суреттейді. «Локис» (1869) н. Бас кейіпкер өзінің әйелін өлтіреді. Бұл жерде де автор соңын аяқтамайды, халыққа, журналистер қауымының ой пікірлесуіне береді.

3.Манн Г. «Шын берілген»Генрих Манн 27.03.Любике қ.қарапайым ұста отбасында туған. Осында гимн. бітіреді. Берлинде кітап баспасы ісі бойынша оқиды. "Шын берілген" романы. Бас кейіпкер: Дидерих Геслинг. Нетциг қ. орташа буржуа, қағаз фабрикасы иесінің жанұясында туылған. Балалық шағында жиі ауырған. Адамдардан, әкесінен қорыққан. Анасы ханым Гейслинг те күйеуін ашуландырудан жасқанған. Әкесі оны ұлына дұрыс тәрбие бермейді, арманшылдыққа үйретеді деп кінәлайды. Үйде сіңілісі Эммилердің Магдаға күн сайын диктант жазуға мәжбүрлейді. Әкесінің шешімі б-ша Дидерх гимн. кейін университеттің химия ф. жалғастыру үшін Берлинге кетіп қалады. Берлинге жаңа келген жас жігіт өзін жалғыз, мүлдем қорғансыз сезінеді. Төрт айдан кейін ол оның әкесімен іскер қатынасы бар целлюлоза фабрикасының иесі мырза Гиппелюге баруға батылы барады. Ол жерде фабриканттың қызы Агнеспен танысады. Ол қалайда Агнесті өзіне қаратуға тырысады. Кейін оның сеніміне ие болады. Арсыз Мальман Дидерихтен ақша сұрап, Агнеске сыйлықтар алып береді. Жаңадан көрінген және әлі ұялышақ Дидерих Мальманмен бақталас болуға батылы бармайды және Геппеляның үйінде бұдан былай көрінбеуге тырысады. Бірде Дидерих дәріханадан өзінің сыныптасы Готлипті жолықтырады. Ол оны теріс жолға бұратын, керітартпа ұлттық идеяны алға тартатын " новотевтония " атты студенттік корпорацияға алдап түсіреді. Дидерих өзін мақтан тұтты. Әкесінің ауруы тур. хабар келіп, еліне қайтады. Әкесі қайтыс болып, ол артына қалған мұралардан фабриканы басқарады. Ортасында анасының сөзімен әскерге кетеді, ол жақта аяғын зақымдап, саппен жүру дайындығынан босатылады. Уақыт өткен соң Дидерих пен Агнес кездесіп, махабб. романтикалық байланыстан бірте физикалық жақындыққа айнала бастайды. Пәктігінен айырылған қызды алмай Геслингке қайта кетеді. Қалаға бара жатқанда Дидерих Густа Даймхен атты арумен танысады. Қыз қалалық басқарма бастығының баласымен аттастырылған екен. Оның екінші жеңісі "дербес майданында " өтеді. Ол оған үйленіп, жарты миллион маркке ие болады. Нетцигке келіп, "Кайзер партиясын" құрады. Газеттерде Дидерих есімі жиі жарық көре бастайды. Оның байлығы қала тұрғындарының алдында өсе бастайды. Крайзер ескерткішіне төраға етіп сайлайды.

№ 12 билет 1.Корнель трагедиялары.Пьер Корнель (6.06.1606, Руан — 1.11.1684, Париж) —фр.ақын, драматург, фр.трагедиясының атасы. Фр. Академиясының атасы. (1647). Заң мамандығына оқыған, бірақ қызықпады. Алғ. Пьессасы - «Мелита» (1629).

1635 ж. алғ. Трагедияларын Сенека секілді жазады. Алғ.талпынысы «Медея». Испан театрынан алған әсерімен «Комикалық иллюзия» (1636) — испандық матадор туралы қиын фарс.

«Сид» фр. театрының бір дәуірі. Шедевр. Париж академиясы теріс пікір айтқан, бірақ бәріне ұнады. Шаплен: «сюжеті сәтсіз, шешімі қанағаттандырылмаған, стильі абыройынан айырылған» деген. Франция <соғыс> Испания.

«Гораций» тр. 1640 жылы Парижде қойылған. Сәтті тр.

Сид 1636 Кейіпкерлер: Химена – қыз, граф Гормастың қызы

Эльвира – Хименаның тәрбиешісі

Дон Радриго – Хименаның сүйіктісі

Дон Санчо – Хименаға ғашық жігіт

Уракка – Кастиль королінің қызы, Хименаның құрбысы

Дон Диего Радригоның әкесі

Дон Санчо мен дон Радриго Хименаға ғашық. Әкесі Граф Гормас Радригоны таңдайды. Химена соған қуанышты. Себебі, Химена да Радригоны сүйеді. Уракка да Радригоны сүйеді. Бірақ, Радриго оған тең емес. Оның күйеуі принц болуы тиіс. Сонд., Химена мн Радригоның қосылуына ол да қуанышты. Егер екеуі үйленсе, Ураканың сезімі кетуі керек. Король Фердинанд ұлына ел билеуді үйрететін ұстаз табуы тиіс, ұстаз ретінде дон Диегоны таңдайды. Бұған граф Гормас наразылық танытады. Дон Диего мен граф Гормас ұрысады. Екеуі төбелеседі. Граф жеңіске жетеді. Дон Диего Радригоғы графты жекпе жекке шақыр дейді. Радриго сүйіктісінің әкесіне қалай қол көтерем деп қамығады. Король графқа Диегодан кешірім сұрауды өтінеді, бірақ граф жекпе жекке шығуды таңдайды. Жекпе жекте Радриго жеңіске жетеді. Химена қанша қайғырса да, өш алуды сұрайды. Енді ол Радригомен ешқашан бірге бола алмайды. Ал, құрбысы Уррака егер Радирого жеңсе, көп жерлерді басып алып, билейші болуға мүмкіндігі болып, оның дәрежесіне дейін көтерілетініне іштей қуанады. Химена корольден Радригоны соттауды сұра йды. Сот алдында, Химена өз тәрбиешісіне Радригоны сүйетінін, олсыз өмір сүре алмайтынын айтады. Родриго мұны естіп, Хименаның қолына әкесін өлтірген қылышты ұстатып, шешімін өзің жаса дейді. Химена оны қуып, өлім жазасына кесілесің дейді. Дон Диего ұлын әскери жорыққа жібереді. Радриго онда да жеңіске жетіп, енді корольдіктің ержүрек батыры атанады. Бірақ, Химена ол кім болса да, сот болуын қалайды. Алайда, король Радригоның жорығына риза. Родриганы сид деп атайды. Ол билеуші. Көршілер оның атынан ақ қорқады. Король Хименаның Радригоны әлі сүйетінін сезіп, оны тексереді. Радригоны өлді дейді. Химена қатты қайғырады. Бірақ, Радирогоның тірі екенін білгенде, тек өш ала алмайтын болғандығымнан қайғырдым деп түсіндіреді. Король Радригоны кешіреді. Сот болмайды. Сонда Химена кім графты өлтірушіні жеңеді, соған тұрмысқа шығам деп жар салады. Дон Санчо бірден жекпе жекке шығады. Алайда, Химена Радригоның өлгенін қаламайды, сол себепті оған сүймейтін адамыма тұрмысқа шықпауы үшін жеңуін сұрайды.

Химена ой үстінде отырғанда, Санчо қылышымен оның алдына келеді. Оның сөзін соңына дейін тыңдамай, корольге жүгіреді. Одан өзін монастырға жіберіп, Санчоға оның бар мүлкін беруін сұрайды. Алайда, жекпе жекте ешқандай қан төгіс болмаған еді. Радриго жеңейін деп тұрғанда, Химена үшін өз өмірін өлімге қиған жігітті өлтірмейтінін айтып жекпе жекті тоқтатады. Химена өшін алды, енді Радригоға тұрмысқа шығуға құқылы, Король екеуін үйлендіреді. Химена өз сезімін жасырмайды, алайда әкесін өлтірген адаммен тұрмыс құра алмайды. Мұны түсінген король Радригоны бір жыл жорыққа жіберіп, тойды бір жылдан кейінгі уақытқа белгілейді.

2.У. Теккерей – сатирик, карикатуристУильям Мейкпис Теккерей (1811-1863) прозаик, публицист, әдеби сыншы. Оны әлем тек «Күйкі тірліктің жәрмеңкесінен» кейін қабылдады. Ол кезде ол ауруының шегіне келіп, шығармашылық жолының ортасына келегн. 1848

Лақап аттары: Желтоплюш, Фиц-Будл, Титмарш, Полисмен Икс, Де ля Плюш

Оқушы кезінде-ақ сурет салумен әуестенеді, суреткердің мансабы туралы ертеректен армандайды, ол жайлы «Ньюкомдар» романындағы Клайвтың автобиографиялық образы дәлел бола алады. Кембридждік университетте білім алады, оқу жылдарында Мишель де Монтень, Дэвид Юм сынды қаламгерлердің философиялық көзқарастарымен әуестенді, саясатқа қызықты. Антикалық классиктердің кітаптарын күлдіргі суреттермен толықтырып отырды, өз дәуіріндегі авторларға поэзия мен проза пішінінде пародиялар жасай бастады. Оқудан көңілі қалған студент университетті тастап, 1830 жылы шетелге қоныс аударады. «Бостандықты» сезініп, ерік суреткердің өмірін сүреді, әкесі мұра еткен қазына-мүліктің көп бөлігін карта ойынында жоғалтады. Ал 1834 жылы қалған қаражаты салынған үндістік банк құлдырайды. Теккерей өлмеудің қамын ойлай бастайды, өмірінің бұл кезеңі де «Ньюкомдарда» көрініс табады. Алайда ол кезеңге дейін, болашақ сатирик 1830–1831 жылдары Веймерде уайымсыз бірнеше ай өмір сүреді. В 1833–1834 жж. Кармайкл-Смит атты өгей әкесі басып шығаратын «Нэшнл стэндард» және «Конститьюшнл» деген газеттерде журналист болып, белсенді қызмет атқарады 1836 жылы бірінші кітабы жарыққа шығады, қолтаңбалары бар сықақ жанрындағы «Флора и Зефир» атты сол кездегі балет штамптарын әжуалайтын бүктеме. Тура сол уақытта автор Диккенстің «Пиквиский клубының өлгеннен кейінгі хаттарына» өз иллюстрацияларын ұсынады. Диккенс бас тартады, осы жағдай Теккерейдің суретші-кескіндемеші рөлінен бас тартуға түрткі болады.

Шынайы танымалдылық авторға «Панч» журналында жарияланған «Көрсеқызарлар кітабы» (The Book of Snobs, 1846-1847) және «Бақталастық базары» (Vanity Fair. A Novel without a Hero, 1847-1848) кезге тұспа-тұс келді. Осы тұстан бастап, ағылшын реализмінің екі алпауытының – Диккенс пен Теккерейдің бақталастығы басталады. Отбасылары өзара тату болса да, 50 жылдарда ашық дау-дамай болды. Бұл бақталастық, әсіресе, Диккенстің «Дэвид Копперфилд» және Теккерейдің «Пенденнис» (The History of Pendennis, 1848-1850) романдарының бір уақытта жазылғаны дәлел бола алады.

3.Флобер Г. «Бовари ханым». Гюстав Флобер Госпожа БовариМолодой лекарь Шарль Бовари впервые увидел Эмму Руо, когда его вызвали на ферму её отца, сломавшего ногу. На Эмме было синее шерстяное платье с тремя оборками. Волосы у нее были черные, гладко зачесанные спереди на прямой пробор, щеки розовые, взгляд больших черных глаз прямой и открытый. Шарль к этому времени уже был женат на уродливой и сварливой вдове, которую ему сосватала мать из-за приданого. Перелом у папаши Руо оказался легким, но Шарль продолжал ездить на ферму. Ревнивая жена выяснила, что мадемуазель Руо училась в монастыре урсулинок, что она «танцует, знает географию, рисует, вышивает и бренчит на фортепьяно. Нет, это уж слишком!». Она изводила мужа попреками.

Однако скоро жена Шарля неожиданно скончалась. И через некоторое время он женился на Эмме. Свекровь отнеслась к новой невестке холодно. Эмма стала госпожой Бовари и переехала в дом Шарля в местечко Тост. Она оказалась прекрасной хозяйкой. Шарль боготворил жену. «Весь мир замыкался для него в пределы шелковистого обхвата её платьев». Когда после работы он сидел у порога дома в туфлях, вышитых Эммой, то чувствовал себя на верху блаженства. Эмма же, в отличие от него, была полна смятенья. До свадьбы она поверила, что «то дивное чувство, которое она до сих пор представляла себе в виде райской птицы […] слетело, наконец, к ней», но счастье не наступило, и она решила, что ошиблась. В монастыре она пристрастилась к чтению романов, ей хотелось, подобно любимым героиням, жить в старинном замке и ждать верного рыцаря. Она выросла с мечтой о сильных и красивых страстях, а действительность в захолустье была так прозаична! Шарль был предан ей, добр и трудолюбив, но в нем не было и тени героического. Речь его «была плоской, точно панель, по которой вереницей тянулись чужие мысли в их будничной одежде […] Он ничему не учил, ничего не знал, ничего не желал».

Однажды в её жизнь вторглось нечто необычное. Бовари получили приглашение на бал в родовой замок маркиза, которому Шарль удачно удалил нарыв в горле. Великолепные залы, знатные гости, изысканные яства, запах цветов, тонкого белья и трюфелей — в этой атмосфере Эмма испытала острое блаженство. Особенно возбуждало её, что среди светской толчеи она различала токи запретных связей и предосудительных наслаждений. Она вальсировала с настоящим виконтом, который потом уезжал в сам Париж! Атласные туфельки её после танцев пожелтели от навощенного паркета. «С её сердцем случилось то же, что и с туфельками: от прикосновения с роскошью на нем осталось нечто неизгладимое…» Как ни надеялась Эмма на новое приглашение, его не последовало. Теперь жизнь в Тосте ей совсем опостылела. «Будущее представлялось ей темным коридором, упирающимся в наглухо запертую дверь». Тоска приняла форму болезни, Эмму мучили приступы удушья, сердцебиение, у нее появился сухой кашель, взвинченность сменялась апатией. Встревоженный Шарль объяснил её состояние климатом и стал подыскивать новое место.

Весной супруги Бовари переехали в городок Ионвиль под Руаном. Эмма к тому времени уже ждала ребенка.

Это был край, где «говор лишен характерности, а пейзаж — своеобразия». В один и тот же час на центральной площади останавливался убогий дилижанс «Ласточка», и его кучер раздавал жителям свертки с покупками. В одно и то же время весь город варил варенье, запасаясь на год вперед. Все знали все и судачили обо всем и вся. Бовари были введены в здешнее общество. К нему относились аптекарь господин Оме, лицо которого «не выражало ничего, кроме самовлюбленности» , торговец тканями господин Лере, а также священник, полицейский, трактирщица, нотариус и еще несколько особ. На этом фоне выделялся двадцатилетний помощник нотариуса Леон Дюпюи — белокурый, с загнутыми ресницами, робкий и застенчивый. Он любил почитать, рисовал акварели и бренчал на пианино одним пальцем. Эмма Бовари поразила его воображение. С первой беседы они почувствовали друг в друге родственную душу. Оба любили поговорить о возвышенном и страдали от одиночества и скуки.

Эмма хотела сына, но родилась девочка. Она назвала её Бертой — это имя она слышала на балу у маркиза. Девочке нашли кормилицу. Жизнь продолжалась. Папаша Руо присылал им по весне индейку. Иногда навещала свекровь, корившая невестку за расточительность. Только общество Леона, с которым Эмма часто встречалась на вечеринках у аптекаря, скрашивало её одиночество. Молодой человек уже был пылко влюблен в нее, но не знал, как объясниться. «Эмма казалась ему столь добродетельной, столь неприступной, что у него уже не оставалось и проблеска надежды». Он не подозревал, что Эмма в душе тоже страстно мечтает о нем. Наконец помощник нотариуса уехал в Париж продолжать образование. После его отъезда Эмма впала в черную меланхолию и отчаяние. Ее раздирали горечь и сожаление о несостоявшемся счастье. Чтобы как-то развеяться, она накупила в лавке у Лере обновок. Она и прежде пользовалась его услугами. Лере был ловким, льстивым и по-кошачьи хитрым человеком. Он давно угадал страсть Эммы к красивым вещам и охотно предлагал ей покупки в долг, присылая то отрезы, то кружева, то ковры, то шарфы. Постепенно Эмма оказалась у лавочника в изрядном долгу, о чем муж не подозревал.

Однажды на прием к Шарлю пришел помещик Родольф Буланже. Сам он был здоров как бык, а на осмотр привез своего слугу. Эмма сразу ему понравилась. В отличие от робкого Леона тридцатичетырехлетний холостяк Родольф был опытным в отношениях с женщинами и уверенным в себе. Он нашел путь к сердцу Эммы с помощью туманных жалоб на одиночество и непонимание. Через некоторое время она стала его любовницей. Это случилось на верховой прогулке, которую предложил Родольф — как средство поправить пошатнувшееся здоровье госпожи Бовари. Эмма отдалась Родольфу в лесном шалаше, безвольно, «пряча лицо, вся в слезах». Однако затем страсть вспыхнула в ней, и упоительно-смелые свидания стали смыслом её жизни. Она приписывала загорелому, сильному Родольфу героические черты своего воображаемого идеала. Она требовала от него клятв в вечной любви и самопожертвования. Чувство её нуждалось в романтическом обрамлении. Она заставляла флигель, где они встречались по ночам, вазами с цветами. Делала Родольфу дорогие подарки, которые покупала все у того же Лере втайне от мужа.

Чем больше привязывалась Эмма, тем более остывал к ней Родольф. Она трогала его, ветреника, своей чистотой и простодушностью. Но больше всего он дорожил собственным покоем. Связь с Эммой могла повредить его репутации. А она вела себя чересчур безрассудно. И Родольф все чаще делал ей замечания по этому поводу. Однажды он пропустил три свидания подряд. Самолюбие Эммы было больно задето. «Она даже призадумалась: за что она так ненавидит Шарля и не лучше ли все-таки попытаться полюбить его? Но Шарль не оценил этого возврата былого чувства, её жертвенный порыв разбился, это повергло её в полное смятение, а тут еще подвернулся аптекарь и нечаянно подлил масла в огонь».

Аптекарь Оме числился в Ионвиле поборником прогресса. Он следил за новыми веяниями и даже печатался в газете «Руанский светоч». На этот раз им овладела мысль о произведении в Ионвиле одной новомодной операции, о которой он вычитал в хвалебной статье. С этой идеей Оме насел на Шарля, уговаривая его и Эмму, что они ничем не рискуют. Выбрали и жертву — конюха, у которого было врожденное искривление стопы. Вокруг несчастного образовался целый заговор, и в конце концов он сдался. После операции взволнованная Эмма встретила Шарля на пороге и бросилась ему на шею. Вечером супруги оживленно строили планы. А через пять дней конюх стал умирать. У него началась гангрена. Пришлось срочно вызвать «местную знаменитость» — врача, который обозвал всех остолопами и отрезал больному ногу до колена. Шарль был в отчаянии, а Эмма сгорала от позора. Душераздирающие крики бедняги конюха слышал весь город. Она еще раз убедилась, что её муж — заурядность и ничтожество. В этот

вечер она встретилась с Родольфом, «и от жаркого поцелуя вся их досада растаяла, как снежный ком».

Она стала мечтать о том, чтобы навсегда уехать с Родольфом, и наконец заговорила об этом всерьез — после ссоры со свекровью, приехавшей в гости. Она так настаивала, так умоляла, что Родольф отступил и дал слово выполнить её просьбу. Был составлен план. Эмма вовсю готовилась к побегу. Она по секрету заказала у Лере плащ, чемоданы и разные мелочи для дороги. Но её ждал удар: накануне отъезда Родольф передумал брать на себя такую обузу. Он твердо решил порвать с Эммой и послал ей прощальное письмо в корзинке с абрикосами. В нем он также извещал, что уезжает на время.

…Сорок три дня Шарль не отходил от Эммы, у которой началось воспаление мозга. Только к весне ей стало лучше. Теперь Эмма была равнодушна ко всему на свете. Она увлеклась благотворительностью и обратилась к Богу. Казалось, ничто не может её оживить. В Руане в это время гастролировал знаменитый тенор. И Шарль, по совету аптекаря, решил повезти жену в театр.

Эмма слушала оперу «Лючия де Ламермур», забыв обо всем. Переживания героини казались ей схожими с её муками. Она вспомнила собственную свадьбу. «О, если б в ту пору, когда её красота еще не утратила своей первоначальной свежести, когда к ней еще не пристала грязь супружеской жизни, когда она еще не разочаровалась в любви запретной, кто-нибудь отдал ей свое большое, верное сердце, то добродетель, нежность, желание и чувство долга слились бы в ней воедино и с высоты такого счастья она бы уже не пала […]. А в антракте её ждала неожиданная встреча с Леоном. Теперь он практиковал в Руане. Они не виделись три года и забыли друг друга. Леон был уже не прежним робким юношей. «Он решил, что пора сойтись с этой женщиной», убедил госпожу Бовари остаться еще на один день, чтобы вновь послушать Лагарди. Шарль горячо его поддержал и уехал в Ионвиль один.

…Снова Эмма была любима, снова она безжалостно обманывала мужа и сорила деньгами. Каждый четверг она уезжала в Руан, где якобы брала уроки музыки, а сама встречалась в гостинице с Леоном. Теперь она выступала как искушенная женщина, и Леон был всецело в её власти. Между тем хитрец Лере принялся настойчиво напоминать о долгах. По подписанным векселям накопилась огромная сумма. Бовари грозила опись имущества. Ужас подобного исхода невозможно было представить. Эмма бросилась к Леону, но её возлюбленный был малодушен и труслив. Его уже и так пугало, что Эмма слишком часто приходит к нему прямо в контору. И он ничем ей не помог. Ни у нотариуса, ни у податного инспектора она также не нашла сочувствия. Тогда её осенило — Родольф! Ведь он давно вернулся к себе в поместье. И он богат. Но бывший её герой, поначалу приятно удивленный её появлением, холодно заявил: «У меня таких денег нет, сударыня».

Эмма вышла от него, чувствуя, что сходит с ума. С трудом добрела она до аптеки, прокралась наверх, где хранились яды, нашла банку с мышьяком и тут же проглотила порошок…

Она умерла через несколько дней в страшных мучениях. Шарль не мог поверить в её смерть. Он был полностью разорен и убит горем. Окончательным ударом стало для него то, что он нашел письма Родольфа и Леона. Опустившийся, обросший, неопрятный, он бродил по дорожкам и плакал навзрыд. Вскоре он тоже умер, прямо на скамейке в саду, сжимая в руке прядь Эмминых волос. Маленькую Берту взяла на воспитание сначала мать Шарля, а после её смерти — престарелая тетка. Папашу Руо разбил паралич. Денег у Берты не осталось, и она вынуждена была пойти на прядильную фабрику.

Леон вскоре после смерти Эммы удачно женился. Лере открыл новый магазин. Аптекарь получил орден Почетного легиона, о котором давно мечтал.

№ 13 билет 1.Мольер шығармашылығы.Молье́р— фр. және жаңа Еуропа комедиографы,классикалық ком. нег. қалаушы Франции и новой Европы, профессиясы: актер, театр директоры.

Иезиттік мектепте латин тілін үйренеді. Лукрецидің «Заттардың табиғаты» поэмасын фр.тіліне ауд.

«Ерлер мектебі» (1661) және «Әйелдер мектебі» (1662) комедиялары өзара байланысты.

Мольердің фарстан әлеум. псих. комедияға көшкені байқалады. Тақырыбы: махаббат, неке, әйелдерге қатынас және отбасы құрылымы. «Әйелдер мектебі» тереңірек әрі күштірек жазылған. Сатиралық тілмен жазылған. Сын көп болды. Оман жауап ретінде автор «Әйелдер мектебі не сын» деген көп пікірлі пьесса жазады. Онда адамның табиғатын терең түсініп, қоғамның кемш. күлкілі ретінде шебер көрсете білу қажет дейді. Комедияны трагедиядан қиынырақ дейді.

«Тартюф» дін мен шіркеуге сатира, «Дон Жуан» не «Тасты пирда» феодалдық қауым.

Негіді исп.аңыздан алынған. Әйелдердің сүйіктісі Дон Жуан тур. XVII ғ. Фр.аристократы ретінде сипаттайды: өтірікші, екіжүзді, наглый. Ол әкесінің өлімін тілейді, әйелдерді алдайды, үй күтушісін горл,. Қарыздарын төлемейді т.б. Ал, мұндай өмірге ызасын оның әкесі мен үй қызметкерлерінің сөздері арқылы жеткізеді.

Маңызы: Бурж. Комедияның дамуына үлес қосады;

XVIII ғ. Фр.комедиясының дамуына әсер етті;

Буржуазиялық жаңа драманың қалыптасуы да Мольердің комедияларының із імен п.б.

Пикар, Скриб, Лабиш, Мельяк, Галеви, Пальерондардың комедияларына идея берді.

Пьесы: «Барбульенің қызғанышы», фарс (1653),»Ұшқыш дәрігер», фарс (1653), «Шалый», немесе «Всё невпопад», комедия в стихах (1655), «Любовная досада», комедия (1656), «Смешные жеманницы», комедия (1659), «Сганарель», или «Мнимый рогоносець», комедия (1660), «Дон Гарсиа Наваррський», не «Қызғаншақ принц», комедия (1661), «Ерлер мектебі», комедия (1661)

2.Ч. Диккенс романдарындағы драматизация принциптері «Оливер Твистің өмірі мен қызықтары» (1838) — Лондонда туылған жетім тур. Қатал тағдыр оның өмірге деген құлшынысынан қаймығады.

XIX ғ ағылшын қоғамының өмірі суреттеледі. Жұмысшы тап өкілдері мен байлар мен Диккенс суреттейтін жылы жүректі буржуалар өмірінің әлеуметтік суреті. Дикенс бұл романында гуманистү Ол адамның жақсылығын алдыңғы қатарға қояды.

Америкаға саяхатынан кін жазғ.: «Мартина Чезльвита». (1843). Кейіпкерл: Пексниф, мисссис Гамп. Бұл американдықтарға породия.

Қыс мезг рождествоны жақсы көрген. Шығ.: «Рождестволық әңгімелер», «Қоңыраулар», «Пеш түбіндегі қобдиша», «Өмір күресі», «Одержимый».

«Домби және ұлы»

Кішкене буруаздарды да, кедейлерді де үлкен махаббатпен суреттеген. Өмір қиындығын күлкілі етіп жазады

«Дэвид Копперфильд»

Автобиографиялық десек те болады. Тарихи рухты алдыға тартып, капиталистік Англияға деген қарсылық сезіледі.

3.Мериме П. «Матео Фольконе».Олардың үйлерінің қасында Порте Веккьодан Корсикаға қарай жүрсең мак алаңы бар. Бұл жерде қылмыс жасағандар мекен етеді.,тек қаруың болса болғаны.

Матео Фольконе досына адал, дұшпанға қатал бай адам. Оның үш қызы мен жалғыз ұлы болады. Қыздары тұрмыста, ал он жасар Фортунадо үміт артарлық бала болып ер жетіп келеді. Бірде Матео әйелімен қыдырып кетеді. Сол кезде үйге бір қашқын келіп баладан көмек сұрайды. Ол ақы сұрап Джанеттодан бір күміс тиынды алып, оны шөптің арасына жасырып қояды, үстіне мысықтарды отырғызады.Біраздан соң алты солдат келіп, арасында оның туысқаны бар, қашқын жайлы сұрайды. Ол тіс жармайды. Қорқытады, нәтиже жоқ. Ақырында,Теодор Гамбо сағатын бермек болады.Бала бәрін айтып салады. Қашқын ұсталады, кетіп бара жатқанда ол баланың бетіне түкіреді. Оның қолынан сүт ішпей, жауының қолынан су ішеді. Баласының сатқындық жасағанын білген әкесі оны «мак полясына» апарып атып өлтіреді. Әйеліне әділдік орнаттым дейді. Себебі, баласы Фортунадо сатқындық жасады.

№ 14 билет 1.Әдебиеттегі ағартушылық бағыт. Вольтер.Вольтер (Писатель и философ-просветитель, деист.)

Франсуа Мари Аруэ – Вольтер – Франциядағы ағарту ісінің алдыңғы қатардағы өкілі. Поэт, драматург, эссеист, романист, қысқа әңгімелердің авторы, тарихшы, философ. Еркін либерализмнің апостолы. Ол кездерде Францияда саяси өлеңдер жазу қауіпті еді, сол өлеңдері үшін Бастилиядағы түрмеге де отырды. Онда «Генриада» эпикалық поэмасын жазды. Түрмеден кейін «Эдип» пьессасын жазды. Францияға оралғанда, «Философиялық хаттарын» жазды (1734). Бұл Франциядағы ағартушылықтың бастауы болды. Британдық саяси құрылым, Джон Локк идеяларын және т.б. ағ.ойшылдарының алға тартты. Бұл үшін тағы да Парижден қуылды. Эпикалық поэма, лирикалық өлеңдер, хаттар, памфлеттер, роман, қысқа әңгімелер, пьесса, кітаптар жазған.

Вольтердің әдеби мұрасы сан алуан. Ол философ, тарихшы, ақын, сатира мен лирикалық өлеңдер мен поэмалардың авторы, тамаша новелла жазушысы және ең бастысы керемет жазушы болған. Оның шығармалар жинағы он шақты томдарды құрайды. Философтың шығармаларының толық жинағын алғаш болып жинаған Бомарше 70 томды басып шығарады. Шығармаларының он шақты томын оның ұшқыр ой мен жалынға толы хаттары құрайды.

Вольтер жаратылыстану ғылымдарымен айналысқан. Ол “Табиғат туралы тәжірибе мен оттың жайылуы”,“Жер шарында болып өткен өзгерістер туралы зерттеу” сияқты шығармаларын жазған. Вольтер философиялық шығармалардың авторы болып табылады. Ол материалист болған. Лок пен Ньютонның жалғастырушысы ретінде материяның өмір сүретіндігін мойындаған. Алайда ол мынадай дилеммаға жолығады: не материяның өз-өзінен пайда болғанын және оның мәңгілік екенін мойындау, не оны қандай да бір ұлы күштің- Құдайдың күшімен пайда болғанын мойындау. “Ньютонның барлық философиясы баршаны жаратқан және еркін орналастырған қандай да бір ұлы Құдіреттің бар екендігіне әкеп тіреледі”,- деп жазады философтың өзі.

Осыдан келіп Вольтердің философиялық сенімі- деизм туындайды.Әлемді жаратқан Құдай. Ол әлемді жаратты, бірақ кейін оның еш жұмысына араласпады. Оның қандай екенін біз танып- біле алмаймыз. Сондықтан қандай да бір нақты Құдайды ойлап тапқан діндер іс-әрекеті ақымақшылдық. Шіркеу қызметкерлерінің жаратушы үшін шалған құрбандықтары қылмысқа келіп саяды.

“Христиан діні 17 миллион адамзаттың өмірін алып кетті, яғни жүз жылда бір миллионнан”-, деп жазған Вольтер. Дін мен сана бірге өмір сүре алмайды.

Діни фанатизміне қарсы шыққан Вольтерді шіркеу қызметкерлері атеист деп жариялайды. Оның қызметі әлбетте шіркеу негізі мен дін негіздеріне кедергі келтірген. Алайда Вольтер Құдайды жоққа шығарғысы келмеген. Тіпті “егер Құдай мүлдем болмаған жағдайда, оны ойдан шығару қажеттігі туатын еді”,-дейді ол.

Вольтер өз кезеңіндегі атақты тарих еңбектерінің авторы атанды. Ол алғашқылардың бірі болып тарихи зерттеулерді қатаң ғылыми негізге салуға ұмтылды. “Тарих бұрын-соңды ешқашан нақты дәлелдерді қажет етпеп еді, біздің заманымызда тарихты өтіріктен құрастыруда”,-деп жазады ол “Ұлы Петрдің билігі кезіндегі Россия тарихы” еңбегінде. Тарихи зерттеулерінің мақсаты тәрбиелік сипатқа ие болды.

Вольтердің тарихи еңбектері ағартушы монархияны үгіттеуге, ағартушылық идеяны кеңейтуге, шіркеулік қырып- жою мен христиандық дінді әшкерелеуге арналды. Ақындық мұрасы да осы мақсатқа арналды. Вольтер ақын да дәл Вольтер тарихшы сияқты орта ғасырлардың жауы, тек бұл жерде оның басты қаруы анық және өткір өлең жолдары.

Вольтердің поэтикалық мұрасы жанр жағынан алып қарағанда сан алуан. Ол эпикалық, философиялық, ирониялық поэмаларды, саяси және философиялық одаларды, сатира, эпиграмма, новеллалар мен лирикалық өлеңдер жазған. Поэзиясының ағартушылық бағыты оның барлық поэтикалық шығармаларында орын алған: “Оның әрбір өлең жолында өзіндік ойы жарқырап тұрады”,-дейді Герцен.

Вольтердің эпикалық поэмаларының бірі- “Генриада”. Өз кезегінде теңдесі жоқ жалғыз шығарманы тудыра отырып, жазушының алдында мынадай екі мақсат тұрды: Францияға лайықты ұлттық эпосты жазып шығу және діни қарама-қайшылықты жойған, діни төзімділікке жетелеген мінсіз билеушіні насихаттау. Алайда алдына қойған бірінші мақсаты орындалмады. Оның қатарластары поэманы қатаң сынға алды.

Ал екінші мақсаты толығымен орындалды деуге негіз бар. Вольтер Генрих IV-нің идеалды образын көрсетті. Билеушіні халық бақытының ұйытқысы, парасатты адам, діни қарама-қайшылыққа қарсы күрескер ретінде бейнеледі. Генрих IV-нің ондай болмағанын жазушының өзі де өте жақсы түсінді. Ол шіркеу қызметкерлерінің қолынан қаза тапқан парасатты, ақылды адамды көрсеткісі келді, Вольтердің саясаты осында жатыр еді.

1. Его неповторимый литературный стиль, длительная работа и огромное число произведений обеспечили ему гораздо более многочисленную аудиторию, чем другим писателям. 2. Его идеи были характерны для всего Просвещения. 3. Вольтер опередил все другие замечательные фигуры во времени.